Archeo-landschapppelijke knooppunt gemeente Roermond

RAAP-RAPPORT 1741 

Archeo-landschapppelijke knooppunt 

gemeente Roermond 

Een archeologieatlas




Een archeologieatlas 

Deel 1 van 3

Colofon 

Opdrachtgever: Gemeente Roermond 

Titel: Archeo-landschappelijke knooppunt gemeente Roermond; een archeologieatlas (3delen) 

Status: eindversie 

Datum: 1 augustus 2008 

Auteurs: ir. G.R. Ellenkamp & drs. G. Tichelman 

Projectcode: ROVW 

Bestandsnaam: RA1741-ROVW.doc 

Projectleider: drs. G. Tichelman 

Projectmedewerkers: ir. G.R. Ellenkamp & drs. M.A.H. Lipsch 

ARCHIS-vondstmeldingsnummers: niet van toepassing 

ARCHIS-waarnemingsnummers: niet van toepassing 

ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer/CIS-code: niet van toepassing 

Autorisatie: drs. W. de Baere 

ISSN: 0925-6229 

RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. 

Zeeburgerdijk 54 

1094 AE Amsterdam 

Postbus 1347 

1000 BH Amsterdam 

© RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2006 

telefoon: 020-463 4848 

telefax: 020-463 4949 

E-mail: raap@raap.nl 

RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten 

van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

RAAP-rapport 1741 

Samenvatting 

De ligging van Roermond aan Maas, Roer en Swalm heeft in alle tijden 

aantrekkingskracht op de mens uitgevoerd. Of het nu om zeldzame kampementen uit 

de steentijd gaat, grafheuvels en rituele deposities uit de Brons- en IJzertijd, een weg 

uit de Romeinse tijd of resten uit de Middeleeuwen, de gemeente Roermond lijkt altijd 

wel een knooppunt van menselijk handelen te zijn geweest. Voorbodes eigenlijk van 

het Roermond zoals we het nu kennen: het economische en culturele centrum van 

Midden-Limburg. En hiermee komen we meteen op de kern van de zaak: hoe nu ga 

je verantwoord om met dit rijke bodemarchief in tijden waarin een enorme druk op de 

openbare ruimte bestaat en nieuwe ruimtelijke ontwikkeling onvermijdelijk is. 

In opdracht van de gemeente Roermond heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau 

een archeologieatlas voor de gemeente vervaardigd. Het doel van de atlas is een 

voorbereiding te zijn op een duidelijk archeologiebeleid dat transparant is voor 

burgers en investeerders en verantwoord omgaat met het erfgoed. De kern daarvan is 

de beantwoording van de vragen wanneer en hoe archeologische resten beschermd, 

dan wel onderzocht moeten worden. Om hiertoe te kunnen komen, zijn in de 

beleidsatlas drie doelstellingen gerealiseerd. Het eerste en belangrijkste doel is om 

ten behoeve van toekomstige planvorming en planuitvoering inzicht te verschaffen 

in de aanwezigheid en het karakter van archeologische resten binnen de gemeente: 

de archeologische verwachtingskaart. Het tweede doel betreft het opstellen van 

een onderzoeksagenda voor de gemeente met specifieke en samenhangende 

vraagstellingen en archeologische aandachtsgebieden ten behoeve van doelgericht 

archeologisch onderzoek en de waardering en selectie van archeologische 

vindplaatsen. Tot slot is een beleidsadvieskaart opgesteld met aanbevelingen 

ten behoeve van een archeologiebeleid van de gemeente waarbij archeologische 

waarden (het bodemarchief) volwaardig worden meegewogen in de besluitvorming 

over ruimtelijke ontwikkelingen. 

Voor het opstellen van de archeologische verwachtingskaart heeft een inventarisatie 

plaatsgevonden (archeologische vindplaatsen, geologische, geomorfologische, 

bodemkundige en hydrologische gegevens van het grondgebied), op basis waarvan 

archeologische verwachtingsmodellen zijn opgesteld. Deze modellen voorspellen de 

meest waarschijnlijke locaties voor bewoning van (pre-)historische samenlevingen. 

Het model vindt haar weerslag in een archeologische verwachtingskaart waarop 

door middel van vlakken (verwachtingszones) inzicht in de archeologische 

verwachtingen wordt gegeven. Het verwachtingsmodel is gebaseerd op kwantitatieve 

3


vindplaatsgegevens (een zogenaamde inductieve benadering) en hypothetische 

modellen (een zogenaamde deductieve benadering). Onderscheiden zijn 

verwachtingsmodellen voor jager-verzamelaars en landbouwende gemeenschappen. 

Een belangrijk kenmerk van de ‘jager-verzamelaars’ is dat deze culturen uit de 

Steentijd door het landschap trok ken (jagen en verzamelen van voedsel) en alleen 

tijdelijk (dagen of weken) op een verblijf plaats verbleven. Met de introductie van de 

landbouw in de loop van het Neolithicum stelde de mens geleidelijk andere eisen 

aan zijn landschappelijke omgeving. Belangrijk waren en zijn de (natuurlijke) vruchtbaarheid 

en het grondwaterregime, maar waarschijnlijk ook de bewerkbaarheid. 

De verwachtingsmodellen zijn in hoge mate gekoppeld aan het reliëf van het 

paleo-landschap, het antieke landschap, de bodem- en geomorfologische kaart, de 

grondwatertrappenkaart en het algemeen hoogtebestand Nederland (AHN). 

Ten behoeve van een lokale onderzoeksagenda is onderzocht welke vindplaatsen of 

clusters van vindplaatsen uit de verschillende archeologische perioden bekend zijn 

en welke onderzoeksvragen op de verschillende locaties van belang kunnen zijn. Een 

aantal opvallende archeologische kerngebieden wordt beschreven, gebieden waarvan 

nu al duidelijk is dat belangrijke archeologische informatie aanwezig is. Opgemerkt 

dient wel dat deze kerngebieden een huidig, tussentijds overzicht verschaffen; 

andere nu nog 'lege',onbekende delen van Roermond kunnen wel degelijk belangrijke 

informatie bevatten. Daarna worden enkele kleinere gebieden binnen deze zones 

voorgesteld, waar naast archeologische, ook landschappelijke en historische 

bijzonderheden binnen één ‘herkenbaar, typisch gebied liggen (cultuurhistorisch 

waardevolle gebieden), waarvoor speciaal aandacht wordt gevraagd. Tot slot is 

samen met de gemeente Roermond (E. Caris en A. Van de Water) bepaald welke 

onderzoekthema’s de komende jaren het belangrijkste zijn. Het overzicht van het 

archeologisch bestand per periode, de verschillende locaties met archeologische 

ensembles, de waardevolle cultuurhistorische gebieden en de belangrijkste 

onderzoekthema’s voor Roermond vormen een inhoudelijke ondersteuning van het 

archeologiebeleid. 

Ten slotte is met behulp van de verwachtingskaart, de onderzoeksagenda, resultaten 

van uitgevoerd onderzoek en bekende ontgrondingen/bodemverstoringen een 

beleidsadvieskaart gemaakt. Deze advieskaart dient ter ondersteuning van het 

beleid van de gemeente. Het vormt een document op grond waarvan kan worden 

vastgesteld in welke mate het bodemarchief in het gebied worden bedreigd door 

mogelijke of geplande ingrepen. In hoofdstuk 7 (Aanbevelingen) wordt aangegeven 

hoe de kaart te gebruiken is en welke stappen in conflictsituaties kunnen worden 

ondernomen. In dit laatste hoofdstuk worden tevens enkele unieke gebieden met 

waardevolle archeologische en cultuurhistorische waarden voorgesteld, waarvoor 

wordt aanbevolen streng op ontwikkelingen toe te zien of zelfs een bescherming vast 

te leggen. 

4


Inhoud 

3 Samenvatting 

9 1 Inleiding 

9 1.1 Kader 

10 1.2 Doelstellingen 

10 1.3 Onderzoeksopzet 

10 1.3.1 Archeologische verwachtingskaart 

11 1.3.2 Onderzoeksagenda 

12 1.3.3 Beleidsadvieskaart 

12 1.4 Leeswijzer 

15 2 Gebiedsbeschrijving 

15 2.1 Algemeen 

17 2.2 Het fysieke landschap 

17 2.2.1 Inleiding 

19 2.2.2 Geologie en geomorfologie 

26 2.2.3 Bodem 

33 2.2.4 Hydrologie 

35 3 De mens en het landschap 

35 3.1 De Vroege Prehistorie 

35 3.1.1 Het Oud Paleolithicum (900.000 - 300.000 jaar voor Chr.): Vroeg 

en Midden Pleistoceen 

36 3.1.2 Het Midden Paleolithicum (300.000 – 33.000 jaar voor Chr.): 

Midden en Laat Pleistoceen 

36 3.1.3 Het Laat Paleolithicum (33.000-8800 voor Chr.): Laat Weichselien 

37 3.1.4 Het Mesolithicum (8800-4900 voor Chr.): Preboreaal-Boreaal- 

Atlanticum 

38 3.2 De Late Prehistorie 

38 3.2.1 Het Neolithicum (4900-2000 voor Chr.): Atlanticum 

39 3.2.2 De Bronstijd (2000-800 voor Chr.): Subboreaal-begin 

Subatlanticum 

40 3.2.3 De IJzertijd (800-12 voor Chr.): Subatlanticum 

41 3.3 De Romeinse tijd (12 voor-450 na Chr.): Subatlanticum 

44 3.4 De Middeleeuwen en de Nieuwe tijd 

44 3.4.1 De Middeleeuwen (450-1500 na Chr.) : Subatlanticum 

45 3.4.2 De Nieuwe tijd (vanaf 1500 na Chr.): Subatlanticum 

5


47 4 Archeologische inventarisatie 

47 4.1 Het bodemarchief 

47 4.1.1 ARCHIS waarnemingen 

48 4.1.2 Rijksmonumenten: Archeologische Monumenten Kaart (AMK) 

50 4.1.3 Gemeentelijke monumenten 

51 4.1.4 Vindplaatsen heemkundeverenigingen 

51 4.1.5 Onbekende archeologische vindplaatsen 

52 4.2 Verwerking van vindplaatsgegevens 

52 4.2.1 Samenvoegen en herdateren 

54 4.2.2 Indeling naar complextype 

57 4.2.3 Indeling naar voedseleconomie 

59 4.3 Resultaten: de archeologische vindplaatsen van Roermond 

59 4.3.1 De Vroege Prehistorie 

62 4.3.2 De Late Prehistorie 

68 4.3.3 De Romeinse tijd 

72 4.3.4 De Middeleeuwen en vroegmoderne tijd 

94 4.3.5 Vindplaatsen in natte gebiedsdelen 

95 5 Archeologische verwachtingsmodel 

95 5.1 Theoretisch kader 

97 5.2 Archeologische verwachting in droge landschappen 

97 5.2.1 Verwachtingsmodel voor kampementen van jager-verzamelaars 

102 5.2.2 Landbouwers (Neolithicum – Nieuwe tijd) 

108 5.3 Archeologische verwachting in natte landschappen 


109 5.3.2 Methode 

110 5.3.3 Cultuurhistorische waarden in de beekdalen, venbodems en 

moerassige laagten 

122 5.4 Beperkingen van de verwachtingsmodellen 

123 5.5 Gaafheid van archeologische resten 

124 5.5.1 Kwetsbaarheid van archeologische vindplaatsen 

125 5.5.2 Gaafheid van de bodem 

126 5.5.3 Verstoorde gebieden 

129 Deel 2 van 3 - Onderzoeksagenda en Aanbevelingen 

131 Inhoud 

135 6 Onderzoeksagenda 

135 6.1 Inleiding 

136 6.2 De Vroege Prehistorie (ca. 900.000- 4.900 voor Chr.) 

136 6.2.1 Algemeen 

6


139 6.2.2 Periode en locatiegericht 

145 6.3 De Late Prehistorie (ca. 4.900 – 12 voor Chr.) 



155 6.4 De Romeinse tijd (12 voor Chr.- 450 na Chr.) 



163 6.5 De Middeleeuwen en vroegmoderne tijd (ca. 450 na. Chr. – heden) 



171 6.6 Archeologische kerngebieden 

176 6.7 Suggestie voor onderzoekthema’s Roermond 

179 7 Aanbevelingen 


179 7.2 Verantwoord archeologiebeleid 

179 7.2.1 Archeologiebeleid met AMZ, beleidsadvieskaart en 

onderzoeksagenda 

181 7.2.2 De archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart 

189 7.2.3 Ondergrenzen voor archeologisch onderzoek in de verschillende 

verwachtingszones 

191 7.2.4 Suggestie voor optimalisering van het archeologisch 

onderzoeksproces 

194 7.3 Archeologie, cultuurhistorie en behoud 

194 7.3.1 Waarom behoud en hoe? 

196 7.3.2 Bescherming van cultuurhistorische waarden 

196 7.3.3 Cultuurhistorisch waardevolle gebieden 

211 7.4 Besluit 

213 Literatuur 

219 Gebruikte afkortingen 

219 Verklarende woordenlijst 

222 Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen 

227 Bijlage 1 Voorgeschiedenis archeologiebeleid van het Rijk 

231 Bijlage 2 De Nationale Onderzoeksagenda Archeologie (NOaA) 

7

Figuur 1. Ligging van 

de gemeente Roermond 

(rood). Inzet: 

ligging in Nederland 

(ster). 


242 Bijlage 3 AMZ-cyclus en waardering en selectie van een 

archeologische vindplaatsen 

245 Bijlage 4. Uitgevoerd onderzoek in Roermond 

248 Bijlage 5 Boringen veldinspectie 

254 Bijlage 6. Beschrijving van bodemcodes 

255 Deel 3 van 3 - Catalogus van archeologische vindplaatsen 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8


1 Inleiding 

1.1 Kader 

In opdracht van de gemeente Roermond heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau 

tussen het najaar van 2006 en het voorjaar van 2008 een archeologische beleidsatlas 

vervaardigd voor de gemeente. De beleidsatlas bestaat uit een archeologische 

verwachtingskaart, een gemeentelijke onderzoeksagenda en een beleidsadvieskaart. 

De beleidsatlas omvat het gehele grondgebied van de gemeente, circa 7110 hectare 

(figuur 1). 

De achtergrond voor de wens van een beleidsatlas wordt gevormd door de 

veranderingen in wetgeving en beleid ten aanzien van het nationaal erfgoed, als 

gevolg van ‘Het verdrag van Malta’ of kortweg ‘Malta’ (www.minocw.nl/malta). De kern 

van dit verdrag behelst dat archeologische waarden (het bodemarchief) volwaardig 

mee moeten worden gewogen in de besluitvorming over ruimtelijke ontwikkelingen. 

Sinds september 2007 is dit beleid ook wettelijk vastgelegd in een herziene 

Monumentenwet. 

Omwille van duidelijkheid tegenover burgers en investeerders en een verantwoorde 

omgang met het erfgoed is het van belang dat een duidelijk archeologiebeleid 

geformuleerd wordt. De kern daarvan is de beantwoording van de vragen wanneer 

en hoe archeologische resten beschermd, dan wel archeologisch onderzocht moeten 

worden. Op basis van vakinhoudelijke doelstellingen moet naar verschillende opties 

gezocht worden en naar mogelijke prioritering, zodat de gemeente maatschappelijk 

verantwoorde keuzes kan maken. De aangepaste monumentenwet biedt de gemeente 

ruimte om een eigen beleid te ontwikkelen. Het is verstandig deze ruimte te nemen en 

dus te streven naar een goed gemeentelijk archeologiebeleid. 

Behalve een zogenoemde archeo-toets voor een deel van de gemeente Roermond 

(Rensink, 1997), bestond er voor de gemeente tot nu toe geen overzicht van de 

reeds bekende archeologische gegevens en de archeologische verwachtingen en 

adviezen met betrekking tot het bodemarchief. Het ontbreken van een archeologische 

verwachtings- en cultuurhistorische advieskaart kan een knelpunt vormen bij de 

realisatie van ruimtelijke ontwikkelingsplannen. Vaak komen in de uitvoeringsfase 

onverwacht archeologische resten aan het licht, met als gevaar dat er vertraging 

optreedt in de planuitvoering. Een archeologische verwachtings- en cultuurhistorische 

advieskaart is een belangrijk instrument om deze situatie te verbeteren. Door 

9


aan de verwachte en bekende archeologische en historische resten een concreet 

beleidsadvies te koppelen, vormt de verwachtings- en beleidsadvieskaart een 

eerste praktisch handvat bij de inpassing van archeologie en (cultuur)historie bij 

planvorming. 

1.2 Doelstellingen 

Met betrekking tot het onderhavige onderzoek kunnen drie doelstellingen 

geformuleerd worden. 

(1) Het eerste en belangrijkste doel van het onderzoek is om ten behoeve van 

toekomstige planvorming en planuitvoering inzicht te verschaffen in de mogelijke 

aanwezigheid en het karakter van archeologische resten binnen het grondgebied 

van de gemeente. Gekozen is voor een gebiedsgerichte benadering. Hiervoor is een 

specifiek archeologisch verwachtingsmodel voor het grondgebied van de gemeente 

Roermond ontwikkeld. 

(2) Het tweede deel betreft het opstellen van een onderzoeksagenda voor de 

gemeente. Naast de Nationale Onderzoeksagenda (NOaA) met de voor Nederland 

actuele onderzoeksvragen bij verschillende vormen van archeologisch onderzoek, 

is het archeologisch bestand van Roermond zelf nader bekeken, om te komen 

tot specifieke vraagstelling in specifieke gebieden van de gemeente en periodeoverstijgende 

onderzoekthema’s van Roermond. 

(3) Tot slot wordt op basis van de archeologische verwachtingskaart, de 

onderzoeksagenda en veldinspecties een beleidsadvieskaart opgesteld ten behoeve 

van het archeologiebeleid van de gemeente zodat archeologische waarden (het 

bodemarchief) volwaardig kunnen worden meegewogen in de besluitvorming 

over ruimtelijke ontwikkelingen. Met de uiteindelijke beleidsadvieskaart worden 

de verschillende belanghebbenden in een vroeg stadium van de planontwikkeling 

voorzien van informatie over en aanbevelingen ten aanzien van het archeologische 

bodemarchief. 

1.3 Onderzoeksopzet 

1.3.1 Archeologische verwachtingskaart 

Voor het opstellen van de archeologieatlas heeft in eerste instantie een inventarisatie 

plaatsgevonden van archeologische vindplaatsen, evenals van geologische, 

geomorfologische, bodemkundige en hydrologische gegevens van het grondgebied. 

Tevens zijn reeds uitgevoerde archeologische onderzoeken geïnventariseerd en heeft 

een literatuuronderzoek plaatsgevonden. 

10


Op basis van de genoemde inventarisaties is een archeologisch verwachtingsmodel 

opgesteld. Het model is speciaal ontwikkeld voor het complexe door Maas, Roer, 

Swalm, klimaat en mens gevormde landschap van de gemeente Roermond. Het totale 

model bestaat uit een locatiekeuzemodel voor: 

- het buitengebied (gebaseerd op de landschaps- en vindplaatsanalyse); 

- het bebouwde gebied (gebaseerd op de vindplaatsanalyse en extrapolatie van het 

locatiekeuzemodel voor het buitengebied). 

Het locatiekeuzemodel is gebaseerd op een analyse van de ligging van 

vindplaatsen in het onderzoeksgebied, waarbij is uitgegaan van de relatie tussen 

de geomorfologische eenheden (dekzandrug, dalvormige laagte, etc.), de daaruit 

voortvloeiende bodemkundige/hydrologische eenheden en aangetroffen vindplaatsen. 

De analyse is uitgevoerd voor de archeologische hoofdgroepen, met jagerverzamelaars 

gemeenschappen aan de ene kant en landbouwers gemeenschappen 

aan de andere kant. Zowel de (zogenaamde inductieve) vindplaatsgegevens als ook 

de (zogenaamde deductieve) literatuurgegevens (zie literatuurlijst) zijn in het model 

gecombineerd om tot een zo gedetailleerd en betrouwbaar mogelijke verwachting te 

komen. Het overzicht van de archeologie en archeologische vindplaatsen is hier geen 

doel, maar een middel om de verwachtingskaart te vervaardigen. 

Op basis van het locatiekeuzemodel wordt een verwachting uitgesproken over de 

ligging van vindplaatsen (met name nederzettingen). 

1.3.2 Onderzoeksagenda 

Ten behoeve van een lokale onderzoeksagenda is per archeologische periode het 

archeologische bestand van gemeente Roermond nader bekeken. Naast algemene 

bevindingen worden ook specifieke gebieden besproken, 'locaties met archeologische 

ensembles' en de belangrijkste vraagstellingen voor dergelijke gebieden. Met deze 

ensembles worden archeologische kerngebieden gedefinieerd, waarvoor net zoals 

voor de historische kernen, speciale aanbevelingen ten aanzien van het toekomstig 

beleid worden gegeven. Van deze gebeiden is immers nu al bekend dat bijzondere 

archeologische informatie aanwezig is, die tot een belangrijke kennisvermeerdering 

over het verleden kan leiden. Daarna worden enkele kleinere gebieden binnen deze 

zones voorgesteld, waar naast archeologische ook landschappelijke en historische 

bijzonderheden binnen één ‘herkenbaar, typisch gebied liggen (cultuurhistorisch 

waardevolle gebieden), waarvoor speciaal aandacht wordt gevraagd. Tot slot is 

samen met de gemeente Roermond (E. Caris en A. Van de Water) bepaald welke 

onderzoekthema’s de komende jaren het belangrijkste zijn. Het overzicht van het 

archeologisch bestand per periode, de verschillende locaties met archeologische 

ensembles, de waardevolle cultuurhistorische gebieden en de belangrijkste 

11


onderzoekthema’s voor Roermond vormen een inhoudelijke ondersteuning van het 

archeologiebeleid. 

1.3.3 Beleidsadvieskaart 

De resultaten van de verwachtingskaart en veldinspecties worden uiteindelijk 

vertaald in een archeologische beleidsadvieskaart. De advieskaart dient, net zoals 

de onderzoeksagenda, ter ondersteuning van het beleid van de gemeente. Het is 

een kaart op grond waarvan kan worden vastgesteld in welke mate het bodemarchief 

archeologische resten kan bevatten en welke stappen in conflictsituaties kunnen 

worden ondernomen. 

De archeologische verwachtingskaart, de onderzoeksagenda en de geformuleerde 

beleidsadviezen ten aanzien van de omgang met archeologische resten vormen de 

uiteindelijke archeologieatlas voor de gemeente Roermond. 

1.4 Leeswijzer 

Het gepresenteerde onderzoek bestaat uit drie deelrapporten: 

- Deelrapport I: De beleidsatlas, met een verantwoording van archeologische 

verwachtingen, een onderzoeksagenda en aanbevelingen voor het beleid; 

- Deelrapport III: Catalogus van vindplaatsen. 

Deelrapport I is het eigenlijke rapport, waarin de drie doelstellingen worden 

uitgevoerd. In hoofdstuk 1 worden de achtergrond, doelstelling en onderzoeksopzet 

verwoord. Hoofdstuk 2 geeft een landschappelijke beschrijving en geeft inzicht in 

de geologische, geomorfologische, bodemkundige en hydrologische eigenschappen 

van het grondgebied. Voorts wordt in hoofdstuk 3 chronologisch de algemene 

bewoningsgeschiedenis van de mens in relatie tot het landschap gepresenteerd. In 

hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de basisgegevens en de bewerkingen daarvan om te 

komen tot de achterliggende database voor het archeologisch verwachtingsmodel. 

Het hoofdstuk resulteert in een overzicht van de archeologische vindplaatsen van 

Roermond, inclusief een bespreking van historisch kaartmateriaal en de ontwikkeling 

van de historische bewoningskernen. In hoofdstuk 5 wordt het archeologische 

verwachtingsmodel in detail gepresenteerd. In hoofdstuk 6 wordt de lokale 

onderzoeksagenda gepresenteerd. In hoofdstuk 7 worden de aanbevelingen ten 

aanzien van het toekomstige archeologiebeleid geformuleerd. 

Deelrapport II betreft de catalogus waarin de archeologische vindplaatsen, alsmede 

archeologische monumenten kort worden gepresenteerd. 

12


De dateringen van de archeologische en geologische perioden zijn weergegeven 

in tabel 1. Enkele vaktermen zijn achter in dit rapport opgenomen (zie verklarende 

woordenlijst). 

Chronostratigrafie 

Tijd(vak) 

Pleistoceen Holoceen 

Weichselien 

Laat 

Glaciaal 

Pleniglaciaal 

Vroeg Glaciaal 

Eemien 

Saalien 

Holsteinien 

Elsterien 

Cromerien 

Biostratigrafie 

Pollenzone 

Subatlanticum 

Subboreaal 

Atlanticum 

Boreaal 

Preboreaal 

Late Dryas 

Allerød 

Vroege Dryas 

Bølling 

Denekamp 

Hengelo 

Moershoofd 

Odderade 

Brørup 

Amersfoort 

Prehistorie 

Steentijd 

Middeleeuwen 

Romeinse tijd 

IJzertijd 

Bronstijd 

13 

Archeologische perioden 

Nieuwste tijd 

Nieuwe tijd 

Neolithicum 

Mesolithicum 

Paleolithicum 

Vol 

Laat 

Vroeg 

Laat 

Midden 

Vroeg 

Laat 

Midden 

Vroeg 

Laat 

Midden 

Vroeg 

Laat 

Midden 

Vroeg 

Laat 

Midden 

Vroeg 

Laat 

Midden 

C 

B 

A 

B 

A 

D 

C 

B 

A 

periodentabel geobioarcheo kleur nieuwestijl 

Gecalibreerd 

1850 

1650 

1500 

1250 

1050 

900 

725 

525 

450 

270 

70 na Chr. 

12 voor Chr. 

250 

500 

800 

1100 

1800 

2000 

2850 

4200 

4900/5300 

6450 

7100 

8800 

35.000 

300.000 

Tabel 1. Tijdstabel 

van geologische en 

archeologische perioden.

Figuur 2. Baggerwerkzaamheden. 

Figuur 3. Koeien op 

eilandjes tussen de 

Maasplassen. 


