Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

ongewenste reclame – of erger, misbruik van gegevens voor fraude – dat vindt niemand
acceptabel.
Bevindt bepaalde informatie zich eenmaal in een perifere ring, dan is er voor het individu
geen effectief onderscheid meer aan te brengen tussen personen en instanties die goede
bedoelingen hebben en personen/instanties met ongunstige of schadelijke intenties. Daarmee
is deze informatie voor de laatste groep ook niet af te schermen.
Honderd procent controle hebben over de ringen van intimiteit is een illusie. In een moderne
informatiemaatschappij met haar gedrukte/geprinte, audiovisuele en elektronische middelen
om informatie vast te leggen en te verspreiden, is dat eenvoudigweg onmogelijk. Ieder mens
tolereert een zekere mate van inbreuk op zijn privacy, in ieder geval zolang de voordelen
opwegen tegen de nadelen. Camera’s leggen de gangen van iedere voorbijganger vast, maar
ze worden verondersteld voor meer veiligheid te zorgen. Satellietnavigatie maakt het mogelijk
de beweging van de gebruiker tot op de seconde en meter nauwkeurig te registreren, maar
het maakt dat lastige kaartlezen overbodig. Alle persoonlijke communicatieverkeer, zoals emails
en telefoongesprekken, worden voortdurend gemonitord. Het ‘briefgeheim’ wordt
opgeofferd aan het opsporen van mogelijke illegale of terroristische activiteiten. En het is
reuzegezellig om allerlei nieuwtjes en foto’s uit te wisselen op het online vriendennetwerk,
maar zijn de digitale vrienden wie ze zeggen dat ze zijn? Wie geven zij weer toegang tot hun
profiel?
Het mag ook duidelijk zijn dat de ringen geen statische, constante en scherpomlijnde
domeinen zijn, maar situationeel bepaald en dus aan dynamiek onderhevig. Een persoon zal
in positieve situaties, bijvoorbeeld na een sportieve of artistieke prestatie of na het bedenken
van een nieuw product, eerder geneigd zijn om het publiek toe te laten in intiemere ringen
door middel van een foto in de krant of een optreden in een praatprogramma waarin de
levensgeschiedenis van de laureaat uitvoerig aan de orde komt. Iemand die zich daarentegen
in een beschamende, aanstootgevende, pijnlijke of vernederende situatie bevindt, is veel
minder geneigd om dat met het brede publiek te delen. Althans, dat lijkt de algemene tendens
te zijn, want op beide situaties zijn uitzonderingen. Hierover meer in de volgende paragraaf.
Aan het einde van deze paragraaf gekomen, een korte recapitulatie. Privacy is te verbeelden
als een verzameling concentrische ringen. Hoe centraler de ring, hoe intiemer het domein en
hoe minder personen er welkom zijn. Het onuitgenodigd binnendringen van deze ringen wordt
ervaren als een grove schending. Privacy is dus onlosmakelijk verbonden met het begrip
controle.
In de volgende paragraaf zullen we zien dat de beleving van en de betekenisgeving aan
privacy door de jaren heen aan verandering onderhevig zijn. Dat gebeurt onder invloed van
algemene maatschappelijke veranderingen die hun weerslag hebben op de ontwikkelingen op
mediagebied.
2.2 Privacy in beweging
Het begrip privacy is een sociale constructie – een concept gecreëerd, onderhouden en
veranderd door leden van de samenleving. Concepties van privacy variëren van plaats tot
plaats, verschillende samenlevingen hebben verschillende verwachtingen met betrekking tot
privacy. 8
Zo was het in het Nederland van de eerste helft van de 20 e eeuw voor de doorsneeburger
welhaast ondenkbaar om details over zijn seksleven met iemand te delen – zelfs niet met de
eigen partner. Dat soort informatie behoorde exclusief tot het privédomein, de centrale ring
van Hodges’ privacymodel. De seksuele revolutie in de jaren 60 en 70 maakte korte metten
met die terughoudendheid. Anno 2009 zijn seks en erotiek alomtegenwoordig. Niet alleen op
tv, in tijdschriften of op reclameposters, maar ook in de persoonlijke communicatie. Op dat
gebied is de weerstand om de spreekwoordelijke vuile was buiten te laten wapperen
aanzienlijk verminderd. Ook op andere gebieden zien we de grenzen van het privédomein
verschuiven.
8 Calvert (2004: 79)
13