V rien den brief - Nederlandse Bachvereniging

Vrienden van
Vriendenbrief
2008
16 e jaargang
nummer 1
IN DIT NUMMER O.A.
INTERVIEWS MET GUSTAV LEONHARDT
EN PETER DIJKSTRA
DE NEDERLANDSE BACHVERENIGING
IN JAPAN
DE VROUWEN VAN BACH
LAMENTATIES OP GOEDE VRIJDAG
EN PAASZATERDAG
“Ik wil vooral mijn hart laten spreken
en de muziek vanuit mijn gevoel benaderen”
Peter Dijkstra
“als het gekrijs wordt,
kan Bach dat niet zo bedoeld hebben”
Gustav Leonhardt
www.bachvereniging.nl

2
Vriendenwinkel
cd Hohe Messe
J.S. Bach Mis in b k.t.
(Hohe Messe)
De Nederlandse Bachvereniging
Jos van Veldhoven • dirigent |
Dorothée Mields • sopraan |
Johannette Zomer • sopraan |
Matthew White • alt | Charles Daniels • tenor |
Peter Harvey • bas
Channel Classics ccs sa 25007 (2 cd)| e 51,15
sponsors: Fortis Bank nv, ING Commercial
Finance en Stichting Mien van ‘t Sant Fonds.
“The Sunday Times Classical CD of the week”
Deze artikelen zijn te verkrijgen door overmaking
van het totaalbedrag op bankrekeningnummer
67.03.63.480 t.n.v. Bachprodukties BV onder
vermelding van de bestelcode.
De prijzen gelden uitsluitend voor vrienden
van De Nederlandse Bachvereniging en zijn
inclusief verzendkosten en handling.
Verzending vindt elke twee weken plaats.
Bij onze concerten kunt u deze artikelen kopen
bij de vriendenstand.
cd Membra Jesu Nostri
D. Buxtehude
Membra Jesu Nostri,
Fried- und Freudenreiche
Hinfarth
Solisten van De Nederlandse
Bachvereniging
Jos van Veldhoven • dirigent |
Anne Grimm • sopraan | Johannette Zomer •
sopraan | Peter de Groot • alt | Andrew Tortise
• tenor | Bas Ramselaar • bas
Channel Classics ccs sa 24006 | e 18,50
sponsors: ING Commercial Finance,
ThuisKopie Fonds
Dit is een selectie van ons totale aanbod.
Voor meer artikelen verwijzen wij u naar onze
webwinkel: www.bachvereniging.nl
Wijzigingen en drukfouten zijn voorbehouden.
cd Johannespassion
J.S. Bach Johannespassion
(versie 1724, reconstructie:
Pieter Dirksen)
De Nederlandse Bachvereniging
Jos van Veldhoven • dirigent |
Gerd Türk • tenor (Evangelist) |
Stephan MacLeod • bas (Christus) | Caroline
Stam • sopraan | Peter de Groot • alt | Charles
Daniels • tenor | Bas Ramselaar • bas (Petrus,
Pilatus)
Channel Classics ccs sa 22005 (2 cd) | e 43,-
sponsors: ING Commercial Finance,
ThuisKopie Fonds
cd Death & Devotion
Werken van Buxtehude,
Weckmann, Tunder en Ritter
Solisten van De Nederlandse
Bachvereniging
Jos van Veldhoven • dirigent |
Johannette Zomer • sopraan |
Peter Harvey • bas
Channel Classics ccs sa 20804 | e 18,50
sponsor: ING Commercial Finance
“Dark-hued works that tear one’s heart out
- especially when performed as expressively and
directly as they are here.”
National Post Toronto
woordje van de voorzitter
Ruim baan voor Bach
Tijdens de pauzes en
na afloop van klassieke
concerten hoor ik vaak
mensen klagen over
het publiek. Er zou in
de Nederlandse concertzalen
hinderlijk
veel worden gekucht
en mobiele telefoons
zouden, ondanks herhaalde
oproepen om
deze uit te zetten, op
de meest ongewenste
ogenblikken rinkelen.
Nu vallen mij aan dit geklaag twee dingen op.
Ten eerste lijkt het klagen over het Nederlandse
publiek een typisch Nederlands fenomeen;
buitenlandse artiesten of bezoekers van
concerten in Nederland hoor je hier niet
over. Ten tweede is er van enige verstoring
nauwelijks sprake bij de concerten van
De Nederlandse Bachvereniging; in mijn
ervaring is de zogenaamde luisterconcentratie
bij ‘onze’ concerten enorm hoog. Dat is eigenlijk
ook een compliment aan u. Die enorme
luisterconcentratie helpt De Nederlandse
Bachvereniging in haar streven naar een voor
publiek en musici zo authentiek mogelijke ervaring.
Het is heel fijn dat het barokensemble
in dit streven kan rekenen op zo’n grote
groep trouwe bezoekers.
We zijn ons er terdege van bewust dat
vriendschap van twee kanten moet komen
en we zoeken dan ook regelmatig naar nieuwe
manieren om u te belonen voor uw betrokkenheid
en genereuze financiële bijdrage.
Natuurlijk bestonden er al de nodige voorrechten
voor vrienden, maar in de tweede
helft van 2007 hebben we speciaal voor de
vrienden een functionaliteit aan onze website
toegevoegd die laat zien dat De Nederlandse
Bachvereniging, ondanks haar streven naar
authenticiteit, meegaat met de tijd. Als het
goed is, heeft u al een gebruikersnaam en
wachtwoord ontvangen waarmee u kunt inloggen
op onze site. Met de inlogcode worden
voor u deuren geopend die voor het gewone
publiek gesloten blijven. Het aantal digitale
vriendenbestemmingen zal in de toekomst
alleen maar verhoogd worden. Het loont
dus zeker de moeite om de website van
De Nederlandse Bachvereniging regelmatig
te blijven bezoeken.
