Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

In het eerste deel van deze paragraaf beschrijven we een aantal algemene maatschappelijke
ontwikkelingen en hun invloed op het privacybegrip. In het tweede deel richten we de focus
op het medialandschap.
2.2.1 Algemene ontwikkelingen
In deze paragraaf laten we enkele maatschappelijke veranderingen kortstondig de revue
passeren. Een naar compleetheid strevende beschrijving en analyse van álle relevante trends
reikt voorbij de ambitie van dit rapport.
Demografie: meer mensen in dezelfde ruimte
Allereerst is de Nederlandse bevolking de afgelopen eeuw enorm gegroeid: tussen 1900 (vijf
miljoen inwoners) en 2000 (zestien miljoen inwoners) heeft een verdrievoudiging
plaatsgevonden. 9 De bevolkingsdichtheid is navenant toegenomen. Meer mensen in dezelfde
ruimte betekent plat gezegd dat Nederlanders in de loop der decennia steeds meer op
elkaars lip zijn komen te zitten, vooral in de stedelijke gebieden. Bewoners van
appartementen met dunne wandjes en uitzicht op de volgende flat krijgen – gewild en
ongewild – meer mee van elkaars wel en wee dan iemand die in een boerderij op het Friese
platteland woont. Fysieke nabijheid is een factor die de controle op de ringen van intimiteit
beïnvloedt.
Technologie: alles is mogelijk
Veel meer impact op de beleving en definiëring van privacy hebben natuurlijk de
technologische ontwikkelingen op het gebied van communicatie en informatie gehad. De
uitvinding van telegraaf en telefoon maakte snelle, persoonlijke communicatie over grote
afstanden mogelijk. Kranten, radio en later televisie brachten de wereld steeds indringender
in de huiskamer. De ontwikkeling van de computer en allerlei digitale technieken hebben
geleid tot onbegrensde mogelijkheden om informatie te genereren, op te slaan, te bewerken
en te verspreiden. Die ontwikkeling culmineerde in de komst van internet. De hele wereld is
24/7 onder handbereik via een verbinding met het World Wide Web. Een recente trend is het
integreren van verschillende technieken (telecommunicatie, internet, fotografie, audio) in één,
klein en betaalbaar apparaat, de mobiele telefoon. In 2007 telde Nederland meer dan 18
miljoen mobiele telefoonaansluitingen en eind 2008 waren dat er naar schatting al 20
miljoen! 10
Mensen consumeren informatie niet alleen, maar dragen zelf, soms onbewust en ongewild,
bij aan de beschikbaarheid van informatie. Wie surft, koopt, downloadt, uploadt, betaalt,
skypet, mailt, chat, Hyvet of Youtubet op internet, laat al dan niet opzettelijk en bewust, een
spoor van persoonlijke gegevens na. Geeft de internetter de informatie niet goedschiks, dan
zijn er virussen, wormen en spyware om de informatie te stelen.
Politiek: de surveillancesamenleving
George Orwell schilderde in zijn 1984 een afschrikwekkende samenleving waar alles en
iedereen onder voortdurende controle staat van de onzichtbare, maar alles waarnemende Big
Brother. Geschreven in 1948 was zijn werk een satirische waarschuwing tegen totalitaire
regimes zoals dat van Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie. Maar wat zou de in 1950 gestorven
Orwell vinden van onze hightech samenleving anno 2009? Camera’s op iedere straathoek,
een overheid die de meest intieme details van haar burgers van wieg tot graf registreert in
elektronische kinddossiers, patiëntendossiers en sociale zekerheidsdossiers, die
belastingformulieren vast invult, anonieme misdaadkliklijnen opent, mensen op vliegvelden
door iris- en bodyscans haalt, DNA-databases opbouwt, waarvan zelfs de minister-president
een Hyvesprofiel heeft.
Dan hebben we het dus niet over een totalitair regime, maar over een democratische
verzorgingsstaat met een goedbedoelende, maar doorgeschoten regelzucht. Controle over
burgers is niet het doel, maar wel efficiency, klantvriendelijkheid, veiligheid, gezondheid,
welzijn en stabiliteit. De Nederlandse burger vindt de – in 1948 ongetwijfeld beschouwd als
verregaande – inbreuk op zijn privacy blijkbaar acceptabel, als hij al besef heeft van de
hoeveelheid informatie die er op de een of andere manier over hem in omloop is.
9 Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen, 22 januari 2009
10 Bron: http://www.telecompaper.com/news/article.aspx?id=195384&yr=2007, 22 januari 2009
14