download pdf-file

DE GESCHIEDENIS VAN
MACHINEFABRIEK R. VAN DER BEND
Lange jaren stond Maassluis bekend als vissershaven, thuishaven voor
loodsboten, de sleepboten van L. Smit & Co en de vaartuigen van W.A. van
den Tak. Verder waren er een Touwfabriek en Vaten- en Kistenfabrieken.
Maar begin vorige eeuw vestigden zich naast de al aanwezige industrieën
nog weer andere bedrijven en bedrijfjes. Een daarvan was het
metaalverwerkend bedrijf van Reinier van der Bend Sr. (1888-1942)
Van der Bend was afkomstig uit Vlaardingen. Zijn voorouders kwamen uit
Zwolle. Men was dus op generlei wijze familie van naamgenoten uit onze
omgeving of uit andere vissersplaatsen. Die schreven overigens hun naam
meestal als Van der Bent met een ‘t’.
Terug naar onze hoofdpersoon. Deze had zich in zijn jonge jaren
bekwaamd in het smidsvak. Bij scheepswerven hield hij zich onder andere
bezig met gesmede stevens en ander zwaar smeedwerk. Hij vestigde zich
te Maassluis omdat hij op nog jeugdige leeftijd in dienst trad van de nog
niet zo lang daarvoor opgerichte Eerste Hollandsche Vensterglasfabriek. In
dit bedrijf werd in continudienst vensterglas gemaakt. De vaklieden waren
voor het merendeel Belgen, beter gezegd Walen. Dit omdat het bedrijf van
Belgische oorsprong was en in ons land de kennis voor het maken van glas
ontbrak. Deze werknemers integreerden niet zo erg goed en bleven Frans
spreken.
Het eindproduct – vensterglas – was onder meer bedoeld voor de zich sterk
ontwikkelende glastuinbouw in het Westland. Het bedrijf was voor de afzet
daarvan gunstig gelegen aan de oostzijde van het Hoofd in onze stad. Zo
jong als R. van der Bend toen was, toch bekleedde hij daar al de functie
van werkmeester. Hij bracht er, gekoppeld aan zijn aanleg snel problemen
op te kunnen lossen, zijn verworven kennis van de metaalbewerking in
praktijk.
Eis was wel dat Van der Bend zeer dicht bij de fabriek ging wonen. En dat
gebeurde dan ook. Later drong tot hem door waarom dat was. Bij storingen
overdag liep alles volgens schema. Maar ’s nachts ging dat anders, dan
werd hij van huis gehaald.
Als het geval zich voordeed kwam er een hijgende Belg aan de deur die
zich het woord storing of aanloper niet zo snel herinnerde en daarom luid
3

accident, accident riep. Onderwijl trok hij uit alle macht aan de deurbel.
De productie lag weer stil en het gezin was klaarwakker. U begrijpt het: het
was voor Van der Bend een dubbele taak. Toen hij 28 jaar oud was nam hij,
in goede harmonie met zijn werkgever, ontslag om zijn eigen
metaalbewerkingsbedrijfje te stichten.
Het gezin werd tussen 1916 en 1930 verblijd met de geboorte van twee
zoons en twee dochters. Veel geld was er niet voor de nieuwe zaak en
daarom zocht hij onderdak in een gehuurd loodsje in de Paul Krugerstraat
op het Hoofd. Dit gebouwtje was ook bereikbaar via een slop vanuit de
Joubertstraat. En de klanten kwamen. Zelf woonde Van der Bend toen in de
Stationsstraat. Het is dan 1916. De Glasfabriekperiode was hiermede
afgesloten, al moet gezegd worden dat de kreet - accident, accident - nog
lange tijd in de familie
gebezigd werd als er zich
in het gezin een
vergelijkbare situatie als
van vroeger voordeed.
Daar hij ijverig was en
indien nodig lange dagen
maakte, besloot hij het
groeiende bedrijf in een
echt fabriekspand te
vestigen. Hij wist wat hij
wilde. Toen het er stond
was het 1919 en kon hij
De machinefabriek aan de Govert van Wijnkade
42 te Maassluis.
(Foto: Collectie mevr. M. Broekhuis-van der Bend)
de werkplaats met
kantoor aan de Govert
van Wijnkade 42 met
trots aan zijn klanten
tonen.
Op de voorgevel stond het stichtingsjaar 1919 en voorts Laschinrichting –
Machinefabriek. Zelfs op het pannendak stond te lezen wat zich in het pand
bevond.
Het werk bleef toenemen, het personeel breidde uit en daarom werd
besloten na enkele jaren aan de Noordzijde nog een nieuwe loods te
bouwen. De geraadpleegde aandeelhouders gingen akkoord met de
plannen.
4

