Download PDF - Inbo

Inbo in China
Inbo Adviseurs Stedenbouwkundigen Architecten
landschapsarchitecten
stedenbouwkundigen
en
architecten
op reis

Voorwoord
Hans Toornstra
Bestuurslid van Inbo

Voorwoord
Landschappelijke, stedenbouwkundige en architectonische opgaven zijn altijd
gerelateerd aan culturele, maatschappelijk en economische ontwikkelingen.
Voor de groei van Inbo is het van wezenlijk belang de samenhang tussen deze
disciplines te versterken en hiernaar gezamenlijk onderzoek te doen in het
licht van deze ontwikkelingen.
In dit kader is de studiereis naar Beijing en Shanghai een zoektocht naar
de essentie van ons vak. Interessant vanwege de enorme dynamiek die alles
versterkt en uitvergroot.
Deze reis maakt ons bewust van de verantwoordelijkheid die wij hebben en
biedt inspiratie voor de nabije toekomst. Het resultaat van deze zoektocht
door 80 adviseurs, landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen en architecten
vindt u in dit boek. Het is boeiend omdat het gaat om 80 verschillende
visies en meningen; verwoord, verbeeld en vastgelegd op film. Door al die
ervaringen heen lopen rode draden, parallellen en impressies die met elkaar
corresponderen In dit document hebben we die vastgelegd voor de toekomst.
Wij willen daarmee vooral deelnemers en medewerkers van Inbo en alle
belangstellenden buiten ons bureau interesseren en inspireren tot onderzoek
en samenwerking.
Allereerst bedank ik de medewerkers die de reis zo terdege hebben voorbereid.
Incentive Partners complimenteer ik met de zeer goede organisatie en
de uitstekende begeleiding bij ons verblijf in Beijing en Shanghai. Ten slotte
bedank ik alle deelnemers voor hun onderlinge betrokkenheid en enthousiasme
tijdens deze boeiende reis.
Hans Toornstra,
Bestuurslid Inbo Adviseurs Stedenbouwkundigen Architecten
8 architectuur & cultuur
Inbo in China 9

Programma
Groep 1 van 19 november tot en met 26 november 2005
Groep 2 van 26 november tot en met 3 december 2005
10 architectuur & cultuur
Inbo in China 11

Programma
Zaterdag 19/26 november 2006
Amsterdam-Beijing
NEW798 Art Area
SOHO New Town
Sa Na Wei La Villa Section
Hutong tour
Zondag 20|27 november 2005 Beijing
Verboden stad
Tien’anmenplein
Beijing Urban Planning Centre
Commune at the Great Wall
Maandag 21|28 november 2005 Beijing en
Shanghai
Commune at the Great Wall
Naar Shanghai
Urban Planning Office
Landtoelichting Nederlandse Consul
Nanjing Road en The Bund
Dinsdag 22|29 november 2005 Shanghai
Lilong Tour
French Concession
Lezing door Tess Johnston
Woensdag 23|30 november 2005 Shanghai
Lujiazui Park e.o.
Shanghai Information Tower
Century Avenue
Oriental Arts Centre
OAC park
Museum of Science and Technology
Pudong Expo
Jin Mao Tower
Donderdag 24|01 december 2005
Caoyang New Village
Brilliant City (Two Bays City)
Anting New Town
Qingpu - Xia u kinderdagverblijf
Qingpu - Kantoorgebouw
Zhujiajiao - Cambridge Water Town
Vrijdag 25|02 december 2005 Shanghai
Yan’an Green Space
Nanpu Bridge
South Station
The Bund
Boottocht
Yu tuinen. Oude stad
Zaterdag 26 november|03 december 2005
Maglev naar Shanghai Pudong International
Airport
Shanghai - Amsterdam
12 architectuur & cultuur
Inbo in China 13

Inhoudsopgave
14 architectuur & cultuur
Inbo in China 15

Inhoudsopgave
Voorwoord 7
Programma 11
Inhoudsopgave 15
Inleiding 19
Maatschappij & Economie 25
China & Mobiliteit 33
Stedenbouw & Landschap 39
Architectuur & Cultuur 53
Traditionele architectuur 55
Recente ontwikkelingen ,,,
Beijing, bezochte projecten ...
Shanghai, bezochte projecten ....
Colofon 129
16 architectuur & cultuur
Inbo in China 17

Inleiding
Hans Toornstra, Aron Bogers, Kevin Batterbee

Inleiding
Zoektocht door China
Het oude China staat bekend om zijn historie
en cultuur. Het is het land van de rijstvelden en
de lotusbloemen, van de thee en de stokjes, de
ingebonden voeten en Yin Yang, Confucius en
Lao Tse, van porselein en keizers, van dynastieën
en rode boekjes, van communisme en Mao, de
rode gardisten en de Culturele Revolutie.
Het moderne China is het land van de globalisering,
de grote economische groei, van de éénkind-politiek,
de grote verschillen tussen arm en
rijk, de kleurrijke culturele underground en de
miljoenensteden. Maar het is ook het land van
corruptie, kinderarbeid, censuur en doodstraf.
De explosieve ontwikkelingen in China zijn
door het Westen nauwelijks bij te benen. Sinds
Deng Xiaoping begin jaren ‘80 het kapitalisme
via een achterdeur naar binnen liet glippen, is
China bezig met een onstuimige opmars. Met
een haast ongelimiteerde beschikbaarheid aan
goedkope arbeidskrachten, een groeiende dosis
zelfvertrouwen, kennis van de westerse handelsmentaliteit
en een in sneltreinvaart ontwikkelende
kenniseconomie kan Europa haar borst
nat maken.
Nergens ter wereld is op dit moment meer
bedrijvigheid en dynamiek te vinden dan in
China. De Yangtze-delta van Shanghai is hét
economische brandpunt van de wereld. Een
combinatie van een ambitieuze staat, een
zeer ondernemende nieuwe middenklasse en
een hard werkende bevolking transformeert
China in een verbazingwekkend tempo tot een
hypermoderne wereldstaat. De maatschappelijke
omslag en de bouwkundige opgave die hiermee
samenhangt is niet te bevatten. Ze past in de
tumultueuze historie van China van de afgelopen
eeuwen.
De urbanisatiegraad die nu al bijna de 50%
overstijgt is illustratief voor het tempo. China
kende in 1980 15 steden van meer dan 1
miljoen mensen. In 1995 waren dit 32 steden
waarvan 9 met meer dan 5 miljoen inwoners.
Voor de komende 10 jaar zijn naast de ontwik-
kelingen in Beiing, Shanghai, Chongqing en
Tanjin nog eens 20 stedelijke gebieden van 10
miljoen inwoners gepland. Van de huidige plattelandbewoners
zullen 200 miljoen mensen in
stedelijk gebied komen te wonen. China is zeer
voortvarend in armoedebestrijding maar heeft
inmiddels ook de Verenigde Staten ingehaald als
meest vervuilende natie ter wereld.
Deze onwerkelijke expansiedrift en het ontwikkelingstempo
maken het China van nu tot een
interessant onderzoeksgebied wat betreft sociaal-economische
en cultureel-maatschappelijke
thema’s. Hoewel in een ander tempo en op een
ander schaalniveau dringen zich veel parallellen
op met de situatie in onze eigen werkomgeving.
Een veranderd wereldbeeld levert een voortdurende
zoektocht op naar de werkelijkheid in
het krachtenveld van globalisering en indivi-
dualiteit. Wat betekent globalisering voor de
architectuur en de identiteit van de gebouwde
omgeving? Hoe zijn we verbonden met onze
omgeving en samenleving en waar liggen gren-
zen? Wat is de betekenis en de identiteit van
ruimte, gebouwen en landschap?
Belangrijke vraag is hoe de kritische jonge
generatie Chinezen reageert op de razendsnelle
transformatie van de samenleving? Wat is hun
reactie op de veranderende maatschappelijke en
sociaal-economische verhoudingen?
Om een doordacht antwoord te kunnen blijven
geven op dit soort vragen is kennisontwikkeling
en -verbreding een voorwaarde. Wij zullen
onze visie op de samenleving en zijn gebouwde
omgeving moeten toetsen en aanscherpen.
Beijing verandert van landelijke agglomeratie
naar metropool terwijl Shanghai reeds wordt
geconfronteerd met de gevolgen van jarenlange
groei. Daarom is het bezoeken van beide steden
zo interessant.
Zeker is dat China een grote rijkdom aan (nu
nog) verborgen talent in zich herbergt. Als
20 inleiding
Inbo in China 21

gevolg van de eenzijdige aandacht voor de
economische vooruitgang blijft voor de westerling
de sociaal-maatschappelijke en culturele
verandering een onderbelichte component.
Wat is de maatschappelijke betekenis van de
keiharde breuk met oude tradities die leiden tot
generatieconflicten?
China is ook op het gebied van muziek, moderne
kunst, literatuur, film en architectuur sterk
in beweging. Dit zal indirect invloed hebben
op onze westerse samenleving. De zoektocht
naar een geheel nieuwe identiteit en de grote
tegenstellingen tussen het traditioneel gerichte
platteland en de ‘welgestelde’ stedeling maken
van China een smeltkroes van allerlei markante
ontwikkelingen. Terwijl de politieke macht nog
altijd ligt bij de Communistische Partij, borrelt
het in heel China van de ‘underground’.
Hoe lang kan een bevolking in spagaat staan?
22 architectuur & cultuur
Inbo in China 23

Maatschappij
& economie
Jeanet van Antwerpen

Maatschappij & economie
Chinese droom of nachtmerrie?
Om de ervaringen van de Inbo-reis een plek te
geven en te vertalen naar ons vak, schetst dit
hoofdstuk een kort beeld van de maatschappelijke
en economische context. De focus ligt
daarbij op wat er nu, in 2006 in de Volksrepubliek
China gebeurt. Onze persoonlijke impressies
zijn een momentopname van een razendsnel
veranderende natie.
Net zoals de economie kent ook het aantal
krantenberichten over China een forse groei.
Elke dag is er wel iets over China te lezen. Naast
de wat grotere artikelen over bijvoorbeeld de
ontwikkeling van een Chinese ‘Silicon Valley’ of
het nieuwe vijfjarenplan, zijn er ook veel kleine
berichtjes, de ‘fait divers’. Juist deze laatste
zijn interessant, omdat ze een blik geven in de
Chinese maatschappij van dit moment.
Kenmerken Chinese economie
Vierde economie ter wereld
China is de vierde economie ter wereld; 2005 is
het derde jaar op rij dat de economische groei
zo’n 10% bedraagt. China moet alleen nog Japan,
Duitsland en de Verenigde Staten voor zich
dulden. In een in 2003 verschenen rapport van
investeringsbank Goldman Sachs staat beschreven
dat China naar verwachting in 2050 de koppositie
overneemt van de Verenigde Staten.
Stedelijke planning op zijn kop
Conventionele stedelijke planning is er op
gericht om stedelijke groei te reguleren, in
goede banen te leiden. In China is dit andersom,
grootschalige bouwprojecten en investeringen
in infrastructuur worden als middelen gezien
om economische groei te stimuleren. Marktonderzoek
naar de behoefte aan kantoorruimte,
bedrijventerrein of woningen bestaat niet. Men
begint gewoon te bouwen in het volste vertrouwen
dat men de markt kan maken. Steden
in China worden gezien als machines voor de
welvaart en stedelijke planning is daarbij de
olie. De stedelijke planner is de bondgenoot van
de ontwikkelaar; de jachtopziener is stroper
geworden. Deze ontwikkeling geldt niet alleen
voor stedelijke planning in China. Hij deed zich
eerder voor in de periode 1975-1990 in Baltimore,
Hong Kong en Londen.
Grote investeringen in diepzeehaven Shanghai
Een goed voorbeeld van de wil tot investeren en
de daadkracht van de Chinezen is de aanleg van
de diepzeehaven op Yangshan eiland. Er komt
een brug van 30 km lengte om het vasteland te
verbinden met de terminal bij Shanghai. Hiermee
wil Shanghai zijn overslag uitbouwen en de
wereldleiders Hongkong en Singapore inhalen,
zodat Shanghai de Aziatische draaischijf in het
vrachtverkeer wordt.
Versterking Chinese bedrijven met name door
fusies en overnames
Chinese bedrijven versterken zich door zoeken
van fusiepartners en overnamekandidaten.
Criteria bij de keuze van bedrijven zijn:
- hoogwaardige technologie;
- gevestigde merknamen;
- verkoopkennis;
- internationale distributienetwerken.
Het is een effectieve strategie die de kennis en
daarmee de innovatiekracht van Chinese bedrij-
ven snel vergroot. Zo is een Chinees bedrijf dat
marktleider is op het gebied van zeecontainers
gefuseerd met een Nederlands familiebedrijf
dat wereldwijd een belangrijke speler is op het
gebied van tankwagens, opleggers en containers.
Het Nederlandse bedrijf profiteert van
kostenbesparingen, het Chinese van kennisoverdracht.
Er zijn veel ambitieuze bedrijven. Zo
heeft computerbedrijf Lenovo de computertak
van IBM opgekocht en hebben autobedrijven
uit de regio Shanghai de krenten uit de pap
gehaald bij het Britse Rover.
Chinezen verbeteren bestaande technologieën
De Chinezen zijn in staat zich bestaande technologieën
snel eigen te maken en te verbeteren.
China heeft inmiddels ‘De Dolfijn’gebouwd, een
verbeterde versie van de TransRapid die gebruik
maakt van technologie uit de jaren tachtig en
negentig. De TransRapid, vooral bekend onder
de naam ‘Maglev’ verbindt met hoge snelheid
Shanghai en de internationale luchthaven.
Het Chinese luchtvaartconcern CAC test ‘De
Dolfijn’ medio 2006, tot schrik van Siemens en
ThyssenKrupp, de bouwers van de Maglev. Het
voorgaande maakt duidelijk dat het beeld van
Chinese bedrijven die vooral goed zijn in massaproductie
en het namaken van merkartikelen
te eenzijdig is.
Protectionistische reflexen Europa
Europa heeft protectionistische reflexen als het
om de Chinese export gaat. Zo wil de Europese
26 architectuur & cultuur
Inbo in China
27

