Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Hoofdstuk 3 Geschreven en ongeschreven regels
Het individuele versus het collectieve belang
We look forward to a world founded upon four essential freedoms. The first is freedom of
speech and expression – everywhere in the world.
(President Franklin Delano Roosevelt, 6 januari 1941)
The legal right to free expression does not diminish the need for journalists to exercise moral
judgement in choosing what to publish, or whose privacy to invade or respect.’
(Paul Husselbee 36)
De persvrijheid gaat niet verloren onder druk van externe bedreiging, maar door gebrek aan
interne kracht en weerstand; niet door gebrek aan vrijheid, maar door teveel.’
(minister van justitie Piet Hein Donner, 2004) 37
In een democratische samenleving zijn er verschillende niveaus om de rechten en plichten
van individuen en instituties te borgen en gedrag te sturen. Er zijn wetten en verdragen,
gecodificeerde regels waaraan de rechter kan toetsen en sancties opleggen als hij
constateert dat een grens overschreden wordt. Daarnaast is er formele regelgeving, zoals
door een overheid vastgestelde richt- of beleidslijnen, voorschriften en verordeningen. Ze zijn
ondergeschikt aan wetten, maar zeker niet vrijblijvend. Ook hier kan de rechter of ander
bevoegd gezag een uitspraak doen en zijn sancties mogelijk. Vervolgens zijn er ethische
normen die we bijvoorbeeld vastleggen in gedragscodes en huisregels. Die zijn vooral moreel
bindend: het is een kwestie van goed fatsoen. Ten slotte zijn er ongeschreven regels, zoals
algemene normen en waarden, tradities en gewoonten. Ze zitten in de hoofden van mensen
en komen tot uiting in hun gedrag.
Wanneer we kijken naar de soms problematische relatie tussen de slachtoffers en de media,
dan zijn al deze niveaus van geschreven en ongeschreven regels relevant. Elk niveau levert
aanwijzingen op om de afweging te maken tussen de belangen van het slachtoffer en de
belangen van de media met daarachter de samenleving. In de eerste paragraaf buigen we
ons over de wet, meer specifiek de Grondwet en het Europees Verdrag van de Rechten van
de Mens. De tweede paragraaf heeft de ethiek als invalshoek. Er zijn talloze publicaties op
het gebied van media-ethiek, waarin de eerbiediging van privacy een vast onderdeel vormt.
Vervolgens kijken we in paragraaf 3.4 hoe filosofisch-ethische opvattingen zijn doorgesijpeld
in journalistieke codes, zoals de Leidraad van de Raad voor de Journalistiek. In de laatste
paragraaf ten slotte komen journalisten en redacteuren aan het woord.
3.1 Wat zegt de wet? 38
In de verhouding tussen slachtoffer en de media spelen twee grondrechten een zeer
belangrijke rol. Enerzijds is er het recht op vrijheid van meningsuiting (informatievrijheid) en
anderzijds het recht op privacy. Deze grondrechten zijn terug te vinden in de Nederlandse
grondwet en in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).
36 (1994:145)
37 Geciteerd uit het artikel ‘Nova schort medewerking aan de Raad voor de Journalistiek op’ (21 augustus 2008). Bron:
http://www.novatv.nl/index.cfm?ln=nl&fuseaction=artikelen.details&achtergrond_id=10670, 19 januari 2009
38 Dit hoofdstuk is gebaseerd op een advies dat Mr. R. van Oerle (NautaDutilh) in opdracht van Slachtofferhulp Nederland
heeft gemaakt. Het advies gaf, met de wettelijke privacyrechten van het slachtoffer als context, antwoord op de vragen: 1)In
welke situaties is het mogelijk om publicatie te verhinderen? 2) Welke mogelijkheden zijn er om publicatie te verhinderen? 3)
Zijn er sancties mogelijk als tot publicatie wordt overgegaan? 4) Is het mogelijk een contactverbod te eisen tussen journalist en
slachtoffer?
21