Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

voorkomen worden dat de schadelijke gevolgen zich uitbreiden.
Wat zijn de mogelijkheden voor het slachtoffer, nadat tot publicatie is overgegaan? Zowel het
strafrecht als het burgerlijk recht bieden mogelijkheden om op te treden tegen vormen van
inmenging in het privéleven, zoals eerder in het onderzoek beschreven.
Het strafrecht
Als de uiting voldoet aan een wettelijke delictsomschrijving, kan sprake zijn van een strafbaar
feit. Dit brengt met zich mee dat de strafrechter een boete of gevangenisstraf kan opleggen.
In het wetboek van Strafrecht zijn verscheidene bepalingen te vinden, die zien op de
bescherming van de persoonlijke levenssfeer en zijn er wettelijke normen betreffende
belediging, zoals smaad en laster. 89 Hiervoor geldt echter dat de wederrechtelijkheid van
deze strafbare feiten kan ontbreken als veroordeling een inbreuk op de vrijheid van
nieuwsgaring zou opleveren. 90 De artikelen 53-54 Sr houden een vervolgingsuitsluitingsgrond
in voor uitgevers en drukkers ter zake van drukpersdelicten, mits zij handelen 'als zodanig'.
Uitgevers en drukkers kunnen strafrechtelijk niet vervolgd worden. De strekking van deze
bepalingen is censuur van uitgevers en drukkers tegen te gaan. Er moet wel voldaan zijn aan
bepaalde voorwaarden wil de drukker of de uitgever zich op deze vervolgingsuitsluitingsgrond
kunnen beroepen. Zo moet bijvoorbeeld de naam van de dader (de schrijver van het
drukpersdelict of degene op wiens last het stuk is gedrukt) bekend zijn dan wel op eerste
aanmaning van de drukker c.q. uitgever worden bekend gemaakt.
Burgerlijk recht
Civielrechtelijk kan een uiting onrechtmatig zijn. Dit betekent dat de door de uiting benadeelde
partij in een civielrechtelijke procedure op basis van een onrechtmatige daad een
schadevergoeding kan claimen, rectificatie kan vorderen of een verbod op herhaling kan
eisen.
De rechter dient in het kader van de onrechtmatige daad te beoordelen of er sprake is van
een handelen of nalaten dat indruist tegen de zorgvuldigheid die in het maatschappelijk
verkeer tegenover andermans persoon of zaak betaamt. De zorgvuldigheidsnorm is vaag. Het
is daarom lastig aan te geven wanneer publicaties een onrechtmatige inbreuk opleveren op
iemands persoonlijke levenssfeer. Algemeen kan gesteld worden dat van een beledigende of
onrechtmatige publicatie sprake is wanneer:
• De publicatie onnodig grievend is: had hetzelfde niet in minder kwetsende
bewoordingen kunnen worden gezegd?
• De publicatie verwijtbaar onjuist of onvolledig is: kon of behoorde de journalist op de
hoogte te zijn van de juiste toedracht van de feiten?
In de jurisprudentie is een rechtvaardigheidsgrond gegroeid: de media beroepen zich op hun
maatschappelijke taak om het publiek te informeren en misstanden aan het licht te brengen.
Daarnaast houdt de rechter rekening met de bijzondere positie van de pers met betrekking tot
de snelheid van de berichtgeving in verhouding tot het tot in de puntjes checken van het
verhaal. Zorgvuldigheid blijft echter het uitgangspunt. Naarmate de uitingen ernstiger zijn,
dient grondiger onderzoek plaats te hebben. 91
Wil een slachtoffer schadevergoeding eisen, dan moet hij de werkelijke schade aantonen.
Nederland kent – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten – geen systeem van
punitive damages, dat tot exorbitant hoge schadevergoedingen kan leiden. Ook de hoogte
van een eventuele immateriële schadeclaim moet onderbouwd en aannemelijk zijn; het
opleggen van hoge immateriële vergoedingen zijn uitzonderingen in de Nederlandse
rechtspraak. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) ziet het opleggen van
een excessief hoge schadevergoeding voor een onrechtmatige perspublicatie als een
beperking van de uitingsvrijheid en acht het niet noodzakelijk in een democratische
samenleving. 92
Het slachtoffer kan ook rectificatie vorderen. Dat kan in een kort geding gevorderd en is een
89 o.a art. 139 t/m 139 g Sr., 441 b Sr en 261 tot 217 Sr
90 EHRM 21 januari 1999, NJ 1999, 713 (Fressoz & Roire)
91 Blz. 31 Evers
92 EHRM 13 juli 1995, NJ 1996, 544 (Miloslavsky)
60