14


2 Gebiedsbeschrijving 

2.1 Algemeen 

Het onderzoeksgebied is gelegen in Midden-Limburg en omvat de gehele gemeente 

Roermond. Het gebied is te vinden op de kaartbladen 58 West en Oost van de 

topografische kaart van Nederland (schaal 1:25.000) en heeft een oppervlakte 

van circa 7110 ha. Het grondgebied wordt aan de westzijde begrensd door het 

Lateraalkanaal Linne-Buggenum, overgaand in de Maas en aan de oostzijde door de 

rijksgrens Nederland-Duitsland. In het noorden grenst het gebied aan de gemeente 

Beesel. In het zuiden wordt de grens gevormd door het Roerdal en de dorpen Herten, 

Melick en Herkenbosch. Binnen de grenzen van de gemeente Roermond bevinden 

zich de kernen Asenray, Asselt, Boukoul, Herten, Leeuwen, Maasniel, Merum, Ool, 

Roermond en Swalmen, alsmede de gehuchtjes, Hatenboer, Maalbroek, Roer, Spik, 

Straat, Weerd en Wieler. 

Kenmerkend voor het gebied is een duidelijke driedeling in water, stedelijk en landelijk 

gebied (figuur 1). Het water bevindt zich naast Roer- en Swalmdal voornamelijk 

in het Maasdal, waar als gevolg van grootschalige grindwinning in de afgelopen 

decennia ontgrindingsplassen zijn ontstaan, de zogenaamde Maasplassen. In dit 

ontgrindingsgebied bevinden zich verspreid nog restanten van het oorspronkelijke 

land, die nu als eilandjes tussen de plassen liggen (figuur 2 en 3). Ten oosten van het 

Maasdal bevindt zich een stedelijke zone die zich uitstrekt van Merum in het zuiden 

tot Leeuwen in het noorden. De binnenstad van Roermond vormt de kern van deze 

stedelijke zone, omringd door woonwijken en enkele industriële zones (figuur 4). In 

de noordelijke helft van de gemeente vormt Swalmen de tweede stedelijke kern. Het 

oostelijke en noordwestelijke deel van het onderzoeksgebied tot slot, hebben een 

sterk landelijk karakter. Het oostelijk deel ligt ingeklemd tussen de harde stadsrand 

van Roermond in het westen en een natuurlijke steilrand van het Elmpterbos in het 

oosten. Het gebied kenmerkt zich door grote open landbouwpercelen afgewisseld 

met de bosgebieden Melickerheide, Boeshei en Bisschopskamp. Door recente 

bouwactiviteiten, zoals de aanleg van industrieterrein Heide-Roerstreek en de aanleg 

van de snelweg A73, wordt het landelijke karakter echter steeds meer aangetast. Het 

noordwestelijke deel van de gemeente heeft vanwege de ligging in het Maasdal een 

zeer open karakter, met akkerlanden op de hogere gebiedsdelen en graslanden in de 

lagere delen langs de Maas en de meanderende Swalm (figuur 5). 

15

Figuur 4. Roermond 

vanaf de Maas. 

Figuur 5. open landschap 

maasdal. 


16


Het oppervlak in de gemeente heeft een sterk golvend reliëf. Dit is ondermeer een 

gevolg van de wijze waarop de afzettingen in het gebied zijn gevormd, maar ook door 

de latere erosieve werking van de Maas, Roer en Swalm die het gebied doorsnijden. 

De rivieren hebben een uitgesproken dal uitgesleten en met name de Roer en Maas 

hebben depressies in het landschap achter gelaten in de vorm van verlaten geulen. 

De hoogteligging varieert van circa 16 m +N.A.P. in het uiterste noordwesten (niveau 

van de Maas) tot circa 55 m +N.A.P. in het uiterste noordoosten op de grens met 

Duitsland. 

Vanwege de globale helling van oost naar west vindt ook de afwatering van het 

gebied voornamelijk in deze richting plaats. De Roer, die in de Duitse Eifel ontspringt, 

zorgt voor afwatering van het zuidelijk deel van het onderzoeksgebied. De rivier 

vormt de zuidwestelijke grens van de gemeente en stroomt vanaf St.Odiliënberg 

via Lerop naar Roermond, om ten westen van de stad in de Maas uit te monden. De 

Maasnielderbeek zorgt voor de ontwatering van het natte oostelijke deel van het 

onderzoeksgebied. De oorzaak van deze natte situatie wordt in §2.2.3.1 beschreven. 

De Maasnielderbeek stroomt ten zuidoosten langs Asenray en komt bij het gehuchtje 

Straat uit in een verlaten geul van de Maas. De overgang van deze oude Maasgeul 

naar de omringende hogere gronden is in het veld te herkennen aan een steilrand. De 

Maasnielderbeek voedt een waterrijk park ten westen van de wijken Donderberg en 

Hoogvonderen (fig 6) en stroomt vervolgens langs Maasniel, via een gegraven loop 

(Leygraaf) in noordelijke richting en mondt ter hoogte van Asselt uit in de Maas. Het 

noordwestelijk deel van dezelfde oude Maasgeul vormt het dal van de Eppenbeek, 

die in noordelijke richting langs Boukoul stroomt, de grachten van kasteel Hillenraad 

voedt en bij Swalmen in de Swalm uit mondt. De Swalm zelf is een sterk meanderend 

riviertje dat ontspringt op het hoogterras in Tüschenbroich nabij het Duitse Wegberg 

en door Swalmen en langs Wieler naar de Maas stroomt. 

In het uiterste noorden van de gemeente zorgt de gegraven Teutebeek voor de 

ontwatering van een oude Maasmeander. Het beekje mondt uit in de Swalm. De 

Maas, tenslotte, zorgt voor de uiteindelijke afwatering van het gebied. De rivier heeft 

een grote invloed gehad op de verschijningsvorm van het landschap. Oorspronkelijk 

slingerde de rivier zich met grote bochten door het westelijk deel van het gebied. Als 

gevolg van de recente grindwinningen en de aanleg van het Lateraalkanaal (figuur 7 ) 

zijn deze meanders echter nauwelijks nog herkenbaar. 

2.2 Het fysieke landschap 

2.2.1 Inleiding 

De Ligging van archeologische vindplaatsen is in hoge mate gerelateerd aan het 

natuurlijk landschap waarin deze zich bevinden. Daarom vormt de analyse van de 

ontwikkeling en verschijningsvorm van het landschap in vroeger tijden (het paleo- 

17

Figuur 6. Maasnielderbeek 

in park 

Hoogvonderen. 

Figuur 7. Lateraal 

kanaal. 


18


landschap) een belangrijk uitgangspunt om uitspraken te kunnen doen over de 

archeologische verwachting van het onderzoeksgebied (zie hoofdstuk 5). Belangrijke 

fysische variabelen zijn de geomorfologie, de bodemgesteldheid en de hydrologie. 

Aan de basis van deze, sterk aan elkaar gerelateerde, variabelen liggen geologische 

processen, die het landschap hebben gevormd. Over een periode van duizenden 

jaren worden deze geologische processen op hun beurt in hoge mate gestuurd door 

klimatologische veranderingen. Voor de interpretatie van het huidige landschap in de 

gemeente Roermond zijn met name de ontwikkelingen tijdens het Pleistoceen en het 

Holoceen belangrijk. 

2.2.2 Geologie en geomorfologie 

2.2.2.1 Huidig oppervlak 

De ondergrond van de gemeente Roermond wordt doorsneden door een geologische 

breuk aangeduid als de Peelrandbreuk. Deze noordwest-zuidoost georiënteerde 

breuk loopt grofweg op de lijn Neer, Swalmen, Boukoul, Boeshei, Meinweg (zie 

kaartbijlage 1) en verdeelt de gemeente in de Roerdalslenk in het zuiden en de 

Peelhorst in het noorden. De Roerdalslenk is een tektonisch dalingsgebied, waarin 

oude afzettingen diep zijn weggezakt en bedekt met jongere afzettingen. De Peelhorst 

is een opheffingsgebied, waar oudere afzettingen dicht nabij het oppervlak liggen en 

jongere afzettingen veelal zeer dun zijn of ontbreken. De overgang tussen de horst 

en de slenk, oftewel de Peelrandbreuk, is ter hoogte van de kruising met de weg N68 

herkenbaar aan een reliëfsprong (ca. 1m) in het landschap en is ook op een luchtfoto 

te onderscheiden (zie figuur 8). 

19 

Figuur 8. Luchtfoto 

peelrandbreuk.


De ondergrond van het onderzoeksgebied is hoofdzakelijk gevormd door de 

Maas. De verdeling in horst en slenk is van grote invloed geweest op het verloop 

van de Maas en daarmee op de vorming van het landschap. In de lager gelegen 

vlakke Roerdalslenk kreeg de rivier de ruimte om breed uit te waaieren. Door de 

verminderde stroomsnelheid van het water was de Maas niet meer in staat haar 

(volledige) sedimentlast verder te vervoeren. Hierdoor werd het brede Maasdal in de 

Roerdalslenk met dikke pakketten zand en grind opgevuld. Dit is bepalend geweest 

voor de grootschalige grindwinning in recente tijden, die heeft geleid tot een volledige 

vergraving van het oorspronkelijke landschap. Ter hoogte van de Peelrandbreuk werd 

de Maas gedwongen over de Peelhorst te stromen. Vanwege de opheffing van de 

horst had de rivier alle kracht nodig om een dal uit te slijten. Daardoor heeft de rivier 

op de horst, in vergelijking tot in de slenk, een smal dal, met minder meanders en 

heeft erosie de overhand gehad ten opzichte van sedimentatie. Dit blijkt bijvoorbeeld 

uit de diep uitgesleten rand van het Maasdal ter hoogte van Neer. 

Als gevolg van de werking van de Maas is het landschap in de gemeente Roermond 

voornamelijk van fluviatiele oorsprong. De Maas heeft in de loop der tijd verschillende 

sedimenten afgezet en vervolgens deels weer verwijderd en bedekt met jongere 

sedimenten. Door herhaalde insnijding van de Maas in haar eigen sedimenten zijn 

verschillende terrasniveaus ontstaan. Dit heeft geleid tot een duidelijke geologische 

vierdeling van het gebied (figuur 9): 

Hoogterras: dit is het hoogste terras, bestaande uit grove zanden en grinden 

afgezet door de Maas en Rijn in het Midden Pleistoceen. Het terras ligt 

grotendeels op Duits grondgebied en valt enkel in het uiterste noordoosten binnen 

de grenzen van het onderzoeksgebied. 

Pleniglaciale Maasterras: dit is na het hoogterras het hoogste terras en beslaat 

het oostelijk deel van het plangebied, waar Maasafzettingen voorkomen uit 

het Saalien en Vroeg en Midden Weichselien (350.000 –15.000 jaar geleden). 

De afzettingen bestaan voornamelijk uit grove zanden afgedekt met een laag 

dekzand. 

Laat glaciale Maasterras: dit bevindt zich ten westen van het Pleniglaciale terras. 

Het gebied ligt een trede lager en bestaat voornamelijk uit zavels en kleien die 

zijn afgezet in de warmere perioden in het Laat Weichselien (15.000 – 11.000 

jaar geleden). Op dit terrasniveau is een groot deel van de bebouwde kom van 

Roermond gelegen. 

Holocene Maasdal: dit is het laagste terrasniveau in het westen van het 

onderzoeksgebied, waartoe de huidige stroomvlakte van de Maas behoort. 

Hier vindt actief insnijding en sedimentatie plaats (vanaf 11.000 jaar geleden). 

Het gebied kenmerkt zich door afgesneden Maasmeanders, die zijn opgevuld 

met jonge fluviatiele afzettingen bestaande uit zavel en klei. Door de recente 

grindwinning is het holocene dal echter grotendeels vergraven. 

20


2.2.2.2 Chronologische genese 

Hieronder wordt de vorming van het landschap in de gemeente Roermond 

chronologisch beschreven. 

Midden Pleistoceen 

Het landschap in het onderzoeksgebied kent haar oorsprong in het Pleistoceen 

(circa 2,4 miljoen – 10.000 jaar geleden), een periode waarin glacialen (ijstijden) 

21 

Figuur 9a. Terrassen. 

Figuur 9b. Terrassen 

(doorsnede).


en interglacialen (warmere perioden) elkaar afwisselden. Gedurende het Midden 

Pleistoceen zijn in het gebied door zowel de Rijn als de Maas grove zanden en 

grinden afgezet (Stiboka, 1968), behorende tot de Formatie van Sterksel (Weert, e.a., 

2006). In het Holsteinien (400.000 tot 380.000 jaar geleden), een interglaciaal, had 

de Rijn het gebied verlaten en werd door de Maas een dal uitgesleten in de oudere 

afzettingen van Sterksel. De door de erosie gevormde rand van dit dal is herkenbaar 

aan een steilrand ten oosten van het onderzoeksgebied. De restanten van de 

Formatie van Sterksel liggen hier als een zogenaamd ‘hoogterras’ aan het oppervlak. 

In het uiterste noordoosten, ten oosten van Swalmen, valt de rand van het hoogterras 

juist binnen de grenzen van de gemeente. 

Saalien en Eemien 

Het dal dat door de Maas in het Holsteinien was uitgesleten, werd in de loop van het 

Saalien (380.000 tot 150.000 jaar geleden) weer opgevuld. Tijdens dit glaciaal had 

de Maas een vlechtend karakter, met een sterk fluctuerende afvoer en een grote 

sedimentlast. In de rivierbedding zette de rivier pakketten grofzandig materiaal af 

(Stiboka, 1972). Deze afzettingen worden tot de Formatie van Beegden gerekend, 

waarin alle afzettingen van de Maas zijn opgenomen (Weerts, e.a., 2006). Deze 

grofzandige afzettingen vormen de basis van het onderzoeksgebied. Op de Peelhorst 

komen ze als gevolg van de tektonische opheffing dicht nabij het oppervlak voor. 

In de Roerdalslenk zijn de afzettingen dieper weggezakt en afgedekt met jongere 

Maasafzettingen. Na het Saalien volgde weer een warmer interglaciaal, het Eemien 

(150.000 tot 110.000 jaar geleden), waarin de Maas als gevolg van een constantere 

wateraanvoer en verminderde sedimentlast een meanderend karakter had en 

insnijding plaatsvond. 

Weichselien - Pleniglaciaal 

Tijdens het laatste glaciaal, het Weichselien (110.000 tot 10.000 jaar geleden), heeft 

de Maas afwisselend pakketten afgezet en vervolgens deels opgeruimd, waarbij de 

terrassen zijn gevormd die nu aan het oppervlak liggen. In het koudste deel van het 

Weichselien, het pleniglaciaal, zijn door de Maas in het gebied grindrijke zanden 

afgezet, eveneens ondergebracht in de Formatie van Beegden (Weerts, e.a., 2006). 

Deze zanden vormen het terrasniveau in het oosten van het onderzoeksgebied, 

aangeduid als het Pleniglaciale Maasterras. 

In de loop van het Weichselien verlegde de Maas haar loop naar het westen en kwam 

het Pleniglaciale terras buiten de invloedssfeer van de Maas te liggen. Het terras 

wordt geomorfologisch getypeerd als dalvlakteterras (code 4E9; Staring Centrum, in 

concept), waaruit valt af te leiden dat het de voormalige dalbodem van de rivier is. Het 

drooggevallen Pleniglaciale terras stond aanvankelijk nog bloot aan wind erosie. Met 

name tijdens de koudste perioden van het Weichselien (Pleniglaciaal, Oude Dryas 

en Jonge Dryas) kenmerkte dit landschap zich door een toendra-achtige vegetatie, 

22


waarin de wind vrij spel had. Op deze wijze werden grote hoeveelheden zand 

verplaatst en in glooiende pakketten afgezet. Grote delen van de dalvlakteterrassen 

in het oostelijk deel van het onderzoeksgebied zijn op deze wijze bedekt geraakt met 

een laag dekzand (code 5E10/11; Staring Centrum, in concept). Deze dekzanden 

worden gerekend tot de Formtie van Boxtel, laagpakket van Wierden (Weerts, e.a., 

2006). Het dekzand vertoont voor wat betreft mineralensamenstelling een grote 

gelijkenis met de onderliggende Maasafzettingen, wat er op duidt dat de dekzanden 

zijn ontstaan door lokale verstuiving van de Maasafzettingen (Stiboka, 1972). 

Weichselien - Laat glaciaal 

Het laatste deel van het Weichselien, het Laat glaciaal, kenmerkte zich door een 

afwisseling van koude en minder koude perioden (stadialen resp. interstadialen). 

Gedurende de minder koude perioden, het Bølling en Allerød interstadiaal, kregen 

de rivieren meer een meanderend karakter. Hierdoor werden opnieuw delen van 

de oudere afzettingen opgeruimd en een nieuwe rivierdalbodem gevormd. De Roer 

slingerde er in deze periode lustig op los en vormde nieuwe meanders die het 

Pleniglaciale Maasterras versneden. Ook werden door de Roer nieuwe sedimenten 

afgezet die de oudere Maasafzettingen afdekten. Op deze wijze is tussen het huidige 

St. Odiliënberg en Merum een karakteristiek sterk geaccidenteerd gebied ontstaan: 

op korte afstand wisselen hoge oeverwallen zich hier af met laag gelegen restgeulen 

(verlaten meanders) van de Roer (Van de Beek, n.b.). 

In het noorden van het onderzoeksgebied sleet de Swalm een dal uit in het 

Pleniglaciale Maasterras. Het dal van de Swalm is veel smaller dan het dal van de 

Roer. Dit heeft twee oorzaken. Ten eerste is de Swalm een kleinere rivier en vervoert 

dus minder water en sediment. Ten tweede stroomt de Swalm over de Peelhorst, 

waardoor ze zich diep moest in snijden en weinig ruimte had om breed uit te 

waaieren. 

Ook de Maas zelf sleet zich in haar oudere Pleniglaciale afzettingen in. Gedurende 

het Bølling en Allerød interstadiaal vormde de Maas hierbij de meanders centraal 

en in het noorden van het onderzoeksgebied (figuur 9a). Langs de meanderende 

stroomgeul vormde de rivier oeverwallen. Door de geleidelijke verlegging van de rivier 

werden echter telkens nieuwe stroomgeulen en oeverwallen gevormd en ontstond 

een opeenvolging van oeverwallen en voormalige geulen (figuur 10). Een dergelijke 

stroomvlakte met afwisselend oeverwallen en stroomgeulen van de zich verleggende 

rivier wordt aangeduid met de term ‘kronkelwaard’. De Laat glaciale meander wordt 

begrensd door een oude stroomgeul die een steilrand heeft gevormd op de overgang 

naar het hoger gelegen Pleniglaciale terras, vergelijkbaar met de steilrand naar de 

oude Rijnafzettingen in het oosten (figuur 11). In de Laat glaciale meanders zijn 

door de Maas voornamelijk zavels en kleien afgezet, die worden gerekend tot de 

zogenaamde 'oude rivierklei'. Opvallend is het hoge siltgehalte van deze gronden 

23

Figuur 10. Stroomgordels. 

Figuur 11. Opeenvolging 

van Maasterrassen 

ten zuiden 

van Asenray met het 

Laat-Glaciale terras 

op de voorgrond 

(geel), daarachter het 

Pleniglaciale terras 

(groen) en in de verte 

het Hoogterras (bos). 


24


wat duidt op een bijmenging van löss. Deze löss is door de rivier vanuit het Zuid 

Limburgse lössgebied aangevoerd (Stiboka, 1972). Löss die daar gedurende het 

Saalien en Weichselien met de wind was afgezet. De verspoelde, en vervolgens in de 

vorm van oude rivierklei afgezette löss wordt ook wel aangeduid als 'Hochflutlehm'. 

De terrasafzettingen die in deze laatste fasen van het Weichselien door de Roer en 

Maas zijn gevormd worden aangeduid als het Laat glaciale terras. 

Holoceen 

De overgang van het Weichselien naar het Holoceen (ca. 10.000 jaar geleden) 

kenmerkte zich door een sterke klimaatsverbetering. Door een constantere 

wateraanvoer en verminderde sedimentlast veranderden de rivieren van een 

vlechtend- in een meanderend systeem met één hoofdgeul. De Maas verlegde zich 

nog verder westwaarts, waardoor de Laat glaciale meanders droog kwamen te liggen. 

Wederom ontstond als gevolg van de erosie in het Holocene Maasdal een steilrand 

naar de hoger gelegen oudere Laat glaciale afzettingen. 

Het droogvallende verwilderde laat-glaciale stroompatroon stond aanvankelijk nog 

bloot aan winderosie. Zo vond gedurende het Vroeg Holoceen plaatselijk verstuiving 

van zand en de vorming van landduinen en uitgestoven laagten plaats (code 12C2; 

Staring Centrum, in concept). Deze verstuiving heeft onder andere zijn sporen 

nagelaten in het zuidoostelijk deel van het onderzoeksgebied (Melickerheide) en ten 

zuiden van Boukoul. De uitgestoven vlakten (uitblazingsbekkens) en opgestoven 

landduinen zijn duidelijk herkenbaar op het Algemeen Hoogtebestand Nederland 

(AHN; zie figuur 12). Deze vroeg holocene rivierduinen worden gerekend tot de 

Formatie van Boxtel, laagpakket van Delwijnen (Weerts, e.a., 2006). 

In de loop van het Holoceen werd het steeds warmer en vochtiger, waardoor 

het vegetatiedek zich uitbreidde en de bodemerosie verminderde. Erosie en 

sedimentatieprocessen bleven vanaf nu voornamelijk beperkt tot de actieve 

rivierdalen van de Maas , de Roer en de Swalm, waarbij deze rivieren een dal 

uitgesleten in de oudere afzettingen. De loop veranderde regelmatig, waarbij nieuwe 

stroomgeulen werden gevormd en oude meanders werden afgesneden (figuur 13). 

Deze verlaten meanders zijn nu als hoefijzervormige laagtes in het veld herkenbaar 

(code 2R11; Staring Centrum, in concept). Door het voordurende verleggen van de 

rivierloop en de aanvoer van nieuwe sedimenten is het landschap in de rivierdalen in 

de loop van het Holoceen steeds veranderd. In het Holocene dal (code 2S6; Staring 

Centrum, in concept) hebben de rivieren voornamelijk fijnkorrelige sedimenten 

afgezet, zoals zavel en klei. Enkel in de stroomgeul zijn grovere sedimenten zoals 

zanden afgezet. In het uiterste noorden van de gemeente doet zich een bijzonder 

fenomeen voor. Hier wordt een verlaten holocene Maasmeander benut door de 

Swalm, die daar op haar beurt actief meandert (figuur 14). 

25

Figuur 12. Landduinen. 


De klimaatsverbetering resulteerde in een geleidelijke vernatting van het landschap. 

Hierdoor vond plaatselijk in geïsoleerde laagten (zoals verlaten stroomgeulen en 

uitblazingsbekkens) veenvorming plaats. Op deze wijze is de oude Maasgeul ten 

oosten van Roermond met veen opgevuld. Ook in het Swalmdal heeft veengroei 

plaatsgevonden. 

2.2.3 Bodem 

In de door de rivieren en de wind gevormde afzettingen heeft als gevolg van 

chemische en biologische processen bodemvorming plaatsgevonden. In samenhang 

met de geologische vierdeling bestaat ook een bodemkundige vierdeling van het 

onderzoeksgebied, met grindrijke zandgronden op het Hoogterras, zandgronden op 

het Pleniglaciale Maasterras in het oosten, oude rivierkleigronden in de Laat glaciale 

Maasmeanders centraal in de gemeente en jonge rivierkleigronden in het westelijke 

Holocene Maasdal. Afhankelijk van de hydrologische omstandigheden zijn in deze 

vier eenheden verschillende bodemtypen ontstaan. De bodemtypen die in het gebied 

voorkomen worden van oost naar west per terrasniveau beschreven (zie ook bijlage 6). 

26


2.2.3.1 Hoogterras 

Op het hoogterras komen goed ontwaterde grindrijke zandgronden voor. Dit 

moedermateriaal is mineralogisch arm en houdt bovendien nauwelijks vochtvast. Als 

gevolg vindt veel uitspoeling van voedingsstoffen plaats. In combinatie met de slecht 

opgaande vegetatie die zich van nature op dergelijke gronden ontwikkeld is een zure 

bodem ontstaan, met ideale omstandigheden voor podzolisatie. Op het hoogterras 

worden dan ook voornamelijk droge haarpodzolgronden (code Hd21; Stiboka, 1968) 

aangetroffen. 

2.2.3.2 Pleniglaciale Maasterras 

Op het pleniglaciale terrasniveau liggen rivierzanden aan het oppervlak, waarin 

vanwege de ouderdom reeds langdurig bodemvorming heeft kunnen plaatsvinden. 

Plaatselijk zijn de rivierzanden afgedekt door eolische afzettingen, waardoor zich 

dekzandruggen en –vlaktes hebben gevormd. In de zandgronden zijn afhankelijk van 

de hydrologische situatie en de ouderdom voornamelijk podzolgronden, vaaggronden 

of eerdgronden ontwikkeld. 

27 

Figuur 13. Oude 

meanders.

Figuur 14. Meanderende 

Swalm, 

gelegen in een oude 

meander van de 

Maas. 


Podzolgronden 

Podzolgronden komen voornamelijk voor op de goed ontwaterde dekzandvlaktes 

en -ruggen. Op het mineralogisch arme zand ontstond oorspronkelijk een schrale 

vegetatie, dat slecht verteerbaar strooisel produceerde. In dit strooisel werden 

humuszuren gevormd, waaraan ijzer en organische stof werden gebonden. Dit 

complex werd met infiltrerend regenwater naar beneden getransporteerd en dieper 

weer afgezet. Op deze wijze zijn duidelijk gestratigrafeerde veldpodzolgronden 

(code Hn21; Stiboka, 1968) ontstaan met een humusuitspoelingslaag (E-horizont) en 

daaronder een humusinspoelingslaag (B-horizont). De B-horizont gaat geleidelijk over 

in de C-horizont, waarin geen bodemvorming heeft plaatsgevonden, het zogenaamde 

ongestoorde moedermateriaal. Op de droogste zandkoppen ontstonden gronden 

met strak begrensde E- en B-horizonten, ook wel aangeduid als haarpodzolgronden 

(code Hd21), aanwezig in het uiterste noordoosten van het onderzoeksgebied op de 

Bosheide. 