Ik kijk met veel plezier terug op de concerten
in de eerste helft van dit seizoen. Ik heb
kennis gemaakt met de prachtige muziek,
zoals deze werd beluisterd aan het Weense
hof rond 1800. Ook heb ik genoten van de
enorme rijkdom van de Italiaanse barokmuziek.
Toch vond ik het jammer dat de naam
van Johann Sebastian Bach ontbraken ik weet
dat veel vrienden dit gevoel met mij delen.
In de tweede seizoenshelft worden we op
onze wenken bediend; er is geen programma
waarin onze grote gezamenlijke vriend
ont-breekt. U kunt onder meer genieten van
de Matthäus- én de Johannespassion. Met
deze laatste passie maakt De Nederlandse
Bachvereniging ook een tournee door Japan.
Beide werken worden gedirigeerd door
artistiek leider Jos van Veldhoven.
Behalve met Van Veldhoven werkt
De Nederlandse Bachvereniging in de eerste
helft van 2008 samen met de nestor van de
oude muziek Gustav Leonhardt en de jonge
internationaal succesvolle dirigent Peter
Dijkstra. In deze vriendenbrief vindt u interviews
met beide grootmeesters van de oude
muziek.
Tenslotte vraag ik uw aandacht voor een
bijzondere kamermuziekserie in april 2008
met polonaises, menuetten etc., opgeschreven
in het Noten-Büchlein door en voor Bachs
tweede vrouw Anna Magdalena. Dit intieme
concert maakt mijn Bachjaar compleet.
Laetitia Griffith
3

4 5
Met de paplepel
Peter Dijkstra komt uit een muzikale familie.
Hij speelde piano, cello en hoorn. Het Roder
Jongenskoor, waarin Peter is begonnen met
zingen, is opgericht door zijn vader.
Momenteel is zijn vader artistiek leider van
het Kampen Boys Choir, het jongenskoor dat
geregeld bij De Nederlandse Bachvereniging
optreedt tijdens de uitvoeringen van de
Matthäuspassion.
Hoewel Peter in zijn jeugd op diverse instrumenten
speelde, was dirigeren zijn grootste
passie, in combinatie met het zingen. “Als
dirigent is het gewoon makkelijk dat je ook
verschillende instrumenten kan spelen, zeker
piano en zang. In de tijd dat ik op de middelbare
school zat, had ik mijn eerste eigen koor;
een gemengd koor in Groningen. En daar
besloot ik dat ik koordirectie, orkestdirectie
en daarbij ook solozang zou gaan studeren.”
peter dijkstra dirigeert bach & mendelssohn
“de muziek van de oude meesters moet toch doorzichtiger,
op een meer gesproken manier klinken”
Eind januari 2008 toert De Nederlandse Bachvereniging door Nederland
met een programma dat onder meer bestaat uit motetten voor dubbelkoor
uit de familie Bach en de grote historische pleitbezorger van Johann
Sebastian Bach: Felix Mendelssohn Bartholdy. Te gast is de jonge
dirigent Peter Dijkstra, wiens carrière een razendsnelle vaart neemt.
Hoe kijk je tegen de uitvoeringspraktijk van
de oude muziek aan? Velen zijn je immers al
voorgegaan.
“Ik heb bij Jos van Veldhoven gestudeerd.
Naast de basale dingen die je als dirigent
nodig hebt (zoals slagtechniek, repetitietechniek
en partituurstudie) heb ik van Jos veel
geleerd over uitvoeringspraktijk. In zijn lessen
was er altijd aandacht voor het historische
kader van een compositie en de musico-
logische achtergronden daarbij. Dat dit heel
belangrijk is voor het begrip van muziek heb
ik van hem geleerd.
Ik probeer zelf de bronnen te bestuderen
en op de hoogte te blijven van wat er over geschreven
wordt. Toch probeer ik hiermee niet
al te dogmatisch om te gaan. Mijn klankvoorstelling
is meer gericht op de grote lijn en de
expressiviteit dan op droge retoriek. Ik wil
vooral mijn hart laten spreken en de muziek
vanuit mijn gevoel benaderen. Ik ben van
mening dat het vocale aspect erg op de achtergrond
is geraakt, zowel bij dirigenten als in het
geschrevene. Ik dirigeer vooral vanuit de lyriek,
vanuit de vocale taal. Barokmuziek bestaat uit
zinnen en niet uit losse woorden en daarom
probeer ik de muzikale taal vooral in zinsverband
te zien en uit te beelden. Bij een
instrumentale manier van dirigeren gaat een
dirigent vooral ritmisch en verticaal te werk, bij
een vocale aanpak ondersteunt de dirigent het
voortvloeien van de lijn en is dus horizontaler
geconcentreerd.”
Hoe is jouw benadering in dit specifieke
programma met de familie Bach en
Mendelssohn te horen, denk je?
“In dit programma zal een accentverschuiving
te horen zijn van de harmonisch
gefundeerde, verticale barokmuziek naar het
horizontalere lijnenspel van Mendelssohn.
Bij Mendelssohn is meer ruimte voor lyriek.”
Je werkt dit seizoen voor het eerst met
De Nederlandse Bachvereniging. Wat vind je
daarvan?
