Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

In de volgende paragraaf kijken we naar de Nederlandse situatie. Welke belangrijke organen
en documenten borgen het ethisch gehalte van de Nederlandse journalistiek?
3.3 Welke normen hanteert de beroepsgroep?
De journalistiek is geen professie in de klassieke zin van het woord. Er bestaat in Nederland
geen noodzakelijk examen of diploma, er is geen vergunningensysteem, noch een algemeen
geldende beroepscode waaronder een journalist zijn of haar handtekening moet zetten. 61
Iedereen kan zich journalist noemen en journalistiek bedrijven. Dit in tegenstelling tot
bijvoorbeeld de medische stand of de advocatuur, die een gesloten beroepsgroep vormen
met een eigen registratie en een bindende code en een tuchtrechtelijke instantie. Dit laatste is
een wezenlijk onderscheid met de journalistiek, waar wel een orgaan is dat het handelen van
journalisten en media beoordeelt, maar dat slechts bestaat bij de gratie van de vrijwillige
erkenning door en medewerking van de aangesloten media. 62
3.3.1 De Raad en haar Leidraad
Het orgaan dat als ethisch kompas van de journalistiek fungeert, is de Raad voor de
Journalistiek, opgericht in 1960. De Raad omschrijft zich als: (…) een onafhankelijke
instantie, waar men terecht kan met klachten over journalistieke activiteiten. De Raad is een
orgaan van zelfregulering voor de media. (…) De Raad voor de Journalistiek buigt zich over
de vraag of een journalist zorgvuldig zijn werk heeft gedaan en of met een publicatie – kort
gezegd – grenzen van journalistieke ethiek zijn overschreden. De uitspraken van de Raad
dragen bij aan de meningsvorming over de journalistieke gedragsregels. 63
Sancties opleggen kan de Raad niet. Haar uitspraken worden gepubliceerd in het tijdschrift
De Journalist en soms publiceert het aangeklaagde medium het oordeel. Naast toetsen naar
aanleiding van klachten kan de Raad ook ambtshalve uitspraken doen.
De Raad voor de Journalistiek toetst aan de normen van de journalistieke beroepsethiek en
van journalistieke zorgvuldigheid. De standpunten over wat de Raad wel of niet vindt, passen
bij de maatschappelijke verantwoordelijkheid van een journalist en zijn samengevat in de
Leidraad. 64 In deze Leidraad komen de punten uit paragraaf 3.2.2 uitgebreid aan de orde. Met
betrekking tot privacy vermeldt de Leidraad het volgende:
2.4. Privacy
2.4.1. De journalist zal de privacy van personen niet verder aantasten dan in het kader van zijn
berichtgeving redelijkerwijs noodzakelijk is. Een inbreuk op de privacy overschrijdt de grenzen van
zorgvuldige journalistiek wanneer deze niet in redelijke verhouding staat tot het maatschappelijk belang
van de publicatie.
2.4.2. Voor mensen met publieke c.q. min of meer openbare functies en voor bekende Nederlanders is
een zekere mate van blootstelling aan ongewilde publiciteit onvermijdelijk. Hun privégedrag en gedrag in
besloten en privéomgeving hebben recht op bescherming tegen ongewilde inbreuken, tenzij dat gedrag
aantoonbaar van invloed is op hun publiek functioneren.
2.4.3. De journalist publiceert geen foto’s en zendt geen beelden uit die zijn gemaakt van personen in
niet-algemeen toegankelijke ruimten zonder hun toestemming en gebruikt evenmin brieven en
persoonlijke aantekeningen zonder toestemming van betrokkenen.
61 Deuze (2004:14)
62 Overigens bestond er zo’n 60 jaar geleden wél een tuchtrechtelijk orgaan, de voorganger van de huidige Raad. In de jaren
van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog ontstond er onder Journalistenverenigingen de behoefte om een goede
uitoefening van het journalistieke beroep veilig te stellen. Het voornaamste punt van zorg was de bestendigheid van het
beroep. De Nederlandse Vereniging van Journalisten richtte in 1948 de Raad van Tucht op, die als een soort Persraad
fungeerde tot 1960. De competentie van deze Raad van Tucht strekte zich alleen uit tot leden van de Nederlandse Vereniging
van Journalisten. In geval van onprofessioneel journalistiek gedrag kon de Raad van Tucht de volgende sancties opleggen:
- een waarschuwing
- berisping en/of tijdelijke schorsing
- beëindiging van het lidmaatschap van de Vereniging
De Raad van Tucht deed in zijn periode van functioneren vijftien uitspraken (bron: Raad voor de Journalistiek,
http://www.rvdj.nl/katern/24, 2 februari 2009)
63 Bron: Raad voor de Journalistiek, http://www.rvdj.nl/katern/43, 2 februari 2009
64 Deze is opgesteld in 2007 en gewijzigd in 2008. Bron: http://www.rvdj.nl/katern/47, 2 februari 2009
29