Waar het dekzand ontbreekt of door verstuiving is uitgeblazen, liggen leemrijke 

rivierafzettingen aan het oppervlak. Hierin zijn holtpodzolgronden (code Y21; Stiboka, 

1968) ontstaan. De rivierafzettingen zijn mineralogisch rijk, wat oorspronkelijk 

resulteerde in een goed opgaande vegetatie en een hoge bodemactiviteit. De 

intensieve biologische vermenging van organische stof (moderhumus) met het 

moedermateriaal resulteerde in een sterk gehomogeniseerde bovengrond en een 

karakteristieke moder-B-horizont. Deze moder-B-horizont heeft een relatief hoog 

28


humusgehalte en gaat op de maximale diepte van het bodemleven geleidelijk over 

in de C-horizont. Het vochthoudend vermogen en de natuurlijke vruchtbaarheid 

van de holtpodzolgronden zijn relatief gunstig. Dit maakte deze bodems bij uitstek 

interessant voor landbouwactiviteiten. 

Vaaggronden 

De vaaggronden worden aangetroffen op de Vroeg Holocene rivierduinen in het 

zuidoostelijk deel van het onderzoeksgebied. De hoogste zandduinen zijn veelal 

langdurig aan verstuiving onderhevig geweest. In deze gebieden heeft als gevolg van 

overbegrazing en houtkap vanaf de Late Middeleeuwen vaak secundaire verstuiving 

plaats gevonden. Zodoende heeft weinig bodemvorming plaats kunnen vinden, of 

is de reeds gevormde bodem verstoven geraakt. Daarnaast is de bodemvorming 

tengevolge van een gebrek aan toevoer van organische stof (geen vegetatie op 

de stuifzanden) een traag proces. In het stuifzandgebied worden voornamelijk 

vorstvaaggronden (code Zb21; Stiboka, 1968) aangetroffen, die zich kenmerken door 

een goede ontwatering en een beperkte mate van bodemvorming. 

Eerdgronden 

Eerdgronden worden voornamelijk aangetroffen in het oostelijk deel van het 

onderzoeksgebied. Het gaat voornamelijk om natte zandgronden. De natte 

omstandigheden zijn toe te schrijven aan de ligging nabij het Hoogterras en 

de Peelrandbreuk. Het gebied kent een grote toevoer van kwelwater vanaf het 

oostelijker gelegen Hoogterras. Dit kwelwater stuit echter op de Peelrandbreuk, 

29 

Figuur 15. Beekeerdgronden 

voor steilrand.


die werkt als een soort stuw. Hierdoor ontstaat zogenaamde wijst, waarbij hoger 

gelegen gronden (op de horst) aanzienlijk nat ter zijn dan de direct ernaast gelegen 

lagere gronden (in de slenk). De grondwater stand is hier dan ook permanent hoog, 

waardoor plantaardig materiaal minder goed wordt afgebroken en de uitspoeling 

van humus gering is. Als gevolg hiervan zijn beekeerdgronden, met een natuurlijke 

humushoudende bovenlaag, ontstaan (code pZg23; Stiboka, 1968). Op figuur 15 

zijn de beekeerdgronden herkenbaar aan het gebruik als natte graslanden en de 

aanwezigheid van ontwateringsgreppeltjes. Op de natste plaatsen vond zelfs enige 

veenvorming plaats en zijn moerige eerdgronden (code vWz), met een moerige 

(venige) bovengrond ontstaan. Dergelijke gronden worden ook aangetroffen in het dal 

van de Swalm. 

In de vlakke gebieden direct ten zuidwesten van de Peelrandbreuk komen 

voornamelijk gooreerdgronden voor (code pZn21; Stiboka, 1968). Hoewel minder nat 

dan de wijstgronden ten oosten van de Peelrandbreuk, kennen ook deze gronden 

periodiek hoge grondwaterstanden. Hierdoor zijn de gronden ontijzerd geraakt 

en kenmerken ze zich door beperkte bodemvorming. De gronden hebben een 

humushoudende bovengrond, waarin sinds de landbouwkundige ontginning een 

bouwvoor is gevormd. 

Ten noordoosten van Swalmen komen akkereerdgronden (code cZd23) voor, waar 

als gevolg van langdurige bemesting en ophoging een matig dikke (30-50 cm) 

humushoudende bovengrond is ontstaan (Stiboka, 1968). Het zijn goed ontwaterde 

gronden die reeds lang in gebruik zijn. 

Enkeerdgronden 

Enkeerdgronden bevinden zich rond Asenray en ten zuiden van Swalmen. Deze 

gronden kenmerken zich door een esdek dat is ontstaan door plaggenbemesting. Met 

name vanaf de Late Middeleeuwen werd de vruchtbaarheid op de arme zandgronden 

veelal verhoogd door bemesting met plaggen en afval. In de loop der tijd zijn zo 

akkers met een dik humeus dek (ca. 0,5 – 1 m) ontstaan. De plaggen werden veelal 

gestoken in de directe omgeving, in dit geval waarschijnlijk op holtpodzolgronden, 

of bruine bosgronden. Hierdoor heeft het esdek en bruine kleur en worden dergelijk 

gronden geclassificeerd als hoge bruine enkeerdgronden (code bEZ21; Stiboka, 

1968). Ze worden veelal aangetroffen rond de oude bewoningskernen. 

Oude Rivierkleigronden 

Lokaal komen op het Pleniglaciale Maasterras oude rivierkleigronden voor. Het gaat 

om plaatsen waar het dekzand ontbreekt en verlaten stroomgeulen aan het oppervlak 

liggen. Vanwege de lage ligging heeft hier beperkt bodemvorming plaatsgevonden 

en zijn poldervaaggronden (code KRn2; Stiboka, 1968) ontstaan, met hydromorfe 

kenmerken op geringe diepte. 

30


2.2.3.3 Laat glaciale Maasterras 

Zoals is beschreven in §2.2.2 zijn in de Maasmeanders op het laat glaciale 

Maasterras (ten oosten van Roermond en ten westen van Swalmen) voornamelijk 

zavels en kleien afgezet. Deze lutumrijke afzettingen worden gerekend tot de oude 

rivierklei. Afhankelijk van de hydrologische omstandigheden zijn in de oude rivierklei 

brikgronden of vaaggronden ontstaan. Verder bevinden zich op het laat glaciale 

Maasterras enkele associaties waarin op korte afstand een grote variatie aan 

bodemtypen voorkomt. 

Brikgronden 

De brikgronden vormen de meest voorkomende van de bodems op het laat glaciale 

Maasterras. Met name de gronden op de oude oeverwallen zijn over het algemeen 

zeer goed ontwaterd (grondwatertrap VII). Hierdoor heeft in de lutumrijke afzettingen, 

onder invloed van infiltrerend regenwater, verplaatsing van kleimineralen kunnen 

plaatsvinden. Hierbij worden kleimineralen in de bovengrond door infiltratiewater in 

suspensie naar beneden getransporteerd. De kleimineralen worden in een diepere 

laag als huidjes op de wanden van de poriën weer afgezet. Op deze wijze ontstaat 

geleidelijk een sterk verdichtte kleiinspoelings- of briklaag, met een hoger kleigehalte. 

Er zijn voornamelijk goed ontwaterde radebrikgronden en iets minder goed 

ontwaterde daalbrikgronden ontstaan (code BKd25 resp. BKh25; Stiboka, 1972). 

Centraal in de oude Maasmeander bevindt zich een zandige opduiking. Dit is de 

binnenbocht van de Laat glaciale Maasmeander, waar voornamelijk sedimentatie 

plaatsvond. In deze zandige afzettingen zijn holtpodzolgronden (code Y23) 

gevormd. De zandige opduiking is als een verhoging in de huidige wijk 'Donderberg' 

herkenbaar. Vanwege de hogere ligging was het gebied goed ontwaterd, waardoor in 

de mineralogisch rijke rivierzanden holtpodzolgronden, met een kenmerkende moder- 

B-horizont, zijn gevormd. Hoewel het lutumgehalte te beperkt is om een briklaag 

te vormen (Van Mourik, in: Tol, e.a., 2000), heeft ook in deze zandige afzettingen 

enige kleiverplaatsing plaatsgevonden. De kleiinspoeling in de holtpodzolgrond heeft 

geresulteerd in zogenaamde banden-B: bandjes waarin de klei is ingespoeld (Stiboka, 

1972). 

Vaaggronden 

Naast de goed ontwaterde brikgronden worden op het laat glaciale Maasterras 

ook lager gelegen poldervaaggronden (code KRn2; Stiboka, 1972) aangetroffen. 

Deze bevinden zich in de oude stroomgeulen die het terras doorsnijden. Vanwege 

de relatief slechte ontwatering heeft in deze gronden geen kleiverplaatsing 

plaatsgevonden en is geen briklaag ontstaan. De gronden kenmerken zich dan ook 

door beperkte bodemvorming en hydromorfe eigenschappen (roestvlekken) die reeds 

ondiep in het profiel aanwezig zijn. 

31


Enkeerdgronden 

Rond de oude bewoningskernen Herten en Leeuwen zijn als gevolg van eeuwenlange 

plaggenbemesting hoge bruine enkeerdgronden ontstaan (code bEZ23). In de 

ondergrond worden veelal mineralogisch rijke moderpodzolgronden (Van Mourik in 

Tol, e.a., 2000), of brikgronden aangetroffen die zijn gevormd in de oude rivierklei. 

Venige beekdalgronden 

De venige beekdalgronden (code ABv; Stiboka, 1972) vormen een associatie, 

waarin op korte afstand zowel veengronden, als moerige gronden voorkomen. De 

associatie wordt aangetroffen in de voormalige stroomgeul die de begrenzing vormt 

van de laat glaciale Maasmeander met het Pleniglaciale Maasterras, ten oosten van 

Roermond. Vanwege de lage ligging is deze geul erg nat gebleven. Bovendien komt 

de Maasnielderbeek uit in de oude geul. De natte omstandigheden waren ideaal voor 

de vorming van veen en gronden met een moerige bovengrond. 

Roergronden 

In het zuiden van het plangebied, ten oosten van Merum komen gronden voor die 

in het Laat Glaciaal door de Roer zijn afgezet. Als gevolg van de sterke versnijding 

van het gebied met verlaten geulen en oeverwallen, komt op korte afstand een 

grote variatie in bodemtypen voor, die wordt aangeduid als een associatie van 

Roergronden (code AR; Stiboka, 1972). Op de hogere goed ontwaterde zandkoppen 

zijn holtpodzolgronden ontstaan. Waar door de Roer kleien zijn afgezet, worden onder 

gunstige hydrologische omstandigheden radebrikgronden aangetroffen. De lager 

gelegen verlaten geulen kenmerken zich hoofdzakelijk door het voorkomen van klei 

met zwak ontwikkelde ooivaaggronden. 

2.2.3.4 Holocene Maasdal 

In het Holocene Maasdal zijn vooral zavels en kleien afgezet (jonge rivierklei). 

In perioden van hoogwater vindt hier nog altijd sedimentatie plaats. De gronden 

zijn relatief jong en er heeft nog weinig bodemvorming plaatsgevonden. In het 

gebied worden dan ook vaaggronden aangetroffen. De jonge rivierklei heeft de 

oudere afzettingen, zoals grindpakketten, afgedekt. Vanwege de winning van die 

grindpakketten in grote delen van het Holocene Maasdal zijn de oorspronkelijke jonge 

rivierkleigronden grotendeels verdwenen. Tussen de ontgrindingsplassen zijn slechts 

een paar eilandjes bewaard gebleven waar de oorspronkelijke bodems nog aanwezig 

zijn. 

Vaaggronden 

Afhankelijk van de ouderdom is een onderscheid te maken tussen kalkloze en 

kalkhoudende rivierkleigronden. De kalkloze vaaggronden zijn ouder. Zij liggen reeds 

langer aan het oppervlak, als gevolg waarvan de bodem door infiltrerend regenwater 

langzaam ontkalkt is geraakt. De kalkhoudende vaaggronden zijn jonger, waardoor 

32


nog minder ontkalking heeft plaatsgevonden. Bovendien liggen zij vlak langs de 

Maas, waardoor ze regelmatig overstroomd worden en nieuw kalkrijk materiaal wordt 

aangevoerd. 

Verdere onderverdeling van de bodems vindt plaats op basis van de ontwatering van 

de gronden. De kalkloze gronden op de hoger gelegen goed ontwaterde oeverwallen 

worden geclassificeerd als kalkloze ooivaaggronden (code Rd10C; Stiboka, 

1972). De lager gelegen kalkloze gronden worden geclassificeerd als kalkloze 

poldervaaggronden (code Rn95C; Stiboka, 1972). Deze bodems komen voor in de 

oude geulen en verlaten meanders van de Maas. De kalkhoudende, laag gelegen 

gronden worden geclassificeerd als kalkhoudende ooivaaggronden (code Rd10A; 

Stiboka, 1972) en bevinden zich vooral in de huidige stroomvlakte grenzend aan de 

Maasbedding. 

Roerdal 

Behalve in het Maasdal zijn in het Holoceen ook in het Roerdal jonge 

rivierkleigronden afgezet. Vanwege de relatief hoge ligging ten opzichte van het 

Maasdal zijn de gronden redelijk goed ontwaterd en zijn kalkloze ooivaaggronden 

(code Rd10C, Stiboka, 1972) gevormd. Het feit dat de gronden kalkloos zijn kan 

duiden op een relatief hoge ouderdom. Dat zou betekenen dat er al lange tijd geen 

nieuwe sedimenten zijn aangevoerd. Aangezien de Roer periodiek echter nog buiten 

zijn oevers treed, waarbij nieuwe sedimenten worden afgezet, lijkt het aannemelijker 

dat de sedimentlast van de Roer, in tegenstelling tot die van de Maas, van nature al 

kalkloos is. Waar de Maas door kalksteenrijke gebieden, zoals Zuid Limburg, stroomt, 

is het stroomgebied van de Roer voornamelijk gelegen in de Duitse Eifel, waar 

leistenen, schisten en phyllieten dagzomen. Dit zijn gesteenten die zijn gevormd uit 

klei en zand en geen kalk bevatten. 

2.2.4 Hydrologie 

Naast de bodemgesteldheid vormt ook de hydrologie een belangrijke factor bij het 

opstellen van het archeologisch verwachtingsmodel. Het gaat hierbij met name om de 

grondwaterstanden, die bepalend zijn geweest voor de geschiktheid van een gebied 

voor menselijk gebruik. Hoewel de huidige grondwaterstanden niet per definitie gelijk 

zijn aan die van duizenden jaren geleden, geeft de huidige grondwatertrapverdeling 

wel inzicht in relatieve hydrologische verhoudingen. Uit vergelijkbaar onderzoek 

(o.a. Heunks & Roymans, 2000) blijkt dat grondwatertrappenkaarten in de regel een 

betrouwbare basis vormen om de oorspronkelijke nat-droog overgangen in kaart te 

brengen. Om inzicht te krijgen in de hydrologische situatie van het onderzoeksgebied 

is uitgegaan van de indeling op de bodemkaarten 1:50.000 (Stiboka, 1968 & 1972). In 

onderstaande tabel 2 is deze indeling weergegeven. 

33

Tabel 2. grondwatertrappen 

(bron: Stiboka, 

1968). 

Figuur 16. Grondwaterniveaus 

en relatieve 

hoogteligging 

(bron: Van der Beek & 

Ellenkamp, 2003) 


Grondwatertrap 

(Gt) 

I II III IV V VI VII 

GHG (cm –Mv) - - < 40 > 40 < 40 40 – 80 > 80 

GLG (cm –Mv) < 50 50 – 80 80 – 120 80 – 120 > 120 > 120 > 120 

GHG: gemiddeld hoogste grondwaterstand, GLG: gemiddeld laagste grondwaterstand 

In tegenstelling tot de geologie en bodem is er in hydrologisch opzicht geen duidelijke 

vierdeling te maken. De grondwaterstanden in het gebied zijn veel meer afhankelijk 

van relatieve hoogteliggingen. Dit is een gevolg van het feit dat de grondwaterspiegel 

het maaiveld volgt. Door deze zogenaamde opbolling van de grondwaterspiegel, 

kan het zo zijn dat een gebied ondanks een hoge absolute ligging een hogere 

grondwaterstand kent dan een absoluut lager gelegen gebied. Met name uitgesproken 

ruggen en kopjes kennen een goede ontwatering, omdat hier de opbolling van het 

grondwater het maaiveld niet kan volgen. Deze situatie is in figuur 16 schematisch 

weergegeven. Het betreft hier een doorsnede van een dekzandgebied grenzend 

aan een hooggelegen stuwwal, vergelijkbaar met de situatie in het oosten van het 

plangebied, waar het zandige Pleniglaciale terras grenst aan het hoogterras, verder 

oostwaarts. 

De hoogste grondwaterstanden in het gebied worden aangetroffen op de oevers van 

de Maas en Roer en in het dal van Swalm en Maasnielderbeek. Omdat deze gronden 

soms nog overstroomd worden, is er op de bodemkaart geen grondwatertrap aan 

gegeven. Verder bevinden zich natte gronden (grondwatertrap II, III en IV) rond de 

Peelrandbreuk (wijstgronden) en in de laagtes tussen de rivierduinen. De hogere 

rivierduinen en dekzandruggen zijn beter ontwaterd (grondwatertrap V, VI en VII). 

Het laat glaciale Maasterras is over het algemeen goed ontwaterd (grondwatertrap 

VI en VII), met uitzondering van de lager gelegen voormalige geulen die het terras 

doorsnijden (grondwatertrap V). In het Holocene Maasdal zijn de oeverwallen goed 

ontwaterd (grondwatertrap VI en VII) en de verlaten Maasmeanders relatief slecht 

(grondwatertrap V). 

34


3 De mens en het landschap 

Vanaf het einde van de laatste ijstijd (Weichselien) circa 10.000 jaar geleden, is 

onder invloed van een belangrijke temperatuurstijging de natuurlijke vegetatie aan 

een voortdurende verandering onderhevig geweest. Deze vegetatie-ontwikkeling 

is dermate kenmerkend voor het Holoceen, dat de typische onderverdeling van het 

Holoceen in perioden hierop is gebaseerd (biostratigrafische indeling). Daarnaast 

heeft in de laatste 7000 jaar de mens in toenemende mate invloed gehad op 

(veranderingen in) de vegetatie (Berendsen, 1996). Voor een goed begrip van 

het landschap en het gebruik door de mens door de tijd heen, wordt een korte 

beschrijving van de vegetatie-ontwikkeling en de mens in het landschap gegeven. 

Vanaf het Laat Paleolithicum worden per geologische en archeologische periode 

(tabel 1) de belangrijkste karakteristieken van de bewoningsontwikkeling in relatie 

tot landschap en vegetatie beschreven. Voor het landschap uit het Vroeg en Midden 

Paleolithicum (300.000 – 35.000 jaar geleden) is dit echter nauwelijks mogelijk, 

omdat het door de Maas dermate is geërodeerd en/of afgedekt, dat dit nauwelijks 

of niet herkenbaar is in het huidige landschap. In de volgende paragrafen volgt 

een beschrijving van de verschillende relevante archeologische perioden en hun 

landschappelijke context in het algemeen. De specifieke situatie voor Roermond 

met een beschrijving van de afzonderlijke vindplaatsen van de gemeente volgt in 

paragraaf 4.3. 

3.1 De Vroege Prehistorie 

3.1.1 Het Oud Paleolithicum (900.000 - 300.000 jaar voor Chr.): Vroeg en Midden 

Pleistoceen 

Gedurende deze lange periode wisselden ijstijden (glacialen) en tussen-ijstijden 

(interglacialen) elkaar af. Alhoewel vroeger nog gedacht werd dat bewoning door 

mensachtigen in Europa mogelijk terugging tot 1 of zelfs 2 miljoen jaar geleden, 

wordt de oudste bewoning in Europa tegenwoordig op niet ouder dan ca. 500.000 

jaar geleden geschat. Tot nu toe is namelijk nooit een menselijk fossiel gevonden 

dat ouder is dan 500.000 jaar, terwijl in midden-pleistoce afzettingen die jonger zijn 

dan 500.000 jaar geleden wel regelmatig fossiele menselijke resten zijn gevonden 

(Roebroeks, 2005). 

35


3.1.2 Het Midden Paleolithicum (300.000 – 33.000 jaar voor Chr.): Midden en Laat 

Pleistoceen 

Geologisch gezien speelt de middenpaleolithische bewoning van Nederland zich af in 

de tweede helft van het Midden- en Laat-Pleistoceen. In Nederland dateren de oudste 

vondsten die op menselijke bewoning wijzen uit ca. 250.000 voor Chr. (grotten van 

Belvédere, Maastricht). Tijdens het Midden Paleolithicum verblijven Neanderthalers 

(Homo neanderthalensis) in Noordwest-Europa - zij het op niet-permanente basis. De 

oudste aan Neanderthaler verbonden resten, zijn de zogenaamde houten spiezen/ 

speren, gevonden in de bruinkool dagbouwmijn van Braunschweig en dateren van 

omstreeks 400.000 jaar geleden. 

3.1.3 Het Laat Paleolithicum (33.000-8800 voor Chr.): Laat Weichselien 

Het Laat Paleolithicum betreft het laatste deel van de laatste ijstijd (Weichselien). In 

eerste instantie overheersten nog koude omstandigheden (Pleniglaciaal; tot 10.000 

v. Chr.) en behoorde vrijwel het gehele onderzoeksgebied nog tot het stroomdal van 

de vlechtende Maas. Het gebied kenmerkte zich als een toendralandschap met, op 

de drooggevallen zandbanken tussen de stroomgeulen van de Maas, een zeer open 

vegetatie met veel kruiden (Jansen, 1974). Bewoning in het gebied was in die periode 

vrijwel onmogelijk. Uit deze vroege periode van het Laat Paleolithicum zijn uit (Zuid-) 

Nederland weinig archeologische gegevens bekend. Aangenomen wordt dat de mens 

in deze fase in warmere en beschutte oorden vertoefde ten zuiden van Nederland 

(zoals in grotten in België). 

In het Laat glaciaal waren relatief snelle opeenvolgingen van koude en warmere 

perioden kenmerkend voor de overgang van het Weichselien naar het Holoceen. 

In deze periode viel het Pleniglaciale Maasterras droog en kon zich een 

vegetatie ontwikkelen. De koudere perioden (Oude en Jonge Dryas stadialen) 

werden gekenmerkt door een boomloze en open toendra-vegetatie met kruiden 

en dwergstruiken (Janssen, 1974). In warmere perioden (Bølling en Allerød 

interstadiaal: rond 11.000-10.000 en 9800-9000 jaar v. Chr.) was sprake van een 

taiga-achtige vegetatie waarbij een groot oppervlak uit een gemengd dennenberkenbos 

bestond. Het Pleniglaciale Maasterras werd waarschijnlijk vooral in deze 

warmere interstadialen bewoond door jager-verzamelaars. Vrijwel alle uit het (Laat) 

Paleolithicum bekende vindplaatsen in de gemeente Roermond zijn gelegen op het 

Pleniglaciale Maasterras. De overige gebieden behoorden in die tijd immers nog tot 

het stroomdal van de Maas en waren dus slecht toegankelijk. 

In de interstadialen nam het bomenbestand (vooral berk en den) toe, waardoor 

de (typische taiga-bewoners zoals) rendieren langzamerhand verdwenen. Hun 

plaats werd ingenomen door bosdieren als eland, edelhert, wild zwijn en oerrund. 

De mensen in deze periode trokken in kleine familiegroepen door een bosrijk 

landschap dat doorsneden werd door diverse kleine beekjes en rivieren. De tijdelijke 

36


kampementen bevonden zich op gunstige plaatsen in het landschap en werden 

dan ook herhaaldelijk bezocht. Geschikte locaties, zoals voormalige zandbanken 

van de Maas, oeverwallen en dekzandruggen, lagen in de nabijheid van water, 

zodat optimaal gebruik kon worden gemaakt van de diversiteit aan natuurlijke 

voedselbronnen, drinkwater en transportroutes (figuur 17). 

3.1.4 Het Mesolithicum (8800-4900 voor Chr.): Preboreaal-Boreaal-Atlanticum 

De aanvang van het Mesolithicum (het Preboreaal: 8000-7000 jaar v. Chr.) kenmerkte 

zich door een sterke klimaatsverbetering. Daardoor veranderde de Maas van een 

vlechtend riviersysteem in een meanderende rivier met één hoofdgeul, waarbij deze 

zich terug trok tot het Holocene Maasdal. Vanaf deze periode werd dus het overgrote 

deel van de gemeente Roermond voor de mens toegankelijk. De vegetatie die zich 

aan het eind van de ijstijd nog kenmerkte als een toendra-vegetatie veranderde in een 

gesloten berkenbos, gevolgd door een gesloten dennenbos (taiga). Vanaf het Boreaal 

(7000-6000 jaar v. Chr.) arriveerden de eerste warmteminnende planten (zoals de 

hazelaar en eik), waarbij het aandeel den en berk snel werd teruggedrongen. Bij 

aanvang van het Atlanticum (circa 6000 jaar v. Chr.), was het klimaat reeds dermate 

verbeterd dat de vegetatie voornamelijk bestond uit warmteminnende soorten. Op de 

hoger gelegen zandgronden ontwikkelde zich in korte tijd een eiken-berkenbos, in de 

rivieren beekdalen en andere lagergelegen delen, zoals voormalige stroomgeulen 

van de Maas, werd de vegetatie gedomineerd door vochtige elzenbossen. De den 

was vrijwel verdwenen. 

Gedurende het Atlanticum (6000-3000 jaar v. Chr.) veranderde er vervolgens 

relatief weinig in deze vegetatie-opbouw. Met name door de vrij snelle overgang 

van naaldbos met een relatief hoge verdamping naar loofbos met een relatief 

lage verdamping, trad in het Atlanticum een sterke grondwaterspiegelstijging op 

(Berendsen, 1997). Deze vernatting had tot gevolg dat in de laaggelegen zones op 

grote schaal veenvorming kon optreden. Beekdalen en laaggelegen restgeulen van 

de Maas groeiden hierdoor dicht. Als gevolg stagneerde de afwatering en vernatte 

het landschap nog verder. Hoewel de mens nog altijd leefde als rondtrekkende 

37 

Figuur 17. Jagerverzamelaarskampement.


jager-verzamelaars, ontwikkelde hij door de meer gesloten vegetatie en de kleinere 

fauna geleidelijk andere voedselpatronen. Het verzamelen van planten en vruchten, 

visvangst en jacht stonden hierin nog altijd centraal. Binnen de jacht verschoof het 

accent echter naar klein standwild, dat de grote kudden rondtrekkende dieren van het 

taigalandschap definitief vervangen had (zie o.a. Arts, 1988; Vermeersch & van Peer, 

red., 1990; Verhart, 2000). Het veranderende voedselaanbod vereiste andere, veelal 

kleinere, werktuigen. De mens verbleef steeds tijdelijk op bepaalde locaties in het 

landschap, locaties waar men (gevarieerd) voedsel of grondstoffen kon verzamelen 

en/of verwerken. Gezien de spreiding van vindplaatsen uit het Mesolithicum kunnen 

grote delen van de gemeente Roermond hiervoor geschikt zijn geweest. 