“Ik heb in mijn conservatoriumtijd heel veel
gezongen bij De Nederlandse Bachvereniging.
Op de Matthäuspassion-CD zing ik een kleine
solorol als Petrus. Maar er is, denk ik, veel
veranderd in de zangcultuur binnen de Bachvereniging.
Ik vind het erg leuk om nu te
dirigeren. Ik ben nieuwsgierig naar het functioneren
van het ensemble, naar die zangcultuur.
Leuk ook dat het zo’n klein koor is. Bij de
Bayerischen Rundfunks in München dirigeer ik
een veel groter gezelschap en een veel romantischer
repertoire. Een klein koor is echt een
andere manier van werken, veel persoonlijker.
En er heerst meer eigen verantwoordelijkheid
en dat werkt erg prettig.
Ik heb begrepen dat er ook best wat verschillende
nationaliteiten meezingen. Ik vind het
interessant en zie dat ook als de taak van een
dirigent, om verschillende culturen onder één
noemer te brengen, om tot één taal te komen.”
Je komt natuurlijk veel nationaliteiten tegen
in al die koren die je dirigeert. Wat merk je
dan van die culturele verschillen? Zijn die
hoorbaar?
“Bij verschillen in klankcultuur is de taal of
dialect vaak van beslissende betekenis. In de
Zweedse koorcultuur is bijvoorbeeld de klank
veel helderder dan in de Duitse, omdat de
Zweedse taal heel helder en kernachtig is.
Denk bijvoorbeeld ook aan de klank van de
Russische taal in vergelijking met de Italiaanse
taal, dit hoor je direct terug in de klank van de
stem.
In de manier van werken zijn ook verschillen
merkbaar. Een Duits ensemble is gewend om
te doen wat een dirigent duidelijk van te voren
instrueert. Een Nederlands koor neemt veel
meer eigen initiatief. Duitsers zijn meer kudde-
dieren, Nederlands zijn individualistischer.”
Kan je wat vertellen over het programma
dat je gaat dirigeren?
“Dit programma is zeer geschikt voor een
kleine bezetting. Er zit een mooie duidelijke
lijn in; van de oude Bachfamilie en Bach zelf
naar zijn grote inspirator Mendelssohn. Ik wil
die lijn duidelijk laten horen. In compositorische
aanpak zijn de verschillen niet eens
zo groot, terwijl de muziek toch bijna twee
eeuwen beslaat. Mendelssohn liet zich inspireren
door de oude polyfonie zoals die te horen
is bij Bach en zijn familie; je hoort weinig
homofone passages. Toch wil ik proberen
de verschillen wel hoorbaar te maken.
De muziek van de oude meesters moet toch
doorzichtiger, op een meer gesproken manier
klinken. Mendelssohn is toch meer van de
grote lijnen.”
Je bent dit seizoen begonnen als chef-dirigent
van het Zweedse Radio Koor. Hoe combineer
je het vele reizen vanuit Duitsland met je
gezinsleven?
“Logistiek gezien is het behoorlijk organiseren.
Gelukkig kunnen mijn vrouw en kindje
van tien maanden vaak mee. Mijn vrouw is
parttime musicus en daardoor flexibel. Ik ben
vaak vijf dagen achter elkaar weg, dat is soms
best moeilijk. Voor het project met de
Bachvereniging ben ik zelfs tien dagen van
huis. Hopelijk vind ik dan een gaatje om
tussendoor nog even naar huis te kunnen.”
Sytske Slager
BACH & MENDELSSOHN
• Motetten voor dubbelkoor
• orgelwerken in Groningen, Kampen en
Naarden
• werken voor pianoforte in Amsterdam en
Zutphen
Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847)
Johann Christoph Bach (1642-1703)
Johann Michael Bach (1648-1694)
Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788)
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
uitvoerenden
De Nederlandse Bachvereniging
Peter Dijkstra • dirigent
Leo van Doeselaar • orgel/pianoforte
concerten
JANUARI 2008
vr 25 Amsterdam, Muziekgebouw aan ‘t IJ,
20.30 uur 020 – 788 20 00
za 26 Groningen, De Oosterpoort, 20.15 uur
050 – 368 03 68
zo 27 Zutphen, Hanzehof, 14.30 uur
0575 – 512 013
di 29 Kampen, Bovenkerk, 20.15 uur
030 – 251 34 13
wo 30 Naarden, Grote Kerk, 20.15 uur
030 – 251 34 13

6 7
johannespassion
concerten in belgië, nederland en japan
In 2001 vierde De Nederlandse
Bachvereniging triomfen met deze oerversie
van de Johannespassion en in 2004 werd
het vastgelegd op CD in de serie geïllustreerde
CD-boxen, die De Nederlandse
Bachvereniging maakt in samenwerking
met Museum Catharijneconvent.
Kioi Hall, Tokyo
Het succes van de CD breidde zich uit tot
buiten onze landsgrenzen en op uitnodiging
maakt De Nederlandse Bachvereniging in
februari 2008 haar debuuttournee naar Japan.
Deze tournee maakte het mogelijk om ook
een aantal concerten in de lage landen te
verzorgen.