Unie importheffingen van maximaal 20% instellen
voor leren schoenen uit China en Vietnam.
In 2005 is voor textiel een vergelijkbare maatregel
genomen. De kades van Rotterdam stonden
vol met Chinees textiel toen de EU quota
instelde om de Europese textielfabrikanten te
beschermen.
Uit cijfers van het CBS blijkt dat in 2005 bijna
de helft van alle schoenen uit China kwam, in
2000 was dat nog maar een kwart. Protectionisme
is geen oplossing voor de lange termijn.
Nederland richt zich al op de productie van
kwalitatief hoogwaardige schoenen. Europese
landen moeten zich focussen op kleinere, specifieke
markten waarbij hoogwaardigheid en/of
design een belangrijke rol speelt.
Veel concurrentie binnen China
Ook binnen China is de concurrentie groot.
Dit wordt geïllustreerd door Nanjing Auto en
Shanghai Automobile International Company
(SAIC), beide hebben rechten op modellen van
MG Rover gekocht. Daarnaast geldt dat de
Chinese auto-industrie op een enorme overcapaciteit
afstevent. Eén van de oorzaken is dat
veel autofabrikanten draaien dankzij forse steun
van de plaatselijke overheden, die een eigen
autofabriek als prestigezaak beschouwen.
Schaduwkanten van de economische groei
In de afgelopen kwart eeuw is China een economisch
groeiwonder geworden, maar tegelij-
kertijd is China vervuild, verloederd en verdeeld
geraakt. Voor het merendeel van de bevolking
zijn medische zorg en onderwijs onbetaalbaar
geworden. De milieueffecten raakt een
groot deel van de Chinezen direct. Zo heeft de
helft van de bevolking op het platteland geen
betrouwbaar drinkwater. De afgelopen jaren is
de sociale onrust dan ook toegenomen. In 2005
meldden openbare ordediensten zo’n 200 relletjes
per dag. Grofweg is er een tweedeling in de
welvaart; aan de oostkust leven veel Chinezen
in relatieve rijkdom, terwijl de rest van het land
vooral met de negatieve effecten van de groei
te maken heeft gekregen.
Kenmerken Chinese maatschappij
De Chinese maatschappij laat zich moeilijk
typeren. Van grote invloed is in ieder geval
nog steeds de communistische partij, die via
vijfjarenplannen het land probeert te besturen.
Onderstaand worden de hoofdlijnen geschetst
van het vijfjarenplan voor de periode 2006-
2011. Daarna volgt aan de hand van krantenberichten
een blik op een aantal ‘eigenaardigheden’
en kenmerken van de Chinese
maatschappij.
Het elfde vijfjarenplan: de ontwikkeling van een
socialistisch platteland
Elk jaar reizen 5.000 afgevaardigden van de
politieke partijen NPC en CPPCC naar Beijing
om daar te vergaderen over het landsbeleid.
De NPC maakt de wetten, de CPPCC adviseert.
In maart 2006 is het vijfjarenplan voor de
periode 2006-2011 behandeld. Premier Wen
Jiaboa heeft hierbij sterk de nadruk gelegd op
de noodzaak de scherpe sociale tegenstellingen
en de milieuproblemen aan te pakken. Sociale
onrust is ongewenst omdat het de macht van de
communistische partij kan aantasten. Tientallen
miljarden euro’s zullen worden ingezet om
het platteland te versterken. Daarnaast wordt
gratis onderwijs opnieuw ingevoerd en komt er
goedkope medische zorg in de dorpen. Andere
maatregelen zijn meer van repressieve aard; ook
het leger en de politie worden versterkt. Bij deze
laatste blijft de internetpolitie zeer belangrijk.
Controle is nog steeds één van de belangrijkste
instrumenten van de regering.
Speciale aandacht voor de boeren
De boeren hebben een hele zwakke positie.
Officieel is de grond die zij bewerken niet hun
eigendom. De grond in China is in handen van
de ‘gemeenschap’. In de praktijk komt dat neer
op de plaatselijke partijbazen. Zij ‘claimen’ het
land, geven de boeren een kleine financiële
compensatie en sluizen dit vervolgens tegen een
veel hogere prijs door aan projectontwikkelaars.
Ook de milieuproblematiek is van grote invloed
op het boerenbedrijf; ten noorden van Beijing is
28 architectuur & cultuur
Inbo in China 29

het door de oprukkende verwoestijning steeds
lastiger om gewassen te kweken. In het nieuwe
vijfjarenplan is daarom vastgelegd dat zo’n 750
miljoen boeren de komende jaren op een reeks
van overheidsmaatregelen kunnen rekenen.
Spannende vraag, ook voor de regering is, of
de maatregelen voldoende zijn om de sociale
onrust de kop in te drukken. In verband met de
Olympische Spelen in 2008 en de Wereldtentoonstelling
in 2010 is hen er veel aan gelegen
om het imago van China in de wereld te versterken
en niet af te breken.
1-kind beleid wordt voortgezet
Het beleid van geboortebeperking is ingesteld
om de wens tot meer welvaart niet te laten
dwarsbomen door een te snel groeiend inwonertal.
De minister van nationale bevolking
en familieplanning houdt vast aan het 1-kind
beleid. Het beleid wordt als erg succesvol
beschouwd. Waren er begin jaren zeventig in
de vorige eeuw nog gemiddeld zes kinderen per
gezin, inmiddels is dat gedaald naar 1,8 kind per
gezin. Eind 2005 waren er 1,306 miljard Chinezen.
Gemiddeld komen er jaarlijks 8 miljoen bij,
een bevolkingsgroei van 0,6%. Uit bevolkingsprognoses
blijkt dat in 2035 met 1,5 miljard de
bevolkingsomvang haar maximum bereikt.
Bouw van nieuwe sigarettenfabrieken verboden
In het besef dat roken ongezond is, heeft de
overheid de bouw van nieuwe sigarettenfabrieken
verboden. Het is een typisch voorbeeld
van de macht en het paternalistische karakter
van de Chinese regering. De dagelijkse lijst met
nieuwsonderwerpen die het Centrale Propaganda
Departement aan de redacties van de
grote dagbladen aanbiedt past daar eveneens
in. Journalisten worden geacht zich te schikken
in de nieuwspropaganda-discipline. Ook de
schoolboeken geven een uiterst subjectief beeld.
De rode draad is: onze cultuur is superieur.
Doodop van de groei
Chinezen doen op de meest onwaarschijnlijke
plekken een hazenslaapje. De overgang van een
overzichtelijke maatschappij met nauwelijks
concurrentie naar een maatschappij die steeds
verandert en waarbij mensen zich elke dag
moeten bewijzen is doodvermoeiend.
Soaps als ‘Sex in the city’ en ‘Desperate Housewives’
slaan niet aan
Uiterlijk verandert China enorm. Dit geldt
niet voor de maatschappelijke basiswaarden.
Positieve Confuciaanse waarden, zoals je ouders
gehoorzamen en helpen zijn nog steeds belangrijk
voor de gemiddelde Chinees. Chinezen
dromen graag weg bij Zuid-Koreaanse soaps als
‘Juweel in het paleis’, dat gaat over een eenvoudige
vrouw die het met keihard werken schopt
tot een hoge functie in de keizerlijke hofhouding.
Amerikaanse soaps floppen in hun originele
vorm en worden daarom met groot gemak
aangepast aan de smaak van de Chinese markt.
Zo heeft de Chinese staatstelevisie inmiddels
‘Beautiful housewives’ in de maak.
Homofilie geen geestelijke afwijking meer
Veranderingen op het gebied van de mensenrechten
gaan minder snel dan de economische
veranderingen. Toch zijn er stappen in de goede
richting. Sinds 1997 is homofilie geen misdadig
gedrag meer en in 2001 is het van de lijst met
Geestelijke Afwijkingen geschrapt.
Tot slot
China is interessant, de ontwikkelingen groot
en divers, de ambitie enorm. Lukt het om de
milieuproblematiek in te dammen en te verminderen?
Kan de groeiende sociale onrust zonder
repressieve middelen worden onderdrukt? Wanneer
profiteren meer Chinezen van de toenemende
koopkracht? Wanneer vermindert de
onbalans tussen de hoge uitvoer en de relatief
kleine invoer? Hoeveel Chinese handelscentra
telt Nederland over 10 jaar? Nu azen zowel
Amsterdam, Rotterdam als Den Haag op zo’n
centrum. Wanneer is de mensenrechtensituatie
zoals die volgens internationale afspraken hoort
te zijn? Kun je over een aantal jaar ongestoord
‘googelen’? Hoeveel medailles winnen de Chinezen
op de Olympische Spelen in 2008? Vormen
de Chinese ouderen die ’s ochtends vroeg hun
conditie op peil houden in parken en op straat
een verdwijnend beeld?
Veel vragen en nog geen antwoorden. China
blijft razend spannend.
Jeanet van Antwerpen
Bronnen:
- diverse artikelen van Hans Moleman in de
Volkskrant in de periode januari-maart 2006
- Koers 2020, nieuwe toekomst, nieuwe leiders,
W. de Ridder.
- Cities of Tomorrow, derde editie, 2002, Peter
Hall
- Inbo Eindhoven
30 architectuur & cultuur
Inbo in China 31

China &
mobiliteit
Aron Bogers, Judith Muijtjens en vele anderen van Inbo Eindhoven

China & Mobiliteit
E-motion
De nieuwe kracht en snelheid van de ontwikkelingen
op gebied van urbanisatie en mobiliteit
in China zijn ontzagwekkend. Een groeiende
economie legt een grotere druk op mobiliteit
en stelt steeds hogere eisen. Een goed functionerend
infrastructureel netwerk is tegelijkertijd
een voorwaarde voor groei. In Westerse landen
is deze groei redelijk gelijkmatig opgetreden.
Congestie zorgt nu echter voor dichtslibbende
centra (zoals bijvoorbeeld in Londen en in de
Randstad) en daarmee economische rem. Er is
te lang vertrouwd op bestaande systemen, die
de groei ook steeds op konden vangen. Urgente
ingrepen zijn nooit noodzakelijk geweest.
Waar groei in versneld tempo plaatsvindt,
kan de bestaande infrastructuur dit niet meer
opvangen. Waar men als gevolg van deze groei
gedwongen wordt nieuwe of oorspronkelijke
oplossingen te bedenken, worden architectuur,
landschap en infrastructuur met elkaar gecon-
34
fronteerd. De mobiliteit van China neemt in
grote sprongen toe. Zonder concessie te doen
neemt de overheid het heft in handen en maakt
ruimte voor ontwikkelingen. De richting waarin,
de wijze waarop oplossingen en maatregelen
tot stand komen is afhankelijk van verschillende
factoren. Wat is de reden van de groei?
Welke rol spelen de auto: is het een ‘noodzakelijk
kwaad’, een luxe, of een statussymbool? In
welke mate zijn de openbaar vervoersystemen
geïntegreerd in het stedelijke netwerk? Hoe
noodzakelijk is het om van A naar B te komen?
Is de infrastructuur identiteitsdrager of speelt
het slechts een secundaire rol? In welke mate
drukt het politieke systeem een stempel op de
ontwikkelingen? Hoe beïnvloeden culturele
aspecten het denken? Hoe gaat men om met
de vervuiling die ongebreidelde groei met zich
meebrengt? Door de expansie van de steden en
de verhoogde mobiliteit van zijn bewoners ont-
China & Mobiliteit
staat een nieuwe dynamiek. China is een land
in versnelling boordevol tegenstellingen. Zo zijn
er bij alle groeicijfers enorme regionale verschillen.
Rondom de kuststeden als Shanghai liggen
de cijfers bijna op westers niveau. In het westen
van China behoren ze tot de laagste ter wereld.
Waar in de steden eerst de historische kernen
een belangrijke rol speelden in het functioneren
van de stad, ontstaan nu nieuwe plekken.
Supermalls, uitgaanscentra, businesscentra die
voor bewoners en gebruikers van de stad veel
belangrijker zijn dan de historische plekken als
de Bund en de Verboden Stad. Plekken tussen
de infrastructuur zouden kunnen veranderen in
grauwe desolate plekken die de “achterkant” van
deze snel groeiende maatschappij laten zien.
De beweging verandert.
Aan de wijze waarop mobiliteit zich manifesteert
is in hoge mate af te lezen hoe politieke,
economische en sociale verhoudingen liggen. De
belangrijkste vraag is welke ambitie China heeft
met deze versnelling. Is het mogelijk de mobiliteit
van het land in stand te houden en wellicht
uit te breiden naar het platteland? En dit zonder
dat het land zijn historie verliest? Zonder dat
de steden veranderen in onleefbare plekken?
Zonder dat de economie stagneert? Bestudering
van de achterliggende factoren verschaft meer
inzicht in, en meer begrip voor de verschillende
keuzes die gemaakt worden. Daarom is het interessant
dat zowel Beijing ((Oosterse) ‘zetel van
de macht’) als Shanghai ((Westerse) ‘zetel van
economie’) bezocht worden. Steden met een
verschillende identiteit en mentaliteit, en steden
die zich beide voorbereiden op internationale
evenementen (Beijing - Olympische Spelen
2008, Shanghai Wereldtentoonstelling 2010).
Is een stad gebaat bij een ultieme doorwaadbaarheid?
Werkt planning van bovenaf en zo
ja wanneer? Hoe democratisch moet mobiliteit
zijn? Kunnen gebieden rond de infrastructuur
ook een verblijfswaarde hebben? Zijn groei en
mobiliteit noodzakelijkerwijs aan elkaar gekoppeld?
Zijn er parallellen te trekken met het
Westen en is dit eerder onderzocht? Kunnen we
dingen voorkomen of blijft het bij genezen?
Inbo in China
35

