Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

interview met dagblad BN De Stem: ‘De volgende dag stond de foto van een dode Stan die
een auto in wordt getild, op de voorpagina van de Telegraaf. Twee boekhandels in Goirle
hebben die ochtend uit zichzelf die krant uit de schappen gehaald. In zo’n fijn dorp wonen we
dus. Ik ben laatst naar ze toe gegaan om ze te bedanken. Maar ze zeiden: ‘Zo’n foto, dat doe
je niet.’ Mijn dochter was de ochtend na Stans dood naar de winkel gegaan, om een dagboek
te kopen. De Telegraaf was net uit de schappen gehaald. Gelukkig. Ja, Stan maakte ook dat
soort beelden. Maar hij monteerde ze ook altijd zelf, hij zorgde dat hij niet te ver ging. Daarbij,
er is een soort ongeschreven regel. Zulke beelden maak je niet van Nederlandse collega’s en
zo’n foto in een Nederlandse krant plaatsen doe je al helemaal niet. Gelukkig is daarna een
discussie op gang gekomen: wat is ethisch verantwoord.’ 81 Ook Jeroen Akkermans gaf
onlangs in een uitzending van Netwerk en verschillende krantenartikelen te kennen dat hij het
gedrag van collega-journalisten ter plekke – wel filmen en fotograferen en niet helpen –
stuitend vond en dat de Telegraaf met het afdrukken van de bewuste foto ernstig over de
schreef was gegaan. 82
Al te expliciete foto’s mogen dan not done zijn, media nemen wel vaak een portretafbeelding
van de betrokkene op in de berichtgeving. Soms figureren daarop ook familieleden of
bekenden.
Slachtoffers en nabestaanden vragen zich regelmatig af waarom het publiek zo nodig moet
weten hoe zij of hun dierbaren eruit zien. In veel gevallen worden de afbeeldingen zonder
toestemming van betrokkenen gemaakt, verstrekt en gepubliceerd. ‘In de aanloop van de
(uitvaart)dienst was ik bij de kazerne en toen stond TV Drenthe daar te filmen. Ik was daar
met de kinderen. Een vriendin liep daar ook en we omhelsden elkaar. Toen kreeg ik dus door
dat ze dat stonden te filmen. Ik heb ze gezegd: ‘Als je me nu filmt en je zendt het uit, dan heb
je een heel groot probleem.’ Ik heb er nog wat achteraan gezegd, dat zal ik niet herhalen.
‘Nee, nee, we zenden niks uit.’ En ik zit ’s avond televisie te kijken, wat zie ik: precies, dát
stuk. Toen heb ik er ook achteraan gebeld en gezegd: ‘Dat vind ik echt bij de beesten af. Dat
vind ik gewoon grof!’ Nee, dat was niet de bedoeling geweest, dat hadden ze niet goed
geknipt. Dat vond ik gewoon een lulverhaal,’ aldus een nabestaande.
Scholen blijken nogal eens de bron van foto’s te zijn zonder dat ze toestemming van de
ouders hebben, zo is de ervaring van verschillende nabestaanden. ‘Als je dan ’s avonds het
journaal aanzet en het begint met zo’n grote foto van je zoon dan maakt dat het allemaal
extra onwerkelijk en het maakt je ook boos. Boos omdat ze ons nooit toestemming hebben
gevraagd een foto te publiceren,’ aldus een vader, die de foto herkende als een schoolfoto.
Internet is uiteraard ook een vindplaats van beeldmateriaal. Sommige media beschouwen
sites als Youtube en Hyves zonder meer als publiek domein, waarvan ze naar believen en
zonder toestemming of bronvermelding afbeeldingen mogen halen. ‘Bij het AD bijvoorbeeld
hebben ze ook een foto van (..) ergens vandaan geplukt. Ik zou die foto zelf niet hebben
uitgekozen. Maar kennelijk mag dat allemaal; het gebeurt allemaal maar,’ constateert een
vader wiens zoon bijna twee jaar geleden is vermoord.
‘Het is niet meer zo dat de foto’s in een fotoboek thuis in de kast zitten en dat media er fysiek
om moeten vragen,’ verduidelijkt Broersma, ‘Iedereen kan erbij. Naarmate er meer media zijn
die dat ook gaan doen, ontstaat er bij de meer serieuzere media iets van: die foto van die
persoon is overal toegankelijk. Je hoeft de naam maar in te tikken. Waarom zouden wij die
dan ook niet gebruiken? Anders maken we onszelf belachelijk als informatieverschaffers. Dus
de grens wordt op die manier wel opgerekt. Eigenlijk vind ik dat veel media daar nog heel
prudent mee omgaan. Zelfs als er een foto op internet staat, dan drukken ze die toch niet af.
Maar hoe lang dat nog houdbaar is?’
Ook al zijn slachtoffers niet altijd herkenbaar op beelden, ze kunnen bij nabestaanden toch
een schok teweeg brengen. ‘Het was zo bizar,’ vertelt een moeder wier zoon na weken
vermist te zijn geweest, vermoord en begraven in een bos was gevonden. ‘We zaten die
avond met familie en vrienden op bezoek en iemand zet de tv aan. Worden we opeens
geconfronteerd met beelden van het lichaam van (…) in een bodybag, dat zo in een kist
gegooid werd. Daar waren we totaal niet op voorbereid. Ik zag hoe die zak in de kist
gesmeten werd. Niet gelegd, maar gesméten!’ Zij heeft na jaren die beelden nog levendig op
haar netvlies staan. Bij nabestaanden van verkeersongevallen zijn het vaak beelden van
verfrommelde wrakken van auto’s, fietsen en dergelijke die pijnlijke herinneringen oproepen.
81 BN De Stem 9 januari 2009
82 Netwerk, NCRV, woensdag 11 februari 2009
45