Concerten in Japan
FEBRUARI 2008
vr 22 Nishinomiya, Hyogo Performing
Arts Center, 16.00 uur
za 23 Atsugi, Atsugi-shi Bunka Kaikan,
16.00 uur
zo 24 Nagakute, Nagakute Cultural Center,
16.00 uur
ma 25 Tokyo, Kioi Hall, 19.00 uur
Hyogo Performing Arts Center, Nishinomiya
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Johannespassion BWV245
(vroege versie 1724/1725 in een reconstructie
van Pieter Dirksen)
Uitvoerenden
De Nederlandse Bachvereniging
Jos van Veldhoven • dirigent
Gerd Türk • evangelist
Stephan MacLeod • Christus
Maria Keohane • sopraan
Matthew White • alt
Andrew Tortise • tenor
Wolf Matthias Friedrich • bas
Concerten in België en Nederland
FEBRUARI 2008
wo 13 Antwerpen, de Singel, 20.00 uur
+32 3 248 28 28
do 14 Den Bosch, Jheronimus Bosch
Art Center, 20.15 uur, 073 – 612 38 88
za 16 Arnhem, Musis Sacrum, 20.15 uur
026 – 443 73 43
zo 17 Breda, Chassé Theater, 15.00 uur
076 – 530 31 32
ma 18 Rotterdam, De Doelen, 20.15 uur
010 – 217 17 17
di 19 Amsterdam, Muziekgebouw aan ‘t IJ,
20.30 uur, 020 – 788 20 00
Cold Turkey; Van Carnaval tot Pasen is een
bijzonder project, georganiseerd in samenwerking
met De Vrienden van Job, de kunstenaars
Rinke Nijburg en Wout Herfkens.
Speciaal voor deze expositie is een zevental
hedendaagse kunstenaars uitgenodigd om
ieder een werk te maken, dat gerelateerd is
aan de verschillende fases van de Passietijd:
de periode die loopt van Carnaval tot Pasen.
Het belooft een interactieve totaalbeleving te
worden, waarbij de verschillende ruimtes van
het museum voorzien zijn van kleur, geur, en
geluidselementen.
Museum Catharijneconvent en De Nederlandse
Bachvereniging hebben een bijzondere band.
Liefhebbers van oude muziek blijken hét museum
voor christelijke kunst en cultuur in Nederland vaak
te bezoeken. En andersom. Wij bieden Museum
Catharijneconvent graag ruimte in onze vriendenbrief
om u te wijzen op twee bijzondere kunstprojecten:
Cold Turkey; Van Carnaval tot Pasen en In het begin;
Vermeulen Brauckman Kunstprijs 2008.
cold turkey
van carnaval tot pasen
2 februari t/m 6 april 2008
De deelnemende kunstenaars en hun thema’s:
Paul de Reus • Carnaval
Dieuwke Spaans • Aswoensdag
Wout Herfkens • Vasten
Gijs Assman • Palmzondag
Rini Hurkmans • Witte Donderdag
Rinke Nijburg • Goede Vrijdag
Erzsebeth Baerveldt • Pasen
Jan Meijering • Kleur
Andries van Rossem • Geluid
Babita Versluis • Geur
De kunstenaars verzorgen speciale rondleidingen
bij de tentoonstelling. U gaat dan
op pad langs de verschillende zalen, een
bijzondere beleving van de passietijd!
Houd www.catharijneconvent.nl in de gaten
voor data en tijden.
in het begin
vermeulen brauckman kunstprijs 2008
2 februari t/m 6 april 2008
Tegelijkertijd met Cold Turkey; Van Carnaval
tot Pasen start er ook een ander bijzonder
hedendaagse-kunstproject. Dit project is
gekoppeld aan een nieuwe kunstprijs: de
Vermeulen Brauckman Kunstprijs. Het thema
van de eerste Vermeulen Brauckman Kunstprijs
is ‘In het begin’ (Gen. 1:1). Kunstenaars
uit de disciplines grafiek en videokunst
werden eerder dit jaar uitgenodigd een nog
niet eerder geëxposeerd kunstwerk met dit
thema in te zenden. Inmiddels zijn na lang
juryberaad (onder toeziend oog van voorzitter
burgemeester van Utrecht Annie Brouwer)
de genomineerden bekend. De winnende
kunstwerken van deze gerenommeerde
kunstenaars worden vanaf 2 februari in het
museum tentoongesteld.
De Vermeulen Brauckman Stichting heeft
als doel initiatieven te steunen die op een
verrassende wijze de tekst van de bijbel onder
de aandacht brengen van een groter publiek.
Een goede aansluiting bij Museum Catharijneconvent,
dat gericht is op het inzichtelijk
maken van de invloed die de christelijke kunst
en cultuur heeft op de maatschappij waarin
wij leven.

8 9
het kleinste detail doet al wonderen
lamentaties op goede vrijdag en paaszaterdag
In het geweld dat ieder jaar weer losbarst rond de Matthäuspassion
zou je haast vergeten dat De Nederlandse Bachvereniging met
ingang van 2006 een eeuwenoude traditie in de christelijke wereld
nieuw leven heeft ingeblazen.
Sinds de middeleeuwen worden in de
kloosters van de christelijke wereld gedeelten
van de klaagzangen gebruikt tijdens de
zogenaamde metten van Witte Donderdag,
Goede Vrijdag en Paaszaterdag. De metten
is een gebed- en zangstonde die plaatsvindt
voor zonsopgang en bestaat uit drie delen,
drie nocturnen. Elk van deze nocturnen wordt
gevormd door achtereenvolgens drie psalmen
en drie lectio’s (lezingen). Voor de eerste
nocturne worden de klaagzangen van Jeremia
gebruikt. Het thema van deze klaagzangen is
het bittere verdriet over de verwoesting van
Jeruzalem en de ballingschap van het Joodse
volk en ze vormen een metafoor voor de
gevoelens van medelijden en droefenis over
het sterven van Christus.