Shanghai in e-motion
Een logisch kenmerk van beweging is dat men
niet stilstaat. In eerste instantie lijkt Shanghai
ook niet stil te staan: alles is gericht op groei.
Zo lijkt het metrostation op People’s Square tijdens
het ontwerp een schaalfout meegekregen
te hebben. Maar denkend aan alle uitbreidingen
hebben de Chinese planologen waarschijnlijk al
geanticipeerd op de groei en zullen in 2020 het
plein en de trappen de massa’s mensen bijna
niet kunnen verwerken. Soms gaat de beweging
zo snel dat er paradoxale situaties ontstaan. In
Anting New Town rollen de Volkwagens met
duizenden van de lopende band, terwijl de
drukte op de wegen vaak (vooralsnog) uitblijft.
De fiets en brommer worden geweerd uit de
stad, terwijl het grootste deel van de bevolking
nog steeds afhankelijk is van de tweewielers.
Maar soms gaat de ontwikkeling te langzaam,
zoals bij de metro. De hoge vraag naar openbaar
vervoer zorgt voor dure kaartjes die de mensen
niet kunnen betalen.
36
In een stad die continu beweegt ontstaat er
de behoefte om stil te staan. Stilstaan om de
beweging te aanschouwen, te ervaren, vast te
leggen. Heel duidelijk is wel dat de beweging
verandert. De auto neemt de binnenstad langzaam
over, geen voetganger is meer veilig. De
Chinese arbeider wil nu nog goedkoop werken.
We kunnen alleen maar afwachten wat er gaat
gebeuren als het voor alle Chinezen mogelijk
wordt een auto in bezit te krijgen.
Maar de beweging is niet continu, niet uniform
en vindt niet overal plaats met dezelfde snelheid.
Rij vanaf Yanan Road op een willekeurig
kruispunt weg van de drukte, sla 2 x rechts en
ervaar het andere Shanghai. Het Shanghai van
de middenstander, van de authentieke Chinees.
De tegenstellingen tussen de groei van een
moderne metropool en het in stand blijven van
de kleinschalige Chinese handelsstad zijn groot.
Identiteiten die nu nog evident en voelbaar zijn.
Maar voor hoe lang?
China & Mobiliteit
Ook in een stad die draait om beweging is er
ruimte voor stilstand en bezinning. Bewonderenswaardig
is de wijze waarop de Chinees, oud
en jong, de overgebleven ruimte tussen de groei
van de stad en het groen dat men zorgvuldig
onderhoudt, gebruikt. Vanuit hun tai-chi tradities
zijn de Chinezen gewend aan beweging,
rust en het zoeken van balans hiertussen. Door
het besluit begin vorige eeuw om mensen te
verplichten bij elkaar te laten wonen in de stad,
wordt de openbare ruimte en de straat intensief
gebruikt; ook voor het zoeken van balans
tussen rust en beweging. Dertig procent van
de stad is groen. Bomen worden op volwassen
leeftijd van het platteland gehaald en in de stad
gepland. Nieuwbouwwijken hebben compleet
volgroeide, net aangelegde parken. De openbare
ruimte wordt goed onderhouden, de verblijfskwaliteit
is hoog.
Inbo in China
De beweging, de rust en het evenwicht hiertussen
is vastgelegd in stilstaand en bewegend
beeld. Beelden die op hun eigen manier en
snelheid emotie verbeelden. Beelden die een
weerspiegeling zijn van onze ervaringen van
deze fascinerende stad.
Zie voor de DVD ‘Shanghai in emotion’ de binnenkaft van dit boek.
china
shanghai in e~motion
ALL RIGHTS OF THE PRODUCER AND THE
OWNER OR THE WORK REPRODUCED
RESERVED, UNAUTHORIZED, COPYING,
HIRING, PUBLIC PERFORMANCE AND
BROADCASTING OF THIS DISC PROHIBITED.
beijing | shanghai
19.11.05 / 02.12.05
37

Stedenbouw
& Landschap
Hoger, groter, sneller
Hank van Tilborg

Stedenbouw & Landschap
Hoger, groter, sneller
China bevindt zich in een transitieperiode: van
de communistische dictatuur van de Volksrepubliek
ontwikkelt het land zich langzaam
richting een ‘socialistische maatschappij met
kapitalistische trekjes’. Het land is in een paar
jaar tijd een economische wereldmacht geworden.
Ook op het gebied van stedenbouw en
architectuur heeft China steeds meer te bieden.
In hoog tempo verwestert het straatbeeld van
de grote steden: de mensen kleden zich naar
westers voorbeeld, terwijl het decor steeds
vaker bestaat uit door westerse architecten
ontworpen gebouwen. Zelfs IKEA is in Shanghai
gearriveerd.
In het hart van Shanghai, pal naast het People’s
Park, staat de Urban Planning Exhibition
Hall. Het gebouw is met z’n vijf verdiepingen
eigenlijk een onbeduidend gebouw in deze door
hoogbouw gedomineerde stad. Het valt hooguit
een beetje op omdat boven op het dak een viertal
grote stalen constructies staan, die bloeiende
magnolia’s voorstellen – de stadsbloem. Het
spektakel bevindt zich echter aan de binnenkant
van de Exhibition Hall, waar de bezoeker een
gigantisch grote 1 op 500 maquette treft, die
elke voorstelling te boven gaat. De vele tientallen
vierkante meters grote maquette toont
de duizenden hoogbouwtorens die schijnbaar
willekeurig over de stad zijn verspreid, op zo’n
indrukwekkende wijze dat het haast op de
lachspieren werkt. De weergave van deze bizarre
werkelijkheid gaat de Hollandse planningsratio
ver te boven.
China is hot. De aandacht in de media lijkt wat
overdreven, maar feitelijk krijgt het land – gemeten
naar de snelheid waarmee het zich ontwikkelt
en de uitdagingen waar het voor staat
– nog altijd veel te weinig aandacht in ons land.
Terwijl de gemiddelde Nederlander de Verenigde
Staten nog steeds als voorland beschouwt,
ontwikkelt China zich meer en meer als belangrijkste
economische macht. Daarbij richt het
land zich uitdrukkelijk op het Verenigd Europa
en veel minder op de VS. Europa is ondertussen
dan ook een belangrijker handelspartner voor
China dan Amerika.
De snelheid van de ontwikkelingen laat zich
moeilijk duiden, maar kan het beste geïllustreerd
worden aan de hand van Shanghai, ooit
bekend als het Parijs van het Oosten, nu het
economische hart van China. Deze havenstad is
de snelst groeiende stad, in de snelst groeiende
regio van het snelst groeiende land ter wereld.
Na een soort winterslaap tijdens het communistisch
regime is de stad eind jaren tachtig
langzaam weer ontwaakt. Vanaf begin jaren
negentig, en eigenlijk pas de laatste vijf à tien
jaar, ontwikkelt de stad zich razendsnel. In 1843
telde Shanghai circa tweehondervijftigduizend
inwoners, in 1930 zo’n drie miljoen. Momenteel
wonen er in Shanghai ruim twintig miljoen
mensen, net als in Beijing. Shanghai heeft sinds
het twee jaar geleden Rotterdam van de troon
stootte niet alleen de grootste haven van de
wereld; van de tien grootste havens in de wereld
liggen er maar liefst vijf in China.
Het huidige central business district van Shanghai,
Pudong, was tot 1992 landelijk gebied. En
het vlak bij Shanghai gelegen Anting was zeven
jaar gelden nog een rijstdorp. Nu is Anting een
new town, een satellietstad van Shanghai. Vijf
jaar geleden streken Volkswagen en kort erna
General Motors er neer, waarop zich in de korste
tijd het Detroit van Azië ontwikkelde. Ondertussen
worden er al twee jaar Formule 1 GrandPrix
wedstrijden verreden op een racecircuit dat
in slechts negen maanden is aangelegd. Naast
autostad wordt Anting ook als nieuw woongebied
ontwikkeld. Na voltooiing zal deze new
town plaats bieden aan vijftigduizend inwoners.
Gekozen is voor een ontwerp naar Duits model,
van de hand van het Duitse bureau Albert Speer
en Partners (de zoon van Hitlers bouwmeester)
in samenwerking met een Duitse landschapsarchitect.
Geïnspireerd op het Duitse Weimar
en met een knipoog naar het kenmerkende
kleurgebruik zoals door architect Bruno Taut
bijvoorbeeld toegepast in de bekende Berlijnse
Siedlung Uncle Tom’s Hütte, heeft het bureau
van Speer deze Chinese nieuwbouwwijk van een
Duitse sfeer voorzien.
40 architectuur & cultuur
Inbo in China 41

Anting - bomen in aanplant
Anting - maquette
De ontwikkelingen in China gaan dus snel en de
Chinezen is er alles aan gelegen dit aan de buitenwereld
te tonen. Beijing organiseert in 2008
de Olympische Spelen, Shanghai volgt twee
jaar later met de Wereldtentoonstelling (Expo).
Onlangs is gestart met de bouw van een tunnel
onder de rivier Huangpu, de Xizang tunnel,
die speciaal voor de Expo wordt aangelegd. De
tunnel moet de bestaande oeververbindingen in
de stad ontlasten, vooral de beide stadsbruggen
Nanpu en Lupu.
De Olympische Spelen en de Expo vormen de
aanleiding voor vele bouwprojecten. De architectuur
moet het nieuwe gezicht van China als
wereldmacht uitstralen, waarbij dikwijls Westerse
architecten in samenwerking met lokale
co-architecten dat nieuwe gezicht vorm geven.
Naar een ontwerp van Rem Koolhaas wordt in
Beijing het kantoor gebouwd van de Chinese
staatstelevisie, dat het nieuwe landmark van de
stad moet worden. In Shanghai is momenteel
het hoogste gebouw van de wereld in aanbouw,
dat 539 meter hoog moet worden. Het wordt
gerealiseerd pal naast de Jin Mao tower, met
420 meter nu nog het hoogste gebouw van
Shanghai. De Jin Mao tower herbergt van de
53e tot de 87e verdieping een hotel waarvan
de lobby als atrium tot bovenin doorloopt. Het
is hiermee het hoogste hotel met de grootste
lobby ter wereld.
Dat zijn echter nog niet alle records. Het in aanbouw
zijnde South Station, naar een ontwerp
van het Franse bureau AREP, heeft de grootste
glazen overkapping met een vrije overspanning
ter wereld. De Siemens-zweeftrein die Shanghai-stad
met de internationale luchthaven – en
straks met het Expo-terrein – verbindt vervoert
haar reizigers met een snelheid van 430 kilometer
per uur. Voor de trein goed en wel op gang
is en op topsnelheid rijdt, is de bestemming al
bereikt. Het ritje met deze Maglev duurt slechts
zeven minuten, terwijl Shanghai International
Airport toch op zo’n dertig kilometer van het
centraal stedelijk gebied ligt.
En zo gaan de ontwikkelingen in Shanghai
maar door: alles moet hoger, groter, sneller.
Het resulteert in een stad waarin ondertussen
duizenden hoogbouwtorens staan, waar elke
maand tussen de 2500 en 5000 auto’s bijkomen
met alle congestieproblemen van dien. Tegelijkertijd
wordt echter driftig geïnvesteerd in de
aanleg van nieuwe infrastructuur, ook voor het
openbaar vervoer, en in nieuw openbaar groen.
Om de stad te vergroenen wordt de railing van
de stadssnelwegen consequent voorzien van
kilometers lange rijen plantenbakken. Verder is
in de laatste jaren het aantal parken in Shanghai
gegroeid van circa vijftig tot ruim tweehonderdvijftig:
volgens de officiële gegevens is momenteel
vijfendertig procent van de stad groen.
Eén van deze recent aangelegde parken is Yanan
Green Space, gelegen ten westen van de binnestad,
met onder andere het Tianshan park. In
en pal aan een verkeersplein van de binnenste
ringweg, temidden van de diverse fly-overs,
is een aantal parkgebieden aangelegd. Om de
diverse parkgebieden met elkaar te verbinden is
een verhoogd gelegen voetgangersroute aangelegd.
Dit creatief staaltje van intensief ruimtegebruik
leidt tot haast surrealistische beelden
van rust- en ruimtezoekende mensen, om
anderen te ontmoeten, een spelletje te spelen of
juist in alle rust tai-chi oefeningen te doen, dit
alles op slechts een steenworp afstand van waar
de auto’s langs razen.
Dat de wereldeconomie zich naar het ongekend
snel groeiende China verplaatst, is duidelijk.
De vraag voor Nederlandse bedrijven is daarmee
niet zozeer of en hoe ze vanuit Nederland
met China kunnen concurreren, maar of ze
het aandurven in China te investeren, zich zelf
in China te vestigen om te voorkomen dat ze
de boot gaan missen. Een aantal Nederlandse
bedrijven begrijpt dat ondertussen heel goed.
Na Duitsland is Nederland de grootste Europese
investeerder in China, met alleen al in Shanghai
meer dan driehonderd bedrijven. Het gaat daarbij
allang niet alleen om productiebedrijven,
maar ook om ondernemingen in meer kennisintensieve
sectoren. Philips heeft al zesendertig
fabrieken in China en over een paar jaar moeten
het er meer dan zeventig zijn.
42 stedenbouw & landschap
Inbo in China 43