De stichter van de
machinefabriek.
Reinier van der Bend Sr.
(1888-1942)
(Foto: Collectie mevr. M.
Broekhuis-van der Bend)
R. van der Bend Sr.
pakte alle werk aan.
Hij liep stad en land
en havens af om voor
zijn mensen werk mee
naar huis te brengen.
Indien nodig ging men
met de sleepboot
Argonaut, later ook
met de Reporter, beide
van Dirkzwager, de
rivier op om daar werk
op stroom op te nemen
of uit te voeren.
Boekhouder Van Gent
trad toe en de beide
Van der Bend was streng maar rechtvaardig.
Als er in de vooroorlogse jaren eens een
werknemer te kennen gaf dat hij niet op 1 mei -
Dag van de Arbeid - wilde werken, vond hij dat
best. Maar dan wel werken op Koninginnedag
als iedereen vrij had.
In 1920 wordt het bedrijf een N.V. met de
weidse naam:
N.V. Eerste Maassluische Electrische- en
Autogene- Laschinrichting annex Machinefabriek
en Ketelmakerij v/h R. van der Bend.
Een mondvol, met in gedachten de naam van de
Glasfabriek die zich ook ‘Eerste’ genoemd had.
In de aanvangsperiode moet u bij ‘lasschen’
denken aan autogeen lassen. Nu kwam daar
elektrisch lassen bij. In later tijd toen de
techniek op dat gebied voortschreed werd dat
elektrisch lassen in al zijn varianten.
Interieur van de machinefabriek met daarin de
draaierij, de lassers- en branderswerkplek en de
smidse. (Foto: Collectie mevr. M. Broekhuis-van der Bend)
zoons Reinier jr. en Gerrit kwamen na verloop van tijd in de zaak. Er
werden nieuwe machines gekocht in Duitsland, waaronder een smeedpers,
5

een geavanceerde platensnijmachine en elektrische lasapparatuur. Om de
stroomvoorziening zeker te stellen en ook vanwege de prijs werden eigen
dieselaggregaten aangeschaft. Eigen stroom was bijna de helft goedkoper.
In de slechte tijd van de jaren dertig een concurrentievoordeel dat telde.
Van der Bend Sr. gaf lasinstructie aan buitenstaanders, waaronder de leerlingen
van de Zeevaartschool, die praktijklessen volgden.
Hij gaf getuigschriften af.
De nieuwe loods was in
1928 gereedgekomen en
stond rechts van de hal uit
1919.
Uit de beginperiode van de
NV zijn de handgeschreven
notulen van de aandeelhoudersvergaderingenbewaard
gebleven. Deze
vergaderingen vonden
eenmaal per jaar plaats. Bij
belangrijke beslissingen
tweemaal. Mij viel op dat
het aanvangsuur altijd laat
was. Om 20.00 uur of 18.00
uur. Vergaderen deed je na
werktijd in die dagen.
Steeds lezen we dat het verdiende geld opnieuw in de fabriek geïnvesteerd
werd en niet werd uitgekeerd aan de aandeelhouders.
Onder hen was er een die klaagde dat hij de punten van de te houden
vergadering niet vooraf toegestuurd had gekregen. Die vraag was
verwacht. Het antwoord luidde als volgt. Ik stuurde u meermaals post met
het verzoek daarop te reageren, maar u antwoordde nooit. Daarom heb ìk
u nu niets toegestuurd.
6
De machinefabriek na de uitbreiding met een
tweede hal na 1928. De eigenaar had zich een
automobiel aangeschaft en woonde intussen
in Maasland. Links de werkplaats van W.A.
van den Tak.
(Foto: Collectie mevr. M. Broekhuis-van der Bend)

