Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

óók slachtoffer. Eén jongetje begon te huilen en ja hoor, vol met die camera erop! Dat vind ik
ranzig,’ vertelt de vader van een vermoord kind.
Ook andere nabestaanden maakten mee dat de pers bij de school stond te wachten om
broertjes, zusjes en schoolgenootjes te ondervragen en te filmen. In sommige gevallen
durfden kinderen niet meer naar school. Ook een minder directe benadering kan toch paniek
bij kinderen veroorzaken. ‘Mijn 12-jarige zoon kreeg een e-mail van een medewerker van
Pauw & Witteman. Of hij haar wilde bellen om mee te werken aan een interview. Moet je
nagaan, Pauw en Witteman is nog een programma dat als fatsoenlijk bekend staat. Hij zei
tegen mij: ‘Ik heb zo’n raar mailtje gekregen, mam, ik moet iemand bellen.’ Het maakte hem
ook bang. Ik heb hem drie dagen naar school kunnen brengen en halen. Hij durfde niet meer.
Hij was doodsbenauwd dat hij onderweg – hij moest een stuk fietsen – opgewacht zou
worden. Hij zei: ‘Ze hebben me gevonden mam, ze hebben me gevonden!’ Helemaal bang.
Alsjeblieft, laat zo’n kind met rust! Laat een kind gewoon kind zijn.’
Er doemt in deze paragraaf een tamelijk grimmig beeld op van mediapraktijken. We hebben
uiteraard vooral aandacht besteed aan de slechte ervaringen van slachtoffers en
nabestaanden. Dit rapport heeft immers tot doel de bewustwording bij de media te
bevorderen. Dat wil niet zeggen dat de media in Nederland voortdurend als een bende dolle
olifanten door kwetsbare porseleinkasten – of liever gezegd circles of privacy – heen en weer
denderen. Er zijn ook heel veel gevallen gemeld van media die slachtoffers en nabestaanden
met terughoudendheid, respect en oog voor hun belangen, benaderden. Waar het fout gaat,
kunnen we dat niet zelden aanmerken als ‘bedrijfsongeval’, een moment van
onachtzaamheid, tijdsdruk of je als journalist gewoon even niet realiseren wat je bij een
slachtoffer teweeg brengt. Maar er zijn ook media die tamelijk rücksichtslos te werk gaan in
hun jacht op nieuws en daarmee bij slachtoffers en nabestaanden extra leed veroorzaken.
‘Secundaire victimisatie’ heet dat met een wetenschappelijk term en dat moet te allen tijden
voorkomen worden.
4.3. Effecten van media-exposure op slachtoffers
De term is in de vorige alinea gevallen: secundaire victimisatie. In deze paragraaf willen we
kijken of de ervaringen van slachtoffers en nabestaanden zodanige effecten hebben, dat we
kunnen spreken van hernieuwd of geprolongeerd slachtofferschap.
4.3.1 Wetenschappelijk onderzoek
In de schaarse wetenschappelijke literatuur over de effecten van media-exposure op
slachtoffers vinden we twee tegengestelde hypothesen:
1. Berichtgeving over het voorval in de media leidt tot hertraumatisering van slachtoffers
en belemmert hun herstel.
2. Berichtgeving over het gebeurde verschaft de slachtoffers sociale erkenning en levert
als zodanig een positieve bijdrage aan het herstel slachtoffers.
In Nederland zijn deze hypothesen nooit systematisch aan een wetenschappelijk onderzoek
onderworpen, maar onderzoekers van de Universiteit van Zürich hebben daartoe wel een
poging gedaan, in samenwerking met de Zwitserse slachtofferhulporganisatie Weisser Ring 85 .
In hun onderzoek is het percentage slachtoffers dat aangeeft erkenning en emotionele steun
uit de berichtgeving te halen, klein (11%). De overheersende reactie van slachtoffers op de
berichtgeving is negatief: bedroefd (66%) of angstig (48%). Beschouwen de slachtoffers de
berichtgeving niet accuraat, dan zijn deze negatieve reacties nog groter en wordt ook vaker
boosheid genoemd 86 .
De onderzoekers concluderen dat negatieve reacties overheersen en daarmee is het
aannemelijk dat media-exposure in veel gevallen geen gunstige invloed heeft op de
verwerking van het gebeurde en het herstel bij het slachtoffer. Omdat er geen
wetenschappelijke consensus bestaat over wat hertraumatisering precies is en wat de
85 Maercker, A. & Mehr, A. (2006) What if victim read a newspaper report about their victimization? In: European Psychology
Vol. 11(2): 137 – 142
86 Idem, pp 139-140
54