De stormachtige ontwikkeling van China is
voor een groot deel gestoeld op het enorme
arbeidspotentieel: arbeid is ruim voorhanden
en daardoor goedkoop. Op het platteland staan
nog zo’n 800 miljoen Chinese boeren klaar
om als goedkope arbeidkrachten in de steden
tewerkgesteld te worden. In de stad zijn de
lonen en het algemeen welvaartsniveau veel
hoger dan op het platteland. Daarnaast is de
Chinese cultuur van belang: het land bestaat uit
een maatschappij van miljoenen hard werkende,
ondernemende en tegelijk individualistisch
ingestelde mensen. Naast de eigen familie en
vrienden telt feitelijk maar één ding: snel geld
verdienen. Het is in China heel gewoon dat
deze arbeiders een aantal jaren letterlijk op de
bouwplaats wonen in barakken, en na afronding
van het project naar de volgende bouwlocatie
verhuizen. De bouw gaat overigens continu
door: ook ’s nachts klinkt in Beijing en Shanghai
geluid vanaf de vele bouwplaatsen.
Het spreekt voor zich dat deze ontwikkelingen
in het moderne China grote sociale gevolgen
hebben. De oude stadswijken in de grote steden,
de hutongs in Beijing en de lilongs in Shanghai,
maken in rap tempo plaats voor nieuwbouw.
Deze stegenwijken werden en worden echter
nog steeds gekenmerkt door een zeer hechte
sociaal-economische structuur. De woningen
zijn gegroepeerd rond patio’s (hoven), onderling
verbonden via smalle stegen. Buiten speelt zich
veel van het sociale leven af. Juist deze sociale
structuur is voor velen de aanleiding de primi-
44 architectuur & cultuur
Inbo in China 45

Een vluchtige blik op architectuur in China
Huisvesting arbeiders
tieve omstandigheden in deze dicht bebouwde
stegenwijken, met zeer kleine woningen, die
vaak een eigen wc ontberen, te prefereren boven
het comfort van een anonieme torenflat.
Dit blijkt overigens niet uit de door de overheid
gecontroleerde media. In de Shanghai Daily
zijn uitsluitend positieve geluiden te horen: de
nieuwbouwprojecten die in het kader van de
Expo 2010 worden gerealiseerd, en waarvoor
ruim tienduizend families hun huizen moeten
verlaten, worden enkel in termen van vooruitgang
en verbetering beschreven - voor kritische
tegengeluiden is in het door censuur gedomineerde
China geen plaats.
In de snelle transitie staat het westen voor de
Chinezen model voor de vooruitgang. De mode
is westers, zelfs de reclame op billboards wordt
gedomineerd door blanke westerse modellen.
De eigen tradities spelen in het nieuwe China
haast geen rol meer. De oude gebruiken om fit
te blijven, zoals de ochtendoefeningen (tai-chi)
op straat of in een van de parken, worden door
de ouderen nog veelvuldig beoefend, maar zijn
aan de jongeren niet meer besteed. Ook de
eigen architectuur en stedenbouwtradities lijken
in het nieuwe China geen rol meer te spelen.
Uit Europa worden architecten ingevlogen om
complete nieuwe woonwijken te maken naar
westers model. Rondom Shanghai worden zeven
satellietsteden ontwikkeld elk voorzien van
een eigen thema, gemodelleerd naar Duits een
Engels, Italiaans, Spaans, Zweeds en Canadees
voorbeeld. Ook de ‘Hollandse stad’ ontbreekt
niet. Aan de competitie deden onder andere
KCAP en Atelier Dutch mee. De prijsvraag werd
gewonnen door Kuiper Compagnons. Het laat
zich haast raden welk een decor daar opgetrokken
is, met grachtenpanden met klokgevels, een
kopie van de Magere brug en op een plein staat
een reusachtige klomp.
Dit steekt des te meer omdat China een heel rijke
architectuur en tuinarchitectuurtraditie kent.
Eeuwenlang is de ontwikkeling in China van
architectuur en tuinarchitectuur vrij constant
gebleven, gevrijwaard van externe invloeden.
Koloniale driften van (west) Europese landen
hebben geen grote invloed uitgeoefend op
(tuin)architectuur op China. Uitwisseling heeft
vooral plaatsgevonden met andere Aziatische
landen, met name Japan. Dit heeft geleid tot
grote tegenstellingen in denken en doen tussen
Oost en West. De Wageningse professor Landschapsarchitectuur
Jusuck Koh vat dit verschil in
zijn inaugurele rede ‘Ecological Reasoning and
Architectural Imagination’ uit november 2004
samen als het verschil tussen het ‘landschap van
het verstand’ en het ‘landschap van het hart’. De
Chinese (tuin)architectuur is hoofdzakelijk beïnvloed
door het Taoïsme. Het Taoïsme beschrijft
een ‘alles is één’ filosofie, waarbij de mens een
onlosmakelijk onderdeel uitmaakt van de natuur,
zonder haar te willen bedwingen. Het Confucianisme
daarentegen concentreert zich op
de relatie tussen de mensen onderling, strevend
naar een stabiele, gestructureerde maatschappij.
Het Confucianisme zien we terug in klassieke
Chinese architectuur (formeel, symmetrisch,
binnen een totale orde), terwijl de tuinen gebaseerd
zijn op het losse Taoïsme. Wilde waterpartijen,
slingerende paden, rotsachtige heuvels
verwijzen naar de zoektocht naar harmonie
tussen mens en natuur.
Voor de doorgaans nuchtere Nederlander is het
verrassend te zien hoe rijk aan symboliek de
Chinese ontwerptraditie is. Niets is toevallig,
alles heeft een betekenis. Zo staan bergen voor
kracht, waar in het tuinontwerp naar wordt
verwezen door de aanleg van steen- en rotspartijen.
Stromend water betekent leven en is
onmisbaar in de Chinese tuin, soms gerepresenteerd
door waterpartijen, soms gesymboliseerd
door ‘stromen’ van kiezelstenen. Ook het groen
kent z’n specifieke symbolische waarde. Bewust
klein gehouden bomen (bonsai) representeren
in de tuin als micro-kosmos het ‘bos’. De
bonsaiboom zelf verwijst door zijn ruimtelijke
structuur naar de relatie aarde, mens, hemel.
Bovendien zijn paden en waterlopen nooit recht
aangelegd, aangezien rechte structuren bewandeld
zouden worden door het kwaad dat liever
‘buiten’ gehouden werd.
In de huidige architectuur is – mede door de import
van buitenlandse architectuurstijlen – maar
weinig hiervan terug te vinden. Dat is op zichzelf
al jammer. Maar de vraag is echter of de transformatie
van China niet zo snel gaat dat sociale
ontworteling dreigt, juist omdat schijnbaar zo
gemakkelijk de eigen waarden en gebruiken,
eigenlijk de eigen identiteit over boord gezet
wordt. Het beeld van steden als Beijing en
Shanghai als faceless cities dreigt en wordt door
een enkeling in China ook al zo benoemd. De eerste
geluiden om in ieder geval een paar stegenwijken
te bewaren voor het nageslacht klinken al
door. Het groeiende toerisme in de grote steden
van China, ook in deze authentieke stegenwijken,
betekent een mogelijke redding. Een bezoek
aan Beijing is immers niet compleet zonder een
bezoek aan de Verboden Stad, het Plein van
de Hemelse Vrede en één van de stegenwijken.
Paradoxaal genoeg kan de transformatie van een
traditionele steeg tot een straat vol bars juist de
redding van de betreffende hutong betekenen.
Ook de erfenis van de meer recente Chinese geschiedenis
komt langzaamaan in de belangstelling,
zo blijkt uit het NEW 798-gebied in Beijing.
46 stedenbouw & landschap
Inbo in China 47

Lilong Stegenwijk
Dit in de jaren vijftig door de Russen gebouwde
en door Oost-Duiste architecten in Bauhausstijl
ontworpen industriële complex stond op de
nominatie om te worden gesloopt. Sinds 2002 is
het echter in gebruik genomen door kunstenaars.
Het gebied is nu een levendige buurt vol galeries,
studio’s, restaurants en cafés. De oude fabriekscomplexen
hebben een culturele herbestemming
gekregen en hebben daarmee opnieuw toekomstwaarde.
Door het handhaven van diverse
‘rode’ slogans op de muren – ‘Lang Leve Leider
Mao’ - blijft de communistische geschiedenis van
China voelbaar en ontstaat een bijzonder decor
voor de hedendaagse vrije kunstuitingen.
De Chinese ontwikkelingen in stedenbouw en
architectuur gaan net zo snel als de economische
groei. Als de bouwprojecten in Beijing en
Shanghai die een paar jaar terug zijn afgerond
worden bekeken, vallen de vele schoonheidsfoutjes
op. Het lijkt op het eerste gezicht heel
wat, goed nagemaakt, maar bij nadere beschouwing
valt de bouwer door de mand. De detaillering
van een project als Sa Na Wei La Villa Park,
een gated-community ontworpen door het Chinese
bureau Turenscape, is ver onder de maat.
Zo is de afwatering consequent slecht opgelost,
alsof pas bij het bouwen besloten werd afvoerpijpen
op te nemen. Een euvel dat overigens
ook in het eerder genoemde woongebied Anting
kan worden geconstateerd. De woningen in Sa
Na Wei La Villa Park verouderen ook heel snel.
Het project lijkt wel Chinees speelgoed: het lijkt
heel wat bij aanschaf, maar blijkt al snel niet
bestand tegen intensief spel.
Maar de Chinezen leren in een enorm snel
tempo: de projecten die momenteel in aanbouw
zijn, doen al niet meer onder voor dat wat in
Europa gebouwd wordt. De fase van kleine maar
zeer storende schoonheidsfoutjes is voorbij,
en vooral de integratie van het ontwerp van
gebouw en omgeving valt in positieve zin op. In
het al eerder genoemde Duitse themastadje Anting,
maar ook in de omgeving van het nieuwe
South Station en in de nieuwe wijk Zhu Jia
Jiao (Cambrige Water Town) nabij Shanghai, is
duidelijk zichtbaar dat op het openbaar gebied
niet wordt bezuinigd. Hier worden zorgvuldig
ontworpen buitenruimtes gerealiseerd met
prachtige hoogwaardige materialen (gebakken
klinkers, chinees graniet) en veel, heel veel en
heel grote bomen. Ook hier toont zich natuurlijk
weer dat arbeid niet duur is. Het langer opkweken
van bomen is veel goedkoper dan hier, maar
het is ook een kwestie van prioriteiten stellen.
Het feit dat pas de eerste woning betrokken
wordt als alle woningen èn de buitenruimte af
zijn, geeft aan dat een zorgvuldig ontworpen
buitenruimte als meerwaarde voor een project
wordt gezien.
We hoeven de Chinezen dus al bijna niet meer
te leren hoe ze een mooie woonwijk of indrukwekkend
station (met omgeving) moeten
Sa Na Wei La Villa Park
48 stedenbouw & landschap
Inbo in China 49