Kopie van de handgeschreven notulen van de aandeelhoudersvergadering
van 21 april 1928 waarin het gaat over een eventuele uitbreiding van de
fabriek.
7

Van der Bend was eerst voor twee
derde, later voor 100% eigenaar van
de N.V.
Gevraagd naar de producten van het
bedrijf vernam ik van R. van der Bend
en mevrouw M. Broekhuis-van der
Bend, dat zij best wel in het oog
lopende opdrachten binnenhaalden. Ik
noteer uit een veelheid: de
springplankstelling in het oude
zwembad (je moet klein beginnen), de
constructie voor de levensgrote
reclameletters op het Witte Huis in
Rotterdam, het in elkaar zetten en
plaatsen van de huidige Schansbrug
over de Noordgeer te Maassluis in
1937, gesmede stevens voor derden
voor kleinere zee- en rijnschepen.
Maar ook kort voor W.O. II het logo
met de twee giraffen en andere
dierenfiguren uit plaat gebrand voor
de nieuwe Diergaarde Blijdorp. Ook
kwam er meer en meer werk aan
schepen, waaronder het motoriseren
van rijnaken en werk aan zuigers van
de baggerindustrie.
Maar niets haalde het qua omvang en aantallen bij de verwarmingsketels
(vlampijpketels) voor de glastuinbouw. Men had een gat in de markt
ontdekt.
Het Westland lag voor hen open. Tot 1936 werden er daarvan alleen al een
400-tal gemaakt. Dat was een schot in de roos.
Er waren vijf grootten, van 5 tot 45 m 2 V.O. (verwarmd oppervlak). Grote
aantallen tevredenheidsbetuigingen van tuinders lagen ter inzage. Alle met
8
Scheepsreparateurs noemen dit een
mooie kopschade. De schipper van
de treiler die hem veroorzaakte
drukte zich meestal in krachtiger
termen uit. Na reparatie zag alles
er weer als nieuw uit.
(Foto: Collectie Reinier van der Bend jr.)

de strekking van: Sinds ik uw installatie aanschafte, ben ik steeds vroeg
met de oogst en eerste op de veiling met tomaten enzovoort en dat tegen
een geringe
meerprijs in verband
met de meevallende
stookkosten. Men
maakte de ketels
zelfs op voorraad als
de vraag eens even
haperde, zodat het
personeel kon
aanblijven. Ik spreek
nu van de jaren
dertig. Men had
afnemers in geheel
Nederland, in Denemarken,
op Jersey en
op Guernsey. Voor
het gewone werk
Twee kant-en-klare verwarmingsketels bij de klant
in bedrijf.
(Foto: Collectie Reinier van der Bend jr.)
klopten het Loodswezen, L. Smit & Co, Tak’s Berging, de overige Maassluise
bedrijven steeds vaker aan als het om reparatieopdrachten ging. Met
andere woorden: het ging goed. Maar in de oorlogsjaren 40-45 was er zoals
elders een terugslag. Het werk liep terug, van het personeel moesten er
naar Duitsland, de oprichter van het bedrijf overleed en in het laatste jaar
werd de machinehal leeggeroofd.
Tot de naoorlogse klanten behoorde de Engelse Toeristenrederij van
Commander D.W. Child, de Yacht Holidays Ltd. Deze had Maassluis als
thuishaven gekozen. Het werk kwam dus voor de voordeur te liggen.
Complete verbouwingen van ex Royal Navy schepen, nl. van MTB’s ofwel
motortorpedoboten en buitgemaakte Duitse Schnellboote werden voor de
cruisevaart uitgevoerd. J. Coumou had intussen zijn schoonvader Van Gent
als boekhouder opgevolgd, maar vertrok na enige jaren en begon voor
zichzelf. Reinier jr. werd nu enig directeur.
De genoemde verbouwingen gaven werk aan onderaannemers als Van der
Plas (timmerwerk), Spijker (stoffering), Kabel (sanitair) en L. Stigter
(elektrische installatie). De Lady Betty, de Lady Sheila, Lady Adriana,
Lady Constance en de Master Standfast waren op de kanalen en rivieren
9

