Hoofdstuk VIII: Goederenmaterieel - Uit de archieven van Nico Spilt

Goederenmaterieel.
§ 31. Algemeen.
HOOFDSTUK VIII.
We onderscheiden de volgende soorten goederenwagens:
A. Materieel voor algemeen gebruik, bestaande uit drie hoofdtypen:
I. gesloten wagens
II. open
III. platte
B. Materieel voor bijzondere doeleinden, met een speciale constructie.
•
In het volgende zullen we van de belangrijkste typen wagens een korte
beschrijving geven.
§ 32. Gesloten goederenwagens.
Gesloten goederenwagens zijn wagens, welker laadruimte rondom begrensd
is door vloer, wanden en dak.
De lading is dus in deze wagens in meerdere of mindere mate beschut
tegen, de invloeden van het klimaat, d.w.z. tegen regen en wind en tegen
zonbestraling. Daarmede is dan ook alles, zoo niet te veel gezegd.
De wanden zijn alle gesloten, behoudens de aanwezigheid van eenige
ventilatie-openingen en van de roldeuren, welke dienen voor het laden en
lossen, zie fig. 75.
Fig. 75.
De eenige mogelijkheid om de lading in en uit den wagen te brengen, is
bij de meeste gesloten wagens door de roldeuropeningen en sommige wagens
door eenige laadkleppen, aangebracht in de zijwanden aan het kopeinde,
welke kunnen dienen voor het inbrengen van lange voorwerpen.
De beschutting tegen regen en wind is niet volkomen. We moeten ons
niet voorstellen, dat een rijdende gesloten wagen tochtvrij is.
92

De eischen, welke in dezen aan het goederenmaterieel gesteld worden,
zijn principieel verschillend van die, aan welke reizigersmaterieel moet
voldoen.
Tegen regen vormen wanden en dak van den gesloten wagen een afdoende
beschutting, behoudens het inregenen langs de roldeuren, welke bij
het meeste goederenmaterieel vooral aan de zijden, niet slagwaterdicht zijn.
Het is dus gewenscht, bij het opstellen van de lading rekening te houden
met de mogelijkheid van inregenen bij de roldeuren.
Als bijzonderheid zij vermeld, dat de thans in aanbouw zijnde gesloten
goederenwagens (groentewagens) voorzien worden van een slagwaterdichte
roldeurconstructie.
Het dak en de wanden beschermen de lading tegen zonbestraling. De
nieuwste wagens krijgen, om de instraling nog te verminderen, een
dubbel dak.
Uit het bovenstaande blijkt, dat het klimaat zijn invloed op de lading
wel kan doen gelden. Gesloten goederenwagens worden in den winter niet
verwarmd, in den zomer niet gekoeld en de wanden, welke tot nu toe van
hout zijn, isoleeren wel eenigszins, meer dan stalen wanden, maar zijn niet
van speciale isoleerende stoffen voorzien.
De gesloten goederenwagen wordt gebruikt voor het vervoer van stukgoederen,
expresgoed, levende dieren, post, enz. en voor alle goederen waarvoor
van de zijde van den verzender vervoer in een gesloten goederenwagen
verlangd wordt.
Opgemerkt zij, dat eenige gesloten wagens zijn voorzien van extra versterkte
vloeren, voor het vervoer van olifanten. Deze wagens zijn ook iets
hooger dan normaal.
De twee-assige gesloten wagens volgens fig. 75, welke in verschillende
afmetingen voorkomt, is het meest gebruikelijke type.
Fig. 76 vertoont het beeld van een vier-assigen gesloten wagen.
ViV
Fig. 76.
Een groot deel der gesloten wagens is voorzien van z.g. koeringen en
van ringen voor het inhaken van latierboomen, welke deze geschikt maken
om in noodgevallen gebruikt te worden voor het vervoer van koeien en
voor paardenvervoer.
Van de gesloten goederenwagens is een grooter percentage dan van
de open wagens voorzien van rem, waaronder West- of Knorr-snelrem met
G-P kraan. Verder hebben veel gesloten wagens stoomleiding, o.a. alle
93