Cambridge watertown
maken. De vraag is daarmee gerechtvaardigd of
het niet veel zinniger zou zijn als de diverse architectenbureaus
die zich op de Chinese markt
richten, zich gaan bezighouden met de werkelijk
nijpende kwesties. In plaats van de import van
smaakjes-stedenbouw uit Europa, met Hollandse
grachtensteden en Duitse Siedlungen, zouden
de westerse adviseurs zich bezig kunnen houden
met de vraag hoe omgegaan moet worden met
de enorme milieuproblemen, de achterkant
van de medaille van China’s onstuimige groei.
Natuurlijk moet de Chinese overheid hier ook
aan meewerken.
De vraag is hoe de snel groeiende mobiliteit in
goede banen geleid kan worden, hoe het hoofd
geboden kan worden aan de luchtverontreiniging
en waterproblemen waar het land zich
jaarlijks mee geconfronteerd ziet. Eén op de vier
Chinezen heeft vervuild drinkwater als gevolg
van de vervuilende industrie. Jaarlijks vinden diverse
overstromingen plaats, met vele doden tot
gevolg. Hier ligt een enorme opgave en juist op
deze terreinen hebben de Hollandse architecten
wat te bieden, als ze zich als echte adviseurs
zouden opstellen. In de Chinese houding domineert
het beeld, de uitstraling en de buitenkant,
en spelen zaken als duurzaam waterbeheer en
ecologische waarden nog nauwelijks een rol. De
individualistische basishouding van de Chinezen
belemmert vooralsnog een voortvarende aanpak
van collectieve kwesties. De grote Chinese
staatsbemoeienis en het feit dat eigen grond-
bezit in China verboden is, bieden echter in dit
licht ook kansen.
De luchtverontreiniging is echt een groot probleem
– zo groot zelfs dat het maar de vraag is
of het in 2008 wel verantwoord is in Beijing een
marathon te lopen. Toen de stad het Olympisch
Comité ontving, werden niet voor niets de
fabrieken vier dagen lang stilgelegd. Het verhaal
gaat dat zelfs het gras schoon werd gemaakt en
geverfd om de afgevaardigden een zo positief
mogelijk beeld te geven. Het heeft blijkbaar geholpen.
Het zal echter niet lang meer duren of
de milieuproblemen kunnen niet meer worden
verbloemd en zullen de groei gaan belemmeren.
Daar ligt de uitdaging in China, niet in het bouwen
van de hoogste toren of de grootste lobby.
Hank van Tilborg
Dit verhaal is in bewerkte vorm verschenen in
Blauwe Kamer, tijdschrift voor landschapsontwikkeling
en stedenbouw (BK nr. 1, jaargang
2006)
50 stedenbouw & landschap
Inbo in China 51

Architectuur
& cultuur
Traditionele Architectuur
Recente ontwikkelingen
Beijing, bezochte projecten
Shanghai, bezochte projecten

Traditionele Architectuur
Een groot deel van de Inbo-excursie naar China
was gericht op architectonische en stedenbouwkundige
ontwikkelingen van de laatste
honderdvijftig jaar. In het bijzonder op de meest
recente bouwproductie, de tijd waarin architectuuropvattingen
en bouwtechnieken uit het
westen in China bepalend zijn. Niettemin zijn er
ook twee belangrijke projecten uit de eeuwen
daarvoor bezocht: de Verboden Stad en een
deel van de hutong-buurten in Beijing. Beide
vertegenwoordigen de architectuuropvatting in
China gedurende ruim drieduizend jaar voorafgaand
aan die laatste honderdvijftig jaar.
De belangrijkste overwegingen voor traditionele
architectuur en stedenbouw in China zijn
in de derde eeuw opgetekend in de Kaogongji
(herinnering van handwerkslieden). Ze waren
voor een deel ruim duizend jaar voor Christus
al gangbaar, in het bijzonder vanaf het begin
van de Han dynastie (300 v.c.) en bleven dat tot
in de 19e eeuw. In de tussenliggende jaren zijn
ze nooit onderwerp van debat geweest, zoals
er in Europa in de afgelopen duizend jaar wel
verschillende architectuuropvattingen elkaar
afwisselden.
Vanaf de Tang dynastie (618-907 n.c.) was er
sprake van enorme bouwactiviteit. Er wordt
wel geschreven dat het belang en besef van
verandering van het geestelijke en materiële in
het Boeddhisme – dat inmiddels opgang had
gemaakt in China – daar een rol in speelde.
De bouwwoede van die tijd was in zekere zin
vergelijkbaar met die van nu. Door de grote
vraag was er soms zelfs een tekort aan bouwmaterialen.
Het was ook de periode waarin
de verspreiding van Chinese architectuur over
onder andere Vietnam, Korea en Japan begon en
die daar ook eeuwen leidend was.
Van die traditionele architectuur hebben wij
tijdens de excursie relatief nieuw werk gezien.
Beijing kreeg pas vanaf eind 14e eeuw, onder
Mongoolse heerschappij en tijdens de 15e eeuw
gedurende de Ming dynastie, haar huidige vorm.
Maar in de opzet van de stad zijn de belangrijke
traditionele overwegingen van de Chinese
stedenbouw en architectuur goed te zien. In de
andere stad die we bezochten, Shanghai, spelen
oude architectuur en stadsstructuren nauwelijks
een rol. De stad kreeg pas in het midden van de
16e eeuw stadsrechten en een stadsmuur, maar
bleef erg klein en zonder veel betekenis tot in
de 19e eeuw.
Achtergronden
De traditionele Chinese architectuur en stedenbouw
hebben hun wortels in een wat ondoorzichtige
mengeling van ideeën uit de driedui-
zend jaar oude Feng Sui en uit het Taoïsme
en Boeddhisme, beide zo’n vijf eeuwen voor
Christus ontstaan.
Feng Sui is de ‘wind en water’ theorie over de
relatie tussen mens en leefomgeving (waarin de
harmonieuze levenskrachtstroming “Qi” gestimuleerd
dient te worden en gedachten over de
wegen van boze geesten een rol spelen). In het
Taoïsme spelen de elkaar complementerende
kwaliteiten jin & jang en het zogenaamde harmonische
systeem van de vijf elementen (water,
vuur, steen, metaal en hout) een belangrijke
rol, alsmede kosmische overwegingen over de
verhouding van de aarde tot de hemel. In het
Boeddhisme gaat het, onder andere, om al eerder
genoemde belang van verandering.
Tenslotte is er nog het Confucianisme - een
mengeling van grotendeels Taoïstische en Boeddhistische
gedachten - dat vooral betekenis
heeft voor relaties en verhoudingen van mensen
onderling en streeft naar een gestructureerde
maatschappij.
Huis en stad
“Chinese architectuur weerspiegelt een zekere
opvatting over de relatie tussen mens en
universum. In materiaalgebruik en bouwmethode,
vorm en stijl zijn er geen fundamentele
verschillen tussen publieke, private, seculiere en
religieuze gebouwen”, schrijft Michèle Pirazzoli-T’Serstevens
in Living Architecture: Chinese
(Fribourg,1971).
Het traditionele Chinese huis is in zekere zin een
kleine stad en de stad is een groot en complex
huis. Beide zijn opgebouwd uit in elkaar
geschoven vierkanten, min of meer dezelfde
elementen, maar op een verschillende schaal. De
opzet is altijd symmetrisch om een noord-zuid
as en reflecteert een idee over kosmische orde.
In tuinen wilde men overigens juist geen
ordening en symmetrie. Dit was om in de tuin
ruimte voor spirituele ervaringen te maken en
de nabijheid tot de natuur te kunnen voelen.
Die is tenslotte niet zichtbaar geordend en symmetrisch.
Daarbij moet het in de tuin in principe
mogelijk zijn een eindeloze weg te volgen, om
een besef van oneindigheid voelbaar te maken.
De onderdelen van de tuinen hebben wel allemaal
een afzonderlijke betekenis.
54 traditionele architectuur
Inbo in China 55

Zowel een huis als een stad bestaan uit een omsloten
rechthoekig gebied. In het geval van het
huis staan daarin minimaal vier symmetrisch
opgestelde gebouwen, waarvan de betekenis
door de hiërarchische positie van de functie
bepaald werd. Binnen de ommuring ontstaat
zo een binnenhof of een aaneenschakeling van
meerdere hoven.
Architectonische principes
Algemene thema’s in de architectonische uitwerking
van de gebouwen zijn symmetrie, horizontaliteit
en oriëntatie op het zuiden. Andere
belangrijke ingrediënten zijn terrassen en relatief
grote daken. De schijnbaar zwevende daken
symboliseren dat de ruimte tussen gebouw en
dak zich tussen hemel en aarde bevindt. Hout
was, vermoedelijk vanwege aardbevingsbestendigheid,
het meest gebruikte bouwmateriaal.
Bovendien was het de bedoeling dat elke generatie
de gebouwen zou herbouwen.
Zeker voor belangrijke gebouwen geldt dat het
gebouw op zich van minder betekenis is dan het
terras waarop het staat en het dak erboven. Op
het terras, dat is opgebouwd als een met steen
(soms marmer) ombouwde hoop aarde, staat
de draagstructuur voor het dak in de vorm van
kolommen – meestal van hout op een stenen
voet – in een stramien van vierkanten. Er zijn
dus altijd minstens vier kolommen. De kolommen
staan nooit verticaal. Ze hellen altijd iets
naar binnen.
Op en aan de kolommen is de draagstructuur
van het dak gemonteerd. Sinds de Han dynastie
(300 v.c.) bestaat deze uit balken die via pengat
verbindingen in elkaar gestoken worden. In
het dak worden naar boven toe steeds kleinere
moer- en kinderbalken toegepast. Dat maakt
de concave en convexe vormen ervan mogelijk.
Vaak zijn de hoeken van het dak wat opgetild.
De bedoeling daarvan is dat het lijkt alsof
56 architectuur & cultuur
Inbo in China 57

het dak hangt aan de hemel. De kleur van de
dakpannen is afhankelijk van de betekenis van
het gebouw. Geel (of goud) bijvoorbeeld is voor
de hoogste stand. Vandaar dat de daken van de
Verboden Stad van geel geglazuurde pannen
voorzien zijn.
Doordat de daken op kolommen staan en doordat
woningen en complexen altijd door een
muur omsloten zijn, konden er lichte wanden
worden toegepast voor bescherming tegen
weersinvloeden of ten behoeve van privacy. Dat
betekent dat er in China ver voor Le Corbusier
al sprake was van een plan libre.
De Verboden Stad
De Verboden Stad in opgebouwd vanaf 1406
tijdens de Ming dynastie. Over de bouw ervan
is veertien jaar gedaan. Het was het woon- en
werkterrein van de keizers en hun hofhouding.
Zij kwamen zelden in het gewone Beijing, dat de
Verboden Stad omringt. En de gewone Chinees
kwam zelden in de Verboden Stad. Vandaar de
naam (afgeleid van zijin cheng: paarse verboden
stad). In China wordt het complex nu vooral gu
gong genoemd: het voormalige paleis.
De Verboden Stad is ongeveer 70 hectare groot
(750 meter bij 960 meter), en telt ongeveer
9.000 kamers. Het zijn bewust geen 10.000
kamers, want dat is volgens de traditie een hemels
getal. De ommuring is tien meter hoog, de
gracht vijftig meter breed. Door de stad stroomt
een kleine waterstroom, de Goudenwaterri-
vier. De laatste keizer die er woonde, was Pu Yi
(1905-1967), die er na de revolutie in 1911 tot
de staatsgreep in 1924 verplicht moest wonen.
De Verboden Stad ligt in het midden van Beijing,
en is – uiteraard - opgezet om een centrale
noord-zuidas, die daarmee tevens de centrale
meridiaan van Beijing is. Door de poort van de
Hemelse Vrede, de Tiananmen (waaraan sinds
de revolutie in 1949 het enorme portret van
Mao Zedong hangt) komt men in de langgerekte
voorhof van de Verboden Stad. Bij deze
poort begint langs de centrale as een route die
wordt gevormd door een aaneenschakeling van
rustige stukken, overgangen, introducerende
momenten en climaxen. Na de langgerekte
voorhof betreedt men, door de Meridiaanpoort
(Wumen), de eigenlijke Verboden Stad. Het is de
ultieme uitwerking van de eerder beschreven
symmetrische ordening van paviljoens en hoven.
Op de centrale as staan de belangrijkste poorten
en paviljoens. Parallel en in symmetrische orde-
ning staan de minder belangrijke gebouwen en
bevinden zich de tuinen. Het bijzondere is dat je
ondanks de ordening een bijzondere complexiteit
ervaart: je kunt eindeloos dwalen door de
aaneenschakeling van pleinen, hoven en hofjes,
tuinen en paviljoens.
Her en der in de Verboden Stad staan beelden
van dieren. Die hebben een symbolische betekenis.
De kraanvogel en de schildpad verbeelden
58 architectuur & cultuur
Inbo in China 59

