Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Piet Oosthoek, lezersredacteur bij de BN De Stem, vertelt dat er regelmatig discussie op de
redactie plaatsvindt of bepaalde foto’s wel of niet kunnen. ‘Het beleid is dat we van
verkeersongelukken in de regio wel foto’s plaatsen, maar daar mag niets van eventuele
slachtoffers op te zien zijn. Ook niet onder een laken als het kan. Zelfs met sfeerfoto’s – je
kent dat wel, een schooltasje op een kruispunt of zo – zijn we heel terughoudend. Wel eens
té, vind ik. Aan de andere kant mag ik er ook niet te licht over denken, maar het feit dat iets in
de krant komt, is onvergelijkbaar veel minder erg dan wat ze is overkomen.’
Relevante versus saillante details
De journalistieke Leidraad stelt dat berichtgeving zo volledig mogelijk moet zijn. Lezers,
kijkers en luisteraars moeten zich een zo goed mogelijk beeld kunnen vormen van de
gebeurtenis in kwestie. Alle feiten die relevant zijn in relatie tot het gebeurde of tot een
maatschappelijk belang, moeten dus vermeld worden. Maar relevantie is een ontzettend
rekbaar begrip, vooral voor de meer populaire media. Zo maar een voorbeeldje, afkomstig
van voorpagina van de Telegraaf van 3 december 2008. Het bericht gaat over de dood van
een Nederlandse toeriste in Thailand. De 34-jarige vrouw is dodelijk verongelukt toen ze in
gezelschap van haar moeder met de taxi van Bangkok naar Phuket reisde. Het vliegveld van
Bangkok was immers bezet en de vrouwen hoopten via Phuket terug te keren naar
Nederland. De moeder overleefde het ongeluk. Tot zover de (relevante) feiten. De Telegraaf
vermeldt behalve de volledige naam van het slachtoffer ook het feit dat zij vijf maanden
zwanger was, de naam van haar man en zoontje, haar functie (Officier van Justitie) de plaats
waar ze werkt (Functioneel Parket in Amsterdam), alsmede de zaken waarbij ze betrokken is
geweest als fraudeofficier. Zaken die hoegenaamd niets met het gebeurde van doen hebben
en ook geen enkele maatschappelijke relevantie hebben, maar die wel een aantasting van de
privacy vormen. De foto in het stuk is een uitsnede uit een trouwfoto, waarvan wij een zeer
sterk vermoeden hebben dat die zonder toestemming van de nabestaanden is verkregen.
Hoogleraar journalistiek Broersma: ‘Ik vind dit wel een dubieus geval. Berichtgeving moet
volledig zijn. Daar heeft het publiek ook een belang bij en ook de media. Maar daar zijn wel
grenzen in natuurlijk.’
Eén van de nabestaanden, moeder van een vermoord meisje, vertelt tijdens het
onderzoeksinterview dat in verschillende media breed werd uitgemeten dat zij werkzaam was
bij een seksclub. Dat klopte, maar als administratief medewerker. Daarmee werd een bepaald
beeld van haar gecreëerd. Haar zoontje durfde niet meer naar school uit angst voor de
reactie van zijn klasgenootjes. Het was een detail dat hoegenaamd niets met het voorval te
maken had. Een bekende columnist schreef onder het motto ‘Het zijn namen die ertoe doen’
een sfeerschets over de moord op haar dochter. Daarin noemde hij de naam van de straat
waar ze woonde, de school waar ze zat, het café waar ze wel eens een frietje at, het feit dat
ouders gescheiden waren en de vader in Duitsland woonde en de naam van de seksclub
waar haar moeder een administratieve functie vervulde. De intenties van de columnist waren
misschien goed, maar hij legde ook een absoluut gebrek aan empathie voor de situatie van
de nabestaanden aan de dag. De column verscheen opnieuw in een Volkskrant weblog en
leverde een aantal niet mis te verstane lezersreacties op: ‘Hieruit kunnen wij afleiden dat de
vrijheid van columnisten zozeer de perken van de krant te buiten mag gaan, dat weerloze
burgers feitelijk vogelvrij zijn tegenover gewetenloze stukjesschrijvers die alleen rekening
hoeven te houden met hun eigenbelang (zijnde geld en een plaats in de lijst van 'Volkskrant-
Nederlander van het Jaar'). De column (…) was een voorbeeld van adding insult to injury. Uit
de reactie van de Ombudsman blijkt niet dat de hoofdredactie de columnist verzocht heeft om
alsjeblieft mensen te ontzien die toch al zwaar getroffen zijn en die zich niet kunnen verweren
tegen de straf van dit soort rücksichtsloze publicaties.’
‘Zij stellen het belang van de lezer - het belang van de lezers, zo noemen ze dat dan - boven
mijn belang,’ constateert een andere nabestaande wrang. ‘Dat is eigenlijk waar ik kwaad over
ben, waar ik het niet mee eens ben. Dat ze zeggen: ‘We hebben een verantwoordelijkheid
naar onze lezers.’ Natuurlijk, ik zou het gek vinden als ze er niets over zouden schrijven in de
krant. Maar dat hoeft niet het hele wel en wee van mijn familie te omvatten? Mijn beroep en
dat van mijn vrouw en wat mijn vader doet. Is dat relevant? Is dat écht relevant? Ze willen een
beeld creëren en daar gaat het om. Zíj bepalen het beeld. En daar heb ik een hekel aan. Altijd
hoor, ook als het niet over mij gaat. Ze doen continu aan een soort… ja… beïnvloeding van
beelden bij mensen. Hoe moet je dat nu noemen? Stemmingmakerij is het soms. Ik wil een
krant, een medium dat wel gewoon nieuws heeft – daar lees je een krant voor, daar kijk je het
journaal voor – maar gewoon bij de feiten blijft.’
46