Door het desolate karakter van de tekst én
door de plaats in het officie van de lamentaties
- ’s nachts, voor zonsopgang, tijdens de meest
sombere dagen van het kerkelijk jaar - dragen
de meerstemmige klaagzangen een heel eigen
en exclusief karakter. Ontdaan van alle feeste-
lijke opsmuk keren deze werken terug naar de
essentie van de meerstemmigheid, waarbij het
minste detail, het kleinste effect al wonderen
doet.
Hoeveel (en welke) verzen er voor elke
lezing gebruikt werd, is tot aan het Concilie
van Trente (1545-1563) van streek tot streek
erg wisselvallig geweest. Keuze, hoeveelheid
en rangschikking van de klaagzangverzen was
afhankelijk van lokale tradities en voorkeur.
De lamentaties van Agricola staan in de beroemde
uitgave van de pionier van de muziekdruk,
Petrucci in Venetië, in het jaar 1506. Voor
het eerst in de muziekgeschiedenis was een
uitgave geheel gewijd aan lamentaties, nota
bene van componisten uit de Lage Landen -
naast Agricola ook Van Weerbeke en Tinctoris.
De uitgever voorzag hiermee klaarblijkelijk in
een behoefte om de polyfone lamentaties op
de markt te brengen.
Behalve de lamentaties van Jeremia werden
ook de kommervolle teksten van Job in deze
tijd van het kerkelijk jaar gebruikt. Ontdaan
van werkelijk alles wat kon afleiden van de
tekst componeerde Christobal de Morales
donkere, homofone muziek van een indruk-
wekkende eenvoud, die zo nadrukkelijk de
aandacht van de muziek wilde afleiden dat het
daardoor bijna nog meer opviel. Het was de
stijl die de zoon van Karel V, Philips II (de koning
van Hispanje), boven alles waardeerde.
In de zestiende eeuw week men regelmatig
af van het strakke stramien van de lamentaties
van Jeremia. Een voorbeeld van verregaand
eclecticisme betreffende de teksten van
Jeremia in de zestiende eeuw vinden we in de
lamentaties van Arcadelt, waarin de letters niet
meer kloppen met de tekst die er oorspronkelijk
achter stond en waarin verzen uit verschillende
hoofdstukken door elkaar worden
gegooid en achter elkaar gezet.
Deze muziek klinkt bij De Nederlandse
Bachvereniging op de plaats waar hij thuishoort:
voorafgaande aan de uitvoering van
de Matthäuspassion op de ochtend van Goede
Vrijdag en Paaszaterdag. Voor de uitvoering
tekent het Egidius Kwartet.
Aanvang: 9.15 uur
Er zijn nog kaarten.
lamentaties
Alexander Agricola (1446-1506)
Lamentatio Jeremiae
Christobal de Morales (ca. 1500-1553)
Officium Defunctorum
Taedet animam meam
Jacob Arcadelt (ca. 1505- ca. 1567)
Lamentationes Ieremiae Prophetae
Res-Sordes eius
Zain-Vidisti Domine
Caph-Defecerunt
uitvoerenden
Egidius Kwartet
Peter de Groot • alt
Marco van de Klundert • tenor
Hans Wijers • bariton
Donald Bentvelsen • bas
Concerten
MAART 2008
vr 21 Naarden, Grote Kerk, 9.15 uur
030 – 251 34 13
za 22 Naarden, Grote Kerk, 9.15 uur
030 – 251 34 13

10 11
personalia
geboren leonie vera
Het hoofd publieksservice is het eerste aanspreekpunt
voor het publiek van De Nederlandse
Bachvereniging. Het is dus zeer waarschijnlijk dat
u Marit Boersma weleens aan de telefoon heeft
gehad. In deze periode moet u haar echter missen;
op 10 november is Marit bevallen van een
dochter die de naam Leonie Vera draagt.
Zij geniet nog tot maart van haar zwangerschapsverlof.
Haar taken worden vervuld door het waarnemend
hoofd publieksservice Edda Grol.
de vrouwen van bach
verhalen over de familie bach
Kies voor het vrouwelijke perspectief en
je ontdekt meestal iets nieuws. Vis bijvoorbeeld
de vrouwen uit het leven van Mozart
en meteen valt de betekenis van sommige
van zijn leerlingen op. Tot in de 19 e eeuw
leverden zijn talentvolste dames hoogstaand
pianospel af. Wist u dat Mozart voor ze bij
hem op les kwamen de kapper liet komen?
Componistenverhalen worden meestal
mannenverhalen, of het moet toevallig over
Hildegard von Bingen of Belle van Zuylen
gaan. Iedere verandering in dat patroon is
een verademing.
© Tessa Joosse
Onlangs kreeg ik de kans om als Bach
met mijn Lisette te trouwen, op video en in
de kerk. Kijk, dat verandert de zaak. Als paar
vormden wij de decoratie bij een concert op
17 oktober. La petite Bande van Sigiswald
Kuijken deed een gooi naar de bij Bachs
huwelijk gespeelde muziek. In 1717 trouwde
Bach op 17 oktober met zijn eerste vrouw
Maria Barbara. Achteraf bezien een moment
waar je bij had willen zijn. Neil Wallace (programmeur
van De Doelen) besloot het voor
het publiek in scène te zetten in de Rotterdamse
Laurenskerk. Met de videokunstenares
Tessa Joosse reisden we af naar Bachs
trouwkerkje in Dornheim bij Arnstadt. Het
Thüringse dorpje uit het voormalige Oostblok
oogt alsof de tijd er heeft stil gestaan. Er zijn
toeristische Bachwandelingen in het gebied
en een wandeling die luistert naar de naam
‘Von Bier zur Bratwurst’. De typische heuvels,
de enorme bossen en het intieme kerkje, de
worsten en het bier, ze zeggen weer eens iets
anders over Bach dan noten, boeken en CD’s.