welke van bovengenoemde rem voorzien zijn. Deze wagens zijn hierdoor
speciaal geschikt voor het vervoer in reizigerstreinen.
Behalve het boven beschreven hoofdtype, onderscheiden we nog verschillende
soorten gesloten wagens met een speciale inrichting, welke echter
tevens als gesloten wagen voor normaal gebruik kunnen dienen.
We noemen:
Graanwagens:
Dit zijn gesloten wagens, welke zijn ingericht voor het vervoer van
losgestort graan, zie fig. 77.
1
1
( — 1
LAADKLEP
/ \_
PÖ^ULP
\ \ CD
\^
Fig. 77.
\ 1
tl 1 [ 1=1
De inrichting bestaat uit laadkleppen boven in de zijwanden en opschuifbare
schotten, welke ter afdichting voor de roldeuren geschoven kunnen
worden.
In de figuur zijn de schotten aan één zijde voor de deuren, aan de andere
zijde in den opgeschoven stand geteekend.
In deze schotten is een losschuif aangebracht.
Groentewagens:
Dit zijn gesloten wagens, welke door het aanbrengen van extra ventilatieopeningen,
in de zijwanden naast de normale, jalouzieën en verder in
de kopwanden, zie fig. 78, speciaal geschikt zijn voor het vervoer van groen-
94
Fig. 78.

ten. De extra ventilatieopeningen kunnen alle door kleppen of schuiven
afgesloten worden.
De afsluitinrichtingen waren vroeger bij sommige wagens buiten, bij
andere binnen bedienbaar. Elke spoorwegmaatschappij had op dit gebied
haar eigen systeem. Bij de N.S. is indertijd een onderzoek ingesteld naar de
noodzakelijkheid van bediening van buiten af. Hierbij is vastgesteld, dat het
niet noodig is, de bij belading ingestelde ventilatie gedurende het parcours
te wijzigen. Naar aanleiding hiervan worden bij N.S.-wagens de kleppen
thans uitsluitend uitgevoerd met bediening van binnen uit.
De thans in aanbouw zijnde groentewagens worden bovendien nog
voorzien van dakventilatoren en van de reeds genoemde laadkleppen voor
het inbrengen van lange voorwerpen.
Tenslotte behandelen we nog een aantal typen gesloten wagens, welke
uitsluitend of vrijwel uitsluitend gebruikt worden voor een speciaal doel
waarvoor ze zijn ingericht.
Koelwagens,
Dit zijn gesloten wagens, voorzien van dubbele wanden, een dubbel dak
en een dubbele vloer. Tusschen beide is veelal een laag isolatiemateriaal
aangebracht. De totale dikte van den dubbelen wand bedraagt 15 tot 20 cm.
De wagens worden gekoeld
door middel van ijs, dat medegevoerd
wordt in bakken of korven.
Het smeltwater wordt onder de ijs-
bak opgevangen en naar buiten afgevoerd.
Het ijs wordt ingebracht
door één of meer afsluitbare vulopeningen
in het dak, zie fig. 79. pig 79^
De deuren zijn meestal uitge-
voerd als dubbele draaideuren, welke naar buiten geopend worden. Deze
deuren zijn van een bijzondere afdichting voorzien en van speciaal sluitwerk
om warmteverlies of beter gezegd koudeverlies, te voorkomen.
Koelwagens zijn uitwendig wit geschilderd om de instraling van zonnewarmte
te verminderen.
Verder zijn ze voorzien van de noodige afsluitbare ventilatie-openingen
in de wanden en veelal van ventilatoren op het dak, waardoor de luchtverversching
geregeld kan worden.
Koelwagens worden gebruikt voor het vervoer van allerlei artikelen,
welke werkelijk gekoeld moeten worden, m.a.w. die de in den zomer in het
vervoersgebied voorkomende temperaturen niet verdragen.
Hiertoe behooren o.a. vleesch, boter, e.d.
De vleeschwagens zijn voorzien van een aantal dwarsbalken met vleeschhaken,
zie fig. 80.
Bij het vervoer van vleesch moet nog met het volgende rekening gehouden
worden:
7*
H
95

