download - PvdA

Van Drees tot Bos achtergrond
Tekst Jan­Schuurman­Hess­
met de verkiezing tot lijsttrekker is Job Cohen ook de nieuwe politiek leider
van de Partij van de Arbeid. Daarmee stapt hij in een reeks van grote namen
in de Nederlandse sociaaldemocratische politiek. Welke sociaaldemocratische
kopstukken gingen hem voor? een overzicht.
Cohen’s illustere voorgangers
­D
e­Sociaal­Democratische­Arbeiders­Partij­(SDAP)Willem­Drees­geldt­nu­nog­steeds­als­de­belangrijkste­poliwaarvan­de­marxistische­stenograaf­Willem­Dreestieke­leider­van­de­PvdA.­Immers­na­de­oorlog­moest­het­landin­1902­lid­werd,­ging­na­de­Tweede­Wereldoorlogopnieuw­worden­opgebouwd,­en­legde­Drees­in­zijn­opvolgendeop­in­de­Partij­van­de­Arbeid.­De­nieuwe­sociaaldekabinetten­de­basis­voor­de­verzorgingsstaat.­Dankzij­Dreesmocratische­partij­werd­op­29­­januari­1946­opgekrijgt­iedere­Nederlander­nu­nog­steeds­na­zijn­65ste­verjaardagricht­tijdens­een­congres­in­Zwolle.­De­PvdA­bestond­niet­alleeneen­uitkering­op­basis­van­de­Algemene­Ouderdoms­Wet.­Dezeuit­de­SDAP,­maar­ook­uit­de­Vrijzinnig­Democratische­Bond­volksverzekering­was­van­een­ongelooflijke­betekenis­voor­arbei(liberaal)­en­de­Christelijk­Democratische­Unie­(progressief-proders,­kleine­zelfstandigen­en­boeren.testants).­Die­verschillende­stromingen,­sociaal-liberaal,­sociaalDe­politionele­acties­zoals­de­koloniale­oorlog­(1945-­1949)democratisch­en­links­protestant,­zijn­decennia­lang­herkenbaarin­het­voormalig­Nederlands­Indië­werd­genoemd,­is­degebleven­in­de­politieke­lijn­van­de­PvdA.donkere­kant­van­de­periode­Drees.­De­vrijheidsstrijd­van­de­Indonesische­bevolking­werd­in­Nederland­na­de­Tweede­Oorlogniet­begrepen­en­niet­geaccepteerd.­Pas­na­zware­internationaledruk­stemde­de­regering­Drees­in­met­de­onafhankelijkheid­van­Indonesië.­Na­vier­kabinetten­kwam­er­in­1958­een­eind­aan­deregeerperiode­Drees. De eeRSTe VooRmAN
Willem­Drees,­een­vurig­marxist­zoals­hij­zelf­zei,­was­de­eerstegrote­man­van­de­nieuwe­PvdA.­Voor­de­oorlog­was­Drees­lidvan­de­gemeenteraad­van­Den­Haag,­en­vanaf­1919­wethouder,­aanvankelijk­met­de­portefeuille­Sociale­Zaken­en­nadien­
Financiën.­Tegelijkertijd­was­hij­lid­van­het­partijbestuur­van­de­
SDAP­en­gold­hij­al­gauw­als­een­politiek­en­bestuurlijk­zwaargewicht.­Drees­was­bij­uitstek­een­praktisch­sociaaldemocraat.­Gevormd­en­doordrenkt­in­de­marxistische­ideologie­maaktehij­na­de­oorlog­de­Partij­van­de­Arbeid­aanvaardbaar­als­eenpolitieke­partij­die­regeringsverantwoordelijkheid­kon­en­wildedragen.­Dat­lijkt­nu­zo­vanzelfsprekend,­maar­voor­de­oorlogslaagde­de­SDAP­er­niet­in­om­een­stabiele­positie­in­het­landsbestuur­te­veroveren.­Dat­lag­niet­alleen­aan­andere­partijen;­ookintern­waren­er­tegenstellingen­tussen­de­meer­radicale­en­meerbestuurlijke­stromingen.
BuRgeR
Jaap­Burger,­fractievoorzitter­in­de­Tweede­Kamer­tussen­1952en­1962­was­de­opvolger­van­Willem­Drees.­Hij­moest­als­oppositieleider­de­Partij­van­de­Arbeid­een­stem­geven,­en­dat­viel­nazoveel­jaren­van­bestuursverantwoordelijkheid­niet­mee.­Burgerdeed­de­klus­vier­jaar.­Hij­bleef­na­zijn­fractievoorzitterschap­eenzeer­invloedrijk­sociaaldemocraat­en­een­behendig­politicus.­Burger­werd­lid­van­de­Raad­van­State­en­behaalde­zijn­belangrijkste­politieke­overwinning­in­1973,­toen­hij­als­informateur­hetkabinet­Den­Uyl­mogelijk­maakte.­Jaap­Burger­werd­in­1975­totminister­van­Staat­benoemd.
VoNDeLINg
De­Fries­Anne­Vondeling­was­de­opvolger­van­Jaap­Burger.­Hijwas­minister­van­Landbouw­in­het­derde­kabinet­van­Willem­Drees,­en­werd­daarna­lid­van­de­Tweede­Kamer.­Vondelingleidde­de­sociaaldemocraten­halverwege­de­jaren­zestig­bij­deverkiezingen­en­vervolgens­naar­het­kabinet­Cals/Vondeling.­Maar­dat­kabinet­was­geen­gelukkige­combinatie.­Vondelingwerd­minister­van­Financiën­en­vice-premier­maar­voor­het­kabinet­goed­en­wel­op­gang­kwam,­liet­de­KVP­onder­leiding­vanfractievoorzitter­Norbert­Schmelzer­het­struikelen­over­begrotingsperikelen.­Wie­wel­een­belangrijke­rol­speelde­in­dat­kabinetwas­de­toenmalige­minister­van­Economische­Zaken,­Joop­den­Uyl,­de­vroegere­directeur­van­de­Wiardi­Beckman­stichting,­enwethouder­in­Amsterdam.­Den­Uyl­besloot­in­het­kabinet­Cals/
Vondeling­tot­de­sluiting­van­de­kolenmijnen­in­Limburg.