Tessa filmde ons als het jonge Bachpaar, wandelend
naar de kerk vanuit Arnstadt waar Bach
zijn eerste organistenbaan had. Om zoveel
mogelijk aan de verbeelding over te laten, filmde
ze ons heel laag, vooral onze voeten. Dat
Bach kon wandelen is immers wel zeker. Hij
wandelde van Arnstadt naar Lübeck om
Buxtehude te kunnen horen. Met een motordrive
maakte Tessa honderden foto’s van
het altaar. Tijdens het concert verschenen
er tijdens de klinkende barokke versieringen
boven het podium ook barokke krullen en
engeltjes van het altaar in Dornheim. Een
mooi effect.
Het voelt rijk van Maria Barbara meteen
door te mogen reizen naar Bachs tweede
vrouw. Anna Magdalena’s Noten-Büchlein
stond bij ons thuis al vroeg op de piano. Als
schooljongen wist ik nog niet dat deze dochter
van de hoftrompettist Johann Caspar Wilcke
prachtig kon zingen en dat ze in 1721 werd
geëngageerd aan het hof van Köthen. Haar
leven werd er met Bach niet rustiger op.
Almaar zijn muziek overschrijven. Dertien [!]
kleine Bachjes baren, en dan ook nog zingen.
Zo’n vrouw verdient een eerbetoon. Ik verheug
mij zeer over haar te kunnen vertellen op de
concerten met Orlanda Isidro, Lucia Swarts
en Siebe Henstra.
Huib Ramaer
verhalen over de familie bach
UITVOERENDEN
Orlanda Velez Isidro • sopraan
Huib Ramaer • teksten
Lucia Swarts • violoncello
Siebe Henstra • klavecimbel, orgel en klavichord
Concerten
APRIL 2008
do 17 Rotterdam-Delfshaven, Pelgrimsvaderskerk, 20.15 uur
030 – 251 34 13
vr 18 Zutphen, Janskerk, 20.15 uur
030 – 251 34 13
zo 20 Kampen, Stadsgehoorzaal, 15.30 uur
038 – 331 73 73

12 13
matthäuspassion
cd matthäuspassion
J.S. Bach Matthäuspassion
De Nederlandse Bachvereniging
Jos van Veldhoven dirigent
Gerd Türk tenor (Evangelist)/Geert Smits
bas (Christus)/Johannette Zomer sopraan/
Andreas Scholl alt/Hans Jörg Mammel
tenor/Peter Kooy bas/Jongens van de
koorschool St. Bavo, Haarlem.
Channel Classics CCS 11397
Vrienden betalen e 36,50 (inclusief porto)
Anderen betalen e 43,00
Heeft u de Matthäuspassion van
De Nederlandse Bachvereniging nog niet?
Bestel via www.bachvereniging.nl of bel
030 – 2 513 413.
matthäuspassion 2008
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Matthäuspassion BWV 244
UITVOERENDEN
De Nederlandse Bachvereniging
Jos van Veldhoven • dirigent
diverse solisten, onder wie Gerd Türk, Charles Daniels,
Matthew White, Andrew Foster Williams en Maria Keohane
m.m.v. Kampen Boys Choir
Concerten
MAART 2008
di 11 Tilburg, Concertzaal, 19.00 uur
013 – 543 22 20
wo 12 Naarden, Grote Kerk, 19.00 uur
030 – 251 34 13
nog kaarten verkrijgbaar voor 2 e en 3 e rang
vr 14 Naarden, Grote Kerk, 19.00 uur
030 – 251 34 13
nog kaarten verkrijgbaar voor 2 e en 3 e rang
za 15 Aardenburg, St. Baafskerk, 14.00 uur uitverkocht
zo 16 Naarden, Grote Kerk, 14.30 uur
030 – 251 34 13
nog kaarten verkrijgbaar voor 3 e rang
wo 19 Utrecht, Vredenburg Leidsche Rijn, 19.00 uur
030 – 231 45 44
do 20 Naarden, Grote Kerk, 19.00 uur
030 – 251 34 13
nog kaarten verkrijgbaar voor 3 e rang
vr 21 Naarden, Grote Kerk, 11.30 uur uitverkocht
za 22 Naarden, Grote Kerk, 11.30 uur uitverkocht
Noem je Gustav Leonhardt, dan noem je
Johann Sebastian Bach. De man die nog elke
dag door deze componist wordt geboeid
en uitgedaagd, gaat in mei de Nederlandse
Bachvereniging leiden en begeleiden in vier
cantates. Voor de vrienden werpt hij vast een
blik vooruit.
Regelmatig leidt klavecinist, organist en
dirigent Gustav Leonhardt uitvoeringen
van De Nederlandse Bachvereniging. Zoals
vijf jaar geleden in de Matthäuspassion.
De band van de 79-jarige musicus met de
Bachvereniging dateert uit zijn vroege jeugd.