De koelwagens voor het vervoer van bevroren vleesch worden wel zoo
uitgevoerd, dat ze vrijwel volkomen luchtdicht zijn, zonder ventilatie. Deze
methode van transport is voor versch vleesch niet bruikbaar, daar
dit bederft wanneer er geen ventilatie
aanwezig is.
Bij een aantal Nederlandsche
koelwagens is een ventilatiesysteem
aangebracht, waarbij de lucht van
1
17 TT
Fig.
buiten den wagen gedurende den
rit opgevangen en langs het ijs geleid.
Met de aldus gekoelde lucht wordt de wagen geventileerd. Dit systeem
geeft bij het vervoer van versch vleesch zeer goede resultaten.
Koele wagens.
Voor het vervoer van bepaalde artikelen wordt een soort wagen gebruikt,
welke geheel geconstrueerd is als een koelwagen, echter zonder ijsbakken.
In dezen wagen blijft het door de aanwezigheid van de dubbele uitwendig
witte wanden koeler dan in normale gesloten wagens. De zon heeft minder
invloed. We noemen deze wagens koele wagens. Ze worden bijvoorbeeld
gebruikt voor het vervoer van bananen, bier, enz. Over de bananenwagens
nog het volgende.
Sommige van deze wagens zijn voor het vervoer in den winter voorzien
van electrische verwarming. De stroom voor de verwarming wordt geleverd
door een dynamo, welke door één der assen wordt aangedreven; de verwarming
werkt dus alleen gedurende den rit.
^ Aan de zijwanden van de bananenwagens
zijn ter halve hoogte
'f— it — i< — itn'
hnonon
^ /
Fig. 81.
klampen aangebracht voor het opleggen
van een tusschenvloer.
Voor het vervoer van bananen
i—) worden ook wel wagens gebruikt»
J met normale wanden en roldeuren,
welke alleen wit geschilderd zijn,
evenals de kaaswagens. Deze laatste
zijn voorzien van een groot aantal planken met sluitboomen en vormen zoo,
met hun inrichting en extra ventilatie a.h.w. een rijdend kaaspakhuis, zie
fig. 81.
De ventilatie door een draaibaren ventilator, kan ook hier geregeld worden
met een luchtregelschuif.
Vee- en paardenwagens.
Deze vormen een geheel afzonderlijke rubriek van wagens, welke, althans
wat betreft de veewagens, nauwelijks tot de gesloten wagens gerekend kunnen
worden.
Het kenmerkende verschil tusschen beide typen is, dat de veewagens
zeer veel en de paardenwagens minder ventilatie hebben.
96

De reden hiervan is, dat paarden minder goed tocht verdragen dan
koeien.
Bij de veewagens zijn, zooals we uit fig. 82 zien, in het bovenste deel
Fig. 82.
van den zijwand planken weggelaten. Onder in de zijwanden zijn afvoergaten
voor urine aangebracht. Verder zijn aan de wanden koeringen aanwezig.
Deze wagens worden gebruikt voor het vervoer van groot vee, voornamelijk
koeien.
Voor klein vee als kalveren, schapen, varkens e.d. wordt, om de ruimte
beter te benutten, gebruik gemaakt van veewagens met verdieping volgens
fig. 83, welke voorzien zijn van vaak een in twee helften naar beneden wegklapbare
tusschenvloer.
Fig. 83.
Het laden en lossen van veewagens moet plaats vinden door roldeuren
in de zijwanden, welke bij de wagens met verdieping of in twee deelen gesplitst
zijn, of voorzien van een kleine draaideur voor elke verdieping.
De ventilatieopeningen en urinegaten, evenals kleine luikjes boven den
vloer voor het voederen van buiten af, zijn bij de wagens met verdieping
vanzelfsprekend in elke verdieping aanwezig.
Paardenwagens gelijken meer op normale gesloten wagens. Deze zijn voorzien
van een roldeur in eiken zijwand en van een z.g. koplading, bestaande uit
een paar draaideuren in eiken kopwand en daar buiten een overloopbrug, zie
fig. 84.
De ventilatie bestaat uit jalouzieën met schuiven in de zijwanden en
ventilators op het dak. Verder zijn deze wagens voorzien van de bij het vervoer
van paarden gebruikelijke latierboomen.
r
97

Vloer en zijwanden zijn extra zwaar uitgevoerd, om doortrappen te voorkomen.
In het wagenpark der N.S. komt nog een tweetal luxe paardenwagens
voor, ingericht voor het vervoer van kostbare paarden als renpaarden e.d.
Deze wagens zijn ingericht met een zestal boxen, gescheiden door halfhooge
wanden.
XIZ
Fig. 84.
In het midden is een verblijf met zitplaatsen voor de begeleiders, zie fig. 85.
In eiken zijwand zijn twee roldeuren
voor de lading en een draaideur, welke
toegang geeft tot de verblijfplaats van
het personeel. De boxen zijn onderling
verbonden door zwaaideuren.
Diverse gesloten wagens:
Tenslotte zij nog vermeld, dat eenige
gesloten wagens zijn ingericht voor het
vervoer van gist, met een rooster boven
den vloer, waaronder extra ventilatie door
opklapbare luikjes onder aan de kopwanden;
bij het particulier materieel treffen
we o.a. aan wagens voor het vervoer van
levende visch, voorzien van waterbakken,
Fig. 85.
en vogelwagens, welker interieur bestaat uit een groot aantal kooien vormend
traliewerk.
§ 33. Open goederenwagons.
Het tweede hoofdtype der goederenwagens voor algemeen gebruik is de
open wagen, welke, behalve voor het vervoer van allerlei artikelen, die geen
beschutting tegen regen, wind en zonbestraling noodig hebben, in hoofdzaak
dienen voor het vervoer van massagoederen als kolen, cokes, zand en grint,
enz., kortom van goederen welke onverpakt in de wagens gestort worden.
Naar het hoofddoel waarvoor ze gebruikt worden, onderscheiden we
bij deze wagens twee typen: de kolenwagens en de zandwagens.
De kopschotten van beide typen wagens zijn meestal opklapbaar en wégneembaar
om het uitstorten van de lading op kolentips en dergelijke inrichtingen
mogelijk te maken. De wagen wordt daarbij in zijn geheel met zijn
98

