Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

5.3 Genoeg bescherming voor slachtoffers?
Als we de voorzieningen beschouwen die slachtoffers hebben om zich te beschermen tegen
ongewenste gedragingen van en berichtgeving in de media, kunnen we dan concluderen dat
er voldoende, effectieve mogelijkheden zijn? Dat er voldoende balans is tussen het
individuele en het collectieve belang? Uiteraard is het antwoord afhankelijk van de persoon
die de vraag krijgt voorgelegd. De algemene teneur bij slachtoffers en nabestaanden is dat
hun belangen in vrijwel alle gevallen ondergeschikt worden gemaakt aan de belangen van de
media en het publiek. Dat ze erg afhankelijk, zo niet overgeleverd zijn aan het fatsoen van
individuele journalisten en/of media. Zij ervaren regelmatig dat hun meer ‘extra leed’ wordt
toegevoegd, dan de feitelijkheid of de relevantie van de berichtgeving rechtvaardigt.
Aan de kant van de media is men, een enkele uitzondering daargelaten, de mening
toegedaan dat de media over het algemeen prudent en terughoudend met slachtoffers en
nabestaanden omgaan. Dat er desondanks wel eens steken vallen, is veel eerder een
kwestie van ‘bedrijfsongevallen’ dan van een gebrek aan ethisch besef en handelen.
Wij concluderen dat de beslissing over hoe ver het privédomein van het slachtoffer binnen te
dringen, uiteindelijk altijd bij de journalist dan wel een redactie ligt en het slachtoffer zich daar
binnen de huidige constellatie van regels en voorzieningen bij neer te leggen heeft. De media
bepalen hoe de balans tussen individueel belang en maatschappelijk (en ook commercieel)
belang doorslaat, want
• alleen bij zeer duidelijke strafbare of onrechtmatige feiten is de rechter een optie, mits
het slachtoffer in staat en bereid is om de kosten op te brengen en de energie heeft
om dergelijke procedures te doorlopen. Een eventuele overwinning is vaak een
Pyrrusoverwinning: hernieuwde aandacht van de media of publicatie (soms door een
rectificatie) van gegevens die men nu juist uit de openbaarheid wilde houden.
• de zelfregulering in de sector is in feite een vorm van ‘de slager keurt zijn eigen vlees’
en op overtredingen van de eigen mores staat geen enkele sanctie. Bovendien
bestaat een flinke allergie tegen elke maatregel of richtlijn die persvrijheid beperkt.
• schendingen van de privacy aan de orde stellen kan altijd pas achteraf, als het kwaad
al is geschied. Voorkomen is, binnen de huidige regels en voorzieningen, onmogelijk.
Wat zijn de mogelijkheden om wat meer gewicht te verlenen aan het belang van slachtoffers
en nabestaanden en de bescherming van hun privacy? Allereerst zouden bestaande
voorzieningen kunnen worden uitgebreid of aangescherpt.
Wettelijke regulering
De meest effectieve manier zou natuurlijk zijn om specifieke bepalingen hieromtrent in de wet
op te nemen. Het is echter ook de minst realistische optie. Daarvoor zou ook het Europees
Verdrag voor de Rechten van de Mens aangepast moeten worden, net als de Grondwet.
Welke Europese of Nederlandse politicus of partij zou het voortouw willen nemen om de
persvrijheid in te perken? Want dat zou de facto het geval zijn als het privacyrecht van
burgers in het algemeen en slachtoffers in het bijzonder wordt aanscherpt, c.q. uitgebreid. Het
recht op informatievrijheid is net zo veel hoeksteen als kenmerk van een democratische
samenleving. ‘Sommige mensen betalen daarvoor de prijs, als ze onderwerp van nieuws
worden,’ aldus Broersma, ‘Maar ja, wat is het alternatief? Dat is ook niet nastrevenswaardig.’
Ombudsman Meens wijst bovendien op een praktisch punt: ‘We kunnen in de wet wel
zeggen: het is verboden om de naam van een slachtoffer te noemen, maar wat doe je dan als
ik niet het slachtoffer noem, maar wel zijn broer met volledige naam in de krant zet? Zulke
dingen zijn niet wettelijk af te dwingen. Media gaan dan de mazen in de wet opzoeken. Je
moet gewoon hopen op het goede fatsoen.’
Hoewel slachtoffers en nabestaanden de vraag ‘Moet de privacybescherming van slachtoffers
beter in de wet verankerd worden?’ in eerste instantie vaak met een hartgrondig ‘ja’
beantwoorden, realiseren de meesten zich wel dat er haken en ogen zitten aan strengere
wetgeving op dit gebied. ‘Persvrijheid is natuurlijk een groot goed. Al vind ik dat daar soms
wel heel erg veel mee weggemoffeld wordt. Het hoeft niet via wetgeving, denk ik, maar er
moeten wel richtlijnen komen, waaraan partijen echt gehouden kunnen worden. En dan
moeten ze het maar een keer in de portemonnee voelen, als ze daaroverheen gegaan zijn.’
66