3.2 De Late Prehistorie 

3.2.1 Het Neolithicum (4900-2000 voor Chr.): Atlanticum 

Het Atlanticum liep door van het Mesolithicum in het Neolithicum, dus ten opzichte 

van de laatste fase van het Mesolithicum bleven klimaat en vegetatie vrijwel 

ongewijzigd. Nog altijd domineerden warmteminnende soorten zoals eik, beuk en 

els. In de loop van het Neolithicum werd de vegetatieontwikkeling echter steeds 

meer bepaald door de introductie van de landbouw, ook wel aangeduid met de term 

‘neolithisering’. Met de introductie van de landbouw (meer specifiek de akkerbouw) 

stelde de mens geleidelijk andere eisen aan de landschappelijke omgeving en kreeg 

er tegelijkertijd ook meer vat op. De locatiekeuze werd steeds meer bepaald door de 

mate waarin gronden geschikt waren als akkerareaal. Door het kappen van bossen 

(hiervoor werden vuurstenen bijlen gebruikt) ontstonden open terreinen met grassen 

en kruidachtigen. Belangrijk voor de veranderingen van het landschap is dat vanaf het 

Neolithicum de houding van de mens tegenover de natuur geleidelijk verschoof: voor 

het eerst werd zijn leefomgeving modeleerbaar. 

Het proces van ‘neolithisering’ was lang en complex, waarbij met name in het 

begin sprake was van het naast elkaar bestaan van gemeenschappen van jagerverzamelaars 

en landbouwers. Ook vond het proces niet overal gelijktijdig plaats. In 

het Maasdal vond deze overgang relatief snel plaats, maar voor de zandgronden in 

Zuid-Nederland lijkt het waarschijnlijk dat de overschakeling van jagen/verzamelen 

naar landbouw pas in het Laat Neolithicum echt op gang kwam (Louwe Kooijmans, 

1993; Verhart, 2000; Schreurs, 2005). Voor de gemeente Roermond lijkt het 

waarschijnlijk dat gedurende het Neolithicum beide systemen van voedselvoorziening 

naast elkaar voorkwamen. Tenminste vanaf het Midden Neolithicum zijn in het gebied 

boeren aanwezig geweest, behorende tot de zogenaamde Michelsbergcultuur. Deze 

boeren zochten voornamelijk de vruchtbare hogere delen in het landschap op. De 

Michelsbergcultuur kenmerkte zich door alleenstaande boerderijen, waar omheen 

de akkers werden aangelegd. Wanneer de bodem was uitgeput werden nieuwe 

akkers aangelegd en de boerderij verplaatst (Verhart & Wansleeben, 1999). Op de 

38


oude verlaten akkers ontwikkelde zich in de loop der tijd weer een bos en vond een 

natuurlijk herstel van de vruchtbaarheid plaats. Het feit dat op vindplaatsen van de 

eerste landbouwers jachtattributen en keramisch vaatwerk naast elkaar voorkomen, 

duidt erop dat naast landbouw activiteiten ook jacht en visvangst plaatsvond. De jacht 

was nog steeds belangrijk voor de voedselvoorziening en gebeurde dan hoofdzakelijk 

in de lagergelegen zones, zoals restgeulen van de Maas. 

Vanaf het Neolotihicum ging de mens, mogelijk als gevolg van de meer sedentaire 

leefwijze, de doden op vaste plekken begraven. In sommige gevallen werd over een 

graf een grafheuvel opgeworpen. In het bos in het noordoosten van de gemeente 

is een groot aantal van dergelijke grafheuvels uit het Neolithicum en de daarop 

volgende Bronstijd bewaard gebleven (figuur 18). 

3.2.2 De Bronstijd (2000-800 voor Chr.): Subboreaal-begin Subatlanticum 

In de Bronstijd domineerde in grote delen van het zandlandschap het gesloten 

eiken-berkenbos nog. Het natuurlijke bosbestand kwam steeds meer onder druk te 

staan, omdat in de Bronstijd landbouwactiviteiten structureel werden en het areaal 

landbouwgrond geleidelijk toenam. Kenmerkend voor de Bronstijd is de introductie 

van metalen werktuigen die een intensievere landbouw mogelijk maakten. Er vond in 

toenemende mate ontbossing plaats en mogelijk ontstonden in relatie hiermee al de 

eerste heidevelden. 

39 

Figuur 18. Grafheuvel 

uit de Bronstijd ten 

oosten van Swalmen.


Door beweiding van gekapte bosgronden konden jonge zaailingen zich niet 

ontwikkelen en vond geen regeneratie van het bos plaats. Bovendien vond als 

gevolg van de afnemende natuurlijke vegetatie steeds meer erosie plaats. Door 

het ontbreken van een bodembedekkende vegetatie op de akkers werd regenwater 

minder vast gehouden en werd de bodem makkelijker verspoeld. Bovendien vond 

hierdoor een versnelde afvoer van het hemelwater plaats, waardoor de rivieren meer 

water te verwerken kregen. Dit heeft zeker tot gevolg gehad dat het in de rivierdelta, 

en ook het Maasdal vaker tot overstromingen kwam. 

Hoewel in de gemeente nauwelijks aanwijzingen voor bewoning uit de Bronstijd 

bekend zijn, wijzen de bekende grafheuvels erop dat het gebied in die periode wel 

degelijk werd gebruikt. Ook het grote aantal bronzen voorwerpen dat is aangetroffen 

in de Maas wijst hierop en houden mogelijk verband met uitgebreide sociale 

netwerken in de Bronstijd. In de Bronstijd worden namelijk voor het eerst duidelijke 

sociale hiërarchiën herkenbaar, omdat enkele mensen opvallend ‘rijk’ begraven 

worden. Door een zogenaamd gift-exchange mechanisme wisselen deze leiders 

kostbare goederen met elkaar uit. 

3.2.3 De IJzertijd (800-12 voor Chr.): Subatlanticum 

Hoewel het klimaat in de IJzertijd vrijwel ongewijzigd bleef, veranderde de vegetatie 

in deze periode ingrijpend. Het eiken-berkenbos nam steeds verder af als gevolg 

van de uitbreiding van het areaal landbouwgrond en daarmee samenhangend het 

toenemende oppervlakte heidevelden. De lagergelegen elzenbossen bleven voorlopig 

intact. De veengroei in de laaggelegen delen van het landschap bereikte vermoedelijk 

in de IJzertijd zijn maximale omvang. De versnelde afvoer van het hemelwater, wat in 

de Bronstijd al was ingezet, nam door de toenemende ontbossingen vanaf de IJzertijd 

alleen maar toe. De versnelde afvoer van het oppervlaktewater resulteerde in een 

stagnatie van de veengroei en zal waarschijnlijk tot meer overstromingen van Roer en 

Maas hebben geleid. 

Bij voortdurend gebruik als akkerland raakten voorts ook de vruchtbare 

bodems op den duur uitgeput, waardoor boeren moesten uitwijken naar nieuwe 

vruchtbare gronden. Vanaf de Late Bronstijd of de IJzertijd ontstond hierdoor een 

landbouwsysteem dat noodzakelijkerwijs gebruik moest maken van een relatief 

groot landbouwareaal waarbij voortdurend nieuwe akkers werden aangelegd met 

achterlating van de uitgeputte gronden (Fokkens & Roymans, 1991; Schinkel , 

1999; Roymans & Gerritsen, 2002). De boerderijen verhuisden mee naar het nieuwe 

akkerareaal, waardoor wordt gesproken van zogenoemde ‘zwervende erven’. Uit 

divers grootschalig onderzoek blijkt dan ook dat de bewoning in Zuid-Nederland 

gedurende de IJzertijd werd gekenmerkt door verspreid in het landschap liggende 

boerderijen (voor een overzicht, zie Hiddink, 2005, 9). Na verloop van tijd trad er een 

natuurlijk herstel op van de eerder beakkerde gronden en konden deze opnieuw in 

40


gebruik worden genomen. Voorwaarde voor een dergelijk landbouwsysteem is de 

aanwezigheid van grote en aaneengesloten vruchtbare terrassen die een dergelijk 

zwervend systeem toelieten. De oudste bewoning in deze periode is dan ook 

geconcentreerd op de oeverwallen en goed ontwaterde terrassen van de Maas. Vanaf 

de Midden en Late IJzertijd ontstonden geleidelijk meer plaatsvaste nederzettingen. 

Gedurende de laatste fase van de Late IJzertijd, vlak voor de komst van de Romeinen 

wordt de relatief eenvoudige, agrarische samenleving waarschijnlijk complexer. 

Zuid-Nederland ligt dan in de periferie van de Keltische wereld, waarvan het 

centrum zich in Frankrijk en Duitsland bevindt. De complexiteit van de Keltische 

agrarische samenlevingen blijkt onder andere uit bestuurlijke centra (oppida), 

een surplusproductie in de landbouw, markten en het eerste Keltische geld. Deze 

Keltische maatschappij kende geen centrale macht, maar bestaat uit vele ‘koningen’ 

en ‘chiefs’ die elkaars gelijken zijn (Roymans, 1990). Sporen van deze complexere 

maatschappij met grote oppida zijn in Nederland nog niet gevonden, maar wel in 

België, Frankrijk en Duitsland. 

3.3 De Romeinse tijd (12 voor-450 na Chr.): Subatlanticum 

Met de komst van de Romeinen eindigt de Prehistorie en begint de periode waar 

zowel archeologische als geschreven bronnen voorhanden zijn. Klimatologisch 

veranderde er in de Romeinse tijd vrijwel niets. De grootste veranderingen vonden 

plaats in de samenleving die veel complexer werd als gevolg van centralistische 

41 

Figuur 19. Foto woonstalboerderij 

in het 

prehistorisch dorp 

Eindhoven.

Figuur 20. Luchtfoto 

van het hoofdgebouw 

van het Romeins villacomplex 

Kerkrade- 

Holzkuil. 


machtsstructuren en daarmee samenhangende organisatie en infrastructuur, die o.a. 

tot een enorme economische groei leidden. Naast nieuwe ontwikkelingen bleven 

echter ook oude gewoonten in gebruik, zeker in de ‘ver van Rome’ gelegen periferie. 

Het veranderingsproces wordt ook wel romanisering genoemd en staat voor een 

complex proces dat zich in een samenleving afspeelt nadat deze met de Romeinse 

cultuur in aanraking komt of van het Romeinse rijk deel uitmaakt. Romanisering 

kenmerkt zich daarin dat in deze nieuwe samenleving een Romeinse invloed 

merkbaar is. De wijze waarop dit proces op verscheidene plaatsen en/of tijdstippen 

precies verloopt en gestuurd wordt, is afhankelijk van de samenstellingen van 

bevolkingsgroepen en het zich ontwikkelende culturele landschap (zie o.a. Slofstra, 

2002). 

In de Romeinse tijd werd nog doelmatiger met het landschap omgegaan. Het 

landschap stond grotendeels ten dienste van de mens, wat leidde tot grote 

teruggang in het bosbestand. De bewoning concentreerde zich in kleine gehuchten 

die vaak aan de rand van de uitgestrekte akkerarealen lagen. De nederzettingen 

en mogelijk de bijhorende akkerarealen en grafvelden bleven soms enkele 

eeuwen op dezelfde locatie bestaan. Naast deze (vanuit de IJzertijd) traditionele, 

landelijke nederzettingen, ontstonden in de Romeinse tijd echter ook nog andere 

nederzettingsvormen. In de eerste plaats de zogenaamde villacomplexen (figuur 

20). Deze villacomplexen vormden de zetels van de rijkere of rijkste bovenlagen van 

de bevolking, de grootgrondbezitters, die ook goede relaties (zowel economisch als 

politiek) en ook huizen in de steden bezaten. Tot deze rijksten zullen zowel Romeinen 

42


en/of Galliërs behoord hebben, maar ook de inheemse elite. Onder deze bovenlaag 

bevonden zich de boeren die grond pachtten, variërend van bezitters van kleine 

villacomplexen tot boeren van omheinde nederzettingen of individuele boerderijen 

(de traditionele kleine landelijke nederzettingen), maar ook ambachtslieden en kleine 

handelaren. Helemaal onderaan de maatschappelijke ladder stonden de armen 

of afhankelijken, die zich slechts als arbeider op de landerijen konden aanbieden. 

Mogelijk behoorden tot deze onderste lagen ook slaven, maar dit is niet bewezen voor 

onze contreien. 

Naast de villacomplexen ontstonden in de Romeinse tijd voor het eerst ook 

wegdorpen (vici) of zelfs steden. Van steden kan echter alleen gesproken 

worden in het geval van Nijmegen of Tongeren; in Limburg bestonden hoogstens 

wegdorpen (zoals Coriovallum, het huidige Heerlen). Dorpen en steden, maar ook 

de zogenaamde stationes (rustplaatsen of controleposten), zijn te vinden langs 

belangrijke wegen (of waterwegen). In het onderzoeksgebied vormden de Maas en 

Roer geschikte waterwegen, die zeker in het natte seizoen gebruikt konden worden 

als transportroutes (voor handel of militaire doeluiteinden). Daarnaast legden de 

Romeinen, zoals bekend, een uitgebreid wegennet aan om de belangrijkste centra 

in het Romeinse rijk met elkaar te verbinden en een snel transport van de troepen 

mogelijk te maken. Ook handelaren en de lokale bevolking konden natuurlijk 

van dit wegennet gebruik maken. De Romeinen zochten voor hun wegen een 

verkeersvriendelijk landschap, waarbij de aard van de wegen werd aangepast aan 

de aard van het landschap. De gangbare constructiewijze bestond uit een verhard, 

43 

Figuur 21. Romeinse 

weg

Figuur 22. Romeinse 

weg zichtbaar als een 

verhoging op de AHN. 


centraal weglichaam al dan niet geflankeerd door greppels. Het is bekend dat aan 

beide zijden van de Maas een Romeinse weg liep. Aan de westzijde bevond zich de 

weg van Tongeren naar Nijmegen en aan de oostzijde de weg van Trier naar Xanten. 

Van deze laatste liep het tracé door het oostelijk deel van de gemeente (zie paragraaf 

4.3.3). 

3.4 De Middeleeuwen en de Nieuwe tijd 

3.4.1 De Middeleeuwen (450-1500 na Chr.) : Subatlanticum 

Na de val van het Romeinse Rijk aan het begin van de 5e eeuw volgde een afname 

van de bevolkingsdichtheid en een algehele culturele en economische terugval. Als 

gevolg van de afgenomen bevolkingsdruk waren minder akkers in gebruik en trad in 

de eerste helft van de Vroege Middeleeuwen (Merovingische tijd) een licht herstel op 

van het bosareaal. Uit pollenonderzoek is gebleken dat in deze periode het aandeel 

pollen van akkergewassen afnam tenkoste van een toename van het aandeel pollen 

van bosvegetatie (Kooistra, 1996). Pas vanaf de Karolingische periode (9e – 10e 

eeuw) neemt het landbouwareaal weer toe ten behoeve van de groeiende bevolking. 

Er ontstonden grote hoven die centra van de landbouw vormden. De bewoners van de 

rijkste hoven groeiden uit tot de machthebbers en woonden in stenen woontorens die 

uitgroeiden tot de latere kastelen. 

44


De Volle en vooral de Late Middeleeuwen waren perioden van grote agrarische 

expansie, zo ook in de gemeente Roermond. De opkomst van de verschillende 

bevolkingskernen leidden tot een toenemende vraag naar voedsel. Om hieraan 

te voldoen werden ook de minder gunstige, kleinere en meer geïsoleerd gelegen, 

minder vruchtbare gronden ontgonnen (zgn. kampontginningen of wüstungen). 

Daarnaast werden geleidelijk de relatief lagergelegen delen grenzend aan de 

oude akkercomplexen in gebruik genomen en vennen gedempt. Hierdoor ontstond 

langzaam maar zeker een groot aaneengesloten open akkercomplex met aan de 

randen zowel verspreide als geclusterde boerderijen. Uit een studie van Renes blijkt 

dat vrijwel het gehele Laat Glaciale terras en grote delen van het Holocene Maasdal 

in de loop van de Late Middeleeuwen in gebruik waren genomen als landbouwgrond 

(Renes, 1999). Door de groei van de stad Roermond nam in de 12e eeuw ook de 

vraag naar bouwmaterialen explosief toe. Het benodigde hout werd gekapt in de 

bossen in het oostelijk deel van het onderzoeksgebied en in de Meinweg, gelegen 

op het hoogterras. De naam Meinweg is mogelijk afgeleid van 'gemeinte' duidend op 

het feit dat dit gemeenschappelijke grond was waar de omringende dorpen (zoals 

ook Herkenbos) gebruik van konden maken. Door de toenemende houtkap namen 

de bossen in omvang af en breidden het hakhout, heide en jeneverbessen zich uit 

(Renes, 1999). 

Vanaf de Late Middeleeuwen kreeg de mens steeds meer invloed op het landschap. 

Zo werden de loop van de Maas en Roer verlegd en werden waterlopen gegraven om 

natte gebieden te ontwateren. Soms werd er handig gebruik gemaakt van de natte 

gebiedsdelen door er kastelen in te leggen, met grachten die gevuld werden met het 

natuurlijk aanwezige water. Op een dergelijke locatie is in de omgeving van Swalmen 

zo onder andere de waterburcht Hillenraad ontstaan. 

3.4.2 De Nieuwe tijd (vanaf 1500 na Chr.): Subatlanticum 

De expansie van de bevolking en de steeds meer bepalende rol van de mens in het 

landschap zet zich versterkt voort in de Nieuwe tijd. Dit blijkt vooral uit de groei, 

in aantal en volume, van stedelijke centra, een goed ontwikkelde infrastructuur 

en uitgebreide ontginningen. Nog duidelijker als in de Late Middeleeuwen vormen 

Limburg en Nederland nu een deel van een dynamisch politiek Europa, met 

voortdurend wisselende machtstrijden en bestanden tussen verschillende stedelijke 

centra en adelijke en geestelijke leiders. 

Zoals hierboven beschreven werden vanaf de Late Middeleeuwen ook de lager 

gelegen delen van het landschap ingrijpend door de mens beïnvloed. Het elzenbos 

werd ontgonnen ten behoeve van weidegrond. Daarnaast werd in deze periode 

veen gestoken ten behoeve van de turfwinning. Dit ging samen met de eerste 

systematische aanleg van afwateringssystemen (sloten, kanalen, etc.), hetgeen een 

sterke ontwatering/ verdroging van het gebied tot gevolg had. Eind 19e eeuw waren 

45


grote oppervlakten van de zandgronden ontgonnen ten behoeve van de landbouw. 

Op historische kaarten (Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1992) is een landschap 

zichtbaar dat, behalve uit grote akkerlandcomplexen, voor een deel bestaat uit 

heidegronden. Deze heidegronden vormden een essentieel onderdeel van het 

toenmalige gemengde landbouwsysteem omdat ze voorzagen in de schapenmest en 

plaggen die nodig waren voor de bemesting van de akkers en in hout voor de bouw. 

De laaggelegen, nattere delen waren voornamelijk in gebruik als weidegrond. 

Naast de zich voortdurend ontwikkelende verdedigingswerken van stedelijke centra 

werden op ‘het platteland’ ter bescherming tegenovers rovers en plunderende bendes 

landweren opgeworpen. Landweren dateren in het algemeen uit de 14e of 15e eeuw 

en dienden voornamelijk om het grondgebied van een nederzetting te beveiligen 

tegen ongewenste bezoekers (Baas, e.a., 2005). Ook dienden de wallen vaak als 

veekering om te voorkomen dat de gewassen op de akkers door het vee beschadigd 

zouden worden. In de 17e en 18e eeuw werden op het platteland schansen (ook wel 

boerenschansen) aangelegd, waarin de bevolking zich met het vee kon terug trekken 

als zich rovende bendes of legers in de regio ophielden. Met name de tachtigjarige 

oorlog was een barre tijd: de Limburgse plattelandbevolking werd tijdens deze periode 

meermaals door zowel de huurlegers van de Prins van Oranje als die van de Spaanse 

koning geplunderd. Schansen dateren dan over in het algemeen uit de 17e, maar 

ook nog uit de 18e eeuw (Renes, 1999). Dergelijke schansen werden bij voorkeur 

aangelegd in ontoegankelijke gebieden waar men zich kon verstoppen (verschansen) 

voor de plunderende legers. Een goed voorbeeld zijn moerasachtige gebieden 

(broekgebieden), omdat vijandige legers niet graag door natte gebieden trokken. Door 

het graven van een gracht, met een wal aan de binnenzijde ontstond een beschermde 

binnenplaats omringd door water. 

Als gevolg van het menselijk gebruik van het landschap was vanaf de Late 

Middeleeuwen een duidelijke landschappelijke driedeling ontstaan: een landschap 

met nederzettingen, cultuurgronden (akkers en weilanden) en de zogenaamde 

'woeste gronden', waarbij de geomorfologie bepalend was voor de geografische 

spreiding van deze driedeling. Vanaf de Nieuwe tijd had het menselijk ingrijpen 

nog veel meer gevolgen, met het ontstaan van stedelijke centra, heidegebieden en 

gereguleerde waterwerken. Uiteindelijk hebben deze ontwikkelingen geresulteerd 

in het tegenwoordig zichtbare landschap (zie ook Leenders, 1996). De invloed van 

de mens in het landschap is vanaf de industriële revolutie dermate extreem dat de 

oorspronkelijke samenhang tussen het gebruik en het landschappelijk substraat 

steeds meer verloren is geraakt. Technische ontwikkelingen maken zelfs bouwen op 

het water mogelijk. Voor deze jongere perioden kan een studie naar de historische 

geografie van een gebied de oorspronkelijke samenhang weer inzichtelijk maken en 

daarmee een bijdrage leveren aan de archeologische verwachting (zie ook paragraaf 

4.3.4.2). 

46


4 Archeologische inventarisatie 

4.1 Het bodemarchief 

De archeologie houdt zich bezig met het bodemarchief en met enkele prehistorische 

en historische bovengrondse overblijfselen. 

Ten behoeve van het opstellen van het verwachtingsmodel is getracht een zo 

compleet mogelijk overzicht te verkrijgen van de in het onderzoeksgebied aanwezige 

bekende archeologische vindplaatsen. De informatie over deze vindplaatsen is 

afkomstig van verschillende bronnen: 

1. het Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS) van de Rijksdienst voor 

Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten [RACM]); 

2. de Archeologische Monumenten Kaart (AMK; ROB, 2003); 

3. de werkgroep archeologie van de stichting RURA (Rura); 

4. De Heemkundevereniging Roerstreek (HVR); 

5. Milieu- en Heemkundevereniging Swalmen (MHVS); 

6. Heemkundevereniging Maas- en Swalmdal (HVMS). 

In totaal zijn in het onderzoeksgebied 1012 archeologische vindplaatsen bekend 

(kaartbijlage 1; deelrapport II). In tabel 3 is het aantal archeologische vindplaatsen 

per bron weergegeven. Let op, een vindplaats is niet hetzelfde als een waarneming, 

dit wordt verderop uitgelegd. 

Bron Aantal vindplaatsen 

ARCHIS 905 

AMK 75 

RURA + HVR + MHVS+ HVMS 32 

Totaal 1012 

4.1.1 ARCHIS waarnemingen 

In de Monumentenwet 1988 is vastgelegd, dat archeologische vondsten en 

grondsporen gemeld moeten worden. Het maakt daarbij niet uit of het gaat om 

toevalsvondsten (van het oppervlak geraapt of bijvoorbeeld aangetroffen in een 

bouwput) of om vindplaatsen die door middel van archeologisch onderzoek ontdekt 

en/of onderzocht zijn. Van de vondstmelding worden de gegevens uiteindelijk door 

de RACM in ARCHIS, het geautomatiseerde archeologische informatiesysteem 

47 

Tabel 3. Aantal 

vindplaatsen in de 


per bron.


van Nederland, vastgelegd. Hiertoe krijgt iedere vondstmelding een ARCHISwaarnemingsnummer. 

De RACM is verantwoordelijk voor het beheer van ARCHIS. 

In ARCHIS staan binnen de huidige gemeente Roermond 622 bekende 

archeologische waarnemingen en 6 vondstmeldingen geregistreerd (peildatum 

29/10/2006). Het betreft locaties waar ‘losse’ archeologische vondsten en/ 

of waarnemingen zijn gedaan. Deze waarnemingen zijn als puntlocatie en met 

het waarnemingsnummer aangegeven op de kaarten (kaartbijlagen 1 en 5). Eén 

ARCHIS-waarnemingsnummer kan betrekking hebben op meerdere perioden 

(bijvoorbeeld IJzertijd en Romeinse tijd), maar ook op meerdere complextypes 

(bijvoorbeeld nederzetting en grafveld). In dergelijke gevallen omvat één ARCHISwaarnemingsnummer 

meerdere vindplaatsen (bijvoorbeeld een nederzetting uit de 

IJzertijd en een grafveld uit de Romeinse tijd). Het is dus van belang dat de ARCHISwaarnemingsnummers 

worden opgesplitst naar vindplaats. Dit heeft uiteindelijk 

geresulteerd in het benoemen van 905 vindplaatsen binnen de gemeente Roermond 

(tabel 3). Deze verwerkingsslag wordt in §4.2 nader toegelicht. 

Update van het vindplaatsenbestand 

Het opstellen van de archeologieatlas voor de gemeente Roermond heeft een 

doorlooptijd van 1,5 jaar gekend. Het risico bestaat daardoor dat de atlas reeds 

verouderd is, voor hij in gebruik wordt genomen. Daarom is ervoor gekozen ook 

de sinds 29/10/2006 nieuw bijgekomen archeologische vindplaatsen (peildatum 

19/03/2008) op de uiteindelijke verwachtingskaart weer te geven. Deze 

vindplaatsen zijn echter niet nader geanalyseerd, zoals voor de reeds bekende 

vindplaatsen wel is gebeurd en zijn om die reden ook niet meegenomen bij het 

opstellen van het archeologisch verwachtingsmodel. Desondanks blijft het model 

onverminderd gelden aangezien het is gestoeld op de relatie tussen een groot 

aantal reeds bekende vindplaatsen en de landschappelijke kenmerken binnen 

de gemeente Roermond, die onder invloed van enkele nieuwe vindplaatsen niet 

wijzigen. Het betreft de ARCHIS-waarnemingen 9625, 408749, 409527, 409594, 

409605, 410024 en de ARCHIS-vondstmeldingen 403644, 403981, 404954, 

404956, 405445, 406197. Voor de exacte gegevens van deze vindplaatsen wordt 

verwezen naar ARCHIS II (http://archis2.archis.nl). 