langsas hellend geplaatst, en wel in een zoodanigen stand, dat deze geheel
geledigd wordt.
Bij wagens met remhuis is het kopschot aan de remhuiszijde vast.
De wanden van de kolenwagens zijn hooger dan die der zandwagens,
omdat het s.g. van zand grooter is dan dat van steenkool, terwijl zand bovendien
veel water aantrekt.
Bij de nieuwste kolenwagens zijn de wanden zelfs 1,90 m hoog,
Een ander belangrijk verschil tusschen beide typen is gelegen in de
zijwandconstructie.
Kolenwagens zijn voorzien van draaideuren of neerslaande zijkleppen
in de zijwanden; bij de kleine is één stel draaideuren of zijkleppen, bij de
groote twee stel draaideuren in eiken zijwand aangebracht, zie fig. 86, 87,
88 en 89.
t;;
Fig. 86.
Fig. 87.
Fig. 88.
Fig. 89.
Bij de zandwagens zijn de zijwanden, in verband met de gebruikelijke
wijze van lossen door leegscheppen, geheel neerklapbaar.
99

Deze zijn daartoe verdeeld in een aantal zijkleppen. Het aantal kleppen,
waarin de zijwand verdeeld is, varieert met de grootte van den wagen.
Een voorbeeld van een zandwagen zien we in fig. 90.
Fig. 90.
Een thans verouderd type open wagen is de hekkenwagen volgens fig.
91. Dit is een open goederen wagen van het type kolenwagen met zijdeuren
Fig. 91.
en voorzien van een vast hek rondom, behalve ter plaatse van de draaideuren.
§ 34. Platte wagens.
Platte wagens dienen voor het vervoer van lange ladingen, bestaande
uit hout, ijzeren staven e.d., van voertuigen als auto's, meubelwagens, enz.,
van machines en van allerlei andere voorwerpen welke bij de belading afzonderlijk
op den wagen bevestigd moeten worden om verschuiven te voorkomen
en waarbij dus de aanwezigheid van wanden niet noodig en meestal ongewenscht
is. De meeste platte wagens zijn voorzien van losse rongen, welke
in beugels aan den zijkant van den laadvloer gestoken kunnen worden.
Soms zijn wegneembare wanden rondom of wegneembare kopschotten
aanwezig, in verband met het gebruik voor het vervoer van massagoed, zie
hieronder.
De voornaamste typen platte wagens zijn de wagens met ijzeren rongen,
die met houten rongen en de schamelwagens.
Platte wagens met ijzeren rongent
Deze dienen hoofdzakelijk voor het vervoer van lange ladingen en komen
voor als tweeassige en als vierassige wagens, zie fig. 92 en 93. De vierassige
uit fig. 93 is één van de modernste rongenwagens, met een draagvermogen
100

van 40 ton, welke, behalve den vloer, met de daarop aangebrachte dwarsbalken
en de wegneembare kopschotten geheel van staal is.
De rongen kunnen bij de wagens met ijzeren rongen alleen langs de
3± Üjp—)
Fig. 92.
Fig. 93.
r-t-i
zijden aangebracht worden. Dit houdt verband met het gebruik voor lange
ladingen, welke zeer vaak over de bufferbalk uitsteken. Een geheel afzonderlijke
categorie vormen de:
Platte wagens met houten rongen:
Deze worden, behalve voor bovengenoemde doeleinden, ook gebruikt
voor het vervoer van volumineus massagoed, als turfmolm, stroo e.d. De
houten rongen kunnen bij deze wagens rondom langs zij- en kopwanden aangebracht
worden; het zijn deze wagens welke ook vaak voorzien zijn van de
hierboven genoemde wegneembare zij- en kopwanden.
De rongen zijn, zooals uit fig. 94 blijkt, breed, om de lading meer steun
m
Fig. 94.
te geven. Omdat breede ijzeren rongen te zwaar en onhandig in het gebruik
zouden zijn, worden de breede rongen van hout vervaardigd.
nl
101