DeN uyL
In­de­Nederlandse­samenleving­borrelde­het­ondertussen.­
In­Amsterdam­doken­Kabouters­op,­lieten­Provo’s­hun­haargroeien­en­riepen­op­straat­‘uche,­uche,­uche’,­tot­grote­woedevan­de­oudere­generatie­die­–­na­de­ellende­van­de­Tweede­
Wereldoorlog­–­het­land­net­een­beetje­had­herbouwd.­Journalist­
Hans­van­Mierlo­en­dichter­en­reclameman­Martin­Veltmanmeenden­dat­de­democratische­verhoudingen­in­Nederlandmoesten­worden­aangepast­aan­de­moderne­tijd­en­richtten­
D66­op.­In­die­periode­werd­Joop­den­Uyl­politiek­leider­van­de­
Partij­van­de­Arbeid.­­
Den­Uyl­had­de­inhoudelijke­basis­voor­zijn­leiderschap­ontwikkeld­tijdens­zijn­periode­bij­de­Wiardi­Beckman­stichting,het­wetenschappelijk­bureau­van­de­PvdA.­In­zijn­beroemdeboek­Om
de kwaliteit van het bestaan­zocht­Den­Uyl­naar­eennieuw­ideologisch­houvast­na­de­Tweede­Wereld­oorlog.­In­hetdenken­van­Den­Uyl­had­de­overheid­een­belangrijke­verantwoordelijkheid­voor­de­‘kwaliteit­van­het­bestaan’.­Die­kwaliteitvond­haar­uitdrukking­op­vrijwel­alle­maatschappelijke­terreinen,­van­inkomenspolitiek­tot­huisvesting,­van­verkeer­totkunst­en­cultuur.­In­1973­werd­Joop­den­Uyl­premier;­Dries­van­Agt­werd­zijnvice-premier.­Zij­kregen­te­maken­met­de­oliecrisis,­met­terrorisme­en­gijzelingen.­Minister­van­Financiën­Wim­Duisenbergdeed­zijn­best­om­de­uitgaven­van­de­zich­snel­ontwikkelende­
overheid­te­beteugelen.­Het­kabinet­Den­Uyl­viel­over­degrondpolitiek;­het­tweede­kabinet­Den­Uyl­kwam­er­nooit,ondanks­de­grote­verkiezingsoverwinning­in­1977.­Nog­tot­
1986­bleef­Den­Uyl­de­onbetwiste­leider­van­de­PvdA.­
KoK
Oud-vakbondsleider­Wim­Kok­volgde­Den­Uyl­op­als­fractievoorzitter­en­leidde­de­PvdA­uit­de­periode­van­politiek­isolementen­stagnatie­naar­regeringsverantwoordelijkheid.­Dat­ging­nietzonder­horten­en­stoten.­Ingrepen­in­de­wet­op­de­arbeidsongeschiktheid­(WAO)­leidden­in­1991­tot­een­crisis­in­de­PvdA.­Met­het­stellen­van­het­machtswoord­overtuigde­Wim­Kok­hetcongres­om­de­ingrepen­te­accepteren.­Wim­Kok­leidde­de­PvdAvervolgens­naar­de­twee­Paarse­kabinetten,­waarin­werd­samengewerkt­met­de­liberale­partijen,­VVD­en­D66.­Hij­volgde­daarbijeen­zeer­pragmatische­politieke­koers,­gericht­op­welvaartsstijging,­versterking­van­de­vrije­markt­en­internationale­samenwerking.­De­keerzijde­van­de­Paarse­periode­werd­gemarkeerddoor­de­gruwelijke­moord­op­Pim­Fortuyn­door­een­Zeeuwsemilieu-activist.­
BoS
Na­de­dramatisch­verlopen­verkiezingen­en­het­aftreden­van­Ad­
Melkert­verkoos­de­PvdA­Wouter­Bos­tot­de­nieuwe­politiekevoorman.­Bos­leidde­de­sociaaldemocraten­naar­grote­successen,­maar­kende­ook­teleurstellingen.­In­2006­werd­niet­de­PvdAde­grootste­partij,­maar­het­CDA.­In­het­kabinet­onder­leidingvan­Jan­Peter­Balkenende­werd­Wouter­Bos,­net­als­Vondeling,minister­van­Financiën­en­vice-premier.­Hij­loodste­het­kabinetdoor­de­eerste­fase­van­de­economische­crisis,­redde­groteinternationale­banken­van­de­ondergang­en­markeerde­met­zijn­Den­Uyl-lezing,­eerder­dit­jaar,­het­einde­van­het­ongebreideldemarktdenken­binnen­de­sociaaldemocratie.­
mANNeNDe­politieke­leiders­van­de­PvdA­hebben­een­aantal­zaken­metelkaar­gemeen:­zij­volgen­steeds­een­pragmatische­koers­waarbijhet­belang­voor­de­lagere­en­middenklasse­in­de­samenlevinggoed­in­het­oog­wordt­gehouden.­Bovendien­zijn­het­allemaalmannen.­
18­­RooD­­mei­2010 mei­2010­­RooD­­19