ijvoorbeeld een lang leven. Op de daken staan
soms ook nog hele reeksen beestjes: hoe meer
beestjes op het dak, hoe hoger de status van de
bewoner van het betreffende paviljoen.
De paviljoens in de Verboden Stad, waaronder
de diverse troonzalen voor de keizer, zijn allemaal
op het zuiden gericht. Uit het zuiden komt
volgens de traditie het goede, uit het noorden
het kwade. Daarom ook ligt er direct ten noorden
van de Verboden Stad, in het Jingshan park,
een kunstmatige heuvel ter bescherming. Die
was nodig, omdat het vlakke Beijing een aantal
kilometers verwijderd ligt van de eerste natuurlijke
heuvels ten noorden van de stad.
In het noorden van het complex bevindt zich
nog iets bijzonders: de keizerlijke tuin. Een
complexe, naar de natuur gevormde omgeving
waarin bomen van meer dan driehonderd jaar
oud staan. Ten noorden van de tuin, tenslotte,
bevindt zich de poort van de Hemelse macht
(Shenwumen). Daarachter ligt weer de gewone
stad.
Gewone huizen: siheyuan en hutong
Gewone huizen zou je kunnen beschouwen als
kleine versies van de Verboden Stad. Rondom
een hof staan vier paviljoens, het geheel wordt
omsloten door een nagenoeg gesloten muur en
is dus sterk naar binnen gericht. Siheyuans van
meer welgestelde families hebben - in noordzuid-richting
– meer hoven. Het vierhoekige geheel
– met een poort aan de zuidzijde – vormt
het huis en wordt siheyuan genoemd: vierhoek.
Tussen de siheyuan bevindt
zich een netwerk
van stegen, hutongs.
Aan die stegen bevinden
zich ook collectieve
voorzieningen
zoals wc’s en soms wat
winkeltjes. De meeste
winkels liggen aan de
doorgaande straten die de
hutong-buurten in noordzuid-
en in oost-west-richting
doorsnijden. Vroeger
was een siheyuan voor één
familie bestemd. Tegenwoordig
wonen er vaak vier. De hutong-wijken
zijn dan ook drukbevolkt.
De poort van een siheyuan bevindt zich meestal
aan de oostkant van de zuidgevel, met als het
even kan kort daarachter nog een muur met
een poort, die dan weer in het midden zit. Boze
geesten die, zoals men weet, alleen in rechte
lijnen reizen, worden zo op een dwaalspoor
gebracht. Hoe rijker de bewoner , hoe uitbundiger
de toegangspoort is versierd. Maat en
architectonische stijlkenmerken pasten bij de
maatschappelijke status van de bewoner.
Via de poort komt men door het zuidelijke
paviljoen in de hof. In dat paviljoen bevond
zich de werkruimte van de bewoners en ruimtes
voor personeel. Recht tegenover de ingang
georiënteerd op het zuiden, ligt het noordelijke
paviljoen. Hier woonden de ouders en eventueel
de grootouders aan weerszijden van een centraal
opgesteld altaar voor de voorouders. In de
paviljoens ten oosten en ten westen van de hof
woonden de kinderen.
Sloop, behoud en hergebruik
Sinds de economische politiek van Deng
Xiaoping (vanaf begin jaren ’80) hebben de
enorme bouwactiviteiten in de grote steden tot
grootschalige sloop van de traditionele hutongbuurten
geleid. Als gevolg van overbevolking
(vaak vier families per huis in plaats van één
familie) en gebrekkige voorzieningen stonden
de hutongs niet goed bekend. Bovendien passen
ze niet in het beeld van het modern land, dat
China graag wil zijn.
Niettemin is er sinds een aantal jaren een groeiend
besef dat de oude buurten cultuurhistorische
waarde hebben. In de huidige plannen voor
Beijing is het de bedoeling dat een substantieel
deel van de resterende buurten blijft bestaan.
Er worden inmiddels toeristische fietst- en
riksjatochten door de hutongs aangeboden. Ook
tijdens de Inbo-excursie zijn de hutongs op die
manier verkend en hebben wij als toerist ’bij de
mensen thuis’ in de hutong gegeten. We kwa-
60 traditionele architectuur
Inbo in China 61

men zo terecht in het noordelijke paviljoen van
een siheyuan: een piepkleine tweekamerwoning
van een familie van twee ouders, een kind en
twee grootouders. De bewoners vetelden dat ze
met genoegen hun huis bewonen, hoewel wat
meer ruimte geen kwaad zou kunnen. Ze hebben
in elk geval het voordeel dat de huiseigenaar
(het Ministerie voor Luchtvaart en tevens
werkgever van de vader) het gezin een bijzonder
lage huur vraagt. Vele malen lager dan de
prijs die voor een nieuwe etagewoning betaald
moet worden.
Naast waardering van bewoners voor de hutong-buurten
en de cultuurhistorisch aspecten
begint ook het besef van de economische
potentie van de buurten door te dringen. Laat
op de avond bezochten sommigen van ons
een siheyuan met verschillende hofjes, die was
omgebouwd tot een bar. Van buiten was er
– op een bordje naast de deur na – niets van te
zien, maar binnen was het een mooi ingerichte
aaneenschakeling van ruimtes met verschillende
sferen. Het publiek was voornamelijk westers,
maar het project kan als voorbeeld dienen van
toekomstig gebruik van de buurten. Het is vergelijkbaar
met de verandering in de afgelopen
decennia in de Jordaan in Amsterdam. Het is
natuurlijk wel de vraag of de ontwikkeling van
een gemengde woonbuurt naar een meer exclusieve
leef- en werkomgeving wenselijk is.
Bronvermelding: de tekeningen komen uit Living Architeture, Fribourg, 1971
62 architectuur & cultuur
Inbo in China 63

Recente ontwikkelingen
In Shanghai en Beijing wordt 24 uur per dag
gebouwd. In een onvoorstelbaar tempo verrijzen
op de plaats van de traditionele hutongs
wolkenkrabbers en shopping malls. Vanaf begin
jaren tachtig is als gevolg van de ‘open deur
politiek’ van Deng Xiaoping een ontwikkeling op
gang gekomen die resulteert in de totale metamorfose
van de steden. Satellietsteden verschijnen
“willekeurig” links en rechts aan de horizon.
De door de centrale overheid benoemde
groeisteden worden in enkele decennia geheel
herbouwd.
[foto’s judith muijtjens 1985 vs. 2005]
Naast het onvoorstelbare fenomeen dat iemand,
die een aantal jaar geleden zijn stad verliet,
deze bij terugkomst niet meer herkent, heeft dit
ook tot gevolg dat China in een halve generatie
wordt omgevormd van een voornamelijk agrarische
naar een ‘moderne’ samenleving. In Europa
duurt dit proces al meer dan drie generaties.
De groei is explosief en voorziet in een behoefte
op korte termijn. Opvallend aspect hierbij is
de vooruitziende blik van de Chinese overheid.
Het gros van de recente grootschalige woningbouwprojecten
staat nu namelijk nog leeg. Men
bouwt voor een toekomstige vraag.
[foto brilliant city]
Is de nieuwe stad dan alleen een resultante van
een opportunistische , kwantitatieve vraag?
Het is te gemakkelijk om deze vraag met ‘ja’
te beantwoorden. Natuurlijk is China nog
geen kritische democratie en wordt de bouwpraktijk
in hoge mate centraal bepaald. Veel
nieuwbouwprojecten zijn te vergelijken met
een verticale variant op de ‘Berliner Mietskazernes’
of de Nederlandse revolutiebouw van
eind negentiende eeuw. Een rondgang langs de
meest recente projecten toont ook aan dat de
kwaliteit van gebouw en omgeving met rappe
schreden toeneemt. Het behoud van enkele
typische hutongs is inmiddels beleid en authentieke
samenlevingsvormen komen vooral in
meest recente projecten als thema terug.
[foto Cambridge Water Town]
De bezochte projecten tonen die ongekende
dynamiek. Stedenbouw en architectuur roepen
op vele plaatsen onmiddellijk vergelijkingen op
met Hong Kong, Singapore, Kuala Lumpur en
Guanzhou.
Indrukwekkend en nog altijd beeldbepalend
voor de Chinese cultuur zijn de paleizen,
tempels en parken. Niet alleen bezocht door
de vele buitenlandse toeristen maar ook door
miljoenen Chinezen, die na het uitroepen van
de republiek toegang kregen tot de voor hen
verborgen machtscentra. Zij leefden in sociaal
hiërarchisch bepaalde structuren, die stedenbouwkundig
en ruimtelijk zijn vertaald in de
authentieke hutongs en lilongs. Naar westerse
normen ontoelaatbare woonomstandigheden,
maar kenmerkend voor het fijnmazige Chinese
sociale netwerk en gewaardeerd door de bewoners.
Zij worden vervangen door wooncomplexen
binnen een ommuurde ruimte, sommige
uitgevoerd als ‘gated community’ met bewaker.
Enkele hutongs blijven gespaard en ontwikkelen
zich als attractie voor toeristen met een nieuw
economische dynamiek. Bezoek wordt in riksja’s
rondgeleid en nuttigt een authentieke maaltijd
bij een Chinees gezin aan tafel.
Foto Hutong
In de lilongs in Shanghai functioneren wonen
en werken in een harmonische samenhang.
Kleinschalige werkplaatsen aan de bredere
straten, geordend naar activiteit en/of materiaal
dat te koop wordt aangeboden. De aaneengesloten
woningen in de smalle straten en steegjes
zijn eenvoudig ingericht met enkele slaapkamers
en een woonkamer/hal aan de straat.
Naast de voordeur buiten, op twee vierkante
meter, het aanrecht, een stoel, een tafeltje, een
vogelkooi en de voorraad eten. De kleurrijke
was hangt te drogen aan lijnen of stokken in de
3 meter brede straat. De openbare ruimte speelt
de belangrijkste rol in het fijnmazige netwerk
van het Chinese gezin, de familie, de straat, de
buurt, de wijk.
Foto Lilong
Voor de identiteit van Shanghai spelen de ontwikkelingen
uit het begin van de vorige eeuw
een belangrijke rol. The Bund, Nanjing road en
de verschillende concessies. Vooral de ‘French
Concession’ is beeldbepalend in het stadsbeeld.
De kwaliteiten worden onder andere bepaald
door de koloniale architectuur van de solitaire
gebouwen. De ruimtelijke kwaliteit van de concessies
door de lanen met platanen, de aansluiting
daarop van smallere straten met ommuurde
tuinen en vele kleinschalige parken en groenstroken.
Kwaliteiten waarvan we de principes
terugvinden in de oude Chinese structuren.
Foto aanzicht The Bund
Het thema ommuurde ruimte speelt in de stedenbouwkundige
opzet van de nieuwe stadsdelen
een belangrijke rol. Sommige delen blijven
openbaar en gemakkelijk toegankelijk, anderen
krijgen meer het karakter van een gated community.
Zowel in laagbouw, als in hoogbouw
wordt dit principe van ommuring toegepast. De
kwaliteiten van de openbare ruimte buiten deze
ommuurde gebieden worden daarbij bepaald
door hun monofunctie als transportroute. Plannen
waarbij dit principe niet wordt toegepast
levert een anarchistische stedenbouw op van
64 recente ontwikkelingen
Inbo in China 65

een aantal gebouwde maquettes.
Het Chinese bureau Atelier Deshaus past in het
recent gebouwde kantoor Qingpu en het Xiaju
kinderdagverblijf een eigentijdse variant van
ommuring toe. In het kinderdagverblijf ontstaat
een ruimtelijkheid van patio’s, muren en
lokalen die aan de scholen van Arne Jacobsen
doen denken. De vorm van de betonnen muur
is echter niet meer orthogonaal. In het nabijgelegen
kantoorgebouw Qingpu is de muur om
het kantoor niet meer dan een glazen wand met
daarachter een woud van bamboe. Het resulteert
in een aangename beschutte binnenruimte
die zo herkenbaar is in de Chinese traditie.
Foto architectuur kinderdagverblijf
De stedenbouwkundige ordening van gebouwen
wordt mede bepaald door het “feng shui”
principe. Van daaruit ontstaat een orthogonaal
raster met de woningen en appartementen
noord-zuid georiënteerd. Dit leidt tot een
monomane structuur.
Een interessant contrast daarmee vormt het
SOHO-complex in Beijing voor jonge kleinschalige
ondernemers. In dit complex zijn kantoren,
woningen, winkels en een ondergrondse
parkeerlaag gesitueerd. Door de toepassing van
nieuwe plattegronden
en de draaiing van volumes ten opzichte van
de orthogonale stedenbouwkundige structuur
wordt de status quo van de Chinese stedelijke
ontwikkeling doorbroken. Door het open
karakter komen bijzondere publieke ruimtes tot
stand.
In alle plannen krijgt vooral de inrichting van de
buitenruimte veel aandacht.
Grote bomen, een rijke intensieve beplanting
en de toepassing van duurzame materialen
kenmerken de openbare gebieden.
Foto SOHO
Buitenlandse investeerders zien vele kansen
in dit nieuwe China van de lage loonkosten.
Grootschalig worden nieuwe industrieën, voornamelijk
productiebedrijven, gehuisvest met
compleet nieuwe satellietsteden. In Anting New
Town vestigde zich Volkwagen met testbanen
en een verkoopboulevard.
Medewerkers worden uitgenodigd direct bij de
fabriek te gaan wonen. Stedenbouwkundig en
architectonisch in een archetype van de Duitse
Siedlung. Modelwoningen worden met verschillende
sferen ingericht en moeten de toekomstige
bewoners verleiden met hier en daar een
Chinees accent.
Ook hier weer grote aandacht en zorg voor de
buitenruimte, een siedlung waardig. . . .
Foto Anting New Town
Eye-catcher, zeker vanaf de Bund is het zakencentrum
Pudong. Het gebied aan de overzijde
van de rivier speelt een belangrijke rol speelt
in de vestiging van buitenlandse ondernemin-
gen. Gebouwen als iconen van macht verrijzen
naast elkaar en bepalen vooral het internationale
beeld van Shanghai. Niet het gebouw
maar de verzameling, de skyline domineert.
Een verzameling monofunctionele gebouwen,
architectonisch oninteressant met als positieve
uitzondering de Jin Mao Tower, waarin ook een
hotel is gehuisvest. Hoewel de inrichting van
de openbare ruimte met veel zorg is ontworpen,
levert de maat en schaal er een gevoel van
leegte op.
Foto Skyline Pudong
Ontwikkelt zich hierin een Chinees “architectuurklimaat”
en een bouwkundige kwaliteit? De
technische vooruitgang die wordt verbeeld in de
Maglev, Pudong International Airport en South
Station bewijzen dat bouwkundige kwaliteit al
in ruime mate aanwezig is. Het architectuurklimaat
moet nog vorm krijgen: zonder cultuur
geen architectuur. Voor de overheid liggen er
taken bij de openbare gebouwen en de infrastructurele
werken Ook de participanten in “de
vrije markt” zoal;s inversteerders en ontwikkelaars
dragen hierin een dirtecte verantwoordelijkheid.
Landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen
en architecten moeten een rol
spelen bij het verbeelden van de eeuwenoude
Chinese cultuur en het versterken van het specifieke
karakter van de afzonderlijke steden. De
projecten van de kleinere bureaus en de recente
projecten van de grote ontwerpinstituten tonen
aan dat ook op dit vlak de ontwikkelingen in
China 24 uur per dag doorgaan.
66 recente ontwikkelingen
Inbo in China 67