Rongenwagens zijn lange wagens. En bij deze bestaat het gevaar, dat
door het laden van zware kleine voorwerpen, de constructie der wagens en
de vloer plaatselijk overbelast worden.
Ditzelfde geldt in principe voor alle voertuigen, maar toch in het bijzonder
voor de lange wagens.
Bij het laden van dergelijke voorwerpen moet men er steeds op bedacht
zijn, dat de constructie van een wagen met een vloeroppervlak van bijv. 20 m2
en een draagvermogen van 20 ton het niet verdraagt, dat men ergens in den
wagen op een oppervlak van eenige vierkante meters een voorwerp van 20
ton laadt.
Bij het laden van zware voorwerpen moet dus steeds met overleg te werk
gegaan worden en in twijfelgevallen vrage men technisch advies.
Indien noodig, kunnen dan versterkingen op den vloer aangebracht
worden. In ieder geval moet de lading zoo aangebracht worden, dat de belastingen
op de veeren zoo goed mogelijk gelijk verdeeld zijn.
Een ongelijke verdeeling der lading geeft niet alleen kans op beschadiging
van vitale deelen van den wagen, maar levert ook ontsporingsgevaar op.
Bij de rongenwagens, waar het gevaar voor plaatselijke overbelasting
uit den aard der zaak het grootste is, zijn merken aangebracht, aangevende,
over welke lengte een lading van een bepaald gewicht verdeeld moet worden.
Zoo is bijvoorbeeld het grootste toelaatbare gewicht der lading van een
40 tons rongenwagen voor een lengte der lading van 8 m of meer 40 ton, voor
een lengte van 5 m slechts 30 ton en voor een lengte van 4 m 25 ton.
Schamelwagens,
Schamelwagens of houtwagens, waarvan in het wagenpark der N.S.
ook eenige aanwezig zijn, dienen voor het vervoer van zeer lange voorwerpen,
als boomstammen, ijzeren staven, rails, brugliggers e.d. De lading rust op de
schamels, welke om een verticale spil ten opzichte van den wagen kunnen
draaien (zie fig. 95). Het geheel, twee schamelwagens met hun lading, vormt
Fig. 95.
als het ware een vierassige wagen op twee draaistellen. De naam schamel
of schamelstel is dan ook een thans verouderde benaming voor een draaistel.
Op de schamels worden veelal ijzeren pennen aangebracht om te verhinderen,
dat een houtlading in langsrichting verschuift. Ijzeren voorwerpen
mogen slechts op ijzeren of met ijzer beslagen schamels geplaatst worden, met
een tusschenlaag van zacht hout.
De verbinding tusschen de beide schamelwagens wordt tot stand gebracht,
of door ze te koppelen door de schroefkoppeling, of door er een wagen
102
B—}

tusschen te plaatsen, of door ze te verbinden door speciale koppelstukken.
Tot den inventaris van een bij elkaar behoorend paar schamelwagens behooren
dan ook, behalve de rongen met spanketting, een aantal koppelstukken van
verschillende lengte en verder eenige losse luchtleidingen voor de rem en een
losse schroefkoppeling.
Bij het gebruik van een tusschenwagen moet steeds gezorgd worden, dat
de lading vrij blijft van den tusschenwagen, niet alleen van den vloer, maar
ook, indien aanwezig, van de wanden.
Hetzelfde geldt, indien tegen den beladen wagen een z.g. schutwagen
geplaatst wordt, hetwelk voorgeschreven is bij overstekende ladingen. De
afstand tusschen de lading eenerzijds en vloer en wanden anderzijds is voor
dergelijke gevallen, mede in verband met het rijden door bogen, nauwkeurig
in voorschriften vastgelegd.
De verbinding tusschen de schamelwagens kan ook gevormd worden
door de lading zelf, mits deze zwaar genoeg is en niet verschuiven, kan, zoodat
de stoot- en trekkrachten door de verbinding van lading met schamelwagen
overgebracht kunnen worden. Zeer belangrijk is daarbij, dat de lading zoo
bevestigd is, dat opspringen uitgesloten is.
Voor het vervoer van schamelwagens gelden nog allerlei voorschriften,
waarvan een der belangrijkste wel is, dat het vervoer achter aan den trein
moet geschieden. De bagagewagen mag er nog achter geplaatst worden, mits
deze op de doorgaande luchtdrukrem aangesloten blijft.
Verder mogen treinen, waarin schamelwagenstellen vervoerd worden,
niet opgedrukt worden. Met schamelwagenstellen moet voorzichtig gerangeerd
worden.
Bij de platte wagens dienen nog de volgende speciale typen vermeld te
worden:
Marmerwagens.
Deze korte drieassige wagens met draaibare rongen en neerslaande zijen
kopkleppen volgens fig. 96, dienen, zooals de naam reeds zegt, voor het
t
3Pt
Fig. 96.
vervoer van kleine zware voorwerpen. Ze zijn zeer stabiel, hebben naar hun
draagvermogen (30 ton) een kleine lengte, en dientengevolge een hoog tonmetergewicht,
zooals we reeds op blz. 38 opmerkten.
Laadkistenwagens.
Het toenemende vervoer door middel van laadkisten heeft het noodig
103

