Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

etrokken raken bij een – vaak langdurige – juridische procedure van opsporing, vervolging
en veroordeling van een eventuele dader.
4.1.2 Verwerking en herstel
Na de schokkende gebeurtenis komt het verwerkingsproces op gang. Op emotioneel vlak
wordt daarbij doorgaans een aantal fasen doorlopen.
Fase 1 is de eerste reactie van ongeloof, schrik en verbijstering op het gebeurde. De situatie
lijkt onwerkelijk. ‘Het is alsof je in een film zit,’ vertelde één van de slachtoffers, ‘Alles trekt
aan je voorbij en je hebt er geen greep op.’
De tweede fase kenmerkt zich door tijden waarin het slachtoffer zeer intens met het gebeurde
bezig is (herbeleving), afgewisseld met periodes waarin hij zich gedraagt of er niets aan de
hand is (ontkenning). Herbeleving komt bijvoorbeeld tot uiting in nachtmerries, schrikreacties
en de behoefte om over de gebeurtenis te praten. De ontkenning is een
beschermingsmechanisme, gericht op het herstel van het gevoel van veiligheid op korte
termijn. Houdt het ontkenningsgedrag lang aan, dan kan het de verwerking ernstig
belemmeren.
In de derde fase nemen de reacties van herbeleving en ontkenning en de bijbehorende
symptomen af. De schokkende ervaring krijgt een plaats in het levensverhaal van het
slachtoffer. Deze fase is doorlopen wanneer het slachtoffer aan de gebeurtenis kan denken
wanneer hij wil en er niet aan hoeft te denken als hij dat niet wil.
Bij het integreren van de schokkende gebeurtenis en de gevolgen in het levensverhaal,
hanteren slachtoffers verschillende strategieën, in de psychologie coping strategies genoemd.
Voorbeelden daarvan zijn:
• Het vinden van een oorzaak of een verklaring voor het gebeurde. Een specifieke
vorm hiervan is zelfbeschuldiging: ‘Had ik maar… dan was het niet gebeurd.’ Je
schuldig voelen is ook tegen jezelf zeggen dat je controle hebt over je doen en laten.
Daardoor kun je je weer veilig voelen; het zal je niet nog een keer gebeuren! Maar
het is tegelijkertijd een vorm van ontkenning die op den duur kan leiden tot een
negatief zelfbeeld.
• De eigen ervaring vergelijken met die van anderen. ‘Wat mij is overkomen is erg,
maar het had nog erger gekund’ of ‘ik ben niet de enige die dit is overkomen’.
• Isoleren. Het slachtoffer koppelt het gebeuren aan een bepaalde plaats. Zo kan een
medewerker van een overvallen bank redeneren dat zijn bankgebouw op een
bijzonder gevaarlijke plaats staat. Werken bij een bank in een dorp is wel veilig.
• Beklemtonen van de eigen controle. Als slachtoffers daartoe de mogelijkheid zien,
zullen ze daden van zichzelf, waarin ze bijvoorbeeld de dader gehinderd hebben,
benadrukken.
• Het ondergeschikt maken van het eigen scenario aan een groter, meeromvattend
scenario. Het slachtoffer stelt bijvoorbeeld de politie of overheid verantwoordelijk voor
de onveiligheid waarvan hij de dupe is geworden. Ook de reactie ‘Het is een straf van
God’ past hierin.
• Het aanpassen van de gebeurtenis aan een bestaand scenario. Bijvoorbeeld een
automobilist die een rood verkeerslicht negeerde en een dodelijke aanrijding
veroorzaakte, houdt bij zichzelf vol dat het licht groen was.
• Je omstandigheden veranderen (probleemgeoriënteerde coping): inbraakbeveiliging
installeren, een cursus zelfverweer volgen of een wapen aanschaffen.
Ook andere schadelijke gevolgen moeten hersteld worden. Daarvoor is, afhankelijk van het
gebeurde, medische hulp en revalidatie nodig, vervanging van beschadigde of gestolen
spullen, vervangende woonruimte, relatietherapie, arbeidsbemiddeling of een reintegratietraject.
Vaak is er ook sprake van een rouwproces. In de eerste plaats treedt dat op
bij het verlies van een dierbare, maar de verwerking van het verlies van een lichaamsdeel- of
functie, een dierbaar eigendom of economische zelfstandigheid kan ook gepaard gaan met
gevoelens van rouw. Al met al kan het maanden, zo niet jaren duren voor alle schade is
hersteld. Soms is volledig herstel niet mogelijk en blijven mensen hun leven lang last houden
van het gebeurde.
Het moge duidelijk zijn, dat slachtoffers, zeker in de eerste periode na de schokkende
gebeurtenis, niet goed in staat zijn om rationele, afgewogen beslissingen te nemen en
41