4.1.2 Rijksmonumenten: Archeologische Monumenten Kaart (AMK) 

Archeologische vindplaatsen met een bijzondere archeologische waarde kunnen 

door het Rijk zijn benoemd tot archeologisch monument. Dit betekent echter niet 

een monument dat (juridisch) een beschermde status heeft, zoals men traditioneel 

onder het begrip 'monument' zou begrijpen. Het begrip archeologisch monument 

betekent slechts dat het om een terrein gaat dat een archeologische waarde bezit. 

48


Er bestaan vier verschillende gradaties van archeologische monumenten (zie 

hieronder tabel 4) waarvan alleen de hoogste, de beschermde terreinen met een 

zeer hoge archeologische waarde, wel deze beschermde status bezitten. Deze 

bescherming houdt in dat geen andere bestemming of bodemingrepen op dit terrein 

zijn toegestaan. In principe kan elke vindplaats worden ‘aangedragen’ om een 

monumentenstatus te verkrijgen, maar de RACM beslist uiteindelijk of en welke status 

aan dit Rijksmonument toegekend wordt. De monumenten zijn vastgelegd op de 

Archeologische Monumenten Kaart (AMK). Op deze kaart staan de bekende terreinen 

met archeologische status weergegeven. 

Binnen de gemeente Roermond bevinden zich volgens de AMK 56 monumenten 

met een uiteenlopende status (peildatum 29/10/2006; zie ook tabel 4). Evenals bij 

de ARCHIS-waarnemingen geldt dat ook een monument betrekking kan hebben op 

meerdere archeologische perioden en complextypen. Als gevolg hiervan hebben de 

53 monumenten betrekking op 75 verschillende vindplaatsen. De AMK-terreinen zijn 

als vlak en met een AMK-code weergegeven op de kaartbijlagen 1 en 5. In bijlage 

1 is een uitgebreide beschrijving opgenomen van de verschillende archeologische 

monumenten. 

Waarde Monument 

Terrein met archeologische waarde 8533,8569, 8571, 8575, 8576, 857711141, 

11142 

Terrein met hoge archeologische waarde 8527, 8552, 8553, 11234, 11235, 11259, 

15137, 16025 

Terrein met zeer hoge archeologische 8525, 8543, 8544, 8551, 8554, 8555, 8557, 

waarde 

8558, 8559, 8660, 10278, 10906, 11175, 

11179, 15136, 15773, 15774, 15945 

Terrein met zeer hoge archeologische 1348, 1382, 1383, 1384, 1385, 1386, 1387, 

waarde, beschermd 

1388, 1389, 8546, 8560, 8561, 8562, 8563, 

8564, 8565, 8566, 8567, 8568, 11176 

Veel van de monumenten binnen de gemeente Roermond hebben betrekking 

op grafheuvels die verspreid over het gebied liggen (met name in de voormalige 

gemeente Swalmen). Ook liggen in de gemeente een aantal monumenten met sporen 

van bewoning van jager-verzamelaars. Verder zijn het bewaard gebleven deel van de 

Romeinse weg en de landweer ten oosten van Swalmen als monument aangewezen. 

Binnen de historische kern van Roermond is het kloosterterrein van de Munsterabdij/ 

kerk aangewezen als archeologisch monument (figuur 23). In Asselt zijn onder andere 

de kerk en de kerkheuvel aangewezen als archeologisch monument. 

49 

Tabel 4. Waarde van 

de archeologische 

monumenten in de 

gemeente Roermond.

Figuur 23. Munsterkerk 

in het centrum 

van Roermond. 


4.1.3 Gemeentelijke monumenten 

Naast de door het Rijk benoemde monumenten, kunnen ook gemeenten (en ook 

provincies) archeologische monumenten benoemen en deze een gewenste status 

meegeven. In de voormalige gemeente Swalmen is dit vijf maal gebeurd, waarbij alle 

een beschermde status heen gekregen. Het gaat om de volgende monumenten: 

50


Adres - straat Nummer Plaats Status 

Bosstraat (bunkers WO II) geen nummer Swalmen beschermd monument 

Hoenderweg – de Lanck (Romeinse 

weg) 

geen nummer Swalmen beschermd monument 

Naborchweg (resten steenoven bij 

Naborch) 

Pastoor Pinckersstraat bij 

(broodovens pal naast museum 

Asselt) 

Veestraat-Heydweg (landweer de 

Wolfsgraaf) 

51 

10 Swalmen beschermd monument 

26 Swalmen beschermd monument 

geen nummer Swalmen beschermd monument 

4.1.4 Vindplaatsen heemkundeverenigingen 

In ARCHIS staan alle aangemelde archeologische vindplaatsen geregistreerd. Er 

bestaan echter ook vindplaatsen die nog niet zijn geregistreerd. Met name vanwege 

achterstand in de verwerking van aanmeldingen en het niet aanmelden van vondsten 

is er een omvangrijk 'schaduwbestand' aan vindplaatsen. Informatie van lokale 

archeologische verenigingen is daarom onmisbaar om een goed overzicht te krijgen 

van het bestand aan archeologische vindplaatsen. In de gemeente Roermond zijn 

de archeologische vrijwilligers van RURA, HVR, MHVS en HVMS actief. Deze 

heemkundeverenigingen hebben veel kennis over de archeologie en de historie van 

de streek. Een deel van deze lokale kennis ligt opgeslagen in hun eigen archief. 

Om deze kennis te gebruiken bij onderhavig onderzoek zijn deze verenigingen 

geconsulteerd (contactpersonen: T. Lupak & J. Kempes voor RURA en HVR; W.Luys 

voor MHVS en HVMS). Dit heeft geresulteerd in 32 nieuwe, nog niet in ARCHIS 

geregistreerde vindplaatsen. 

4.1.5 Onbekende archeologische vindplaatsen 

Uit de ruimtelijke verspreiding van de vindplaatsen blijkt dat de vindplaatsen niet 

evenredig verdeeld zijn over het grondgebied van de gemeente. Dit is ook niet 

verwonderlijk omdat niet elke landschappelijke eenheid in het verleden even intensief 

of überhaupt gebruikt werd. Het verspreidingspatroon wordt echter niet alleen bepaald 

door het voormalige gebruik. Het verspreidingpatroon wordt ook sterk bepaald door 

de mate waarin archeologisch onderzoek heeft plaatsgevonden. Gebieden waar 

intensief ontwikkeld wordt en veel archeologisch onderzoek plaatsvindt, leveren ook 

veel archeologische vindplaatsen op. Een recent voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld 

het tracé van de A-73, dat vele vindplaatsen heeft opgeleverd, zelfs in gebieden 

met een lage archeologische verwachting (paragraaf 5.2). De wijk Hoogvonderen in 

Oost-Roemond daarentegen is een voorbeeld van ontwikkeling zonder archeologisch 

onderzoek: hier zijn geen archeologische vindplaatsen bekend, terwijl het gebied wel 

een hoge archeologische verwachting heeft (paragraaf 5.2).


In gebieden waar geen ontwikkelingen hebben plaats gevonden, zijn de vindplaatsen 

vaak ontdekt door de inzet van streekarcheologen die in hun vrije tijd opzoek zijn 

gegaan naar archeologische vindplaatsen. Dit werd en wordt veelal gedaan door het 

'afstruinen' van akkers. Doordat bepaalde vindplaatsen zijn afgedekt, bijvoorbeeld 

door een esdek, stuifzand of beekafzettingen, worden deze vindplaatsen niet ontdekt. 

Een andere ‘blinde hoek’ is het territorium van de streekarcheologen. Zo zijn naast 

de historische kernen vooral het Swalmdal en het Roerdal nauwlettend in de gaten 

gehouden, maar bijvoorbeeld niet of nauwelijks de landelijke gebieden ten zuiden van 

het Swalmdal en ten noorden van de Keulse baan. 

4.2 Verwerking van vindplaatsgegevens 

De opzet van de ARCHIS-database, waarin de archeologische vindplaatsgegevens 

liggen opgeslagen, laat zich niet direct vertalen in kaartjes met de verspreiding van 

vindplaatsen per periode, omdat een ARCHIS-waarneming meerdere vindplaatsen 

kan omvatten (zie §4.1.1). Om de beschikbare archeologische gegevens te kunnen 

gebruiken in het verwachtingsmodel dient eerst een bewerkingsslag te worden 

uitgevoerd teneinde de afzonderlijke vindplaatsen te bepalen. Bij de verwerking van 

de vindplaatsgegevens lijkt het voor de hand liggend om ook de monumenten als 

afzonderlijke vindplaatsen aan te duiden. De monumenten zijn echter gebaseerd op 

reeds bekende vindplaatsen. Om dubbeltelling te voorkomen zijn de monumenten 

daarom niet meegenomen in de bewerkingsslag om te komen tot de database 

met unieke vindplaatsen. Uiteindelijk is een database ontstaan bestaande uit 937 

vindplaatsen. Hiertoe zijn de volgende bewerkingsstappen uitgevoerd: 

1. samenvoegen van vindplaatsgegevens die betrekking hebben op dezelfde 

vindplaats en herdateren van de vindplaatsen; 

2. interpretatie vondstgegevens naar complextype; 

3. indelen naar voedseleconomie (jager-verzamelaars versus landbouwers). 

4.2.1 Samenvoegen en herdateren 

Het basiselement binnen ARCHIS en zijn ‘papieren’ voorgangers (het Centraal 

Archeologisch Archief (CAA) en het Centraal Monumenten Archief (CMA)) is de 

waarneming. Dit impliceert dat wanneer vondsten van één bepaalde vindplaats 

in verschillende jaren aangeleverd worden, de vindplaats automatisch meerdere 

waarnemingsnummers kent. In de analyse zijn alle waarnemingen die in feite één 

vindplaats representeren samengevoegd. 

Bij de aanmelding van vindplaatsgegevens in ARCHIS kan gekozen worden uit 

54 verschillende perioden of combinaties hiervan. In veel gevallen is het moeilijk 

om op basis van gering vondstmateriaal een archeologische vindplaats te dateren 

en wordt de vindplaats in ARCHIS breed gedateerd (bijvoorbeeld Paleolithicum- 

52


Neolithicum, ofwel ‘steentijd’). Dergelijke dateringen zijn, in het kader van de dataanalyse 

voor het verwachtingsmodel, moeilijk te verwerken. In sommige gevallen 

is het omgekeerde waar en zijn vindplaatsen tot op een decennium nauwkeurig 

gedateerd (bijvoorbeeld Vroege Middeleeuwen D), terwijl deze nauwkeurigheid voor 

het verwachtingsmodel veel te ver gaat. Ten behoeve van het verwachtingsmodel zijn 

daarom alle vindplaatsen opnieuw gedateerd. Hierbij zijn 15 archeologische perioden 

onderscheiden: 

1. Steentijd (300.000 - 4900 jaar voor Chr.); 

2. Paleolithicum (300.000 – 8800 jaar voor Chr.); 

3. Midden Paleolithicum (300.000 - 35.000 jaar voor Chr.); 

4. Laat Paleolithicum (35.000 – 8800 jaar voor Chr.); 

5. Mesolithicum (8800 jaar geleden - 4900 voor Chr.); 

6. Neolithicum (4900 - 2000 voor Chr.); 

7. Prehistorie (4900 - 12 voor Chr.); 

8. Bronstijd (2000 - 800 voor Chr.); 

9. IJzertijd (800 - 12 voor Chr.); 

10. Historie (12 voor Chr. - heden) 

11. Romeinse tijd (12 voor Chr. - 450 na Chr.); 

12. Middeleeuwen (450 – 1500 na Chr.); 

13. Vroege Middeleeuwen (450 - 1050 na Chr.); 

14. Late Middeleeuwen (1050 - 1500 na Chr.); 

15. Nieuwe tijd (1500 na Chr. -heden). 

De vindplaatsen uit de Nieuwe tijd zijn, tenzij gelegen in natte gebiedsdelen, 

verwijderd uit de database ten behoeve van het verwachtingsmodel. Veel 

vindplaatsen uit deze periode zijn gelegen binnen de historische kern van onder 

andere Roermond en betreffen gebouwen. Deze vindplaatsen vertroebelen echter 

het beeld over oudere perioden binnen de kernen. In het buitengebied betreffen de 

vindplaatsen uit de Nieuwe tijd veelal losse vondsten van aardewerk dat vaak met 

de bemesting is aangevoerd en daardoor over het algemeen op vrijwel elke akker 

wordt aangetroffen. Deze vondsten veroorzaken zodoende ruis en zijn derhalve uit de 

database verwijderd. Ten behoeve van de onderzoeksagenda zijn de vindplaatsen uit 

de Nieuwe tijd echter wel gebruikt en beschreven. 

Aan de natte gebiedsdelen werd in de Nieuwe tijd bijzondere aandacht geschonken. 

Niet alleen werden veel gebieden ontgonnen, ook werden de natte delen gebruikt 

om verdedigingswerken in aan te leggen. Deze vindplaatsen voegen derhalve iets 

wezenlijks toe aan de geschiedenis van het gebied en zijn daarom in de database 

behouden. In grafiek 1 wordt een overzicht gegeven van het aantal vindplaatsen dat 

per archeologische periode voorkomt. 

53

Grafiek 1. Aantal 

vindplaatsen in de 


per periode. 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Uit de grafiek blijkt dat met name de Late Middeleeuwen (19%), Romeinse tijd 

(15,7%) en het Neolithicum (12,2%) ruim vertegenwoordigd zijn binnen de grenzen 

van de gemeente. Hoewel het aandeel Mesolithicum en Paleolithicum laag is, wordt 

dit misschien vertekend omdat vondsten moeilijk direct aan deze perioden zijn toe 

te wijzen. Mogelijk behoren meerdere van de nu slechts als ‘algemeen steentijd’ te 

dateren vindplaatsen (opgeteld 22,3%), nog tot deze oudere perioden (al kunnen 

deze losse vuursteenvondsten ook uit het Neolithicum of de Bronstijd dateren). 

De verdeling van vindplaatsen per periode geeft eveneens een enigszins vertekend 

beeld, omdat het deels bepaald wordt door de locaties waar onderzoek heeft 

plaatsgevonden. Zo zijn veel van de Laat Middeleeuwse vindplaatsen gelegen in 

de Laat Middeleeuwse kern van Roermond, waar veel materiaal in de grond zit. 

Aangezien in dergelijke binnenstedelijke gebieden veel ruimtelijke ontwikkelingen 

en wegen rioleringswerkzaamheden plaatsvinden en bovendien een erg actieve 

archeologische werkgroep aanwezig is, worden natuurlijk veel archeologische 

vondsten gemeld. Zoals in §4.1.5 is besproken hoeft het feit dat van een bepaalde 

periode in de gemeente relatief weinig vindplaatsen bekend zijn, niet te betekenen 

dat deze vindplaatsen er niet zijn. Zo is bijvoorbeeld weinig over nederzettingen uit de 

Bronstijd bekend, terwijl gezien de aanwezigheid van grafheuvels en deposities in die 

periode zeker mensen in het gebied hebben geleefd. 

4.2.2 Indeling naar complextype 

Op grond van de vindplaatsgegevens kunnen archeologische vindplaatsen 

worden onderverdeeld in complextype (zoals nederzetting, grafveld, kampement 

rituele depositie, etc.). In tabel 5 zijn de vindplaatsen per periode geordend naar 

complextype. In de broninformatie uit ARCHIS ontbreekt echter vaak een duidelijk 

 

54


complextype. Vaak was het vanwege de verwerving (oppervlakte- of boorvondst, 

i.p.v. een opgraving), of vanwege weinig specifiek vondstmateriaal niet mogelijk 

de aard (en/of datering) van een vindplaats te bepalen en werd het complextype 

'onbekend' genoemd. Voor de vindplaatsen waarvan het complextype niet bekend 

is, is voor zover mogelijk wel getracht op basis van ervaring en vondstspectrum een 

complextype te bepalen. 

Met betrekking tot de vindplaatsen van jager-verzamelaars (Midden Paleolithicum- 

Vroeg Neolithicum) bestaan de vondsten vooral uit vuursteenartefacten zoals 

afslagen, klingen en schrabbers. Vindplaatsen bestaande uit slechts één of enkele 

van deze artefacten zijn getypeerd als losse vondsten. Vindplaatsen met een 

groter aantal artefacten uit overeenkomstige perioden en/of met kenmerkende 

vondstcategorieën zijn getypeerd als kampement. Indien naast vuursteenvondsten 

ook Neolithisch aardewerk aanwezig is, wordt niet van kampement maar van 

nederzetting gesproken. 

Bij de vindplaatsen van landbouwers kan een groot aantal complextypen worden 

onderscheiden. Het gaat vooral om nederzettingen en grafvelden, maar onder 

andere ook om pottenbakkerijen, kerken, kastelen, depots en wegen. Ook bij de 

vindplaatsen van landbouwers is de categorie met een onbekend complextype groot. 

Ook hier bestaat vaak te weinig informatie met specifieke vondsten om de aard 

van de vindplaats te duiden en een complextype toe te kennen. Een opmerkelijk 

verschijnsel is het voorkomen van aardewerkfragmenten die samen met mest op 

de akkers zijn gekomen. Tot voor kort werd aan deze vondstcategorie weinig tot 

geen aandacht besteed. Vanuit een integrale, cultuurhistorische benadering is 

het echter minder relevant of de vondsten in de vorm van huisvuil vermengd met 

mest op de akkers zijn gekomen. Ook deze vondsten hebben een archeologische 

betekenis, omdat ze informatie verschaffen over het gebruik van het gebied in 

(pre)historische tijd en (verschuivingen in) het akkerareaal in de nabijheid van 

huisplaatsen en nederzettingen. De datering van de scherven geeft bovendien inzicht 

in het tijdstip waarop (grootschalige) bemesting en de vorming van het esdek heeft 


Uit de tabel komt naar voren dat er uit alle perioden een groot aantal vindplaatsen 

is waarvan het complextype onbekend is. Dit is, zoals beschreven, veelal een 

gevolg van de wijze waarop de vindplaatsen ontdekt zijn en/of het ontbreken van 

specifiek vondstmateriaal. Verder blijkt dat het grootste deel van de vindplaatsen 

uit de Bronstijd betrekking heeft op begraving en slechts een zeer klein deel 

op nederzettingen. Uit de Romeinse tijd is dan weer een relatief groot aantal 

nederzettingen en klein aantal grafvelden bekend. Opvallend is dat ondanks de 

gekende bevolkingsafname in de Vroege Middeleeuwen, uit deze periode een relatief 

groot aantal nederzettingsterreinen bekend is. In de Late Middeleeuwen domineren 

de complextypen die verband houden met de stad Roermond. 

55

Tabel 5. Vindplaatsen: 

periode en complextype. 


Datering Complextype Aantal vindplaatsen 

Steentijd kampement 77 

losse vondst 64 

Paleolithicum losse vondst 2 

Paleolithicum Midden kampement 1 


Paleolithicum Laat kampement 3 


Mesolithicum kampement 31 


Prehistorie akker 1 

depositie 1 

graf 1 

graf (urnenveld) 1 

grafheuvel 2 

nederzetting 3 

onbekend 39 

Neolithicum graf 1 

grafheuvel 3 

grafveld 1 

kampement 20 

kampement/nederzetting 9 


Bronstijd depositie 7 

graf 1 

graf (crematie) 1 


grafheuvel 16 

grafveld 2 


onbekend 11 

IJzertijd graf 4 



grafheuvel 1 


onbekend 37 

historie onbekend 1 

schip 1 

Romeinse tijd depositie 2 

graf 1 


grafveld 9 

heiligdom 2 


onbekend 103 

pottenbakkerij 2 

steenbakkerij 3 

versterking 1 

villa complex 1 

villacomplex 2 

wachtpost 1 

weg 6 

Middeleeuwen kerk? 1 

onbekend 34 


stad 1 

56


Datering Complextype Aantal vindplaatsen 

Middeleeuwen Vroeg graf 2 

grafveld 3 

kerkheuvel 1 


onbekend 54 


versterking 1 

walburcht 1 

Middeleeuwen Laat akker 4 

graf 2 

kasteel 4 

kerk 7 

kerkhof 3 

klooster 10 

motte 2 


onbekend 97 


schip 2 

stad 27 


versterking 2 

versterkt huis 3 

wal 3 

waterburcht 1 

Nieuwe tijd huisplaats 1 

industrie? 2 

landweer 3 

schans 3 

stad 1 

versterking 1 

Onbekend Beschoeiing 1 

brug 1 

industrie 1 

kerkhof 1 

onbekend 12 

schip 1 

stad 1 

weg 2 

Eindtotaal 937 

4.2.3 Indeling naar voedseleconomie 

Ten behoeve van het archeologisch verwachtingsmodel voor het onderzoeksgebied 

(hoofdstuk 5) zijn alle vindplaatsen (alle ARCHIS-waarnemingen, vondstmeldingen 

en vindplaatsen van RURA, HVR, MHVS en HVMS) ingedeeld op basis van de 

voedseleconomie. Hierbij zijn twee groepen onderscheiden: 

- jager-verzamelaars; 

- landbouwers. 

In plaats van het hanteren van de verschillende archeologische perioden (Paleo-, 

Meso- en Neolithicum) wordt in onderhavig rapport bewust gebruik gemaakt van 

57

Tabel 6. Vindplaatsen: 

voedseleconomie. 


het begrip jager-verzamelaars. Alle vindplaatsen die dateren vanaf de Bronstijd 

worden tot landbouwgemeenschappen (of ‘landbouwers’) gerekend. De scheiding 

tussen Mesolithicum en Neolithicum (ca. 5.000 voor Chr.) is gebaseerd op het (al 

dan niet) sedentaire karakter van de samenlevingen (onder meer afgeleid van het 

voorkomen van aardewerk). Dit betekent evenwel niet dat de mensen van de ene 

op de andere dag van een jager-verzamelaars-bestaan plotseling overgingen op 

landbouw. Het is waarschijnlijk dat er sprake was van een langdurige periode waarin 

beide voedselvoorzieningssystemen naast elkaar en gecombineerd voorkwamen. De 

locatiekeuzefactoren voor jager-verzamelaars zijn dus behalve voor het Paleolithicum 

en Mesolithicum voor de gemeente Roermond in hoge mate ook van toepassing voor 

het Neolithicum. 

Vindplaatsen met een datering Paleolithicum-Neolithicum zijn als vindplaatsen 

van jager-verzamelaars beschouwd indien alleen vuursteen voorkomt in de 

vondstbeschrijvingen. Of beter gezegd: indien aardewerk hierin ontbreekt. 

Zoals beschreven kan op basis van het veelal geringe en weinig diagnostische 

vondstmateriaal vaak niet exact worden vastgesteld uit welke periode een vindplaats 

dateert. Het onderscheid tussen de verschillende economische bestaanswijzen kan 

op basis van vondstmateriaal van prospectief onderzoek dan ook niet altijd met 

zekerheid gemaakt worden. 

Datering jager-verzamelaars Landbouwers 

Steentijd 141 

Paleolithicum 2 

Paleolithicum Midden 10 

Paleolithicum Laat 10 

Mesolithicum 46 

Neolithicum 90 24 

Prehistorie 1 47 

Bronstijd 42 

IJzertijd 58 

historie 2 

Romeinse tijd 147 

Middeleeuwen 37 

Middeleeuwen Vroeg 70 

Middeleeuwen Laat 178 

Nieuwe tijd 12 

Onbekend 20 

Totaal 300 637 

58


4.3 Resultaten: de archeologische vindplaatsen van Roermond 

4.3.1 De Vroege Prehistorie 

Voor het Paleolithicum, Mesolithicum en een groot gedeelte van het Neolithicum, 

waarin de mens als jager-verzamelaar leefde, geldt in het algemeen dat weinig 

sporen en resten over zijn gebleven, ook in Roermond. Dit komt enerzijds door de 

kleinschaligheid en relatief korte tijdspanne dat men zich op één locatie ophield, 

waarbij men de ondergrond niet of nauwelijks verstoorde (sporen achterliet) en/of 

relatief weinig afval achterliet. Anderzijds ligt de oorzaak in de post-depositionele 

processen, waardoor resten en sporen met grotere waarschijnlijkheid zijn vergaan 

of vernietigd als gevolg van nadien plaatsgevonden erosieve processen. Dit laatste 

geldt in Roermond met name voor het Holocene maasdal (voor alle Paleolithische 

en Mesolithische vindplaatsen), maar ook voor het glaciale Maasterras (voor alle 

Paleolithische vindplaatsen), omdat de rivier met zijn westelijke verplaatsing veel van 

het oudere landschap met mogelijke archeologische resten heeft ‘opgeruimd’. Meer in 

het algemeen echter geldt dat vindplaatsen van de jager-verzamelaars erg kwetsbaar 

zijn, aangezien het om ondiep reikende vondstlagen gaat, die door landbewerking 

verstoord kunnen worden. Landbouwers laten meestal (ook) diepere grondsporen na, 

zodat in ieder geval een deel van de resten minder kwetsbaar is. 

In totaal zijn in de gemeente Roermond 10 vindplaatsen uit het Midden Paleolithicum, 

10 vindplaatsen uit het Laat Paleolithicum, 41 vindplaatsen uit het Mesolithicum (zie 

figuur 49) en 114 vindplaatsen uit het Neolithicum (zie figuur 50) bekend. 

4.3.1.1 Midden Paleolithicum (300.000 – 33.000 jaar voor Chr.) 

De 10 vindplaatsen uit het Midden Paleolithicum bestaan uit 1 kampement en 9 losse 

vondsten. Het kampement (waarnemingsnummer 19200) ligt op locatie De Lanck te 

Swalmen, waar naast vuurstenen artefacten ook nog een vondst van natuursteen 

is gedaan (ARCHIS-waarnemingsnummer 9833). Zoals te verwachten is, liggen de 

vindplaatsen vooral op het Pleniglaciale Maasterras, het enige toegankelijke gebied in 

deze periode (zie § 2.2.2): in het noordwesten langs de Swalm en ten zuiden van de 

Keulse baan. De overige gebieden behoorden gedurende het Midden Paleolithicum 

namelijk nog tot het stroomdal van de (vlechtende) Maas. Eén losse vondst (ARCHISwaarneming 

9855) is echter wel op het Laat-Glaciale terras gevonden, maar betreft 

waarschijnlijk een verspoelde vondst. 

