Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

hebben we verschillende journalisten en redacteuren bevraagd op dit onderwerp. In de
volgende alinea’s geven zij hun visie op de ethiek van het vak en de betekenis van de privacy
van slachtoffers.
De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) hecht grote waarde aan de Raad voor de
Journalistiek als invulling voor de zelfregulering van de sector. Secretaris Thomas Bruning
legt uit: ‘Wij vinden dat wíj (NVJ) niet de instantie kunnen of moeten zijn die ethische regels of
beperkingen oplegt als een soort spoorboekje over hoe media zich zouden moeten gedragen.
Maar wij zien wel in dat het gedrag van de media heel belangrijk is in de maatschappij en dat
er wel degelijk een verantwoordelijkheid is. Daarom hebben we, samen met de uitgevers en
het Genootschap der Hoofdredacteuren vijftig jaar geleden de Raad voor de Journalistiek
opgericht, om ervoor te zorgen dat er wel degelijk een plek is waar nagedacht wordt over dit
soort kwesties. Niet in de vorm van dit mag wel en dit mag niet, maar vanuit een
verantwoordelijkheidsbesef. Gelet op de impact die de beroepsgroep kan hebben op
slachtoffers in dit geval, maar ook op het publiek in het algemeen en álle gremia in de
maatschappij, vinden we het goed om een onafhankelijke instantie daarin de kaders te laten
aangeven. Maar wel op een manier die dus niet afsluitend is: het móet zo en als je het anders
doet, dan ben je af, dan mag je het vak niet meer uitoefenen. Dat kan alleen door toetsen. Je
geeft een toetsingsmogelijkheid voor het gedrag van de verschillende media en je laat een
onafhankelijke instantie daarnaar kijken.’
Anderen hechten minder belang aan de Raad en haar Leidraad. ‘Het is een prima leidraad,’
vindt RTL-Nieuws hoofdredacteur Harm Taselaar, ‘Maar voor mij is hij overbodig. Over tachtig
procent bestaat consensus in de Nederlandse journalistiek. Wat betreft de overige twintig
procent doe je wat je zelf vindt dat je moet doen. Daar heb ik geen leidraad voor nodig. En er
kunnen situaties zijn, waarin we de regels moeten overtreden om, in mijn ogen heel legitieme
dingen te doen die op dát moment in het belang zijn van de nieuwsbehoefte van de kijker.’
‘Maar,’ voegt hij eraan toe, ‘het nieuwsbedrijf is zwaar en het is snel. Toch zijn we, hoe snel
het ook wordt, verplicht aan onze klanten, aan de kijkers en de gebruikers van internet, iedere
keer te blijven nadenken bij wat we doen. Wat zijn de gevolgen en moeten we het dan wel of
niet doen? Dat is ons vák. Als daarin fouten worden gemaakt, dan moeten we dat proberen te
herstellen, of in ieder geval toegeven dat er een fout is gemaakt.’
‘We volgen de Leidraad in heel grote lijnen, maar dat doet haast iedereen. Je hebt natuurlijk
een paar collega-kranten en omroepen die het hele instituut Raad voor de Journalistiek niet
zien zitten. Persoonlijk hoor ik daar ook bij overigens. Als krant erkennen we de Raad wél. En
volgen we de Leidraad ook wel zo’n beetje,’ aldus lezersredacteur Piet Oosthoek (BN De
Stem).
Redenerend vanuit het perspectief van slachtoffers, ziet hij de meerwaarde van de Raad ook
niet zo. ‘Als ik zelf slachtoffer zou zijn van een persgedraging, dan zou ik naar de rechter
stappen. Echt recht halen, klaar. De rechter is ervoor. En niet naar zo’n clubje zelfbenoemde
deskundigen, want dat zijn het toch. Bovendien vind ik de Raad onuitsprekelijk mild voor
journalisten. Ongelofelijk! Journalisten winnen bijna altijd.’ Kijkt hij vanuit het perspectief van
de beroepsgroep, dan stelt hij: ‘Ik ben het op zich wel eens met de uitspraak ‘De wet is onze
grens’. Alleen ontslaat het ons in mijn ogen niet van een zekere verantwoordelijkheid die we
buiten de wet om hebben naar mensen die iets is overkomen, waar ze ook niets aan konden
doen. Dus dat zou ik er wel aan toevoegen.’
Arjan Paans, chef nieuwsdienst van het AD: ‘De journalistiek moet wel aangesproken kunnen
worden en de discussie voeren, maar het is verkeerd om alles aan regels te binden. Geen
wettelijke regels of gedragscodes, dat beperkt de journalist te veel.’
De vertegenwoordigers van de mediasector die wij in het kader van dit onderzoek gesproken
hebben, vinden over het algemeen dat het ethisch gehalte van de Nederlandse journalistiek
(ruim) voldoende is, al geeft een enkeling aan, persoonlijk moeite te hebben met
programmaformules als Hart van Nederland en de journalistieke keuzen die daaruit
voortkomen. Anderzijds is dat wel weer onderdeel van de pluriformiteit van de Nederlandse
media. En wie de jurisprudentie van de Raad voor de Journalistiek erop naleest, ziet dat er
nooit klachten van slachtoffers tegen de redactie van dit programma zijn ingediend.
Wat betreft slachtoffers en hun privacy zijn onze gesprekspartners vrijwel unaniem van
mening dat de Nederlandse journalistiek in het algemeen en hun eigen medium in het
bijzonder daar op prudente wijze mee omgaan. Verschillende malen trekken ze de
vergelijking met de Belgische en Britse boulevardpers, waar er geen enkel respect bestaat
voor de privacy van wie dan ook en sensatie het overheersende criterium is. De Nederlandse
34