“Mijn vader heeft jarenlang – voor, tijdens en
gustav leonhardt leidt cantates
“het zijn allemaal meesterwerken”
na de oorlog – in het bestuur gezeten en was
bevriend met Anthon van der Horst,” vertelt
hij. “Het bestuur bestond uit liefhebbers en er
was geen kantoor. Ze kwamen bijeen in mijn
ouderlijk huis in Het Gooi. Er waren ook maar
drie uitvoeringen per jaar, waaronder die van
de Matthäuspassion, waar ik aan de hand van
mijn vader naar toe ging. Dat heeft mij waarschijnlijk
musicus laten worden.”
Cantates selecteren voor een concert valt
nog niet mee, vindt Leonhardt. “Kiezen is
zo moeilijk omdat elke cantate van Bach me
bijzonder aanspreekt. Het zijn allemaal meesterwerken.
Als Bach de pen opneemt, moet
het de béste muziek worden. Dan vergeet hij
het doel of wie het besteld heeft.” Van de vier
die worden uitgevoerd, zijn er een paar voor
Pinksteren geschreven. “Uiteraard kies ik geen
kerstcantate of iets uit de Passietijd. Maar na
de Trinitas is er nog een hele reeks van zondagen
die niet specifiek in het kerkelijk jaar
thuishoren. Een achttiende-eeuwer zou zeggen:
elke zondag heeft zijn eigen tekst, maar ik
vind dat je daar wat vrijer mee kunt omgaan.”
Bij de keuze voor de bezetting grijpt
Leonhardt terug naar de brief van Bach uit
1730 waarin diens wensen voor ‘wohlbestellte
Kirchenmusik’ worden omschreven. “Men
weet veel van Bach niet, maar dit weten we uit
zijn eigen hand: zijn voorkeur is minimaal drie
stemmen per partij, liefst vier.”
Kraaien
Zoals bekend heeft Leonhardt aan de wieg
gestaan van een kentering in de uitvoeringspraktijk
van barokmuziek. Ontwikkelingen
zijn nog steeds gaande, maar volgen elkaar
aanzienlijk minder snel op. De grote vaart ontstond
door de nieuwe ontdekkingen van een
aantal decennia geleden, zegt Leonhardt. “Het
waren zaken die men wel had kunnen weten,
maar gek genoeg was men daar toen niet rijp
voor. En ontwikkelingen komen in golven.
Zoals die van de inégalité, het ongelijk uitvoeren
van noten met een gelijke waarde, waar
aan het begin van de twintigste eeuw ook al
veel over is geschreven. Die inégalité werd 25
jaar geleden ‘ontdekt’ en ineens ging iedereen
alles inégale spelen. Er zijn ook echte nieuwe
ontdekkingen gedaan, zoals die beroemde
brief van Bach die pas vorige eeuw boven
water is gekomen.”
Zelf heeft Leonhardt veel studie gedaan
waarop hij zijn keuzes baseert. “Je ziet ergens
een voetnoot onder een artikel die je uitpluist,
en dan vind je weer ergens anders een kleinigheidje.
Het is een kwestie van veel lezen.
Boeken uit die tijd, maar ook artikelen van mu

14 15
sicologen. En partituren bekijken en uitzoeken
wat een boogje of ornamentatie in
de achttiende eeuw betekende.”
Verschil in opvatting is er maar genoeg,
juist wanneer een stroming in ontwikkeling
is. Leonhardt noemt de ideeën over de toonhoogte,
die in Bachs tijd niet gestandaardiseerd
was. “In Leipzig was de stemming 415
Hz, maar in Köthen had hij waarschijnlijk
de Franse lage stemming van 392 Hz. Wat
Weimar betreft, daar wordt nu over gekibbeld.
Sommigen denken dat het de hoge stemming
was, maar de sopranen gaan dan kraaien, niet
te harden! Met een redelijk muzikaal begrip
moet men concluderen dat het niet de hoge
stemming kan zijn geweest. Veel musici zijn
musicologisch verantwoord bezig, maar als
het gekrijs wordt, kan Bach dat niet zo bedoeld
hebben. Musicologie staat – niet ten onrechte
– hoog aangeschreven, maar dit is geen feit
dat men kan aantonen.”
Beetje mode
Als de Bachvereniging ter sprake komt,
roemt Leonhardt Jos van Veldhoven om zijn
wijde blik. “Hij begrijpt dat Bach een piek
is in zijn omgeving. Ik vind het sterk dat de
Bachvereniging haar vleugels uitslaat naar de
periodes vlak vóór en ná Bach, zodat Bach niet
alleen staat in de achttiende eeuw. Vanwege
het feit dat die muziek interessant is omdat
Bach die gehoord zou kunnen hebben, maar
vooral omdat die mooi is. Anders moet je
die niet uitvoeren.”
Leonhardt ziet graag dat ook musici van de
jonge generatie een serieuze aanpak hebben.
“Ze moeten niet iets na-apen, maar er zelf
induiken omdat de muziek tot hen spreekt
en uitzoeken hoe de muziek in die tijd kan
hebben geklonken. Uit serieuze interesse,
niet alleen omdat het nu een beetje mode is
en de zalen voor 95 procent vol zitten als er
barokmuziek wordt gespeeld. Ze moeten zich
ook zeker niet met compromissen tevreden
stellen. Dat zie je bijvoorbeeld gebeuren bij instrumenten
in barokorkesten: 80 procent van
de barokviolen is vaak maar half barokviool.
Ze hebben te veel omsponnen snaren en de
kammen zijn modern.”