4.3.1.2 Laat Paleolithicum(33.000-8.800 voor Chr.) 

Ook de 10 vindplaatsen uit het Laat-Paleolithicum liggen met name op het 

Pleniglaciale Maasterras; ook in deze periode behoorden de overige gebieden 

nog tot het stroomdal van de (vlechtende) Maas. Slechts 1 melding (een losse 

vondst) is in het dal van de Maas gevonden, maar dit betreft een vondst die bij 

baggerwerkzaamheden is aangetroffen (ARCHIS-waarneming 38438). De overige 

59


9 vindplaatsen betreffen 3 kampementen en 6 losse vondsten (tabel 5). Eén van de 

losse vondsten (Archis-waarneming 130481) en 1 kampement (ARCHIS-waarneming 

31770) zijn aan de Federmesser-cultuur toegekend, terwijl voorts 1 kampement aan 

de Ahrensburg-cultuur kan worden toegeschreven (ARCHIS-waarneming 31673). De 

overige meldingen zijn niet nader aan een bepaalde cultuur toegewezen. 

4.3.1.3 Mesolithicum(8.800-4.900 voor Chr.) 

De 46 vindplaatsen uit het Mesolithicum bestaan uit 31 kampementen en 15 losse 

vondsten. Hoewel vanaf deze periode het gehele Laat-glaciale Maasterras voor 

de mens beschikbaar is, liggen ook de meeste mesolithische vindplaatsen op het 

Pleniglaciale terras. Een duidelijke verklaring hiervoor hebben we niet, maar het is 

bijvoorbeeld mogelijk dat de relatieve ondervertegenwoordiging van mesolithische 

vindplaatsen op het Laat-glaciale terras veroorzaakt wordt door de herkenbaarheid 

van vindplaatsen uit deze periode. Mogelijk dateren enkele van de niet nader 

dateerbare vindplaatsen (datering ‘steentijd’) uit het Mesolithicum. 

Enkele clusters met meerdere vindplaatsen uit het Mesolithicum vallen op (zie figuur 

49). 

In de eerste plaats het reeds in het Paleolithicum vaker bezochte gebied aan de 

Swalm, een gezien de natuurlijke omstandigheden – nabijheid van water - logische 

locatie. Opvallend binnen dit cluster is dat de meeste van deze vindplaatsen zich ten 

zuiden van de Swalm bevinden. 

Een tweede concentratie aan mesolithische vindplaatsen bevindt zich in het uiterste 

noorden van de gemeente, waar aan de Turfhei te Heide meerdere vindplaatsen 

uit de steentijd zijn aangetroffen. Enkele vindplaatsen zijn als archeologisch 

monument aangewezen (AMK-nummers 8660 en 10278). Beide monumenten 

betreffen een terrein van zeer hoge archeologische waarde, met resten uit het 

Mesolithicum en het Neolithicum. In het kader van de A73 heeft op de terreinen 

onderzoek plaatsgevonden, waarbij bleek dat de vuursteenconcentraties die werden 

aangetroffen grotendeels verstoord waren ('afgetopt'). 

Een derde opvallende concentratie van meldingen bevindt tegen de oostelijke 

begrenzing van de gemeente ten oosten van Boukoul. Hier zijn meerdere 

vindplaatsen uit de steentijd gevonden, waaronder enkele uit het Mesolithicum. Twee 

meldingen, op de locaties De Lanck en de Galgenberg, betreffen voormalige AMKterreinen 

(ARCHIS-waarnemingen 9433, 9533). Ook hier dus blijkt een voorheen 

als monument gedefinieerd terrein later toch minder waardevol. De reden hiervoor 

is dat deze kwetsbare vindplaatsen relatief snel verstoord kunnen zijn, als gevolg 

van bodemwerking (zoals ploegen). Het ploegen heeft tot gevolg dat weliswaar veel 

materiaal gevonden wordt, maar dat de context nu verstoord is. Op basis van een 

60


andere melding bestaat nu nog wel het monument 8558, een monument van zeer 

hoge archeologische waarde, met een grootte van 2,8 ha. Mesolithische resten zijn 

alleen onderzocht tijdens het boven beschreven onderzoek aan de A73. 

4.3.1.4 Neolithicum(4.900-2.000 voor Chr.) 

In Roermond zijn in totaal 114 vindplaatsen aan het Neolithicum toegeschreven, 

waarvan een groot gedeelte (70 %) losse vondsten betreft (tabel 5). In vergelijking 

met het Paleolithicum en Mesolithicum valt naast het grotere aantal ook de 

toename van het aantal complextypen op, omdat nu ook vondsten uit graven en 

mogelijke nederzettingen bekend zijn. Dit laatste is echter met behulp van alleen 

het vondstmateriaal niet eenvoudig te bepalen. Bij deze studie is er vanuit gegaan 

dat indien ook aardewerk tot het vondstspectrum van een vindplaats behoort, het 

complextype waarschijnlijk een nederzetting van landbouwers betreft en daarom 

nederzetting/kampement is genoemd. Indien alleen vuursteen is gevonden werd als 

complextype kampement toegekend. 

Zodoende lijkt nu het aantal kampementen tegenover het aantal nederzettingen 

aan te geven dat in Roermond ook gedurende het Neolithicum nog vooral jagerverzamelaars 

leefden (verhouding 20: 9). Deze conclusie is echter te voorbarig: het 

is zeer wel mogelijk dat deze verhouding veroorzaakt wordt door post-depositionele 

processen. Aardewerk is vergankelijk materiaal, dat door voortdurend opploegen, en 

als gevolg van vernatting, verdroging en vooral vorst, steeds verder uiteen brokkelt. 

Vuursteen is veel beter bestand en wordt bijgevolg vaker aangetroffen, ondanks dat 

beide materiaalgroepen misschien in overeenkomstige hoeveelheden zijn gebruikt. 

Uit het verspreidingspatroon van de neolithische vindplaatsen blijkt dat deze meer 

verspreid over het gehele onderzoeksgebied voorkomen dan vindplaatsen uit 

voorafgaande perioden: ook op het Laat-glaciale terras zijn nu meerdere vindplaatsen 

aanwezig. De verspreiding correspondeert grotendeels met die gebieden die op 

de verwachtingskaart voor jagers en verzamelaars een hoge verwachting hebben 

gekregen. 

Culturen 

Opmerkelijk is een aardewerkvondst in het Maasdal die aan de zogenaamde Lineair 

Bandkeramiek (LBK) wordt toegeschreven (ARCHIS-waarneming 29397), omdat deze 

cultuurgroep eigenlijk vooral in Zuid-Limburg voorkomt. De vondst sluit goed aan bij 

de in de NOaA genoemde LBK-vindplaatsen uit het Maasdal (zie bijlage 2, paragraaf 

2 De Vroege Prehistorie). Naast deze LBK-melding is binnen de gemeente Roermond 

in vier gevallen de Michelsbergcultuur herkend. Het gaat in de eerste plaats om 

een gebied ten oosten van de Kitskensberg en ten zuiden van de Keulse baan 

(ARCHIS-waarnemingen 9295,44201 en 44202). ARCHIS-waarneming 9295 betreft 

een losse vondst binnen een groter gebied met AMK-status. Het gaat om de AMK- 

61


terreinen 11141 en 11142, respectievelijk 15 en 9 ha groot, die nadien onder andere 

zijn onderzocht in het kader van de aanleg van de N293 (Van Dijk 1999; Verhart& 

Wansleeben 1999). Op de terreinen zijn vondsten uit het Neolithicum aangetroffen. 

De waarnemingen 44201 en 44202 liggen iets verder naar het oosten en zijn de 

aanleiding geweest hier monumenten te definieren. Het gaat respectievelijk om AMKterrein 

15136, een terrein van zeer hoge archeologische waarde en AMK-terrein 

15137, een terrein van hoge archeologische waarde. Op beide terreinen zijn scherven 

van de Michelsbergcultuur gevonden, maar niet of nauwelijks grondsporen (Verhart & 

Wansleeben 1999). Een laatste melding van de Michelsbergcultuur ligt ten zuidwesten 

van Swalmen, direct ten westen van de N271, met het toponiem Swalmen-Sypenhof 

(ARCHIS-waarneming 47150). Tijdens prospectie en een proefsleuvenonderzoek 

werden vondsten aangetroffen, maar geen te relateren grondsporen. De opgravers 

gaan uit van een slechte conservering aangezien het meeste vondstmateriaal uit de 

bouwvoor komt. 

In twee gevallen wordt de zogenoemde Enkelgraf cultuur genoemd (ARCHISwaarneming 

29478 en 29489), beide op de Bosheide te Swalmen, in het uiterste 

noodoosten van de gemeente. De Enkelgrafcultuur wordt echter tot het Late 

Neolithicum gerekend en daarom zullen deze waarnemingen verder besproken 

worden in § 4.3.2.1 

4.3.2 De Late Prehistorie 

Sporen van menselijke activiteiten uit het Laat Neolithicum, de Bronstijd en de 

IJzertijd zijn over het algemeen talrijker dan uit de Vroege Prehistorie, maar ook 

hier hebben post-depositionele processen veel vernietigd of verstoord. Binnen 

de gemeente Roermond zijn slechts vijf vindplaatsen uit het Laat Neolithicum, 42 

vindplaatsen uit de Bronstijd en 58 vindplaatsen uit de IJzertijd bekend (figuren 50 

en 52). Net als in geheel Zuid-Nederland zijn ook in Roermond vindplaatsen uit het 

Laat Neolithicum en de Bronstijd erg zeldzaam. Opvallend voor Roermond is dat 

ook de IJzertijd weinig voorkomt, terwijl deze periode elders in Zuid-Nederland niet 

zeldzaam is. Schaars zijn met name de nederzettingen, waarvan er op dit moment 

in de gemeente Roermond slechts drie uit de Bronstijd en acht uit de IJzertijd 

worden vermoed. We moeten echter niet vergeten dat vooral bij de IJzertijd nog 

veel nederzettingen ‘schuil’ kunnen gaan in de groep vindplaatsen waarvan het 

vindplaatstype onbekend is. Wat eveneens ontbreekt zijn vindplaatsen die wijzen op 

de productie en/of verwerking van ijzer, dat in tegenstelling tot brons ook lokaal (met 

moerasijzererts) kon gebeuren. 

Naast deze algemene lacunes ontbreken voorts ook voor deze perioden veelal 

nauwkeurige dateringen; in de meeste gevallen is alleen sprake van ‘Bronstijd’ of 

‘IJzertijd’. Slechts bij enkele meldingen naar aanleiding van opgravingen (bijv. aan 

62


de Musschenberg, grafheuvels te Swalmen en divers onderzoek ten behoeve van 

de aanleg van de A73), waarbij ook het vondstmateriaal geanalyseerd is, komen 

nauwkeurigere dateringen voor. Zo bestaat nu bijvoorbeeld in het geheel geen beeld 

van verschillen tussen de Vroege Bronstijd, de Midden Bronstijd, de Late Bronstijd tot 

Vroege IJzertijd, de Midden IJzertijd en de Late IJzertijd. 

Opmerkelijk goed vertegenwoordigd in Roermond in vergelijking met overige regio’s 

zijn de deposities van met name wapens, een gebruik dat oorspronkelijk vanaf het 

Neolithicum voorkomt, maar vooral vanaf de Bronstijd ‘zichtbaar’ wordt. Het gaat 

vooral om baggervondsten uit de Maas, hetgeen wederom aangeeft hoe bepaalde 

gegevens eigenlijk alleen (figuurlijk) boven water komen als gevolg van ruimtelijke 

ontwikkelingen. Het betekent dus niet dat deposities niet ook elders kunnen 

voorkomen: ook in de dalen van de Roer en de Swalm en oude Maasgeulen kunnen 

deposities aanwezig zijn. De thema’s depositie en religie/spiritualiteit staan de laatste 

jaren in een groeiende belangstelling en het is pas sinds kort dat methodieken worden 

ontwikkeld die het mogelijk maken om mogelijke locaties van deposities op te nemen 

in verwachtingskaarten. 

4.3.2.1 Laat-Neolithicum (2900-2000 voor Chr.) 

Verschillende neolithische culturen zijn nog nauwelijks onderscheiden in het huidige 

archeologische bestand, maar in een aantal gevallen konden wel vindplaatsen in het 

Laat-Neolithicum gedateerd worden. Het gaat om in totaal vijf waarnemingen, die 

twee vindplaatsen betreffen. In beide gevallen gaat het om begravingen. 

Twee waarnemingen betreffen begravingen van de zogenoemde Enkelgraf 

cultuur (ARCHIS-waarneming 29478 en 29489), dicht bij elkaar op de Bosheide 

te Swalmen, in het uiterste noodoosten van de gemeente. Waarneming 29478 

betreft een grafheuvel en waarneming 29489 een grafveld. Deze meldingen zijn 

bijzonder, aangezien vondsten van deze cultuur vooral in Noord-Nederland worden 

aangetroffen. De cultuur wordt als voorganger op de Klokbeker cultuur gezien, die wel 

algemeen is in Limburg. 

De overige drie waarnemingen met neolithische graven uit het Laat Neolithicum zijn 

ARCHIS-waarnemingen 29459, 29488 en 31553. Waarnemingen 29459 en 29488 

liggen eveneens op de Bosheide te Swalmen, vlak bij elkaar en de twee Enkelgrafwaarnemingen. 

Aangezien de waarnemingen op maximaal 250 m van elkaar liggen 

zouden ze tot een enkel grafveld kunnen behoren. Op de locatie 29488 werd een 

grafheuvel, waarschijnlijk behorend tot de klokbekercultuur, in 1936 (Bursch) en 

in 1969 (BAI) onderzocht, waarna de heuvel in 1992 door de toenmalige ROB is 

gerestaureerd. Op de locatie ARCHIS 29459 heeft Bursch in 1936 eveneens een 

grafheuvel onderzocht, waarbij begravingen uit het Laat Neolithicum en de Bronstijd 

werden vastgesteld. 

63


Waarneming 31553 ligt ook op het Pleniglaciale terras, maar zuidelijker: ten oosten 

van Boukoul-Hillenraad. Het gaat om een gebied met grafheuvels met ringwallen, die 

waarschijnlijk uit de Bronstijd dateren. Waarneming 31553 beschrijft het uitgevoerd 

onderzoek op deze locatie (Bursch in 1937, BAI in 1972) met resten van begravingen 

uit Laat Neolithicum en de Bronstijd, terwijl tevens resten uit de Vroege IJzertijd zijn 

aangetroffen. 

De resten uit het Laat Neolithicum te Roermond betreffen dus alleen graven, die 

steeds in de directe nabijheid van graven uit de Bronstijd liggen. De gewoonten voor 

begraving in Roermond lijken tussen het Laat Neolithicum en de Vroege Bronstijd dus 

een zekere mate van continuïteit te bezitten. 

4.3.2.2 Bronstijd (2.000-800 voor Chr.) 

Indien we het overzicht van bekende vindplaatsen in Roermond bekijken (tabel 

5), valt op dat de Bronstijd na het Paleolithicum en het Mesolithicum de minste 

ARCHIS-waarnemingen heeft. Deze ondervertegenwoordiging geldt niet alleen voor 

de gemeente Roermond, maar is algemeen voor Zuid-Nederland. Dat tot op heden 

weinig materiaal uit de Bronstijd is aangetroffen, wil natuurlijk niet zeggen dat er niet 

of nauwelijks bewoning was . Waarschijnlijk worden de vindplaatsen niet herkend 

of zijn ze niet meer herkenbaar. Zo is het aardewerk uit de (Vroege en met name 

Midden)Bronstijd veel brosser dan het materiaal daarvoor en daarna. Dit materiaal 

verweert erg snel als het aan de oppervlakte komt. Vuurstenen artefacten die 

specifiek uit de Bronstijd komen, zijn niet bekend, dus het is ook nog eens mogelijk 

dat enkele vindplaatsen met vuurstenen artefacten vindplaatsen uit de Bronstijd 

betreffen. Grafheuvels uit deze periode zijn vooral bewaard gebleven op plaatsen 

waar ze niet zijn geëgaliseerd door bijvoorbeeld landbouwwerkzaamheden (Van der 

Graaf, 1989). Zo liggen ook de Bronstijd grafheuvels bij Swalmen vooral in oude 

bosgebieden. 

De helft van het aantal ARCHIS-waarnemingen uit de Bronstijd in de gemeente 

Roermond betreft graven (21), meestal grafheuvels, die voornamelijk zijn 

aangetroffen in de bosgebieden ten oosten van Swalmen (figuur 52). Slechts twee 

archis-waarnemingen van graven komen van duidelijk andere locaties, te weten 

de Musschenberg (ARCHIS-waarneming 36698) en de Kitskensberg (ARCHISwaarneming 

34708). 

Van de 21 waarnemingen van graven zijn 19 locaties als archeologisch monument 

geregistreerd. Meerdere van deze grafheuvels zijn archeologisch onderzocht, zoals 

de grafheuvels binnen archeologische monumenten 8576, 8577 en 15945 (Lanting & 

van der Waals, 1974). 

64


Tegenover dit grote aantal bekende begravingen, staan slechts drie waarnemingen 

die mogelijk op nederzettingen wijzen (ARCHIS-waarnemingen 44172, 44452, 

406709). Bij geen van deze zijn echter daadwerkelijk plattegronden van boerderijen 

bekend. ARCHIS-waarneming 406709 en 44452, beide vastgesteld met onderzoek 

ten behoeve van de aanleg van de A73, liggen vlak bij elkaar, ten zuidwesten van 

Swalmen. ARCHIS-waarneming 44452 , de noordelikste van de twee, beschrijft 

de vindplaats Swalmen-Nieuwenhof, direct ten zuiden van de Swalm, op het laatglaciale 

Maasterras. Tijdens een proefsleuvenonderzoek zijn hier aardewerk en 

vuurstenen artefacten en ook enkele kuilen en paalsporen uit de Late Bronstijd tot 

Vroege IJzertijd gevonden, maar archeologische structuren als huisplattegronden 

zijn niet herkend. De vindplaats is niet geselecteerd voor een definitieve 

opgraving. Waarneming 406709, ca. 200-300 m zuidelijker, beschrijft aangetroffen 

vondstmateriaal uit de Vroege en Late Prehistorie en historische perioden, waaronder 

ook scherven van de wikkeldraadcultuur (Vroege Bronstijd). Sporen werden echter 

niet waargenomen. 

ARCHIS-waarneming 44172 betreft het onderzoek aan de Musschenberg in 

Roermond-Herten, waar naast grafheuvels uit de Vroege IJzertijd (Niederrheinische 

Grabhügel cultuur) ook resten uit het Neolithicum, de Bronstijd, de IJzertijd, Romeinse 

tijd en Middeleeuwen zijn aangetroffen. Tevens zijn hier twee scherven uit de Vroege 

Bronstijd, en twee concentraties aardewerk uit de overgang van Midden naar Late 

Bronstijd gevonden. Bovendien is – temidden van urnengraven uit de Vroege IJzertijd 

- een cluster met paalsporen uit waarschijnlijk de Late Bronstijd gevonden. Een 

duidelijke plattegrond is niet herkend, maar de sporen wijzen wel op één of meerdere 

kleine gebouwtjes. 

Opvallend tussen de vindplaatstypen uit de Bronstijd zijn de deposities. Het gaat om 

7 deposities, te weten 4 bijlen, 2 zwaarden en 1 dolk. Verder bevinden zich tussen 

de Bronstijd vindplaatsen met een ‘onbekend’ vindplaatstype nog eens 5 meldingen 

van een bijl die tijdens baggerwerkzaamheden naar boven zijn gekomen, die 

waarschijnlijk eveneens met deposities te maken hebben. Het begrip depositie wordt 

gebruikt, indien we van mening zijn dat de mens opzettelijk bepaalde voorwerpen 

heeft achter gelaten. Hoewel zeker ook profane redenen voor enkele gevonden 

deposities bestaan en dit natuurlijk moeilijk is vast te stellen, gaan we er vanuit dat 

de meesten deposities een spirituele achtergrond hebben. Zekerheid hierin heeft 

men alleen als ook een gemarkeerde sacrale ruimte bestaat, zoals bijvoorbeeld een 

tempel of grafveld. Maar ook op basis van een opvallende vondstsamenstelling en/ 

of context (grondsporen, landschappelijke omgeving) worden rituele deposities 

onderscheiden. Het bekendste fenomeen betreft het deponeren van bijzondere 

(gave!) bronzen voorwerpen, voornamelijk wapens in natte gebieden zoals 

moerassen. Opmerkelijk zijn echter ook de vondsten uit rivieren, zoals bijvoorbeeld is 

gebleken uit baggervondsten uit de Maas bij Roermond. Deze relatief grote aantallen 

65


van wapens in een rivier komen vooral voor in Maas, Waal en Rijn, binnen de 

driehoek Tiel-Duisburg-Roermond (van den Broeke, 2005). De monding van de Roer 

in de Maas speelt daarbij volgens Roymans een belangrijke rol (Roymans, 1991), 

omdat op diverse andere plaatsen in Europa deze wapenvondsten namelijk vooral op 

locaties worden aangetroffen waar twee rivieren elkaar ontmoeten. 

Tot slot moet nog opgemerkt worden dat een differentiatie tussen de Vroeg-, Midden 

en Late Bronstijd slechts bij enkele graven of vondsten mogelijk was; in de meeste 

ARCHIS-meldingen worden algemene dateringen genoemd. 

4.3.2.3 IJzertijd (800-12 voor Chr.) 

In totaal zijn in de gemeente Roermond 58 vindplaatsen uit de IJzertijd bekend, 

waarvan 37 met onbekend vindplaatstype. Drie van de waarnemingen met een 

onbekend vindplaatstype gaan om opgebaggerde zwaarden uit de Late IJzertijd. Van 

de vondstomstandigheden is erg weinig bekend (zelfs de toegevoegde coördinaten 

zijn slechts een benadering), maar gezien de aard van deze vondsten en de natte 

context waarin ze zijn gevonden kunnen dit (rituele) deponeringen zijn geweest. 

Twaalf vindplaatsen (21%) betreffen begravingen. Het gaat vooral om vondsten 

uit urnenvelden (Late Bronstijd – Vroege IJzertijd), maar in één geval ook van een 

grafheuvel (ARCHIS-waarneming 31553), te midden van grafheuvels uit de Bronstijd. 

In een ander geval bestaat juist een verband met graven uit een opvolgende 

periode: In Maasniel (ARCHIS-waarneming 30691) werden resten van een graf 

uit de IJzertijd gevonden, in de directe omgeving van een Romeins grafveld. De 

bekendste grafvondsten uit de IJzertijd stammen natuurlijk van de Musschenberg, 

waar met grootschalig onderzoek eind jaren ’90 begin 2000 een groot gedeelte van 

een urnenveld werd onderzocht. In totaal werden 153 bijzettingen gedocumenteerd, 

daterend tussen 800 en 600 v. Chr. (Tol, e.a., 2000). Hierbij werd echter nog niet 

het gehele grafveld onderzocht. Volgens Lohof, die aangrenzend een aanvullend 

onderzoek deed, zijn in het grafveld Musschenberg in totaal waarschijnlijk 350 tot 450 

graven aanwezig geweest (Lohof, 2001). 

Acht vindplaatsen uit de IJzertijd (slechts 14%) wijzen op de aanwezigheid van 

nederzettingen. In de meeste gevallen gaat het slechts om vondsten van aardewerk; 

alleen tijdens archeologisch onderzoek in Swalmen-Middelhoven, voorafgaand aan 

de aanleg van de A73, zijn ook daadwerkelijk grondsporen uit de IJzertijd gevonden 

(ARCHIS-waarneming 46595). Herkenbare structuren van huisplattegronden zijn 

hierbij echter niet aangetroffen. Blijkbaar bevindt zich op deze locatie slechts 

een periferie van een vindplaats en niet de kern van een nederzetting. Als 

vervolgonderzoek is alleen een bouwbegeleiding uitgevoerd, die dit beeld bevestigde: 

66


slechts twee kringgreppels, een speker en enkele afzonderlijke kuilen werden 

gevonden. 

Ook voor het bestand van de IJzertijd geldt dat niet of nauwelijks in de Vroege, 

Midden en Late IJzertijd onderscheiden kan worden. Indien dit wel mogelijk was, 

zoals o.a. in het grafveld op de Musschenberg, betreft dit vooral de Vroege IJzertijd 

of iets algemener de Vroege tot Midden IJzertijd. Toch zijn ook enige, met name 

losse vondsten uit de veel zeldzamere Late IJzertijd wel bekend. Het gaat daarbij in 

de eerste plaats om de opgebaggerde vondsten: naast vier zwaarden uit de La Tène 

periode (ARCHIS-waarnemingen 15618, 15640, 16212, 21290) ook nog een dissel, 

een bijl en mogelijk twee bronzen armbanden (respectievelijk ARCHIS-waarnemingen 

17533, 16211, 1436 en 31832) die mogelijk op deposities uit deze periode wijzen. 

Hiernaast wijzen een Keltische munt op de Musschenberg (ARCHIS-waarneming 

51954), twee fragmenten van typische glazen armbanden uit de Latène-periode 

(ARCHIS-waarnemingen 131046, 131047) direct ten zuiden van Spik en twee van 

dergelijke fragmenten te Asselt (ARCHIS-waarnemingen 9648, 11372) op mogelijke 

locaties waar zich nederzettingen of graven uit de Late IJzertijd kunnen bevinden. 

Zowel de munt als ook de armbandfragmenten komen echter ook in Vroeg Romeinse 

contexten voor. Op twee locaties waar meer vondstmateriaal is gevonden, bestaat 

het vermoeden dat daadwerkelijk een nederzetting of grafveld uit de Late IJzertijd 

is aangetroffen. Het gaat om een grafveld direct ten oosten van Heide (ARCHISwaarneming 

31641), met aardewerk dat in de Midden tot Late IJzertijd gedateerd 

wordt en een mogelijke nederzetting aan de Eppenbroek direct ten zuiden van 

Swalmen, waar naast aardewerk driehoekvormige weefgewichten zijn gevonden 

(ARCHIS-waarneming 31650). 

