Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Om het verschil tussen beide benaderingen te illustreren: in de ogen van een deontologisch
ethicus is Robin Hood een ordinaire dief, want hij overtreedt de plicht om zich aan de wet,
een verzameling morele principes, te houden. Vanuit teleologisch standpunt is Robin Hood
een held omdat het geluk dat hij de armen brengt voor wie hij steelt, vermoedelijk groter is
dan het leed van de rijken die hij bestolen heeft.
De Gulden Middenweg
Teleologie en deontologie zijn tegengestelde paradigma’s en sluiten elkaar uit. Het is niet
verstandig om bij ethische beslissingen louter de ene of de andere benadering te volgen. In
de praktijk gebruiken we elementen van beide paradigma’s. Daarmee bewandelen we de
Gulden Middenweg van Aristoteles. Volgens de oude Griekse denker ligt de deugd ergens
tussen de ondeugden in. Het gaat beslist niet om een mathematisch gemiddelde. Wanneer
men met zijn ethische afwegingen altijd precies in het midden gaat zitten, dan is ‘no pain, no
gain’ het resultaat. ‘The golden mean is not a mere intellectual possibility between opposing
values it is indeed the considered option of a person of character’. 58
Wat betekenen deze benaderingen voor de discussie over het recht van slachtoffers op
bescherming van hun privacy? Bieden ze houvast om een sluitend antwoord te geven op de
vraag of de bescherming van de privacy van slachtoffers voorrang dient te hebben op andere
(collectieve) rechten?
De deontologische benadering loopt stuk op het feit dat beide, tegenstrijdige rechten zijn
vastgelegd in dezelfde set basisprincipes, de Grondwet en het EVRM. Pas wanneer het ene
principe boven het andere wordt verheven, dan is een morele beslissing mogelijk. Dat kan in
principe leiden tot twee uitspraken:
• Het recht op privacy van slachtoffers is absoluut en mag dus nooit worden aangetast,
zelfs al is de consequentie dat het publiek verstoken blijft van informatie waarop het
recht zou hebben.
• Het recht op informatievrijheid is absoluut en mag op geen enkele wijze ingeperkt
worden, zelfs als dat bij slachtoffers leed en schade veroorzaakt.
De teleologische benadering lijkt in eerste instantie veelbelovender omdat de consequenties,
van de handeling, voor zover te overzien, de maatstaf zijn. Alleen: hoe verhouden de
consequenties zich tot elkaar? Waar ligt het omslagpunt dat maatschappelijk nut niet meer
opweegt tegen persoonlijk leed? Is er geen tabel of rekenmodel voorhanden waarmee de
som (geluk + plezier samenleving) > (leed + pijn slachtoffer) nauwkeurig gemaakt kan
worden? Maar zelfs al zouden we alle relevante variabelen kunnen vangen in een model, dan
kunnen we een morele afweging toch niet reduceren tot een mathematische exercitie? Alleen
in het geval van extremen kan met behulp van de teleologie de balans doorslaan naar één
kant. In het geval van het vermelden van saillante, voor het nieuwsfeit volstrekt irrelevante
persoonlijk details van het slachtoffer overstijgt diens individuele leed het marginale algemene
nut van de bevrediging van nieuwsgierigheid of sensatiebelustheid en is het dus moreel
verwerpelijk de privacy hiervoor te schenden.
De Gulden Middenweg biedt evenmin een doorslaggevend criterium, want is eigenlijk al
vervat in de wetten en verdragen, door beide rechten vast te leggen en door beperkingen en
uitzonderingsgronden te noemen.
3.2.2 Media-ethiek
Kortom, het deontologie- en teleologieparadigma zijn veel te abstract; maar we hebben het
hier dan ook over meta-ethiek. Dergelijke algemene benaderingen zijn de wortels waaruit
meer toegepaste vormen van ethiek zijn voortgekomen. De journalistieke of media-ethiek is
zo’n specialisme.
Bladerend door de vele titels 59 die op het gebied van de media-ethiek zijn verschenen, is er
een zekere consensus over de volgende punten te destilleren:
58 Retief (2002)
59 Zie o.m. Retief (2002), Evers (2007), Alia (2004), Berry (2005), Deuze (2004)
27