Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Klauwen voor een papieren tijger
Is het mogelijk en gewenst om de bevoegdheden van de Raad uit te breiden? De secretaris
van de Raad heeft onlangs de mogelijkheden hiervoor onderzocht in een uitgebreide
internationale casusstudie 101 .
Zij vergeleek de Nederlandse Raad voor de Journalistiek met persraden in Vlaanderen,
Duitsland, Denemarken, Zweden en Groot-Brittannië. Zij stelde vast dat de Nederlandse raad
in vergelijking met andere een beperkte statutaire taakomschrijving heeft. Het afhandelen van
klachten en bemiddelen zijn hier de centrale taken, terwijl in andere landen ook het bijdragen
aan de behartiging, verdediging en ontwikkeling van de beroepsethiek deel uitmaakt van het
takenpakket. Wat de Nederlandse raad uniek maakt, is dat er in vrijwel alle gevallen een
mondelinge behandeling van de klacht plaatsvindt. Ook heeft de Nederlandse raad, net als de
Vlaamse de bevoegdheid om klachten over álle media te behandelen, terwijl de overige raden
zich grotendeels beperken tot de printmedia. Wel moet de klager een direct belanghebbende
zijn, waar in andere landen sprake is van het iets breder interpreteerbare ‘persoonlijk belang’.
In Duitsland kan iedereen een klacht indienen.
De meeste raden zijn samengesteld uit een mix van leden uit de mediasector en publieke
leden. In Nederland hebben die ook altijd wel enige binding met de mediasector.
Waar andere landen een verkorte procedure kennen voor klachten die evident ongegrond of
niet ontvankelijk zijn, heeft de Nederlandse raad dat niet. In Zweden is er een ombudsman
die in eerste instantie bekijkt of een klacht naar de raad moet. Hij kan geen klachten
toewijzen, alleen afwijzen.
Wél heeft Nederland als enige een versnelde procedure voor spoedeisende gevallen.
Daarnaast is de klachttermijn van zes maanden betrekkelijk ruim en de doorlooptijd van
dertien weken gemiddeld.
Geen enkele raad kan echte sancties opleggen in de vorm van boetes, schadevergoedingen
of rectificaties. De betrokken media wordt doorgaans verzocht om de uitspraak te publiceren,
soms alleen als het ‘zware’ gevallen betreft of als de klacht gegrond is verklaard. Alleen in
Zweden bestaat de mogelijkheid om een boete op te leggen in de vorm van een vergoeding
van de administratiekosten.
Slechts de Nederlandse en Britse raad oordelen in unanimiteit. In geen van de onderzochte
landen is beroep tegen een raadsuitspraak mogelijk, wel herziening als zich nieuwe feiten of
omstandigheden voordoen. Dat is in Nederland nu nog niet mogelijk.
Verder is opvallend dat de Nederlandse raad in vergelijking met buitenlandse collega’s met
relatief weinig klachten te maken krijgt: nog geen honderd in 2007, terwijl het aantal in
Zweden, Duitsland en Groot-Brittannië in de honderden loopt. Daar staat tegenover dat in
deze landen ook een flink deel van de klachten in de verkorte procedure, dus zonder
behandeling, afgewezen wordt.
Op basis van haar onderzoek formuleert Koene een aantal aanbevelingen om de kaders en
de werkwijze van de Raad te verbeteren, waaronder
• het opnemen van ‘ontwikkeling beroepsethiek’ in de taakomschrijving;
• het vergroten van de zichtbaarheid van de Raad, vooral bij de burger;
• het invoeren van een verkorte procedure waarin een presidium in samenwerking met
het secretariaat evident niet ontvankelijke of niet gegronde klachten kan afwijzen
(geen ombudsman naar Zweeds model);
• het opnemen van de mogelijkheid om klachten per e-mail in te dienen en het
aanbieden van een elektronisch klachtenformulier;
• het verruimen van de klachttermijn en het verkorten van de proceduretijd;
• het instellen van een collectief klachtrecht;
• het aanstellen van publieke leden zonder binding met de mediasector;
• het maken van dwingende afspraken met de sector over de publicatie van uitspraken
over gegronde klachten.
Vanuit de optiek van slachtoffers zijn dit marginale aanpassingen die de fundamentele
onbalans in de belangenafweging niet significant beïnvloeden. Slachtoffers zouden graag
zien dat de Raad ook boetes zou opleggen of rectificatie zou afdwingen. Dat zou het
draagvlak van de Raad bij de media zeker niet vergroten. Toch wijzen verschillende personen
101 Koene (2008)
67