68 recente ontwikkelingen
Inbo in China 69

Beijing
Bezochte projecten
Beijing is de hoofdstad van China. Het is één
van de vier gemeenten in de Volksrepubliek
China die de status heeft gelijk aan die van een
provincie. Na Shanghai is Beijing qua inwonertal
de grootste stad van de Volksrepubliek. De
stad is een belangrijk knooppunt voor verschillende
vormen van vervoer met vele spoorwegen,
autowegen en autosnelwegen die in en uit de
stad gaan. Peking wordt vooral gezien als het
belangrijkste centrum voor bestuur, onderwijs
en cultuur.
Er waren al steden in de buurt van Peking in
het 1e millennium v.Chr. De hoofdsstad van
de Staat Yan, een van de machten tijdens de
Warring States Period, werd gesticht te Ji, nabij
het moderne Peking. Ji wordt vaak aangezien
als het begin van Peking, maar voor de 6e eeuw
werd de stad verlaten. In 936, tijdens de Late
Jin-dynastie stond de dynastie een deel van
Noord-China af aan de Khitan Liao-dynastie. In
938 zette deze dynastie een tweede hoofdstad
op in wat nu Peking is.
In 1125 annexeerde de Jurchen-dynastie het
gebied. De hoofdstad van de Jurchen-dynastie
werd in 1153 verplaatst naar de voormalige
hoofdstad van de Liao, waarbij de naam werd
gewijzigd in Zhongdu , of “de centrale hoofdstad”.
Mongoolse troepen brandde de stad Zhongdu
tot de grond toe af in 1215 en herbouwde op
deze plek hun “grote hoofdstad”, Dadu ( Wade-
Giles: Ta-tu), in 1267, wat het begin is van het
huidige Peking. De Mongoolse heerser, Koeblai
Khan, die een Chinees keizer wilde worden,
vestigde in Dadu zijn hoofdstad, wat dicht
tegen zijn machtsbasis in Mongolië lag. Resten
van de stadsmuur uit de Mongoolse tijd staan
nu nog overeind. In 1403 verplaatste de derde
Ming keizer Yongle de hoofdstad van Nanking
naar Peking. Hij gaf de stad ook die naam. De
huidige vorm van de binnenstad werd eveneens
gelegd door de Ming-dynastie. De stadsmuur uit
het Ming-tijdperk liep op de plaats wat nu de
tweede ringweg is.
De Verboden Stad (Zijin Cheng) werd gebouwd
tussen 1406 en 1420, gevolgd door de Hemeltempel
(1420) en verscheidene andere bouwwerken.
Tien’anmen, wat het staatssymbool van
de Volksrepubliek is, brandde tot twee keer toe
af. De laatste keer werd het herbouwd in 1651.
Nadat de Mantsjoes de Ming-dynastie omver
geworpen hadden en hun eigen Qing-dynastie
stichtten, bleef Peking de hoofdstad van het
Keizerrijk China. Nanking werd in 1928 officieel
de hoofdstad van de Republiek China, waarmee
de naam Peking werd veranderd in Peiping.
Tijdens de Tweede Chinees-Japanse oorlog, viel
Peiping in Japanse handen op 29 juli 1937. Met
de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945
70 Beijing
Inbo in China 71

werd deze staat beëindigd en werd de naam
weer Peiping. Op 31 januari 1949, tijdens de
Chinese burgeroorlog, veroverden de Communistische
strijdkrachten Peiping zonder gevechten
de stad. Op 1 oktober van dat jaar riep de
Communistische Partij van China, onder leiding
van Mao Zedong, de Volksrepubliek China uit
vanaf de Poort van de Hemelse Vrede (Tian’anmen).
Enkele dagen daarvoor was Peiping
gekozen tot hoofdstad, waarmee de oude naam
Peking in ere werd hersteld.
Volgend op de economische hervormingen
die zijn doorgevoerd onder leiding van Deng
Xiaoping, is het stadscentrum van Peking erg
uitgebreid. Het oorspronkelijke stedelijk gebied
van Peking strekt zich nu uit tot de onlangs
voltooide Vijfde ringweg van Beijing. Een nieuw
zakencentrum is ontwikkeld in het gebied
Guomao, Wangfujing en Xidan zijn ontwikkeld
tot een bloeiend winkelgebied, terwijl Zhongguancun
een belangrijk fabricagecentrum is van
elektronica.
Recentelijk heeft de expansie van Peking ook
problemen naar voren gebracht zoals urbanisatie,
veel verkeer, slechte luchtkwaliteit,
verlies aan historische buurten en immigratie
uit armere delen van China. Begin 2005 werd er
echter een plan aangenomen om de ongebreidelde
uitbreiding van Peking in alle richtingen
te stoppen. Thans wordt gedacht aan inbreiding
net buiten het stadscentrum. Peking organiseert
de Olympische Spelen van 2008, wat geleid
heeft tot een golf van nationale trots in heel
China.
Eens talrijk, verdwijnen de siheyuans en hutongs
in een snel tempo. De vrijgekomen grond wordt
volgebouwd met hoogbouw. De inwoners van
de steegjes wordt in deze appartementencomplexen
vervangende woonruimte geboden,
minimaal het aantal vierkante meters dat de
oude woning groot geweest is. Velen klagen
echter dat de traditionele gemeenschapszin
van de hutong in deze complexen verdwijnt.
Met het oog op de Olympische Zomerspelen
van 2008 worden deze buurten afgebroken (de
regering vindt dit een schande voor Peking).
Er blijven er enkele over om te dienen als openluchtmuseum.
Zo wordt bijvoorbeeld de hutong
in Nanchizi gespaard.
De bevolking van de gemeente Peking bedraagt
bijna 15 miljoen legale en een onbekend aantal
illegale bewoners. De definitie van inwoner van
Peking wordt gerelateerd aan mensen die zes of
meer maanden per jaar legaal in Peking wonen.
In de stedelijke gebieden wonen 12 miljoen
mensen, de rest woont op het platteland. Er zijn
11,6 miljoen permanente vestigingsvergunningen
(hukou) door de overheid verstrekt. De rest
van de legale inwoners heeft tijdelijke vestigingspapieren.
Meer dan 95% van de bevolking
van Peking wordt gevormd door Han-chinezen.
Met de groei van de stad door de economische
hervormingen van Deng Xiaoping, is Peking uit-
72 Beijing
Inbo in China 73

gegroeid tot hét verkeersknooppunt van China.
In en rond de stad zijn 5 ringwegen (vreemd
genoeg genummerd van 2 t/m 6), 9 austosnelwegen
en stadssnelwegen, 11 autowegen,
7 spoorroutes en een internationaal vliegveld
aangelegd.
Peking kent twee belangrijke stations: Beijing
Railway Station (oftewel het centraal station)
en Beijing West Railway Station. Nog eens vijf
stations in het metropoolgebied van Peking
verwerken passagiers.
Er zijn vanuit Peking directe verbindingen met
onder andere Guangzhou, Xi’an, Shanghai,
Harbin, Baotou, Taiyuan, Chengde en Qinhuangdao.
Internationale treinen rijden naar diverse
steden in Rusland en Pyongyang (Noord-Korea).
Chinezen noemen diverse verkeersverbindingen
met Hongkong ook “internationaal”, zodat
de treinverbinding met Kowloon in Hongkong
ook als zodanig bekend staat. In aanbouw is
een hogesnelheidslijn tussen Peking en Tianjin,
welke volgens de planning in 2007 opgeleverd
dient te worden.
Het Plein van de Hemelse Vrede wordt in China
gezien als “kilometer 0” voor alle wegen. Rond
de stad zijn 9 autosnelwegen en 11 autowegen
aangelegd. Op dit moment wordt er gestudeerd
of gebouwd aan nog eens 6 autosnelwegen.
Binnen de agglomeratie Peking liggen 5
ringwegen (ze zijn echter eerder vierkant dan
rond aangelegd). Een van de grootste problemen
van Peking zijn de permanente files die
de stad teisteren. In het stadscentrum staat
in de spits het verkeer vaak muurvast. Zelfs
buiten de spits blijven veel wegen erg druk met
verkeer. De ringwegen en Chang’an Avenue
zijn hierom berucht. Recentelijk zijn reconstructiewerkzaamheden
begonnen om vanaf
de 3e ringweg de kruisingen ongelijkvloers te
maken om zodoende kruispunten met stoplichten
overbodig te maken. Deze verbindingen
worden aangeduid met “express routes”. Hopelijk
vergemakkelijkt dit de verkeersstromen naar de
diverse ringwegen.
Het internationale vliegveld van Peking is het
Beijing Capital International. Het vliegveld
wordt met de stad verbonden door o.a. de Airport
Expressway (tolweg). In voorbereiding op
de Olympische Zomerspelen van 2008 wordt een
extra autosnelweg en een lightrailsysteem aangelegd.
Een ander probleem wat de verkeersopstoppingen
veroorzaakt is het onderontwikkelde
openbaar vervoer. Er zijn slechts 4 metrolijnen
en een groot aantal buslijnen. Zodoende zijn
de metro en de bussen overvol in de spits. Het
openbaar vervoer wordt echter met het oog op
de Zomerspelen sterk uitgebreid.
Bronvermeling: Wikipedia
74 Beijing
Inbo in China 75

New 789 Art Area
Wereldwijde aandacht voor nieuwe Chinese kunst. Oud fabriekscomplex nu als broedplaats voor
jonge kunstenaars: avant-garde in China ruimtelijk geïsoleerd en onder controle?
76 Beijing
Inbo in China 77

SOHO
Small Office Home Office- concept van wonen, werken en recreëren biedt ruimte aan jonge startende
ondernemers in een westerse setting.
Sa Na Wei La Villa Park
Gated community in neo-klassieke architectuur uit het westen moet een antwoord geven op de
woonwensen van de nieuwe Chinese “middenklasse”.
78 Beijing
Inbo in China 79

Hutong-tour
De nieuwe toeristische attracties: met een riksja comfortabel zittend kennismaken met de oude
wijken ten noorden van de Verboden Stad en voor een traditionele maaltijd te gast bij een Chinese
familie.
80 Beijing
Inbo in China 81

De Verboden Stad
Tussen de vele Chinezen de kennismaking met de ommuurde oude hiërarchische sprookjeswereld
van keizers en keizerinnen, mandarijnen, eunuchen en de keizerlijke troon.
82 Beijing
Inbo in China 83

Park van de Hemelse Vrede
In een fraai aangelegd park een directe confrontatie tussen de Hollandse “lenigheid” en de chinese
elegantie, prachtig tot uitdrukking gebracht in tai-chi, hun streven naar perfectie en harmonie tussen
lichaam en geest.
Tien ‘anmenplein
Een schemerige ontmoeting met de immense oppervlakte van 440.000 m2: het politieke hart van
het volk. Sinds de proclamatie van de Volksrepubliek China de gecontroleerde leegte van een centraal
regime.
84 Beijing
Inbo in China 85

Commune at the Great Wall
Met een verrassend nachtelijk verblijf in 12 villa’s ontworpen door 12 Aziatische collega’s sluiten
we de eerste kennismaking met Beijing af
86 architectuur & cultuur Shanghai - Beijing
Inbo in China 87

Bamboo House Suitcase House
88 architectuur & cultuur Shanghai - Beijing
Inbo in China 89

