Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Lichamelijke aanpassingsmechanismen
Als we in direct gevaar verkeren, treedt een sterke, lichamelijke reactie op. Via onze zintuigen
krijgen we signalen binnen dat ons bestaan gevaar loopt. Die signalen prikkelen ons
sympathische zenuwstelsel, dat zelfstandig werkt en niet onder invloed staat van onze wil.
Bij gevaar ondergaan we drie stadia: het alarmstadium, het weerstandsstadium en het
stadium van herstel of uitputting.
Op signalen van gevaar volgt een bliksemsnelle, volledig automatische reactie. Er komt
adrenaline vrij, dat het lichaam in een alarmtoestand brengt. De ademhaling wordt dieper en
sneller, de hartslag versnelt, de bloeddruk stijgt en de transpiratie neemt toe. De zintuigen
verscherpen hun waarneming, zodat het zicht en het gehoor scherper worden. Activiteiten die
niet nodig zijn, worden gestaakt. Maag en darmen werken tijdelijk niet en de spieren van de
blaas en ingewanden verslappen, met als mogelijk gevolg het laten lopen van ontlasting en
urine.
In het weerstandsstadium mobiliseert het lichaam zich om zich te verdedigen of zich in
veiligheid te brengen. Nog voordat we ons bewust zijn van het gevaar heeft ons lichaam zich
al voorbereid op actie of deze actie zelfs al uitgevoerd. Zo’n snelle, automatische reactie is
vaak levensreddend. Globaal onderscheiden we bij levensbedreigende situaties drie soorten
acties: fight (vechten), flight (vluchten) of freeze (bevriezen, verstarren)
De reacties zijn persoons- en situatieafhankelijk. Ze gebeuren automatisch, zonder daarbij na
te denken. Ze hebben ook niets met moed of lafheid te maken, maar zijn louter ingegeven
door een natuurlijke drang om te overleven. Veel slachtoffers schrikken achteraf van hun
eigen reactie. Ze hadden van tevoren nooit gedacht dat ze bij gevaar zo zouden reageren.
De lichamelijke reactie houdt aan tot andere hormonen weer het signaal geven dat de kust
veilig is. In dit stadium demobiliseert het lichaam en herstelt het evenwicht zich. Sommige
beelden, geluiden of geuren brengen het lichaam later automatisch weer terug in het
alarmstadium. Zo werden slachtoffers van de Bijlmerramp weer in staat van paraatheid
gebracht als ze parfum roken. Het vliegtuig dat bij hen neerstortte, vervoerde namelijk
parfum.
Er is dus sprake van de volgende lichamelijke kettingreactie: onze zintuigen nemen gevaar
waar → het lichaam mobiliseert zich → we bestrijden of ontvluchten de bedreiging → we
signaleren dat de kust veilig is → het lichaam demobiliseert zich.
Als een slachtoffer deze kettingreactie niet volledig doorloopt, blijft het lichaam in verhoogde
staat van paraatheid. Als het lichaam langere tijd in deze staat verkeert, kan dat tot allerlei
klachten leiden, zoals hyperventilatie, hoge bloeddruk, spierpijn, hoofdpijn, maag- en
darmstoornissen en uitputting.
Verandering van het zelfbeeld
De schokkende ervaring en de reactie van het slachtoffer daarop kunnen ertoe leiden dat het
zelfbeeld verandert. Dat zelfbeeld is opgebouwd uit een groot aantal facetten zoals:
• Ik ben iemand die zelf bepaalt wat er in mijn leven gebeurt.
• In een gevaarlijke situatie ben ik in staat mijn eigen gezin te beschermen.
• Wanneer ik word overvallen, zal ik altijd terugvechten.
• Ik ben nooit bang.
Een schokkende gebeurtenis confronteert ons met het gegeven dat we géén controle
hadden. Tijdens de gewapende overval merkte het slachtoffer bijvoorbeeld dat hij verlamd
van schrik en doodsbang was, terwijl hij altijd had gedacht in een dergelijke situatie zijn
mannetje te kunnen staan. Een slachtoffer stelt zijn zelfbeeld bij. Soms in positieve, maar ook
vaak in negatieve zin.
Andere gevolgen
Daarnaast krijgen slachtoffers natuurlijk ook te maken met andere gevolgen op de lange en
korte termijn. Er kan sprake zijn van lichamelijk letsel dat misschien blijvend is en grote
gevolgen kan hebben op het leven van slachtoffers. Er is vaak ook materiële schade: de auto
is total loss, het huis is afgebrand, spullen zijn gestolen of persoonlijke eigendommen
vernield. Op relationeel vlak kan het gebeurde sporen achterlaten en zelfs leiden tot het
verbreken van relaties. Niet kunnen werken en in het ergste geval verlies van een baan, zijn
mogelijke consequenties op het sociaaleconomische vlak. Ten slotte kunnen slachtoffers ook
40