Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Hoofdstuk 4 Ervaringen van slachtoffers met de media
Publiek bezit tegen wil en dank
In this new culture of journalistic titillation, we teach our readers and our viewers that the trivial
is significant. (…) and we condescend them, giving what we think they want and what we
calculate will sell and boost ratings and readership. Many of them, sadly, seem to justify our
condescension, and to kindle at the trash.. Still, the role of journalists is to challenge people,
not merely amuse them.
Carl Bernstein 77
De relatie tussen slachtoffers en de media is zonder meer complex te noemen. De
slachtoffers die we hebben geïnterviewd, geven allen in meer of mindere mate blijk van
ambivalente gevoelens naar de pers. Daarbij zij nadrukkelijk opgemerkt: slachtoffers, noch
media mogen over één kam geschoren worden en dat maakt het niet eenvoudiger om
algemene uitspraken te doen. Toch tekenen zich wel een aantal duidelijke lijnen af.
In dit hoofdstuk komen slachtoffers aan het woord over hun ervaringen met de media. Om dat
in perspectief te kunnen plaatsen, gaan we in de eerste paragraaf bij wijze van spreken in de
schoenen staan van iemand die het slachtoffer wordt van een schokkende gebeurtenis, zoals
een ernstig misdrijf of ongeval. Wat gebeurt er fysiek, emotioneel en mentaal met hem of
haar? Hoe verloopt het verwerkingsproces en welke specifieke behoeften en belangen komen
daaraan te pas?
Vervolgens kijken we in paragraaf 4.2 naar de effecten van media-exposure op slachtoffers.
Daar is nog weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan, dus laten we vooral slachtoffers
hun ervaringen vertellen. In de derde en laatste paragraaf kijken we welke lijnen zich
aftekenen en grijpen we onder meer terug op de ‘circles of intimacy’-benadering.
4.1 In de schoenen van het slachtoffer 78
Om een goed beeld te krijgen van wat slachtoffers doormaken, ervaren en voelen en hoe zij
dat vervolgens verwerken, nemen we de lezer stap voor stap mee door het proces.
Veel misdrijven en ongelukken behoren tot de categorie schokkende gebeurtenissen. Denk
hierbij aan overvallen, aanrandingen, verkrachtingen, branden, ernstige verkeersongelukken
en rampen. Moord en doodslag zijn schokkende gebeurtenissen voor de nabestaanden. De
officiële definitie van een schokkende gebeurtenis zoals gehanteerd door de psychiatrie, luidt:
iemand heeft een schokkende gebeurtenis doorgemaakt als de gebeurtenis buiten het
patroon van de gebruikelijke menselijke ervaring ligt. Deze gebeurtenis moet duidelijk leed
veroorzaken bij vrijwel iedereen.
Schokkende gebeurtenissen zijn dus gebeurtenissen die het dagelijkse levenspatroon op zijn
kop zetten. Die vaak ook diepgaande en blijvende veranderingen in het leven van mensen
veroorzaken. Als de schokkende ervaring eenmaal voorbij is, doet de invloed ervan zich
doorgaans nog lang gelden. Mensen voelen zich somber, verdrietig en leeg. Of zijn verward,
waarbij de dingen van alledag opeens vreemd en onwerkelijk lijken. Bij de meeste mensen
verdwijnen deze gevolgen na enige tijd. Zij verwerken de schokkende gebeurtenis. Anderen
kampen langdurig of zelfs voor altijd met de gevolgen.
4.1.1 Gevolgen van een schokkende gebeurtenis
De directe gevolgen van een schokkende gebeurtenis brengen we onder in drie categorieën:
psychosociale gevolgen, lichamelijke aanpassingsmechanismen en verandering van het
zelfbeeld.
77 Geciteerd in Carter en Allan (2005: 134)
78 Deze paragraaf is voor een belangrijk deel gebaseerd op het trainingsmateriaal dat Slachtofferhulp door de jaren heen
ontwikkeld heeft, in samenwerking met instituten als De Essenburgh en het Instituut voor Psychotrauma. Zie ook Steinmetz
(1990)
38