67 

Figuur 24. Graf 158 

met urn tijdens de 

opgraving op de Musschenberg 

(Tol, Roymans, Hiddink 

& Kortlang, 2000: 

fig.2.6).


4.3.3 De Romeinse tijd 

Vindplaatsen uit de Romeinse tijd vormen na de Late Middeleeuwen de grootste 

groep in de gemeente Roermond. Dit wordt in de eerste plaats veroorzaakt door 

de grote bewoningsdichtheid in de Romeinse tijd, die beduidend groter was dan 

in voorafgaande perioden en de Vroege Middeleeuwen. Een tweede factor is de 

grotere en robuustere ‘output’ van gebruiksvoorwerpen en afval: afgezien van de 

grotere aantallen, bestaat veel beter goed gebakken aardewerk, en keramisch en 

natuurstenen bouwmateriaal, materiaal dat lang aan het oppervlak kan blijven liggen 

zonder te vergaan. Ten slotte bestaat de erfenis uit de Romeinse tijd ook uit zware of 

diep gefundeerde structuren zoals stenen gebouwen (met kelders), diep gefundeerde 

houtbouw, wegen en ovens. 

Binnen de gemeente Roermond zijn 147 vindplaatsen uit de Romeinse tijd bekend 

(zie tabel 7), waarvan 103 vindplaatsen van een onbekend vindplaatstype (enkele 

losse vondsten). Tussen de vele ARCHIS-waarnemingen met een onbekend 

vindplaatstype bevinden zich minstens 18 baggervondsten uit de Maas die mogelijk 

deposities zijn: 10 munten, 2 bijlen, 2 ketels, 2 fibulae 1 hanger en een stuk glas. Een 

opmerkelijke baggervondst betreft voorts de melding van een bronzen helm (ARCHISwaarneming 

30548). Enkele vindplaatsen van een onbekend type liggen vlakbij 

bekende nederzettingen of grafvelden en zullen hoogstwaarschijnlijk tot hetzelfde 

ensemble van woonplaatsen met bijbehorende grafvelden behoren, maar voor een 

groot gedeelte van deze vindplaatsen blijft de aard van de vindplaats voorlopig 

onduidelijk. 

Ondanks dat bij 70% van de vindplaatsen het vindplaatstype onbekend is, bezit 

Roermond reeds nu een veelzijdig beeld van een indrukwekkend cultuurlandschap 

uit de Romeinse tijd. Naast woonplaatsen, graven en deposities zijn delen van 

een Romeinse weg, locaties met ambachtelijke producties en meldingen over een 

heiligdom bekend. Het hoge aantal vindplaatsen met een onbekend vindplaatstype 

wees ons echter al op de beperkingen van het huidige bestand en dit geldt ook voor 

wat betreft de dateringen. De Vroege (15 voor Chr. – 69 na Chr.), Midden (69 - 270 na 

Chr.) en Late (270 – 450 na Chr.) Romeinse tijd zijn niet of nauwelijks onderscheiden. 

Aanwijzingen die duidelijk wijzen op bewoning (of begraving) in de Vroege of Late 

Romeinse tijd zijn uiterst zeldzaam. Vondsten uit de Vroege Romeinse tijd betreffen 

vooral de vondsten die in de vorige paragraaf reeds ter sprake zijn geweest, 

vondsten uit de late IJzertijd die tot in de Vroeg Romeinse tijd kunnen zijn gebruikt: 

twee van de opgebaggerde zwaarden (archis-waarnemingen 21290 en 16212), een 

opgebaggerde bronzen armband (archis-waarneming 31832), de fragmenten van 

glazen armbanden van Asselt en iets ten zuiden van Spik en de Keltische munt van de 

Musschenberg. Hiernaast komen alleen nog een spiraalfibula uit de verzameling van 

Gullion (archis-waarneming 33370, zonder duidelijke vondstlocatie), een Denarius 

(zilveren Romeinse munt, archis-waarneming 51879) van de Kitskensberg en een 

68


opgebaggerde helm (archis-waarneming 30548). De aanwijzingen voor de Late 

Romeinse tijd zijn zo mogelijk nog zeldzamer. Het gaat om aardewerk uit het grafveld 

direct ten noorden van de Zwarte berg (archis-waarneming 33446), aardewerk 

van de Musschenberg (archis-waarneming 403609) en een bronzen haarnaald 

van Asselt (archis-waarneming 1425), en tot slot om aardewerk in combinatie met 

bewoningssporen (een hutkom) uit de Late Romeinse tijd te Swalmen-Houterveld 

Noord (archis-waarnemingen 30664 en 30682). De vondstlocatie Swalmen- 

Houterveld Noord komt nog uitgebreid ter sprake bij de behandeling van de Vroege 

Middeleeuwen (paragraaf 4.3.4.1), aangezien op deze locatie ook begravingen uit de 

Vroege Middeleeuwen zijn aangetroffen. 

De nu bekende woonlocaties uit de Romeinse tijd in Roermond kunnen 

onderscheidden worden in landelijke nederzettingen en villacomplexen. Met de eerste 

groep worden eigenlijk de traditionele woonplaatsen bedoeld, zoals deze ook vanuit 

de metaalperioden bekend zijn: enkele alleenstaande hoeven, of kleine gehuchten 

met boerderijen die met behulp van houtbouw geconstrueerd zijn en te midden van 

hun kleine akkergebieden liggen. Zoals vermeld (hoofdsstuk 3.7) ontstaan naast deze 

traditionele nederzettingen ook nieuwe nederzettingstypen zoals het villacomplex, 

de vicus (het wegdorp) en zelfs steden, waarbij voor het eerst ook steenbouw een rol 

speelt. In Roermond zijn wat dit betreft alleen drie waarnemingen van villacomplexen 

bekend (ARCHIS-waarnemingen 6724, 30901 en 28405). Waarneming 6724 beschrijft 

het aantreffen van bouwmateriaal en aardewerk bij de aanleg van een grindgat in de 

huidige Oolderplas. De waarnemingen 30901 en 28405 liggen vlak naast elkaar (ca. 

100 meter) langs de noordelijke Swalmoever in Swalmen-Groenewoud en betreffen 

een archeologisch monument (AMK's 1386 en 15774). Gezien de nabijheid van de 

waarnemingen is waarschijnlijk sprake van één complex. Melding 28405 beschrijft de 

vondst van aardewerk, terwijl 30901 (ingevoerd door de ROB) geen nadere informatie 

verschaft. Opvallend is in ieder geval de nabijheid aan de Romeinse weg van Xanten 

naar Trier, die direct ten oosten van dit complex over de Swalm steekt. 

De overige (landelijke) nederzettingen liggen redelijk verspreid over het gehele 

grondgebied van Roermond: de Oolderplas, de Musschenberg, op de Zwarte berg bij 

Melick, de Melicker Heide, ter hoogte van de Leygraaf en de Elmpter weg, in Asselt, 

tussen Asselt en Swalmen, ten oosten van Swalmen aan de Swalm en tenslotte te 

Heide. Slechts enkele van de complexen zijn middels een proefsleuvenonderzoek 

onderzocht. Van de 11 waarnemingen van graven of grafvelden is met name het 

grafveld van Maasniel bekend, dat in de tachtiger jaren van de 20e eeuw door de 

stichting RURA gedeeltelijk is opgegraven (ARCHIS-waarnemingen 30691, 30686, 

30689, 30523, 15825, 31829, 31746, 19335 en 30680). 

69

Tabel 7. Overizcht 

van vindplaatstypen 

uit de Romeinse tijd. 


Romeinse tijd Vindplaatstype Aantal 

depositie 2 

graf 1 


grafveld 9 

heiligdom 2 


onbekend 103 



versterking 1 

villacomplex 3 

wachtpost 1 

weg 6 

Opvallend zijn twee meldingen met betrekking tot een heiligdom (ARCHISwaarnemingen 

30476 en 30484), vlak bij elkaar direct ten noorden van de rijksweg 

N280 Roermond-Horn in het holocene Maasdal. Naast het bekende wij-altaar aan 

de godin RURA (figuur 25) zijn ook meerdere fragmenten van tufsteen en keramisch 

bouwmateriaal gevonden. Mogelijk heeft het heiligdom gestaan nabij de monding van 

de Roer in de Maas (in de Romeinse tijd), maar dat blijft voorlopig hypothetisch. 

Waarnemingen van pottenbakkerijen en steenbakkerijen wijzen op enige 

economische activiteiten, zoals we deze vanaf de Romeinse tijd ook zeker mogen 

verwachten. De drie steenbakkerijen en één pottenbakkerij komen alle uit de buurt 

van Wieler (respectievelijk ARCHIS-waarnemingen, 29113, 30760, 121179 en 

27790). De tweede pottenbakkerij (ARCHIS-waarneming 33763)is zeer onzeker: het 

betreft een oude melding van een handelaar in porselein over naar België verkocht 

aardewerk uit de Romeinse tijd en Middeleeuwen. Als mogelijke herkomstlocatie 

wordt het (water)gebied tussen Hatenboer en Herten genoemd. Het lijkt wat mager 

dat productiecentra alleen bij Ool en Wieler hebben bestaan. Op meerdere locaties 

in de dalen van de Maas, Roer en Swalm kunnen gunstige locaties voor keramische 

producties hebben bestaan: er is klei of leem aanwezig en er bestaan soms goede 

vervoersmogelijkheid over water. 

Een opmerkelijke waarneming betreft de mogelijke resten van een Romeinse 

versterking onder het kerkje van Asselt (ARCHIS-waarneming 30827). Tijdens 

renoveringswerkzaamheden in 1916-1917, onder leiding van architect Cuijpers uit 

Roermond, worden door Van Beurden enkele funderingen aangetroffen die hij als 

'tolhuisje' en als fort interpreteert. Later zou Holwerda, na eigen onderzoek in 1928 

en 1929, Van Beurden’s interpretaties gedeeltelijk van de hand wijzen en de resten 

liever zien als behorend tot een vroegmiddeleeuwse curtis (zie hieronder bij Vroege 

70


Middeleeuwen). Opmerkelijk is ook dat in het kerkje zelf Romeins bouwmateriaal is 

hergebruikt. Het gaat daarbij om verschillende stukken keramisch bouwmateriaal en 

ook brokken met dakpanstukjes gemagerd caementitium, Romeins beton dus. Dit 

laatste wijst er waarschijnlijk op dat in de buurt een imposant Romeins gebouw heeft 

gestaan (villa, versterking?) met een hypocaustsysteem. 

Veel meer dan in voorafgaande perioden wordt vanuit het archeologisch bestand 

een cultuurlandschap met infrastructuur duidelijk. Opmerkelijk daarbij is vooral de 

Romeinse weg van Xanten naar Trier, waarvan het verloop bij Swalmen grotendeels 

gereconstrueerd kan worden. Ten oosten van Swalmen en Boukoul is de weg nog 

fysiek in het veld herkenbaar als een verhoogde grindbaan (figuur 21). Deze weg 

heeft tegenwoordig de naam 'Steinke'(Luys, 1993). Volgens Ort was op de plaats 

waar de weg de Swalm oversteekt op beide oevers een kiezeldam waarneembaar 

(Ort, 1884). Aan de noordzijde van de Swalm vervolgt de weg volgens Ort in 

noordoostelijke richting naar de Duitse grens. De ligging van deze weg is sinds kort 

bekend, dankzij het nieuwe digitale hoogte bestand van Nederland (AHN). Aangezien 

hiermee zeer fijne hoogteverschillen kunnen worden opgemerkt, kon de weg als 

rechtlijnige structuur vastgesteld worden (figuur 22 ). Uit de kaart, behorende bij de 

studie van Ort, wordt haaks op de weg van Xanten naar Trier, langs de noordoever 

van de Swalm, ook een Romeinse weg aangegeven die van Swalmen naar het Duitse 

Uerdingen loopt (Ort, 1884). Hoewel van deze weg geen waarnemingen bekend zijn, 

is het niet onwaarschijnlijk dat deze weg bestaan heeft. Langs de noordelijke oever 

71 

Figuur 25. Wijsteen Rura.


van de Swalm bevinden zich namelijk meerdere vindplaatsen van nederzettingen uit 

de Romeinse tijd die mogelijk door de weg verbonden zijn geweest. 

De weg Xanten-Trier, die Roermond met de ‘grote’ Romeinse wereld verbond, lijkt 

met zijn route op het pleniglaciale terras te blijven. Zoals hierboven vermeld is 

het verloop tot Boukoul redelijk zeker, maar verder naar het zuiden bestaat alleen 

nog een waarneming direct ten zuiden van de Keulse baan (ARCHIS-waarneming 

130479). Mogelijk wijst het vastgestelde grafveld ten westen van Staat (ARCHISwaarnemingen 

33878, 33879 en 33881) op het verloop daartussen. Graven, met 

name grafmonumenten, werden in de Romeinse tijd immers bij voorkeur langs 

wegen aangelegd. Restanten van de weg zijn voorts ten oosten van de Kitskensberg 

aangetroffen in de vorm van een grindstrook, geflankeerd door ondiepe greppels 

(Verhart & Wansleeben, 1999). Het is zeer aannemelijk dat naast deze hoofdweg ook 

nog enkele oost-west verbindingen hebben bestaan, routes tussen deze hoofdweg 

en de Maas, waarvan voorlopig nu alleen de noordoever van de Swalm genoemd kan 

worden. 

Een andere interessante locatie bevindt zich in het holocene Maasdal. Tussen Asselt 

en Leeuwen ligt een locatie met meerdere ARCHIS-waarnemingen, waarvan twee 

uit de Romeinse tijd: ARCHIS-waarnemingen 30623 en 30809, respectievelijk een 

melding van een Romeinse weg en een aangetroffen Romeinse munt. De melding 

over de weg is gebaseerd op een oude melding van Bursch uit 1937, die aan de 

hand van luchtfoto’s hier een Romeinse weg meende te zien lopen. Opvallend zijn 

in ieder geval ook de overige vondsten bij deze locatie: naast de Romeinse munt 

zijn ook meerdere bijlen uit de Bronstijd of het Neolithicum gevonden (ARCHISwaarnemingen 

3217, 3226, 4065, 4066, 4070). Dergelijk vondstmateriaal wijst 

in het beekdalonderzoek (paragraaf 5.3) veelal op bepaalde beekovergangen, 

verbindingsroutes die vaak gedurende langere perioden, dus ook tot in de Romeinse 

tijd, in gebruik zijn geweest. 

Een laatste opmerkelijke waarneming betreft een mogelijke wachtpost ten 

noordwesten van Swalmen (ARCHIS-waarneming 30754). Het is echter de vraag of 

deze melding ook daadwerkelijk een wachtpost betreft: in de melding wordt alleen 

gesproken over fundamenten van veldkeien in een bepaalde richting en aardewerk uit 

de Romeinse tijd. 

4.3.4 De Middeleeuwen en vroegmoderne tijd 

In deze paragraaf worden in eerste instantie de Vroege, Volle en Late Middeleeuwen 

(4.3.4.1) en de Nieuwe tijd (4.3.4.2) onderscheiden. Aangezien ons voor een 

inventarisatie van vindplaatsen uit de Nieuwe tijd ook historisch kaartmateriaal ter 

beschikking staat, worden in deze paragraaf ook historische kaarten beschreven. In 

paragraaf 4.3.4.3 tenslotte wordt aandacht besteed aan een bijzondere categorie van 

72


vindplaatsen uit de Middeleeuwen tot Vroegmoderne tijd, de oude historische kernen. 

Deze vindplaatsen vormen grote en gedifferentieerde ensembles van archeologische 

en historische gegevens, die het meest tot hun recht komen in een afzonderlijke 

bespreking per historische kern (alfabetisch). 

4.3.4.1 De Vroege Middeleeuwen (450 -1050) 

Ondanks dat vindplaatsen uit de Vroege Middeleeuwen binnen Nederland 

zeldzaam zijn, zijn in Roermond meerdere vindplaatsen aangetroffen. In totaal 

zijn 71 vindplaatsen uit de Vroege Middeleeuwen bekend, waarvan weliswaar 54 

met een onbekend vindplaatstype. Vijf meldingen hebben betrekking op resten 

van begravingen en zeven op die van nederzettingen. Hiernaast zijn nog een 

pottenbakkerij, een versterking en een walburcht bekend (zie ook tabel 5). Naast deze 

bekende waarnemingen bestaat nog een vindplaats die is onderzocht in het kader 

van de aanleg van de A73, maar (nog) niet in ARCHIS staat (zie onder). Tussen de 

vindplaatsen met ‘onbekende’ vindplaatstype bevinden zich 12 waarnemingen van 

baggervondsten uit de Maas, waaronder 4 zwaarden, 6 lanzen, 2 fibulae, een munt en 

een sieraad, mogelijke depositievondsten. 

De meeste waarnemingen hebben dateringen in de Karolingische of Ottoonse 

tijd (8e-11e eeuw), slechts in één geval is sprake van oudere vondsten: een 

Merovingische grafveld (5e-7e eeuw) en aangetroffen bewoningsresten uit de Laat 

Romeinse tijd (4e -5e eeuw) aan de Houtakker te Swalmen. De meest spectaculaire 

vondst staat nog niet in ARCHIS gemeld: de vondst van 1047 zilveren munten en 

minstens 26 sieraden, voornamelijk daterend uit de 9e eeuw. Deze opmerkelijke 

baggervondst werd echter pas ontdekt toen de lading grind (in Goes) werd gelost! De 

precieze locatie is natuurlijk, zoals bij alle baggervondsten, nagenoeg onbekend. 

Bij Asselt zijn drie locaties bekend, die waarschijnlijk op bewoning wijzen 

(nederzetting, hoeve), te weten ARCHIS-waarnemingen 9632, 19170 en 401061. 

ARCHIS-waarnemingen 19170 (nabij de kerk van Asselt) en 401061 (ten noorden 

van Asselt, bij camping Maaszicht) omvatten zowel aangetroffen funderingen als 

ander vondstmateriaal, maar ARCHIS-waarneming 9623 meldt alleen aangetroffen 

scherven. Een volgende locatie met bewoning betreft de dubieuze ARCHISmelding 

van het A73 onderzoek tussen Asselt en Swalmen, met coördinaten ten 

zuiden maar een toponiem (Middelhoven) ten noorden van de Swalm. Tijdens het 

proefsleuvenonderzoek zijn enkele kuilen en een graf uit de Karolingische periode 

gevonden, en ook iets ouder gedateerd aardewerk. 

Aan de Houtakker/Houterveld te Swalmen zijn aanwijzingen gevonden voor 

bewoning uit de Late Romeinse tijd tot in de Vroege Middeleeuwen (ARCHIS 15606), 

terwijl tevens Merovingische begravingen (rijengraven uit de 6e-7e eeuw) werden 

aangetroffen (ARCHIS-waarnemingen 30664 en 30682). Vermoedelijk behoorde een 

73


vastgestelde hutkom tot een nederzettingscomplex van rond 400 n. Chr. (Milikowski, 

1984). De bewoning lijkt hier vanaf de Romeinse tijd dus door te lopen tot in de 

Vroege Middeleeuwen. Ongeveer 1,5 kilometer ten westen hiervan werden tijdens 

een vlakdekkende opgraving ten behoeve van de aanleg van de A73 te Swalmen- 

Nieuwenhof (ARCHIS-waarneming onbekend) naast bewoningsresten uit de 7etot 

10e eeuw delen van een landelijke nederzetting uit de 12e eeuw gevonden 

(Gerrets, 2004). Twee volgende waarnemingen stammen eveneens van onderzoek 

ten behoeve van de A73. De eerste locatie is bij Straat (ARCHIS-waarnemingen 

404140 en 404861), waar een hoeve uit de Volle Middeleeuwen (11e-12e eeuw) 

werd aangetroffen (Schutte, 2005). De tweede locatie ligt iets ten zuidwesten van 

Straat (ARCHIS-waarneming 27101), waar aardewerk uit de Vroege Middeleeuwen 

(datering onbekend) is gevonden. Een laatste opmerkelijke nederzettingslocatie 

betreft de Zwarte berg te Melick tegen de zuidelijke gemeentegrens (ARCHISwaarneming 

15821), een opvallende verhoging in het Roerdal, waar ook resten uit de 

Romeinse tijd zijn gevonden. Tijdens een archeologische begeleiding bij de aanleg 

van rioleringen werden op deze locatie twee afvalkuilen uit de Karolingische periode 

aangetroffen. 

In totaal zijn drie of vier plaatsen met begravingen bekend, twee aan de noordelijke 

oever van de Swalm en één mogelijk twee te Swalmen-Middelhoven. Deze laatste 

(ARCHIS-waarnemingen 46594 en 46595) betreffen de vondsten van twee slecht 

bewaarde skeletten, waarvan er één met behulp van een C14-datering in de Volle 

Middeleeuwen gedateerd kon worden. Beide vondsten zijn tijdens onderzoek in het 

kader van de aanleg van de A73 ontdekt. Langs de noordelijke oever van de Swalm 

zijn twee locaties met begravingen uit de Vroege Middeleeuwen bekend. De eerste 

locatie betreft drie waarnemingen dicht bij elkaar (15606, 30682, 30664). Het gaat 

hierbij echter om één locatie: een door Holwerda in 1916 onderzocht Frankisch 

grafveld (Merovingisch rijengraf), dat 70 jaar later door Milikowski is gepubliceerd 

(Milikowski 1984) en waarbij naast graven ook bewoningsporen uit ca. 400 na Chr. 

aanwezig bleken te zijn. Hiermee is voor dit gebied een continuïteit van de Romeinse 

tijd tot in de Vroege Middeleeuwen aangetoond, een zeldzaamheid in Nederland. De 

tweede locatie betreft ARCHIS-waarneming 38496 te Swalmen-Groenewoudt, ca. 0,5 

kilometer verder naar het oosten. Hier is een zogenaamde een knikbeker uit de 7e 

of begin 8e eeuw gevonden, tijdens een klein onderzoek uitgevoerd door Bursch in 

1938. 

Een zeer opmerkelijke locatie uit de Vroege Middeleeuwen is de kleine Dionysiuskerk 

op de kerkheuvel te Asselt, als kerkheuvel (ARCHIS-waarneming 121180) en 

versterking/nederzetting (ARCHIS-waarneming 30839) in ARCHIS geregistreerd, 

die gezien het hergebruikte Romeinse bouwmateriaal uit de Vroege Middeleeuwen 

dateert. In 1916-1917 werd het kerkje onder leiding van architect Cuijpers uit 

Roermond gerenoveerd, waarbij ene Van Beurden aanwezig was en een schets heeft 

74


gemaakt van een volgens hem castellum-achtig gebouw met 'een rondeel op de vier 

hoeken'. Waarschijnlijk stamt het hergebruikte bouwmateriaal van een nabijgelegen 

villacomplex, of een ander imposant Romeins gebouw, dat echter nog niet is ontdekt 

(zie ook paragraaf 6.3.3.2). 

In de oorkonde uit 860, waarin Asselt voor het eerst genoemd wordt, wordt gesproken 

over de aanwezigheid van een koninklijke palts (palatium regium), die in 881 

of 882 door de Noormannen wordt veroverd om als uitvalsbasis te dienen voor 

plundertochten langs de Maas en in het Rijnland. Holwerda’s interpretatie – uit eigen 

opgravingen en de schets van Van Beurden - dat zich onder het kerkje de resten van 

een curtis (een Frankische adelijke hoeve) bevinden, wordt echter betwijfeld. Iets ten 

zuidoosten van de Asseltse kerk bevindt zich wel de Asselterhof, waar resten van een 

een walburcht zijn gevonden. Mogelijk behoren deze resten tot een curtis (ARCHISwaarneming 

52585). Tot slot zij nog vermeld dat onder de uit de Maas opgebaggerde 

zwaarden zich ook typische vikingen zwaarden bevinden, die verder alleen bekend 

zijn uit vikinggraven in Noorwegen (Gerrets, 2003, 83). 

De waarneming met betrekking tot een vroegmiddeleeuwse pottenbakkerij in de 

Oolderplas (ARCHIS-waarneming 33763) is niet zeker: het gaat om de reeds 

vermelde informatie van een porseleinhandelaar (zie ook paragraaf 6.3.3.2) met 

slechts zeer algemene locatiecoördinaten (1 vierkante kilometer), in het (water) 

gebied tussen Hatenboer en Herten. In de melding wordt gesproken over 'Romeinsch, 

Frankisch, Middeleeuws materiaal en gres de Flandre'. 

75 

Figuur 26. Het kerkje 

van Asselt gelegen 

op een uitstulping 

van het Laat Glaciale 

Maasterras.

Figuur 27. Resten van 

laat-middeleeuwse 

bebouwing op de 

Markt van Roermond. 


4.3.4.2 De Volle (1050-1250) en Late Middeleeuwen (1250-1500 na Chr.) 

De meeste bekende vindplaatsen van de gemeente Roermond dateren uit de 

Late Middeleeuwen. Van de 178 vindplaatsen is echter ca. de helft (97) van een 

onbekend vindplaatstype, meestal aardewerkscherven die aan het oppervlak zijn 

gevonden. Uit de vele complextypen valt duidelijk af te lezen, dat de maatschappij 

complexer is geworden. Naast de ‘normale’ bewoning (nu ook in de stad) en 

begraving, laten ook de kerkelijke (kloosters en kerken) en wereldlijke machten 

(kastelen, mottes, versterking, versterkt huis, waterburcht) hun sporen achter. 

Relatief veel waarnemingen betreffen vondsten uit de binnenstad van met name 

Roermond en daarna Asselt, terwijl uit de overige historische kernen doorgaans 

niet veel vindplaatsen bekend zijn. In Roermond bestaan deze waarnemingen 

vooral uit bewoningsporen op meerdere locaties uit de 12e t/m de 19e eeuw, maar 

ook resten van de Voogdij bij het Wilhelminaplein uit de 14e eeuw, resten van een 

pottenbakkersoven in de Godsweerderstraat, resten van begravingen (Munsterkerk, 

St.Chriftoffel kathedraal en Jesuïtenklooster), het kloosterleven (Karthuizerklooster 

en Jesuitenklooster) en resten van de stadsgracht, stadsmuur of vestingwerken. 

Ondanks dat reeds enig inzicht in de ontwikkeling van de laatmiddeleeuwse stad 

bestaat, kunnen bij onderzoek in de binnenstad nog steeds onverwachte zaken naar 

boven. Bijvoorbeeld nog in 2005, toen bij werkzaamheden op de Markt, een gebouw 

uit waarschijnlijk de 14e eeuw midden op de Markt werd ontdekt (Tichelman, 2005). 

