Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Hoofdstuk 5 Wat kan een slachtoffer doen na inbreuk
op zijn privacy?
Overgeleverd aan het goede fatsoen
Weet je wat het is: je hebt gewoon de energie niet om ertegen te vechten.
(een nabestaande)
Eerder in dit rapport (hoofdstuk 3) hebben we de formele en informele kaders van de
bescherming van slachtoffers geschetst. Er zijn grenzen aan de mate waarin media de
persoonlijke levenssfeer mogen binnendringen. Wanneer slachtoffers ervaren dat deze
grenzen overschreden worden, welke mogelijkheden staan dan tot hun beschikking om dit
tegen te gaan, of de aangerichte schade te laten herstellen? In paragraaf 1 kijken we naar de
straf- en civielrechtelijke instrumenten. In paragraaf 2 komen de mogelijkheden die binnen de
mediasector bestaan aan de orde. In de derde paragraaf stellen we ons de vraag: zijn de
bestaande voorzieningen voldoende? Daarbij werpen we een vlugge blik over de
landsgrenzen om te kijken of daar best practices voorhanden zijn. Daarna geven zowel
vertegenwoordigers van de media als slachtoffers en nabestaanden hun suggesties en
aanbevelingen om de relatie tussen media en slachtoffers in betere banen te leiden.
5.1 Naar de rechter 87
Besluit een slachtoffer of nabestaande de schending van zijn privacy door de media voor de
rechter te brengen, dan zal de rechter altijd een afweging moeten maken tussen twee
fundamentele rechten: het recht op privacy en het recht op informatievrijheid. De
bescherming van de persoonlijke levenssfeer geeft de doorslag als er geen enkel publiek
belang gediend is met de inmenging in het privéleven of als men de informatie ook op andere,
de privacy niet-schendende wijze, had kunnen verkrijgen. Daarbij zal de rechter zich steeds
afvragen: hoe diep is de inmenging in de persoonlijke levenssfeer, hoe 'intiem' zijn de
vermelde feiten, zijn ze waar of onwaar en welk publiek belang is gediend met de verstrekte
informatie?
Omdat voorkomen doorgaans de voorkeur verdient boven genezen, gaan we na welke
mogelijkheden slachtoffers hebben om preventief op te treden. Schending van privacy is een
zaak die de rechter slechts achteraf kan beoordelen, maar is het mogelijk om bijvoorbeeld
publicatie van de gewraakte informatie of afbeelding te voorkomen?
De Grondwet zegt dat niemand voorafgaand verlof nodig heeft om door de drukpers
gedachten of gevoelens te openbaren. Voor de omroep zegt de Grondwet: 'Er is geen
voorafgaand toezicht op de inhoud van een radio of televisie-uitzending'. Kan de rechter een
publicatie of uitzending eigenlijk dus wel op voorhand verbieden? De Grondwet bepaalt dat er
geen censuur is, dat wil zeggen dat een publicatie of uitzending niet vooraf goedgekeurd
hoeft te worden door een of andere overheidsinstantie. Ook niet door de rechter.
In het algemeen zal de rechter dan ook zeer terughoudend zijn met het vooraf toetsen en
verbieden van een media-uiting. Toch kan de rechter in een enkel geval vooraf een
uitzending of publicatie verbieden. 88 Dit kan uitsluitend als hij met redelijk grote
nauwkeurigheid weet hoe de publicatie er uit zal zien en wat de inhoud zal zijn, waarmee hij
een duidelijk beeld kan vormen van de onrechtmatigheid van de voorgenomen publicatie of
uitzending. Dit gebeurt meestal in een kort geding. Ook kan de rechter een verbod opleggen
de (achteraf) onrechtmatig bevonden publicatie of uitzending te herhalen. Zodoende kan
87 Deze paragraaf is voor een belangrijk gedeelte gebaseerd op het eerder genoemde juridische advies van mr. R. van Oerle.
88 Pres. Rb. Amsterdam 28 november 1996, KG 1996, 381 (Confrontatie met moeder); Hof Amsterdam 26 oktober 1995,
Mediaforum 1996-2 p.B22-B24 (Bureau Bijlmer); Hof Amsterdam 12 juli 2001, Mediaforum 2001-10 nr. 39 m.nt. G.A.I. Schuijt
(Breekijzer)
59