gemaakt, een vrij groot aantal wagens in te richten voor het vervoer van
laadkisten. De laadkistenwagens zijn platte wagens, voorzien van goten voor
het oprijden der laadkisten. Zie verder blz. 108.
§ 35. Goederenmaterieel voor bijzondere doeleinden.
Tot het goederenmaterieel behoort een vrij groot aantal wagens van
geheel afwijkende constructie.
De belangrijkste groep is wel die der
Ketelwagens.
Ketelwagens in den algemeenen zin, zijn gesloten wagens, dienende voor
het vervoer van vloeistoffen en gassen.
Er zijn veel vormen van ketelwagens: de wagens met één of meer cilindervormige
horizontaal geplaatste reservoirs, welke meer speciaal bekend
zijn onder den naam ketelwagen, verder de waterwagens en pottenwagens.
Ketelwagens komen voor in veel variaties. We denken aan de gaswagens
met één of drie reservoirs, dienende voor het transport van lichtgas, uit welke
de gasreservoirs onder de rijtuigen met gasverlichting gevuld worden.
Een voorbeeld van een ketelwagen voor het vervoer van vloeistoffen
geeft fig. 97 te zien.
Fig. 97.
-^= n----^r--e:::-qc»|
H
f
J fi M
De vulling vindt plaats bovenin.
Bij het vervoer van licht ontvlambare vloeistoffen, als benzine e.d. moeten
alle openingen voorzien zijn van een zeef, om het inslaan van eventueel aanwezige
vlammen te voorkomen. Verder mag een ketelwagen nooit geheel
gevuld worden.
Het ledigen van ketelwagens geschiedt door een afvoer aan elke zijde,
met kraan of afsluiters. Er zijn steeds 2 afsluitinrichtingen in de uitlaat aanwezig.
De constructie van den ketel, voornamelijk het materiaal waaruit deze
vervaardigd wordt en de eventueele bekleeding moeten aangepast worden
aan de chemische eigenschappen van de te vervoeren vloeistoffen.
Zoo wordt geconcentreerd zwavelzuur vervoerd in ijzeren reservoirs
zonder bekleeding.
104

Voor sterk invretende zuren worden de wanden der reservoirs wel voorzien
van een ebonieten voering; ook bekleeding met een laag bitumen of met
kunsthars, oppanol of vinidur, geeft vaak een afdoende bescherming.
Ketelwagens komen bij de Nederlandsche Spoorwegen bijna uitsluitend
voor als particulier materieel.
Eenige afwijkende vormen van ketelwagens zijn voorgesteld in fig. 98
en 99. De eerste stelt voor een ketelwagen met een platten ketel, welke ge-
J LU. j> i — i —
1 1 :
5
— )
v ' 1 \ i S V
Fig. 98.
bruikt wordt voor het vervoer van water, beer en als dienstmaterieel voor
allerlei vloeistoffen.
De vulopening is bovenop afsluitbaar met een deksel. De afvoer bestaat
uit een pijp aan elke zijde, welke worden geopend en gesloten met bovenop
bedienbare afsluiters. De uitloop is bovendien nog voorzien van een wégdraaibaar
deksel.
Speciaal bestemd voor het vervoer van water zijn de wagens volgens
fig. 99.
Fig. 99.
De watertank is bij deze wagens omgeven door een houten betimmering,
om het water in den zomer eenigszins koel te houden. Deze wagens worden
o.a. gebruikt om drinkwater te vervoeren naar posten langs de baan, die op
plaatsen gelegen zijn waar geen goed drinkwater verkrijgbaar is. Verder
rijden in het Noorden des lands watertreinen voor de watervoorziening der
locomotieven naar die plaatsen waar geen waterleiding is en het grondwater
ongeschikt is voor ketelvoedingwater.
Pottenwagens.
In fig. 100 is een pottenwagen afgebeeld. Het is een platte wagen, waarop
een aantal potten van aardewerk bevestigd zijn, dienende voor het vervoer
van zuren en logen.
105

