Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

4.2.1 Inhoud en aard van de berichtgeving
Persoonlijke gegevens
In de Nederlandse media is het bijna vanzelfsprekend om slachtoffers met naam en toenaam
op te voeren. Verdachten kunnen doorgaans op veel meer terughoudendheid rekenen. Dat is
slecht te verteren voor slachtoffers en nabestaanden. ‘Ik vind het belachelijk!’, aldus de
moeder van een vermoorde zoon, ‘Dat daders zo beschermd worden, met een balkje voor
hun ogen, door alleen initialen te vermelden. Potverdorie, noem ze met naam en toenaam!
Noem de plaats waar ze vandaan komen, noem de straat waar ze wonen, want dat doen ze
ook met ons!’ Een slachtoffer van stalking zag zich buitengewoon herkenbaar opgevoerd in
het verslag over de rechtszitting: ‘Er is geen twijfel mogelijk dat het over mij gaat. Maar ik ben
het slachtoffer! Míjn gegevens staan erin. Dat vond ik heel raar.’
Media-ethicus Huub Evers heeft wel een verklaring. ‘De praktijk bij verdachten is veel
eenduidiger en er is een duidelijke traditie. Net na de Tweede Wereldoorlog heeft een aantal
hoofdredacteuren afspraken gemaakt over het beschermen van de identiteit van verdachten.
Als je kijkt naar de formulering in de Leidraad, dan is een verdachte in beginsel wel
beschermd en een slachtoffer in beginsel niet.’ Ten grondslag aan de zogenaamde
‘initialenregel’ voor verdachten ligt het principe dat schuld eerst bewezen moet worden en dat
het prijsgeven van de identiteit de verdachte bij voorbaat stigmatiseert. Ook juridisch zit er
een stok achter de deur, is de ervaring van eindredacteur Van der Maas van Hart van
Nederland: ‘Als je een verdachte herkenbaar in beeld brengt, dan krijg je ook weer gezeur
met een advocaat en is er kans op een rechtszaak.’
Overigens zijn er ook bij de media voldoende sceptici te vinden wat betreft deze regel: ‘Als
iemand verdachte is en het is niet duidelijk dat hij het heeft gedaan, dan moet je hem
anonimiseren. Maar als het duidelijk is… De moordenaar van Pim Fortuyn. Ik geloof dat
niemand eraan twijfelde dat die man het gedaan had. Moet je die met initialen gaan
noemen?’, aldus hoofdredacteur Harm Taselaar van RTL-Nieuws. Een aantal media doet dat
in dat soort gevallen dan ook niet meer.
‘Ik vind dat slachtoffers op z’n minst dezelfde bescherming als verdachten moeten hebben,’
stelt Thom Meens, ombudsman van de Volkskrant. Maar daarin vindt hij weinig
medestanders. Het is immers zo’n bekend gegeven dat verdachten en daders met initialen
worden aangeduid. Journalistiekprofessor Marcel Broersma: ‘Als de media een slachtoffer
met initialen aanduiden, dan werkt dat stigmatiserend.’
De algemene opvatting bij de beroepsgroep is dat het voor de volledigheid van de
berichtgeving vereist is om slachtoffers met naam en toenaam te vermelden, mits slachtoffers
daar geen schade van ondervinden. Daarom doen media dat bij zedenzaken bijvoorbeeld
meestal niet. Maar verder ziet men weinig risico op stigmatisering zoals bij verdachten, want
bij het publiek zouden slachtoffers vooral sympathie oproepen. Slachtoffers ervaren dat
anders. ‘Iedereen heeft nu zijn oordeel over mij,’ aldus een slachtoffer wier relatieperikelen
uitgebreid aan de orde kwamen in een rechtbankverslag in de regionale krant. Zij woont in
een dorp en uit de details van het verslag was onmiskenbaar af te leiden dat zij de (onwillige)
hoofdpersoon was van het verhaal.
De weduwe van een omgekomen brandweerman ergert zich enorm dat ook haar kinderen
met hun volledige naam in de berichtgeving worden genoemd. ‘Ik wil hen zoveel mogelijk uit
de publiciteit houden. Als ik ergens heen ga en mijn naam noem, dan is alles gelijk in rep en
roer. Dat is puur omdat je met je naam in de krant hebt gestaan. Als ik mijn naam noem, dan
gaan bij een heleboel mensen de voelsprieten op. ‘O, dat is die en die’. En dat overkomt de
kinderen ook. Ik wil niet dat ze altijd dát stempel krijgen: dat is het kind van die en die. Als wij
ergens heen gaan, dan wil ik gewoon met z’n drietjes zijn. Niet die en die zijn, en steeds
herkend worden. Je wilt ook wel eens anoniem rondlopen. Maar je hebt met naam en
toenaam in de krant gestaan en dan is dat is heel lastig.’
Beeld
Media zeggen terughoudend te zijn met het gebruik van foto’s of beelden van duidelijk
herkenbare gewonde slachtoffers of doden. Volgens Broersma steken Nederlandse media op
dit gebied zonder meer gunstig af bij hun Belgische en Britse collega’s. De foto’s van de
neergeschoten Pim Fortuyn op de parkeerplaats van Mediapark en van het ontzielde lichaam
van de door een clusterbom getroffen cameraman Stan Storimans in de armen van zijn RTLcollega
zijn uitzonderingen. Hun nieuwswaarde staat buiten discussie. Maar de publicatie
ervan riep wel een storm van reacties op. De weduwe van Storimans vertelt in een recent
44