Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Maar de media vormen net zo goed onderdeel van die processen en instanties en kunnen
dus een aandeel hebben in secundaire victimisatie. Een term die in de vorige paragraaf ook
wel aan de orde is gekomen is hertraumatisering. Die is afkomstig uit de gezondheidszorg en
impliceert het opnieuw blootstaan aan een eerder trauma of aan de gevolgen ervan.
Het lastige van het begrip secundaire victimisatie is dat het situatie-, plaats-, tijd- en vooral
persoonsgebonden is. Een scherpe afbakening wat wel en wat niet tot secundaire victimisatie
is te rekenen, blijft een voortdurende discussie. Het gaat immers voor een belangrijk deel om
subjectieve beleving en iedere persoon ervaart dingen op zijn eigen manier. Kwetsbare
slachtoffers – en die kwetsbaarheid kan voortkomen uit de ernst van het gebeurde, maar ook
uit de voorgeschiedenis van het slachtoffer, de sociale situatie en uit de algemene psychische
en fysieke gesteldheid – zullen doorgaans een lagere ‘pijngrens’ hebben dan slachtoffers en
nabestaanden die om allerlei redenen steviger in de schoenen staan. Een kleine fout in de
berichtgeving of een afspraak die niet wordt nagekomen, roept dan een sterke reactie op. De
buitenwereld vindt die wellicht overdreven, maar voor een slachtoffer voegt het een extra klap
toe aan alle ellende die toch al ondragelijk is. Kunnen we dan objectief gezien spreken van
secundaire victimisatie? Het blijft lastig.
In dit onderzoek zijn echter ook mensen aan het woord gekomen bij wie we er niet over
hoeven twijfelen dat er sprake is (geweest) van secundaire victimisatie. Wanneer iemand zich
dermate belaagd voelt door een opdringerige pers dat ze, om nog iets van haar privacy te
kunnen bewaren, een schutting rond het huis moet plaatsen en een geheim nummer moet
nemen, dan is er sprake van secundaire victimisatie. We spreken hier over een moeder wier
kind op een vreselijke manier is omgebracht, die zich in een toestand van peilloos verdriet en
totale ontreddering bevindt en bij wie sommige media toch het idee hebben dat ze hun een
inkijk in haar persoonlijk leven verschuldigd is. ‘Omdat onze lezers recht hebben om te weten
hoe het met u gaat,’ en die vervolgens geen genoegen nemen met haar ‘nee’ en vanuit de
tuin van haar buren opnamen van haar huis maken en haar overgebleven kind bij school
opwachten. Als kinderen dan van angst niet meer naar school durven – angst voor een
confrontatie met de pers of met reacties van klasgenootjes op allerlei saillante details uit het
familieleven – dan is er sprake van secundaire victimisatie.
Wanneer we teruggrijpen op paragraaf 4.1 waar de gevolgen van een schokkende
gebeurtenis voor het slachtoffer in kaart zijn gebracht, evenals de behoeften en belangen die
een slachtoffer bij de verwerking heeft en deze afzetten tegen de ervaringen en effecten, dan
vallen er wellicht nog verdere conclusies te trekken.
Eén van de meest ingrijpende gevolgen van een schokkende gebeurtenis is het verlies van
basale zekerheden, die sterk samenhangen met de fundamentele behoeften van de mens.
Voorbeelden zijn de illusie van onkwetsbaarheid, het gevoel in control te zijn en het
vertrouwen in een rechtvaardige wereld en de ander. Die zekerheden moeten gerepareerd
worden. Uit de ervaringen die slachtoffers beschrijven, wordt duidelijk dat hun ervaringen met
de media daar vaak niet bij helpen. De ongevraagde invasie van de privacy is vóór alles een
verlies aan controle over de essentiële domeinen van het persoonlijk leven. Met andere
woorden: een slachtoffer of nabestaande wiens gevoel controle te hebben over zijn leven al
ernstig is ondermijnd door het gebeurde, ziet dat verergerd door de ervaring publiek bezit te
zijn dankzij het gedrag van de media. Ook het herstel van het gevoel van veiligheid staat
onder druk als slachtoffers zich belaagd voelen door de media. Een uitspraak die voortdurend
terugkomt, namelijk dat media zich nauwelijks verdiepen in de belangen van slachtoffers en
die altijd ondergeschikt maken aan hun eigen belangen en dat van hun publiek, wijst niet op
een herstel in het vertrouwen van de ander. Wanneer slachtoffers ervaren dat hun identiteit
en privacy een minder beschermde status heeft dan die van verdachten/veroordeelden, dan
erodeert het idee van de rechtvaardige wereld. Dat alles is op zijn zachtst gezegd niet
bevorderlijk voor het herstelproces en in het ergste geval zorgt het voor extra trauma. Media
en individuele beroepsbeoefenaren moeten zich dat heel goed voor ogen houden als ze
besluiten om het slachtoffer tot onderwerp van hun activiteiten te maken.
Maar er zijn ook punten waarop contact met de media een gunstig effect op het herstel van
slachtoffers zou kunnen hebben:
• Geef slachtoffers enige regie door inzage vooraf in publicaties en de mogelijkheid de
strekking en inhoud van het verhaal (mede) te bepalen. Hetzelfde geldt voor de
keuze van beeldmateriaal.
57