De potten zijn zeer breekbaar en moeten dus voorzichtig behandeld
worden. Deze wagens zijn daarom ook voorzien van den bekenden rooden
driehoek „voorzichtig rangeeren". Voor het vullen en ledigen is een tweetal
openingen boven in de potten aanwezig.
Bakwagens.
Fig. 100.
De Staatsmijnen hebben als particulier materieel een aantal wagens in
dienst, waarop 2 open bakken geplaatst zijn, zie fig. 101.
I
Fig. 101.
J-)
De bakken kunnen met een hijschkraan van den wagen gelicht en weer
op den wagen geplaatst worden.
Het laden en lossen kan dus geschieden op plaatsen, waar een spoorwagen
niet kan komen. De bakken kunnen, eventueel met hun lading, onafhankelijk
van den spoorwagen getransporteerd worden.
Wagens voor het vervoer van koelcontainers»
Een aantal vierassige platte wagens is ingericht voor het vervoer van
speciale containers of laadkisten, welke dienen voor het gekoeld vervoeren
van fruit en groente. Op eiken wagen kunnen 7 laadkisten geplaatst worden,
waarvan de middelste voorzien is van een ammoniak-koelmachine, aangedreven
door een benzinemotor.
De koelmachine levert gekoelde lucht, welke door de aan weerszijden
geplaatste laadkisten geblazen wordt. Deze zijn daartoe onderling en met de
middelste container verbonden door luchtleidingen.
De laadkisten zijn voorzien van dubbele wanden met isolatie.
Het geheel kan de langste reis, welke voorkomt, volbrengen zonder toezicht
en zonder brandstofnemen.
106

Kuilwagens.
Kuilwagens zijn wagens met een groot draagvermogen, welke zoo geconstrueerd
zijn, dat tevens de grootst mogelijke hoogte voor de lading beschikbaar
is.
De lading -wordt in den kuil geplaatst,
De 16-assige wagen, volgens fig. 102, heeft een draagvermogen van
-a—o—n—o—o—er
Fig. 102.
150 ton. Deze wagen rust op 4 vierassige draaistellen. Het is de grootste
wagen uit het wagenpark der N.S.
Een bijzonderheid van dezen wagen is nog de aanwezigheid van eenige
hijschkraantjes.
Verder kunnen van dezen wagen ook gedeelten gebruikt worden. Men
kan bijvoorbeeld op twee van de draaistellen een brugligger of een ander
zwaar en lang voorwerp vervoeren.
Bij dergelijke transporten zijn vanzelfsprekend verschilde technische
voorzieningen noodig.
De maximumsnelheid van dezen wagen is 40 km/h.
Behalve bovengenoemden kuilwagen is er nog een zesassige, met een
draagvermogen van 50 ton en een maximumsnelheid van 60 km/h.
De pottenwagens, bakwagens en kuilwagens behooren eveneens tot het
particuliere materieel.
Zelflossers.
Zelflossers zijn wagens met een laadruimte van een specialen vorm en
voorzien van kleppen, welke geopend worden om de lading uit te storten.
De vorm van den bak is zoodanig gekozen, dat deze bij het openen van de
kleppen werkelijk geheel geledigd wordt. Zelflossers worden o.a. gebruikt
voor kolen, zand en grint, suikerbieten, enz.
Fig. 103 geeft een beeld van de zelflossers der Vuilnis Afvoer Maat-
Fig. 103.
H
107

schappij den Haag, welke, zooals bekend, het stadsvuil met de speciale
V.A.M.-treinen afvoert naar Drente.
We merken nog op, dat voor het vervoer van zand en grint ten dienste
van het onderhoud van de spoorbaan thans een aantal zelflossers in aanbouw
is.
De in het wagenpark der N.S. voorkomende typen wagens en de belangrijkste
wagens van het particuliere materieel hebben wij de revue laten
passeeren.
Vooral voor zoover het particulier materieel betreft, is het wagenpark
steeds aan zeer sterke veranderingen onderhevig.
Een kleine groep van materieel met zeer veel verscheidenheid, vormt
nog het dienstmaterieel met zijn tallooze soorten van wagens voor het vervoer
van materialen voor reparatie van de baan, sproeiwagens voor onkruidverdelging
door middel van chemicaliën, montagewagens voor de electrische
bovenleiding, al of niet voorzien van een eigen beweegkracht, ongevallenwagens,
ongevallenkranen, laschwagens, voorzien van een inrichting voor
electrisch lasschen, luchtbeschermingswagens, meetwagens voor het meten
van de trekkracht en andere belangrijke zaken der locomotieven, instructiewagens
voorzien van leslokalen met modellen van apparaten, pekelwagens,
enz., enz.
Vermelding verdient nog de aanwezigheid van eenige rangeerwagens.
Dit zijn wagens, welke aan één einde voorzien zijn van normaal stoot- en
trekwerk en aan het andere einde van een automatische koppeling. Deze
kunnen dus dienen als verbindingsschakel tusschen materieel met buffers en
materieel met automatische koppeling.
§ 36. Laadkisten en laadvloeren.
In het goederenvervoer per spoor was tot voor een aantal jaren een
lacune, welke den concurrentiestrijd tegen de vrachtauto zeer moeilijk maakte:
het gemis van de mogelijkheid, goederen van eenigen omvang van huis tot
huis te vervoeren.
Er is toen gezocht naar een oplossing van dit probleem en deze is tenslotte
gevonden in de laadkist.
Laadkisten bestonden reeds en werden ook wel vervoerd per spoor, per
vrachtauto en per schip. De bijzonderheid bij het laadkistentransport, dat
eenige jaren geleden zijn intrede bij de Nederlandsche Spoorwegen deed, bestaat
in de wijze van verplaatsen der laadkisten van den spoorwagen op de
auto op den beganen grond.
Hiervoor zijn speciale opleggers geconstrueerd, de z.g. DAF-lossers, die
van een hydraulisch werkende, door den motor aangedreven installatie voorzien
zijn, door welke bovengenoemde manipulaties verricht worden.
In fig. 104 zien we een laadkistenwagen met laadkisten. De wagen is,
zooals reeds opgemerkt, een platte wagen, voorzien van dwarsgoten, voor
geleiding van de wielen der laadkisten en van spanbouten met een haak,
welke in een oog aan de laadkisten geslagen wordt.
Op deze wijze wordt de kist aan vier hoeken bevestigd op den wagen.
De spanbouten moeten stevig aangedraaid worden, waartoe ze voorzien zijn
108