Shanghai
Bezochte projecten
Shanghai is de grootste stad van China en één
van de vier steden in China die de status van
provincie hebben. Voordat de stad Shanghai
werd gesticht was het een dorp genaamd
Huating, onderdeel van Songjiang, wat werd
geregeerd door de Suzhou-prefectuur. Onder
de Tang-dynastie werd het een zelfstandige
prefectuur, die vanaf de Song-dynastie Shanghai
werd genoemd. In 1553 werd een stadsmuur
gebouwd, wat over het algemeen gezien wordt
als het begin van de stad Shanghai.
Gedurende de eerste Opiumoorlog in het begin
van de 19e eeuw waren Engelse troepen aan
de macht in Shanghai. Toen de oorlog in 1842
werd beëindigd met het Verdrag van Nanking
werden enkele havensteden geopend voor
internationale handel, waaronder de haven van
Shanghai. In 1863 werden de Britse en Amerikaanse
nederzettingen samengevoegd tot de
Internationale Nederzetting.
De eerste Chinees-Japanse oorlog (1894 - 1895)
om de macht in Korea werd afgesloten met het
Verdrag van Shimonoseki. In dit verdrag werd
China gedwongen de onafhankelijkheid van Korea
te erkennen en enkele gebieden (waaronder
Taiwan) af te staan aan Japan. Tevens betekende
het de opkomst van Japan als een extra buitenlandse
macht in Shanghai. Japan bouwde de
eerste fabrieken in Shanghai en dit voorbeeld
werd snel gevolgd door de andere aanwezige
buitenlandse machten. Het betekende het begin
van de industrialisatie van Shanghai.
Shanghai was inmiddels de belangrijkste financiële
stad in het Verre Oosten. Onder bewind
van de Republiek China werd in 1927 de stad
uitgeroepen tot “speciale stad” en in 1930
verheven tot provincie. 28 januari 1932 bombardeerde
de Japanse marine Shanghai in een
poging om studentendemonstraties de kop in te
drukken, die als gevolg van het Mantsjoerische
Incident en de daarop volgende bezetting van
Mantsjoerije waren begonnen. Shanghai werd
veroverd door Japan in de Slag om Shanghai
van 1937 en bleef onder Japanse bezetting tot
de overgave van Japan in 1945. Gedurende de
Tweede Wereldoorlog was Shanghai een regionaal
centrum voor vluchtelingen vanuit Europa.
In die tijd van het ook de enige stad ter wereld
die zonder voorwaarden was opengesteld voor
Joden.
Op 27 mei 1949 kwam Shanghai onder het
bestuur van de Chinese Communistische Partij.
Shanghai en Peking waren de enige onder de
Republiek China zelfstandige steden, die ook nu
nog een zelfstandige status behielden.
Na 1949 verplaatste de meeste buitenlandse
bedrijven hun kantoren naar Hongkong, vanwege
de communistische regering die nu aan
de macht was gekomen. Gedurende de jaren ‘50
90 Shanghai
Inbo in China 91

en ‘60 werd Shanghai een industrieel centrum
en een links revolutionair bolwerk. Desondanks
wist Shanghai gedurende deze tijd een hoge
productiviteit en sociale stabiliteit te behouden.
In de geschiedenis van de Volksrepubliek China
heeft Shanghai bijna altijd de grootste bijdrage
geleverd aan belastingen aan de staat. Door de
grote financiële afhankelijkheid van China van
Shanghai, werden pas in 1991 hervormingen in
Shanghai gestart. Sinds lange tijd wordt Shanghai
gezien als opstap naar posities binnen de
centrale regering van de Volksrepubliek China.
Volgens de volkstelling in 2000 was de populatie
van Shanghai op dat moment 16,738
miljoen personen, inclusief migranten. Sinds de
volkstelling in 1990 was de populatie gestegen
met 3,396 miljoen. Van de bevolking was 51,4%
mannelijk en 48,6% vrouwelijk. 12,2% was jonger
dan 15 jaar, 76,3% viel in het bereik van 15
tot en met 65 jaar, en 11,5% was ouder dan 65.
5,4% was de inwoners was analfabeet.
In 2003 was de officieel geregistreerde bevolking
13,43 miljoen maar meer dan 5 miljoen
mensen wonen en werken ongeregistreerd in
Shanghai. De officiële taal van Shanghai is
zoals in heel China het Mandarijn. Niettemin
is de taal die in de delta van de Chang Jiang,
in de regio Huadong die de provincies Jiangsu,
Zhejiang en een deel van Anhui omvat, wordt
gesproken, het Wu.
Shanghai heeft een goed openbaar vervoers-
systeem en in vergelijking met andere Chinese
steden erg schone straten en weinig luchtvervuiling.
Shanghai heeft meer dan duizend buslijnen.
De metro van Shanghai heeft momenteel
vier lijnen (Lijn 1, Lijn 2, Parellijn (3), Xinmin Lijn
(5)) die momenteel tot 1,9 miljoen passagiers
per dag vervoeren. Eind 2005 is de Cirkellijn (4)
in gebruik genomen, die deels hetzelfde traject
rijd als de huidige Parellijn (3). Hiermee wordt
een ring route verwezenlijkt die grotendeels
gelijk loopt met de binnenste ringweg. Begin
2006 moet dan vervolgens Lijn 8 gereed zijn,
later datzelfde jaar gevolgd door Lijn 6 en Lijn
7. Volgens het plan van de regering zullen in
2010 in totaal 12 metrolijnen door Shanghai
lopen. In 2020 moet dit aantal uitgebreid zijn
naar 16 lijnen.
Behalve aan de metro wordt er ook gebouwd
aan het uitbreiden van het wegennet van
Shanghai. De stad heeft nu twee ringwegen, en
aantal verbindingswegen tussen deze twee ringwegen.
Deze hoofdwegen zijn voor het grootste
deel twee verdiepingen. Momenteel wordt er
een derde ringweg halverwege tussen de twee
bestaande wegen aangelegt. De verwachting is
dat hiervoor zo’n 4000 gezinnen moeten worden
verhuist, die daarvoor compensatie zullen
krijgen in de vorm van geld of een nieuwe woning
in een vergelijkbaar gebied. Tevens wordt
de binnenste ringweg verbreed van twee banen
naar drie banen per rijrichting en zijn er plannen
om een snelweg te bouwen naar het eiland
Chongming. Er zijn drie spoorwegen die elkaar
92 Shanghai
Inbo in China 93

kruisen in Shanghai. Dit zijn de Peking-Shanghai
(Jing Hu Spoorlijn), Shanghai-Hangzhou (Hu
Hang Spoorlijn) en Xiaoshan-Ningbo (Xiao Yong
Spoorlijn) spoorlijnen.
In Shanghai zijn twee vliegvelden aanwezig.
Het oude internationale Hongqiao vliegveld
is de luchthaven voor vluchten binnen China
geworden en er is kort bij de kust in Pudong
het nieuwe Pudong International vliegveld
aangelegd. Vanaf Pudong International loopt de
eerste en enige Magneetzweeftrein (Maglev) lijn
ter wereld die in commercieel gebruik is. Deze is
aangelegd door Transrapid, een Duits Maglevbedrijf,
en in gebruik genomen in 2002. De Maglev
lijn loopt tot aan het metrostation Longyang Lu
en doet minder dan acht minuten over dit stuk
van 30 kilometer.
De zeehaven van Shanghai is de derde van de
wereld waar het containers betreft. Globaal
gezien is het anno 2004 de grootste zeehaven
ter wereld met 380 miljoen goederenoverslag,
gevolgd door Singapore en Rotterdam. Er
wordt gewerkt aan een uitbouw van de haven
op het eiland Yangshan in de diepe zee, waar
nog van alles moet worden gebouwd. Dit plan
staat bekend als ‘Yangshan Deep Sea Harbour’.
In 2006 moet er een verbinding zijn die vanaf
Shanghai naar Yangshan loopt, deze 31 kilometer
verbinding zal worden gerealiseerd doormiddel
van een grote 6-baans brug genaamd Dong
Hai Bridge (Oost Zee Brug) die in aanleg is. De
brug is in een S-vorm gebouwd, wat volgens
de ontwerpers gedaan is om de rijveiligheid te
verhogen. Tevens is sinds 2003 de aanleg begonnen
van een nog grotere brug naar Ningbo,
de Hangzhou Baai Brug. Deze 36km lange brug
zal de langste brug ter wereld over een oceaan
worden en verkort de afstand tussen Shanghai
en Ningbo van 400km naar 80km.
94 Shanghai
Inbo in China 95

Nanjing Road
De etalage van westers materialisme en westerse decadantie alleen bereikbaar voor de Chinese
nouveau-riche?
96 Shanghai
Inbo in China 97
The Bund
De directe confrontatie met de betekenis van Shanghai als poort naar het westen na 1900.
De ’s-avonds fraai aangelichte koloniale bebouwing aan de boulevard met uitzicht op Pudong is de
ontmoetingsplek voor jonge romantische Chinezen.

Lilong-tour
Begeleid door Patrick Cranly en Christopher Shaw, stedenbouwkundige respectievelijk architect van
Amerikaanse origine wandelen door de oude dichtbevolkte levendige straatjes van het authentieke
Shanghai.
Maken kennis met de in hoofdzaak oude chinezen die de sterke sociale samenhang waarderen.
98 Shanghai
Inbo in China 99

Maquette van de stad
De visie op de toekomst op imponerende wijze verbeeld in een maquette van de gehele stad op
schaal 1:500.
Nederlandse consul
Het enthousiasme van de Nederlandse consul nodigt bijna uit ter plekke een vestiging in Shanghai
te openen.
100 Shanghai
Inbo in China 101

French Concession
De volledige autonomie van het Franse stadsdeel in de jaren 30 is nog volledig terug te vinden in
de bebouwing en de prachtige lanen met platanen en Franse straatnamen.
De Amerikaanse historica Tess Johnston ging met een boeiende lezing uitgebreid in op de geschiedenis
van de Frech Concession.
102 Shanghai
Inbo in China 103

Oriental Arts Center
Dit culturele centrum is ontworpen in de vorm van een bloeiende magnolia, de stadsbloem van
Shanghai.
104 Shanghai
Inbo in China 105

Jin Mao Tower
Het icoon op Pudong met een hoogte van 420,5 meter laat in zijn architectonische vormgeving een
“Chinese indruk” achter en imponeert vooral door het 152 meter hoge atrium in het Grand Hyatt
Hotel.
106 Shanghai
Inbo in China 107

Caoyan New Village
Sociale woningbouw uit de jaren ’50 bewoond door voornamelijk oud- communisten met een
sterke sociale samenhang.
Brillant City
Grootschalige gebiedsontwikkeling in hoogbouw met dure appartementen met een oppervlakte van
120 m2 voor Chinese yuppen.
108 Shanghai
Inbo in China 109

Anting New Town
“Thema-stad” als satellietstad van Shanghai waar de Chinese medewerkers in de automobielindustrie
worden uitgenodigd zich te gaan thuisvoelen in Duitse “Siedlung”-architectuur.
Cambridge Watertown
De betekenis van water in China bepaald de sfeer van deze nieuwe woonwijk naast het historische
dorp. Zhujiajiao. Stedenbouwkundig en architectonisch van hoge kwaliteit waarbij het interieur van
de door ons bezochte woningen niet onder deed.
110 Shanghai
Inbo in China 111

Xia Ju kinderdagverblijf
In een gebouw gebaseerd op traditionele ruimtelijke en functionele principes, vormgegeven in
moderne architectuur laten vrolijke Chinese kleuters zien dat kinderen wereldwijd op dezelfde wijze
spelen, leren, slapen, eten, blij en verdrietig zijn.
112 Shanghai
Inbo in China 113

Xiayu kantoorgebouw Kamer van Koophandel
Een helder ruimtelijk en architectonisch concept, zorgvuldig vertaald in glas en natuursteen.
114 Shanghai Inbo in China 115

Yanan Green Space
Dit park laat zien hoe het mobiliteitsvraagstuk in Shanghai wordt opgelost en aansluit op de omgeving
waar Chinezen elkaar in alle rust ontmoeten en sporten.
Nanpu Bridge
Wandelden over één van de opvallende bruggen die de verbinding maakt met het zich snel ontwikkelende
zakencentrum Pudong.
116 Shanghai Inbo in China 117

Boottocht
Rivieren door steden scheiden en binden op fascinerende wijze.
118 Shanghai Inbo in China 119

Yu tuinen
Harmonie tussen cultuur en natuur weerspiegelt in de Chinese tuinarchitectuur de betekenis van
tijd en ruimte.
De Oude Stad
Tussen vele Chinezen perst de toerist zich door het Anton Pieck gedeelte van Shanghai.
120 Shanghai Inbo in China 121

South Station en Maglev
Het trein- en metroknooppunt dat imponeert door zijn schaaldak, kilo’s staal en het aantal bouwvakkers
dat er aan werkt.
122 Shanghai Inbo in China 123
Maglev
De snelheidsbeleving in de nieuwe magnetische zweeftrein naar Pudong International Airport
wordt voornamelijk bepaald door de display in iedere wagon waarop de maximale snelheid van
435 km per uur maar even zichtbaar is. 30 kilometer verder en binnen 7 minuten lieten we alles
achter ons......

Colofon
124 architectuur & cultuur
Inbo in China 125

Colofon
Samenstelling en redactie:
Jeanet van Antwerpen
Bert van Breugel
Jan van Dijk
Hank van Tilborg
Met vakinhoudelijke bijdragen van:
Kevin Battarbee
Aron Bogers
Judith Muijtjens
Wilco van Oosten
Hans Toornstra
Met persoonlijke bijdragen van alle
deelnemers aan de reis.
DVD:
Film gemaakt door medewerkers van
Inbo Eindhoven
Fotografie:
Medewerkers Inbo
Incentive Partners
Omslagfoto: Alex Sievers
Vormgeving:
Linda Sterk, Inbo PR & Communicatie
Drukwerk :
vandenberg Drukwerken Maarn
Bindwerk:
Binderij Callenbach, Nijkerk
Productie dvd:
...................................................
Uitgave
Inbo Adviseurs Stedenbouwkundigen Architecten,
2006 ©
ISBN-10: 90-810140-2-1
ISBN-13: 978-90-910140-2-1
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
mag worden verveelvoudigd, opgeslagen
in een geautomatiseerd gegevensbestand, of
openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door
fotokopieën, opnamen of enige andere manier,
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de uitgever.
126 colofon
Inbo in China 127

128 architectuur & cultuur
Inbo in China 129