van Holland een levende reclame. Insiders wisten wel dat Van der Bend de
ombouw had verzorgd. Voor droogzettingen van schepen werd vruchtbaar
samengewerkt met Scheepswerf De Haas of een Vlaardingse werf.
Ook zette men wel schepen droog op het rivierstrandje, dat van niemand
was, ter hoogte van Key & Kramer. Dan had je met
het getij, maar verder met niemand iets te maken.
Reinier van der
Bend jr., zoon van
de oprichter.
Oosterman
plaatwerkersbaas
en Jan van Zanten
van de afdeling
constructie.
Er bestonden na
1945 plannen het
bedrijf nogmaals
uit te breiden, maar
die werden door de
gemeente Maassluis
tegengehouden.
Men speelde met
de gedachte een
Nieuwe Haven te
graven in de
Kapelpolder.
Die zou uitmonden
10
Daar de oprichter van het bedrijf in 1942 was
overleden was zoon Reinier jr. de directeur geworden.
De succesvolle naoorlogse periode vond onder hem
plaats. Het aantal vaste werknemers beliep in 1940
zo’n twintig man. Bij veel aanbod van werk werden
daarboven tijdelijke krachten aangenomen. Als je
kwam kijken leek het omvangrijker door alle
onderaannemers. Enkele namen uit de bloeiperiode
wil ik u niet onthouden. Reinier Sr., oprichter en
directeur; de zoons Reinier jr. en Gerrit; de
bedrijfsleider Gerdes, de al eerder genoemde
boekhouders, Jan Kok de draaiersbaas; Herman
Het getoonde werkstuk is er een van een aantal tanks
voor opdrachtgever Shell anno 1939. Op de foto van
rechts naar links: Reinier van der Bend jr., Reinier Sr.,
Jan Kok en nog drie medewerkers.
(Foto: Collectie mevr. C. van der Plas-van der Bend)

in de bestaande buitenhaven ter plaatse van het Plein van Haasnoot. Dus
Van der Bend mocht niet uitbreiden. Dat zou een nieuwe stimulans geweest
zijn.
Maar u weet het: ook deze Nieuwe Haven werd helaas nooit gegraven.
Achter de fabriek lag de eerdergenoemde polder. De eerste percelen waren
grasland. Daar graasden de koeien. De fabriek maakte voor de
snijapparatuur zelf gas uit carbid.
Het vloeibare residu, gebluste kalk geheten, liep naar een uitgegraven put
in het weiland, net over de sloot. Deze sloot was de grens tussen het
grondgebied van Maasland en Maassluis. Mijn iets oudere neef Leo van
der Hidde voetbalde eind jaren dertig bijna elke dag met enkele kameraden
op dat grasland. Dat vond de boer niet goed en de koeien ook niet. Maar
het gebeurde toch. Om de spelregels beter te kunnen interpreteren, besloten
De sleepboot Clyde ligt ter reparatie voor de wal met het sloependek
afgeschermd tegen regen en wind. (Foto: Collectie Reinier van der Bend jr.)
de wakkere knapen met de gebluste kalk alle witte lijnen van een echt
voetbalveld aan te brengen. Vindingrijk, maar wel ’n tikkeltje brutaal.
11

Ze wisten namelijk dat ze daar op Maaslands grondgebied waren en dat de
diender uit dat dorp echt niet om vijf uur ’s avonds zou langskomen.
Bovendien, je zag hem op grote afstand aankomen als hij al kwam, zodat
het hazenpad kon worden gekozen.
Naarmate de eeuw vorderde werd het bedrijf in zijn expansie belemmerd
door het wegvallen van enkele vroegere grote klanten.
De haven was te klein voor de nieuwe sleepboten van Smit, de visserij
betekende niet veel meer in de naoorlogse jaren. De toeristenrederij verliet
Maassluis. Daar kwam bij dat de directeur in de jaren tachtig de leeftijd
van 65 jaar bereikte. Het bedrijf, al iets kleiner van omvang dan voorheen,
werd verkocht.
Onder de nieuwe eigenaar hield het na enkele jaren op te bestaan. Einde
van een tijdperk.
Willem A. van der Hidde
Een bladzijde uit een reclamefolder van de N.V. Eerste Maassluische
Electrische- en Autogene- Laschinrichting annex Machinefabriek en
Ketelmakerij voorheen R. van der Bend.
12