Op eenpersoonscompromissen heeft
Leonhardt het niet zo. Die worden zijns inziens
te vaak uit gemakzucht gesloten. Maar
compromissen in het groot keurt hij niet bij
voorbaat af. “Collega’s van mij voeren Bach
uit met moderne orkesten,” noemt Leonhardt
als voorbeeld. “Mijn eerste idee is: dat moet je
niet doen. Maar als een dirigent een visie heeft
– omdat hij oude instrumenten kent – en die
probeert uit een moderne groep te halen, kan
hij daar een heel eind mee komen. Zeker in
een grote zaal. Het kan beslist tot verbetering
leiden. Al was het maar omdat orkestleden
dan zeggen: nu begrijp ik meer van Bach.”
Ellen Segeren
meiconcerten
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Erhöhtes Fleisch und Blut BWV173
Nun danket alle Gott BWV192
Erwünschtes Freudenlicht BWV184
Es ist dir gesagt, Mensch, was gut ist BWV45
uitvoerenden
De Nederlandse Bachvereniging
Gustav Leonhardt • dirigent
Maria Keohane • sopraan
Robin Blaze • alt
Charles Daniels • tenor
Stephan Mac Leod • bas
Concerten
mei 2008
za 17 Naarden, Grote Kerk, 20.15 uur
030 – 251 34 13
za 22 Amsterdam, Muziekgebouw aan ‘t IJ,
15.00 uur, 020 – 788 20 00
di 20 Maastricht, OLV Basiliek, 20.30 uur
043 – 350 55 55
wo 21 Cremona, Italië
Festival Monteverdi
uit de pers
NL: A Season of Dutch Arts in
the Berkshires
“In a pair of Tanglewood concerts, The
Netherlands Bach Society showcased both
Bachs: he of the devote B minor Mass on
Wednesday, he of celebratory secular cantatas
on Thursday. The mass performance was a
towering achievement (...)”
Andrew L. Pincus, The Berkshire Eagle,
28/7/2007
Meine Freundin, du bist schön
(Festival Oude Muziek)
“Ook hier veel schoonheid in muziek
van festivalcomponist Dieterich Buxtehude
(...) Maar het opvallendste werk was Meine
Freundin, du bist schön van Johann Christoph
Bach (1642-1702), met een monter drinkgelach
dat onbedoeld vooruitwees naar Lijsje
Flepkous, een dag later. Hier geen vuurwerk
tot besluit, maar een vroom koraal vol dankbaarheid.”
Jochem Valkenburg, NRC Handelsblad,
27/08/2007
De Keizerin zingt!
“De opening van de symfonie paste
logisch als een puzzelstukje in het Kyrie uit de
Nelsonmis. En het luchtigere Kyrie van Michael
Haydns mis stak daar op zijn beurt mooi licht
bij af. De afwisseling tussen instrumentale en
vocale delen bracht lucht in het programma
en maakte de delen tot op zichzelf staande
kralen, aaneengeregen tot een nieuw, uniek
sieraad.
Jos van Veldhoven buitte de contrasten tussen
de programmaonderdelen optimaal uit.
Hij liet de musici van zijn ensemble razen in
het prestissimo van de symfonie en bereikte
in de koorgedeelten een opmerkelijk fraaie
balans tussen verschillende stemmen.”
Bela Luttmer, de Volkskrant 25/10/2007

16
vervolg uit de pers
Een Requiem voor de Eeuwigheid
“Het stuk sluit af met een adembenemde
dubbelfuga, een argument temeer om de
Bachvereniging aan te moedigen zich niet alleen
met Bach bezig te houden. Scarlatti steekt
hierin de fugagrootmeester naar de kroon.”
René de Cocq, De Stentor 10/11/2007
“De tranen van Maria kregen in de uitvoering
van De Nederlandse Bachvereniging een
parelende glans, mede in gang gezet door de
uitbundigheid die Van Veldhoven wilde. Zo
bleven de emoties nergens aan de oppervlakte
drijven en kwam iedere individuele stem volledig
tot zijn recht”
Jos Ruiters, Noordhollands Dagblad,
07/11/2007
Tournee Spanje
“In dit stuk heeft elke noot een grote expressieve
waarde die door het ensemble met grote
muzikale overgave werd uitgevoerd waarbij
met name de finale past in wat we wel het serene
genot van de beste barokmuziek mogen
noemen.”
Tiempo de Musica, Noviembre de 2007 Nr. 3
bestuur stichting vrienden van
de nederlandse bachvereniging
Mr. Laetitia Griffith, voorzitter
Marian van der Meer, vice-voorzitter
Drs. Ing. Simon Schaap ra, penningmeester
Mr. Erik Habers, secretaris
Drs. Jan Willem ten Broeke
Siebe Henstra
Pol Schevernels
Mr. Ben Schmitz
colofon
Redactie Marian van der Meer,
Harold Kerkhof (eindredactie)
Ontwerp Het Lab – grafisch ontwerpers
BNO, Arnhem
Fotografie Marco Borggreve
Druk Drukkerij Atlas
Oplage 3800
De Vriendenbrief is een uitgave van de Stichting
Vrienden van De Nederlandse Bachvereniging
en verschijnt twee keer per jaar. ISSN 1568-8615
Voor alle informatie en bestellingen:
Vrienden van De Nederlandse Bachvereniging
Antwoordnummer 4545
3500 vg Utrecht
(een postzegel graag, maar hoeft niet)
Telefoon 030 – 251 34 13
(op werkdagen tussen 10 en 16 uur)
Fax 030 – 251 16 39
E-mail info@bachvereniging.nl
Website www.bachvereniging.nl