Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Taselaar: ‘In principe vind ik dat we heel erg secuur moeten omspringen met slachtoffers en
nabestaanden. Je moet daar ontzettend veel respect voor hebben. Maar als er iets geweldig
spectaculairs gebeurt… Laat ik iets extreems nemen: een ernstige calamiteit waarbij onze
kroonprins is betrokken. Die loopt daar rond met bebloed hoofd. Ik zal je zeggen: ik gooi elke
Leidraad of code direct het raam uit. Ik film dat en zend dat uit. Maar in principe is het zo dat
als mensen geen behoefte hebben om hun verhaal te doen, en ze zeggen echt ‘nee’, dan is
het ook nee.’
‘Ik kan me nog voorstellen dat je van een afstand een foto maakt van de enorme ravage van
een verkeersongeluk, maar je hoeft niet in te zoomen op de bestuurscabine en vervolgens de
omstanders gaan vragen ‘Wat hebt u gezien?’ of zo. Maar weet je, ik ben heel streng in de
leer,’ stelt Ombudsman Thom Meens van de Volkskrant. ‘Ik vind dat walgelijke televisie
opleveren. Ze gaan gewoon met camera’s naar de buren, reacties vragen. Afgelopen
weekend is een gezin – vader moeder en één kind – omgekomen bij dat auto-ongeluk in
Nunspeet. Het andere, 11-jarige kind ligt in het ziekenhuis. Ik ben benieuwd hoe lang het
duurt voordat er daar een cameraploeg op de stoep staat. Je moet er toch niet aan denken!’
Andere journalisten en redacteuren vinden dat je er niet zonder meer van uit moet gaan dat
slachtoffers met rust gelaten willen worden door de media. Je moet ze, juist principieel, wél
benaderen. De chef Nieuwsdienst van het AD: ‘Je moet altijd een poging doen om
slachtoffers en nabestaanden de kans te geven om hun verhaal te doen – eventueel via een
vertegenwoordiger.’ ‘Ze moeten de kans hebben om gehoord te worden,’ vult
misdaadverslaggever Dekker aan, ‘En daarvoor moet je ze toch direct benaderen.‘ Hij
probeert persoonlijk contact te leggen door aan te bellen bij het huis van het slachtoffer of de
nabestaanden en te vragen of er iemand is die iets wil vertellen.
Hart van Nederland is ook zeer geïnteresseerd in het verhaal van betrokkenen als de
nieuwswaarde van het feit daartoe aanleiding geeft.’Op het moment dat iets net gebeurd is,
iemand is bijvoorbeeld net overleden, dan gaan we niet meteen de familie bellen. Dat zou cru
zijn. Iemand is nog niet eens begraven. Daar denken we natuurlijk wel over na. We proberen
doorgaans via omwegen, bijvoorbeeld via de politie, de burgemeester van het dorp of het
condoleanceregister dat ergens is ingesteld, een ingang te vinden. In de meeste gevallen
krijgen we dan slachtoffers of nabestaanden uiteindelijk wel te speken, maar de eerste dagen
laten we ze met rust,’ aldus Van Ree, die opmerkt dat nabestaanden soms zelf contact met
zijn programma opnemen, omdat ze de behoefte hebben hun ervaringen te delen met het
bredere publiek of hulp willen bij de opsporing van de dader.
Wat dat betreft, is er veel veranderd, constateert Oosthoek. ‘Vroeger was je geneigd om met
een boogje om slachtoffers heen te gaan. Ik ben nooit een geval van een vermissing in
Sluiskil vergeten. Na drie of vier dagen van grootschalige zoekacties zei een verslaggever:
‘Moeten we niet eens bij die ouders gaan kijken?’ Daar kwam een hele discussie op gang:
‘Dat kán niet; zoiets dóe je niet!’, waarop hij zei: ‘Waarom niet?’ Collega’s hielden vol: moet je
niet doen, kán niet! Hij reed, zonder dat iemand het wist, erheen en belde aan bij die mensen
en zei: ‘Ik wil graag weten hoe het met u gaat.’ ‘Komt u binnen!’, was reactie. Niet dat hij nou
als een vorst werd ontvangen, want er was daar een hoop leed, maar die mensen vonden het
fantastisch dat hij had durven komen. Bijna niemand had nog aan hen durven vragen, hoe het
nu eigenlijk met ze was. Dus als je het niet vraagt, weet je het niet. Als een journalist goede
intenties heeft, dan is hij bereid om in dit soort gevallen mee te denken met het slachtoffer of
de nabestaanden. Dan zegt hij: ‘Dit kunnen we beter niet doen, of juist wel doen.’ Daar moet
een journalist toe bereid zijn. Dus open en belangstellend zo’n gesprek ingaan, maar niet met
het uitgangspunt dat je koste wat kost letters moet hebben als je buiten komt.‘
Publiceren met of zonder toestemming
Volgens de grondwet hebben media vooraf geen toestemming nodig om informatie te
publiceren. Ze zijn vrij in de selectie van nieuws. Achteraf kan de rechter pas toetsen of er
grenzen zijn overschreden. Een slachtoffer kan dus op geen enkele manier verhinderen dat
media informatie over hem verzamelen en publiceren. In het gunstige geval vindt er een vorm
van afstemming plaats en krijgt de betrokkene van tevoren inzage en inspraak in de keuze
van eventueel beeldmateriaal.
Slachtoffers kunnen de aard en inhoud van bepaalde informatie als (te) persoonlijk
beschouwen, maar ook de bron ervan. Speciale aandacht verdient in dit geval persoonlijke –
zelfs intieme - informatie en beeldmateriaal dat een beetje handige internetgebruiker in een
uurtje bij elkaar surft. Vooral persoonlijke webpagina’s als Hyves, Facebook en weblogs
vormen een rijke bron van materiaal.
36