Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

of als de informatie ook op andere, de privacy niet-schendende wijze, had kunnen worden
verstrekt. Bij informatie over het privéleven van slachtoffers en anderen dient de rechter
steeds na te gaan: hoe diep is de inmenging in de persoonlijke levenssfeer, hoe 'intiem' zijn
de vermelde feiten, zijn ze waar of onwaar en welk publiek belang is gediend met de
verstrekte informatie? Veel jurisprudentie is er op dit gebied echter niet beschikbaar, want
weinig slachtoffers of nabestaanden ondernemen de weg naar de rechter wanneer zij zich
door de media in hun privacy aangetast voelen.
3.1.5 Het recht om (alles) te weten?
Behalve de bovengenoemde rechten wordt er ook nog wel eens gerefereerd aan het recht
van het publiek op informatie. Ook dat is een belang dat in de afweging moet worden
meegenomen. In de Verenigde Staten woedt een discussie of er ook een grondwettelijk recht
op informatie bestaat, ‘the right tot know’’, vanuit de gedachte dat goed geïnformeerde
burgers betere burgers zijn.
De nieuwswaardigheid van informatie wordt voor een belangrijk deel bepaald door de
behoefte c.q. noodzaak van burgers om kennis te hebben van die informatie (‘need to know’).
In de VS, waar een veel sterkere traditie op het gebied van onthullingsjournalistiek bestaat
dan in Nederland en waar ook de boulevardpers veel omvangrijker is, blijkt onder verwijzing
naar het beroemde ‘first amendment’ (vrijheid van meningsuiting) ‘the need to know’
opgeschaald te zijn naar ‘the right to know’. Daarmee wordt gelegitimeerd dat alle denkbare
informatie over iedereen nieuwswaardig en dus publicabel is en wordt de facto het recht op
privacy van mensen buiten spel gezet.
De Amerikaanse auteur Sayer kwalificeert dit ‘recht om (alles) te weten’ als een ‘elastic
definition of newsworthiness creating a jungle of journalistic voyeurism, providing information
that titillates rather dan informs’ 50 . ‘Je kunt het Eerste Amendement honderd keer lezen,’ zegt
hij, ‘maar je zal er nergens de zinsnede ‘right to know’ tegenkomen. Wij hebben het EVRM en
de Nederlandse Grondwet erop nageslagen en in geen enkel artikel wordt vermeld dat
burgers (of media) recht hebben op álle denkbare informatie die over een bepaalde zaak of
persoon bestaat. Er bestaat slechts de ‘vrijheid om inlichtingen en denkbeelden te
ontvangen.’ 51
Wat er aan wettelijke rechten is vastgelegd, stelt geen scherpe grenzen tot hoever privacy
dan wel informatievrijheid reiken. Het EVRM en de Grondwet zijn inhoudelijk veel abstracter
dan bijvoorbeeld de bepalingen in het Wetboek van Strafrecht, dat nauwkeurige grenzen stelt
tussen rechtmatig en onrechtmatig gedrag en daaraan ook hele concrete sancties verbindt.
Het blijft een kwestie van interpretatie en afweging.
In het wetboek van Strafrecht zijn verscheidene bepalingen te vinden die zien op de
bescherming van de persoonlijke levenssfeer en zijn er wettelijke normen betreffende
belediging, zoals smaad en laster. 52 Maar de wederrechtelijkheid van deze strafbare feiten
kan ontbreken als veroordeling een inbreuk op de vrijheid van nieuwsgaring zou opleveren. 53
De artikelen 53-54 Sr houden een vervolgingsuitsluitingsgrond in voor uitgevers en drukkers
ter zake van drukpersdelicten, mits zij handelen 'als zodanig'. Uitgevers en drukkers kunnen
strafrechtelijk niet lastig gevallen worden. De strekking van deze bepalingen is censuur van
uitgevers en drukkers tegen te gaan. Er moet wel voldaan zijn aan bepaalde voorwaarden wil
de drukker of de uitgever zich op deze vervolgingsuitsluitingsgrond kunnen beroepen. Zo
moet bijvoorbeeld de naam van de dader (de schrijver van het drukpersdelict of degene op
wiens last het stuk is gedrukt) bekend zijn dan wel op eerste aanmaning van de drukker c.q.
uitgever worden bekend gemaakt.
Civielrechtelijk kan er sprake zijn van een onrechtmatig daad als de privacy van een
slachtoffer wordt aangetast. Dat betekent dat de benadeelde partij een schadevergoeding of
een verbod op herhaling kan eisen. Het is echter aan de eiser om aan te tonen dat er schade
is geleden en hoe groot die schade is. Bij zijn afweging zal de rechter (ook) de artikelen in het
EVRM en de Grondwet plus relevante jurisprudentie in zijn afweging betrekken.
50 (1988)
51 EVRM, artikel 10 lid 1
52 o.a art. 139 t/m 139 g Sr., 441 b Sr en 261 tot 217 Sr
53 EHRM 21 januari 1999, NJ 1999, 713 (Fressoz & Roire)
25