van groote vleugelmoeren. Als extra beveiliging worden nog kruisstangen
aangebracht, zooals op de figuur duidelijk te zien is.
Fig. 104.
Wil men de kisten van den wagen op de auto laden, dan wordt deze
dwars voor den spoorwagen gereden.
Op het chassis van de auto is een baantje voor de kisten met een uitschuifbaar
gedeelte bevestigd. Dit wordt vastgelegd op speciaal hiervoor aan
ien spoorwagen bevestigde
stoeltjes en de kist wordt
door een trekstang van den
spoorwagen op de auto getrokken,
zie fig. 105a.
In fig. 105b zien we de
kist op de auto. Het afladen
van de auto geschiedt
door het baantje achterover
te draaien en de kist naar
beneden te laten rijden,
daarbij vastgehouden door
den trekstang, zie fig. 105c.
Alle bewegingen geschieden
hydraulisch. Ze
kunnen vanzelfsprekend in
elke willekeurige volgorde
en richting worden uitgevoerd.
Alleen het laden van
laadkisten van den beganen
grond op den spoorwagen
en omgekeerd moet geschie-
Fig. 105a.
Fig. 105b.
den via de auto, of geheel c- ln«
r i i..i 11 .. i flfl. 1(JJC.
afzonderlijk met een hijsenkraan.
Daartoe zijn de nieuwere laadkisten voorzien van hijschoogen.
109

En nu de laadkist zelf.
Er zijn drie typen:
1. De kleine gesloten laadkist, met een inhoud van 1,5 m3. De afmetingen
zijn ongeveer: lengte 1,5 m, breedte
xx\ m, hoogte l m, volgens fig. 106.
Het draagvermogen is 1000 kg.
Deze zijn voorzien van een bovenklep
en een klep aan een der zijwanden.
Er is nog een type, met hetzelfde
draagvermogen en onbeteekenend
kleine afwijkingen van het in fig. 106
voorgestelde.
Deze laadkisten rijden op wielen,
Fig. 106.
maar kunnen opgezet worden door
middel van den in de teekenirig zichtbaren
hefboom.
In den geteekenden stand is de kist opgezet, d.w.z. de wielen raken den
grond niet, maar de kist rust op 4 speciale pooten, welke van groeven voorzien
zijn, ten gevolge waarvan de kist onwrikbaar vast staat. Door den hefboom
naar links te bewegen, laat men de kist op zijn wielen zakken.
2. De groote gesloten laadkist, volgens fig. 107, met een lengte van
± 3 m, een breedte van =t 2 m en een hoogte van ± 2 m. De inhoud dezer
kisten is 12 m3, het draagvermogen 5000 kg.
Deze zijn aan elk der kopwanden voorzien van 2 draaideuren bovenin
en een klep onderin. De balk, \velke de afscheiding vormt tusschen deuren
en klep, kan uitgenomen worden, de balk dient voor bescherming van deuren
en klep.
Fig. 107.
Een aantal van deze kisten is voorzien van isolatie tegen instraling van
de zonnewarmte.
110

3. De open laadkist, volgens fig. 108, heeft een inhoud van 7,6 m3 en een
draagvermogen van 5000 kg.
i
1
1 !
, i >
±?