Een andere verrassing betreft de werkzaamheden aan de achterkant van het huidige 

stadhuis in 1989, waar resten van een gracht met pallisade werd gevonden, die een 

gebied ten noorden – de huidge Swalmerstraat –lijken te hebben omsloten. Een paal 

76


uit de pallisade moet tussen 1259 en 1274 geveld zijn. De vondst lijkt dus op een 

versterkte huisplaats of hof te wijzen, waarvan de pallisade nog minstens tot in de 

tweede helft van de 13e eeuw heeft bestaan. 

In Asselt zijn naast de resten van de Dyonisiuskerk, en resten van een 

pottenbakkersoven (ARCHIS-waarneming 6590) eveneens bewoningsporen uit de 

Late Middeleeuwen gevonden. In overige historische kernen zijn de waarnemingen 

kerken (Herten en Maasniel) of versterkte huizen (Merum, Maasniel) of resten van 

bewoning (Swalmen). Van het landelijk gebied is eigenlijk veel minder bekend. 

Twee mottes zijn bekend: ARCHIS-waarnemingen 6632 en 34375, respectievelijk de 

Oudberg aan de Swalm, ten westen van Swalmen en de zogenaamde Drususberg, 

een locatie die nu niet meer bestaat, maar zich eens ter hoogte van de huidige 

Oolderplas bevond. Voorts zijn drie kastelen bekend: ARCHIS-waarnemingen 

130507 en 27781 met betrekking tot kasteel Oudborch te Swalmen, waarneming 

30746 voor kasteel Hillenraad ten zuiden van Swalmen en waarneming 21291 van 

kasteel Hammerveld aan de Roer. Overige vindplaatsen uit het landelijk gebied 

betreffen voornamelijk losse vondsten, die ook met bemesting op de akkers kunnen 

zijn gekomen. Slechts op een aantal locaties bestaat meer informatie. Zo zijn 

nederzettingsresten aangetroffen op de Zwarte berg te Melick, ten westen van Straat, 

in en ten zuiden van de historische kern van Roermond (Dr. Leurszijstraat), in Asselt, 

tussen Asselt en Swalmen en in Swalmen zelf. 

4.3.4.3 De Nieuwe tijd (vanaf 1500 na Chr.) 

De Nieuwe tijd betreft de jongste archeologische periode, die in Roermond – 

met zijn vele bovengrondse monumenten - nog overal prominent aanwezig is. 

De geregistreerde vindplaatsen uit de Nieuwe tijd bevinden zich overal binnen 

de gemeente, maar beperken zich grotendeels tot waarnemingen van enkele 

aangetroffen scherven. In totaal staan 50 meldingen uit de Nieuwe tijd in ARCHIS 

geregistreerd. Uiteindelijk is ten behoeve van het verwachtingsmodel slechts gewerkt 

met 12 relevante vindplaatsen (zie paragraaf 4.2). 

Het kleine aantal ARCHIS-meldingen uit de Nieuwe tijd, zegt vooral iets over hoe 

archeologen lang over deze periode hebben gedacht: resten uit de Nieuwe tijd waren 

minder waardevol, die oudere resten 'verstoorden'. De resten uit de Nieuwe tijd 

werden dan ook niet altijd belangrijk genoeg bevonden om in ARCHIS te registreren. 

Structuren uit de Nieuwe tijd zijn overal in de historische kernen aanwezig, zowel in 

de vorm van stratenpatronen als ook in bestaande monumenten. In de buitengebieden 

bevinden zich nagenoeg overal oppervlaktevondsten uit deze periode, die vooral met 

bemesting op de akkers terecht is gekomen. Vindplaatsen van bijvoorbeeld verlaten 

hoeves uit deze periode zijn niet bekend, omdat ze – met het algemeen voorkomende 

aardewerk op akkers – niet opvallen of op locaties van huidige boerderijen hebben 

77

Figuur 28. Reconstructie 

van de ontwikkeling 

van Roermond, 

naar Van de 

Garde, 2002. 


gestaan. Toch zijn ook in het buitengebied nog archeologische resten uit de 

Nieuwe tijd herkenbaar, zoals omgrachte en/of versterkte huizen, molens, kapellen, 

veldwegen,(boeren)schansen en een landweer. Bekend zijn o.a. de versterkte of 

omgrachte huizen van Zuidelijk Spick, Tegelreye, Hatten en de Olderhof. Het kasteel 

Hillenraad kent weliswaar een Laatmiddeleeuwse oorsprong, maar heeft uich 

natuurlijk gedurende de Nieuwe tijd verder ontwikkeld. In ARCHIS staan voorts drie 

78


schansen, een landweer, een huisplaats en twee mogelijke locaties voor industriële 

activiteiten geregistreerd. Ten oosten van Swalmen zijn bijvoorbeeld delen van een 

14e tot 15e eeuwse landweer bewaard gebleven (figuur 29). 

Binnen de gemeente Roermond zijn drie schansen bekend: op de rand van de 

moerassige gronden ten noorden van de N68, in de afgegraven uiterwaarden 

bij Hatenboer en in het dal van de Teutebeek. Deze laatste is herkenbaar op de 

Tranchotkaart uit begin van de 19e eeuw (figuur 30). De meeste schansen zijn 

opgeruimd nadat ze in onbruik waren geraakt. Volgens een schriftelijke mededeling 

van dhr. W. Luys (d.d. 26-07-2007) is de schans ten noorden van de N68 geen 

schans, maar een moated site. 

De schansen, die vooral in de tachtigjarige oorlog werden aangelegd, zijn nauwelijks 

archeologisch onderzocht. Men gaat er vanuit dat op het binnenterrein van een 

schans vooral houten bebouwing heeft gestaan (Luys, 1985). In 2003 werden bij een 

archeologisch onderzoek in Belfeld een schans onderzocht, waarbij ook resten van 

stenen bebouwing op het binnenterrein werden vastgesteld (Tichelman, in druk). 

4.3.4.4 Historische geografie 

Voor de beschrijving van de historisch geografische ontwikkeling van het 

onderzoeksgebied zijn naast enkele studies (o.a. Renes 1999) ook historische 

kaarten geraadpleegd, die hieronder kort beschreven zullen worden. Meer historische 

kaarten van het onderzoeksgebied zijn te vinden op de internetsites http://www. 

loegiesen.nl en http://www.ppsimons.nl/stamboom/kaarten.htm. De ontwikkeling 

van de verschillende historische kernen binnen de gemeente Roemond worden in 

paragraaf 4.3.4.5 besproken. 

Stadsplattegrond Roermond van Jacob van Deventer (16e eeuw) 

De opname van Roermond door Jacob van Deventer wordt algemeen rond ca. 1550 

gedateerd, maar stamt mogelijk al van voor 1549 (Koeman & Visser, 1998). Het beeld 

van deze kaart concentreert zich voornamelijk op de oude kern, waarbij in hoofdlijnen 

de wegen, waterlopen en belangrijkste bebouwing in het buitengebied direct rondom 

de stad zijn weergegeven (zie ook verderop in figuur 33). Toch valt uit deze kaart 

al het één en ander over de historische geografie af te leiden. Wat opvalt is dat de 

gronden rondom de stad vrijwel volledig ontgonnen waren. Roermond was gelegen 

in het Maasdal, één van de vruchtbaarste gebieden van Zuid Nederland. Grote delen 

van het Maasgebied waren zodoende al vroegtijdig voor de landbouw ontgonnen. 

Op de hoge terrasgronden lagen de akkergronden en de meeste nederzettingen. 

In de lagere delen, langs de bedding van de Maas, in het Roerdal en in het dal van 

de Maasnielderbeek (oude Maasgeul) lagen de graslanden. In de 16e eeuw had de 

Maas nog een actieve stroomgeul ten westen van het eiland waarop Hatenboer en 

Weerd lagen. Ook de loop van de Roer was anders. De rivier stroomde ten westen 

79

Figuur 29. Landweer 

ten oosten van Swalmen. 

Figuur 30. Uitsnede 

Tranchotkaart van 

Schans. 


80


en vervolgens bovenlangs Roermond en mondde daar uit in een meander van de 

Maas die ver richting oosten liep. Tegenwoordig ligt hier de Willem-Alexander haven 

(ANWB, 2004). Langs de Roer lagen meerdere watermolens. 

Ferrariskaart (18e eeuw) 

De Ferraris kaarten zijn geproduceerd op initiatief van Graaf de Ferraris om 

het Oostenrijkse Nederlanden in kaart te brengen (Koninklijke bibliotheek van 

België, 1965). Op de Ferraris kaart is vrijwel het gehele onderzoeksgebied 

omstreeks 1771-1778 afgebeeld. Uit deze kaart blijkt dat grote delen van het 

onderzoeksgebied in die periode reeds ontgonnen was. Naast de akkergronden 

op de hogere terreindelen en de weidegronden in de lagere gebieden zijn ook 

zogenaamde woeste gronden aangegeven bestaande uit de niet-ontgonnen broek-, 

heide- en veengronden. Hoewel de term ‘woeste grond’ anders doet vermoeden, 

werd bijzondere aandacht en zorg besteed aan deze gronden en vervulden ze een 

belangrijke rol in het landbouwkundig systeem. Zo werden ze o.a. gebruikt voor 

(schaaps)beweiding, plaggensteken en houtkap. De woeste gronden vormden tot 

in de 19e eeuw een wezenlijk onderdeel van het landbouw systeem (Renes, 1999). 

In het vruchtbare Maasgebied beperkten de woeste gronden zich tot de meest 

marginale gronden. Uit de kaart blijkt voorts dat de moerasgebieden met name in de 

oude Maasgeulen, zoals in de Laat Glaciale Maasmeanders, en ook in het Swalmdal 

lagen. Ten oosten van Boukoul bevond zich een ven, met daar omheen natte gronden. 

Dit zogenaamde 'Blank Water' is ontstaan op de wijstgronden ten oosten van de 

Peelrandbreuk. Op het hooggelegen Pleniglaciale Maasterras en het Hoogterras 

ten oosten van het onderzoeksgebied lagen uitgestrekte bossen en heidevelden. 

De landbouwgronden rondom Asenray lagen als een soort ontgonnen eiland tussen 

deze woeste gronden (figuur 31). Ook het landgoed Hillenraad valt op, met een 

groot gebied met strak verkavelde bossen en akkerlanden rondom het kasteel en de 

kasteeltuin. 

Op de Ferrariskaart zijn ook de beken in het gebied duidelijk weergegeven. Zo blijkt 

dat de Maasnielderbeek destijds ontsprong op het Hoogterras. Via Asenray stroomde 

de beek over het terras naar de oude Maasmeander en van daaruit via Maasniel 

naar Leeuwen, waar de beek uitmondde in de Maas. Vanuit het centrum van de oude 

Maasmeander stroomde een beek richting noorden via Asselt naar de Maas. De 

ligging van deze beek is vergelijkbaar met die van de huidige Leygraaf. In het uiterste 

noorden is in de moerassige oude Maasmeander een beekje te onderscheiden. 

Blijkbaar bestond de Teutebeek in die periode dus al. Op de kaart is ook goed te 

zien dat de zone waar nu het Lateraalkanaal ligt, destijds nog tot de graslanden ten 

westen van de Maas behoorde. 

81


van de Ferrariskaart: 

Asenray als landbouwenclave 

temidden 

van de woeste gronden. 


Tranchotkaart (begin 19e eeuw) 

Aan het begin van de 19e eeuw was de laat middeleeuwse landschappelijke 

verdeling, met akkers op de terrassen en weidegronden in de lage delen bij de 

rivieren, nog nauwelijks gewijzigd (Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen, 

1969a). Naast de landbouwgronden bevonden zich verspreid in het onderzoeksgebied 

enkele productiebossen, waarbij onderscheid werd gemaakt tussen hakhoutbossen 

en hoog opgaande bossen. De bossen die zich in de 16e eeuw nog uitstrekten over 

het oostelijk deel van het gebied, hadden plaats gemaakt voor heide met plaatselijk 

een ven. Wat opvalt is dat grote delen van het Swalmdal inmiddels ontgonnen zijn en 

omgezet in akkerland. 

Op de Tranchotkaart zijn ook toponiemen weergegeven waaruit de landschappelijke 

ligging en het gebruik valt af te leiden. Een veel voorkomend toponiem is 'velt', 

waarmee in Limburg de open bouwlanden worden aangeduid (Renes, 1999). De 

nattere moerassige gronden, zoals in de oude Maasgeulen, zijn aangeduid met 

toponiemen eindigend op '-broek'. Een bijzonder toponiem is 'Donderberg', waarmee 

de hogere landbouwgronden ten oosten van Roermond worden aangeduid. Verder 

82


valt uit de kaart ook een aantal wijzigingen in de loop van de Roer en Maas af te 

leiden. Zo had de Maas de meander ten noorden van Roermond begin 19e eeuw 

verlaten (Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen, 1967 & 1969b) en volgde de 

Roer nog een aantal meanders, die een tegenwoordig verlaten zijn (ANWB, 2004). 

Historische kaart 1837-1844 

De verdeling tussen ontgonnen en woeste gronden bleef in de loop van de 19e eeuw 

vrijwel ongewijzigd (Wolters Noordhoff Atlasprodukties, 1992). Opvallend is dat het 

'Blank Water' in het noordoosten van het plangebied als moeras is aangeduid en niet 

meer als ven. Er vond blijkbaar een verlanding van het ven plaats, die mogelijk het 

gevolg was van een ontwatering van het gebied door de aanleg van een beekloop die 

aantakte op de Maasnielderbeek. 

De grootste verandering in deze periode betreft het wegenpatroon. Dit kwam 

steeds meer vast te liggen en werd bovendien uitgebreid met een aantal grote 

wegen dat Roermond met de omliggende steden verbond. In tegenstelling tot de 

oorspronkelijke wegen volgden deze niet de lijnen in het landschap, maar zijn via 

een rechte lijn aangelegd, als kortste route tussen A en B. Vanuit het westen liep 

via Horn een aftakking van de Napoleonsbaan die middels een veer over de Maas 

in verbinding stond met Roermond. Deze weg zette zich ten oosten van Roermond 

voort via Swalmen richting Venlo. Ook naar het zuiden liep een grote rechte baan die 

Roermond met Echt en Maastricht verbond. Deze wegen vormen tegenwoordig nog 

de hoofdverbindingen in het gebied. De binnenkort te gebruiken A73 zal deze oude 

verbindingen waarschijnlijk ontlasten, in ieder geval voor wat betreft het interregionale 

verkeer. 

Historische kaart 1894-1926 

Tegen het eind van de 19e eeuw vond geleidelijk ontginning van de woeste gronden 

in het oosten van het onderzoeksgebied plaats (Uitgeverij Nieuwland, 2006). Ten 

zuidoosten van Asenray was het akkerareaal uitgebreid, ten koste van de woeste 

gronden, en het 'Blank Water' was inmiddels volledig verland en ontgonnen tot 

bos. De woesten gronden ten oosten van Swalmen (Boshei en Elmpter hei, figuur 

32) en de Melicker heide bleven echter onontgonnen gebied. Wat opvalt is dat 

de oorspronkelijke akkergronden rond Hatenboer, waren omgezet in weiland. De 

infrastructuur in het gebied was eind 19e eeuw uitgebreid met een vaste brug over de 

Maas en spoorlijn ten oosten van Roermond. 

Historische kaart 1941 

Tot halverwege de 20e eeuw bleef het landschappelijk gebruik in grote mate gelijk aan 

dat van de Late Middeleeuwen. Door de introductie van de kunstmest en verbeterde 

ontwateringstechnieken, begin 20e eeuw, was het echter mogelijk geworden ook de 

marginale gronden te ontginnen. Hierdoor waren de woeste gronden in het uiterste 

83


historische kaart 

1894-1926: landbouwgronden 

rond 

Swalmen en woeste 

gronden in het 

oosten. 


oosten, waaronder het 'Blank Water' ontgonnen tot landbouwgrond en waren ook 

delen van de Elmpter hei en de arme stuifzanden op de Melickerheide voor de 

landbouw in gebruik genomen (De Pater, e.a., 2005). De niet ontgonnen delen van 

de Melickerheide waren met bossen beplant om het stuifzand te beteugelen. Ook de 

dorpen kenden nog vrijwel een gelijke omvang als in de Late Middeleeuwen. Alleen 

Roermond was in de eerste helft van de 20e eeuw gegroeid met een uitbreiding ten 

oosten van de spoorlijn. De grootste uitbreidingen van Roermond stammen echter van 

na de Tweede Wereldoorlog. 

Topografische kaart 2004 

Tegenwoordig is het landschap van de gemeente Roermond ingrijpend veranderd. 

Grote delen van het Holocene Maasdal zijn afgegraven ten behoeve van de 

grindwinning. Hierdoor zijn grote oppervlakten landbouwgrond verdwenen. In het 

centrale deel van het onderzoeksgebied zijn grote oppervlakten landbouwgrond 

omgezet in woonwijken, waardoor het gebied een stedelijk karakter heeft gekregen. 

Dit proces is met de komst van de A73 nog verder versterkt. Geleidelijk verdwijnt 

de samenhang tussen het landgebruik en het landschappelijk substraat. Alleen 

84


ten oosten van de stedelijke zone op het laatglaciale terras is de oorspronkelijke 

verdeling met landbouwgronden en woeste gronden nog herkenbaar. Maar ook hier 

vindt verstedelijking plaats, bijvoorbeeld op Melicker heide, waar grote delen zijn 

omgezet in industrieterrein. 

4.3.4.5 Ontwikkeling van historische kernen 

Asenray 

Asenray is gelegen op het Pleniglaciale Maasterras waarvan grote delen tot in de 

20e eeuw met bos en heide begroeid waren. De naam, eindigend op –ray, wat is 

afgeleidt van -rade/–rode, duidt op een ontginning uit bos en benadrukt daarmee 

de middeleeuwse landschappelijke ligging van het dorp op het met bos begroeide 

Pleniglaciale Maasterras. De vroegste vermelding van Asenray dateert uit 1267 

(Renes, 1999). Het dorp is ontstaan uit een groep huizen bij een kapel omringd door 

vrijstaande boerderijen. Gezien de ligging in een bosrijk gebied en de oorsprong van 

de naam Asenray hangt het ontstaan van het dorp mogelijk samen met de houtkap 

in het oostelijk deel van het onderzoeksgebied ten behoeve van de 13e eeuwse 

woningbouw in de stad Roermond. 

Asselt 

Asselt is mogelijk reeds vanaf de Romeinse tijd bewoond geweest. Er bevindt zich 

onder andere een nederzettingsterrein uit de Romeinse tijd – Vroege Middeleeuwen. 

Het dorp is gelegen op een uitstulping van het Laat Glaciale Maasterras in het 

holocene Maasdal. Rond 700 bezaten de Karolingers een koningshof in Asselt 

(Gerrets, 2004). Volgens de bronnen is Asselt, voor het eerst vermeld in 860, 

ontstaan uit dit hof en was het in die periode een belangrijke palts: een plaats waar 

de voorraden van vorsten werden verzameld en waar recht gesproken werd. In de 9e 

eeuw diende Asselt, of Ascloa tijdelijk als uitvalsbasis voor de Noormannen die vanuit 

hier op strooptocht gingen (Gerrets, 2004). Hoewel bewoningssporen hiervan tot nu 

toe niet zijn aangetroffen, getuigd een aantal opgebaggerde 9e eeuwse zwaarden van 

hun aanwezigheid. Vanaf het eind van de 11e eeuw was Asselt een heerlijkheid, van 

waaruit door de heren van Asselt tol werd geheven. In 1275 wordt melding gemaakt 

van ene Rutger van Asselt die onder andere het tolrecht bezat. In 1293 wordt voor 

het eerst melding gemaakt van de St. Dionysiuskerk van Asselt. Voor de bouw van 

de kerk in de 11e eeuw werd gebruik gemaakt van bouwpuin van een Romeins 

nederzettingsterrein in de uiterwaarden. Deze 'spolia' zijn nu nog herkenbaar in het 

metselwerk van de kerk. De oorspronkelijke toren stond aan de westzijde van de kerk, 

maar stortte in na een overstroming in 1500. Daarna werd de toren herbouwd aan de 

oostzijde van de kerk (figuur 26). In de 14e en 15e eeuw vormde Asselt samen met 

Swalmen één heerlijkheid (Gerrets, 2004). 

85


Boukoul 

Boukoul is gelegen op beide oevers van een oude Maasgeul. Hoewel niet duidelijk 

is van wanneer het dorp precies dateert, wordt er in 1669 in ieder geval al melding 

gemaakt van 'Boeckul' (Renes, 1999). Ten zuiden van Boukoul bevindt zich het 

versterkte huis 'Zuidewijk Spick'. De naam is afgeleid van 'spieker' duidend op een 

versterkt huis met een grote graanzolder erop. Zuidewijk Spick werd gebouwd door 

Hendrik van de Griende (http://www.zuidewijkspick.nl) en de oudste vermelding 

dateert uit 1463. Het gebouw heeft mogelijk ooit dienst gedaan als tiendschuur (Luys, 

1993). Het huis ligt evenals kasteel Hillenraad in een oude Maasgeul, laag in het 

landschap waardoor het omgracht kon worden ter verdediging. 

Herten 

Het dorp Herten ligt ten zuiden van Roermond en is ontstaan op een uitstulping van 

het laat glaciale Maas/Roerterras, dat het Holocene Maasdal in wigt (zie ook figuur 

9). Het Maasdal was een gebied waar veel Vroeg Middeleeuwse vorsten grote hoven 

bezaten. Herten is ontstaan uit een hof dat deel was van het omvangrijke domein 

Meerssen (Renes, 1999). Volgens een vervalste oorkonde bestond Herten al in 968, 

maar de eerste betrouwbare vermelding van het dorp dateert uit de 11e eeuw. In 1221 

kwam het hof Herten in bezit van de Munsterabdij te Roermond. Verdere historische 

gegevens over Herten ontbreken of zijn niet goed ontsloten. Op de historische kaarten 

uit de 19e eeuw (Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen, 1969 & Wolters- 

Noordhoff Atlasprodukties, 1992) is Herten aangegeven als een klein dorp van enkele 

tientallen huizen temidden van een akkerbouw gebied. Duidelijk herkenbaar is de 

hoge ligging van het dorp op het Pleniglaciale terrasrest. 

Maasniel 

Maasniel is tegenwoordig volledig opgenomen in de stadsbebouwing van Roermond. 

De oorspronkelijke ligging, parallel aan een pleistocene stroomgeul van de Maas, is 

in het huidige stratenpatroon echter nog altijd herkenbaar. De naam Maasniel duidt op 

een ligging in het Maasgebied (Renes, 1999). Het dorp is ontstaan op een terrasrand 

bij een pleistocene stroomgeul in de oude Maasmeander. Eén van de hoofdstraten 

van het dorp is gelegen in de stroomgeul. 

Het dorp dateert reeds uit de Vroege Middeleeuwen en wordt voor het eerst vermeld 

in 943 (Renes, 1999). Opgegraven fundamenten van de Middeleeuwse kerk duiden 

op een oorsprong in de Karolingische periode. In de fundering zijn fragmenten van 

Romeins bouwmateriaal gebruikt. In de Middeleeuwen werd bij Maasniel al klei 

gewonnen en bestonden steenbakkerijen. De hoeve 'Tegelerij', ten noorden van 

Maasniel, herinnert nog aan de periode van kleiwinning. Verder bezat Maasniel, 

evenals Roermond, de rechten om turf te steken in het Nielderven, gelegen in 

de oude stroomgeul. Voor de ontwatering van dit natte gebied werd de Leygraaf 

86


gegraven. Deze Leygraaf bestond al in de 15e eeuw en liep van Maasniel richting 

noorden om bij Asselt in de Maas uit te monden. 

Merum 

Merum ligt net als Herten, op het laat glaciale Maas/Roerterras bij de rand naar 

het Holocene Maasdal (zie kaartbijlage 1). De oudste vermelding van het dorp 

Merum stamt uit de 11/12e eeuw. Maar de toevoeging –um (een verbastering van 

–heim) duidt op een mogelijke oorsprong in de Vroege Middeleeuwen (Renes, 

1999). De vroege oorsprong van het dorp blijkt ook uit de veronderstelde motte, De 

Drususberg, die bij Merum heeft gelegen. Een motte is het eerste kasteeltype en 

bestond uit een kunstmatige heuvel waarop een verdedigingswerk werd aangelegd 

(http://nl.wikipedia.org/). Mottes dateren over het algemeen uit de 11-12e eeuw. 

De Drususberg, die rond 1880 werd afgegraven (Renes, 1999) vormt daarmee een 

mogelijke voorloper van de latere Oude Borgh. Verder bezat Merum een windmolen 

die in ieder geval in de 13e eeuw al werd vermeld en daarmee mogelijk de oudste 

vermelding van een windmolen vormt (Renes, 1999). 

Leeuwen 

De oudste vermelding van Leeuwen dateert pas uit 1431. Het dorp is ontstaan op een 

punt van het Laat Glaciale Maasterras dat zowel in het zuiden, westen als noorden 

wordt omringd door (verlaten) Maasmeanders in het Holocene Maasdal. Vanwege 

de ligging omringd door natte gronden vormde het een geschikte uitvalsbasis voor 

de visserij. Nabij Leeuwen lag een zogenaamde 'steil', een visstuw, in de Maas. Een 

steil bestond uit palen in de rivier met daartussen korven om de vis in te vangen 

(Renes, 1999). Op de historische kaarten komt de ligging van Leeuwen omringd 

door Maasmeanders duidelijk naar voren. Opvallend is dat begin 20e eeuw de 

Maasnielderbeek via Maasniel naar Leeuwen liep en ten westen daarvan in de Maas 

uitmondde (Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1992). 

Ool 

Het dorp Ool is gelegen ten westen van Herten, in het Holocene Maasdal. De ligging 

en vorm dankt het dorp vooral aan recente veranderingen in de loop van de Maas 

(Renes, 1999). Het dorp is gelegen op een terras dat rondom is aangesneden door 

een meander van de Maas. Met name bij Ool kent de Maas een geschiedenis die 

sterk door de mens is beïnvloed. Oorspronkelijk splitste de Maas zich bij Ool in twee 

takken. In de 14e eeuw werden ter hoogte van Ool ingrepen gedaan om de Maas 

te verleggen, zodat deze langs de stad Roermond ging stromen. Door die ingrepen 

heeft de Maas ter hoogte van Ool stukken land weggeslagen. Ool dankt een deel 

van haar opkomst aan de tol die er werd geheven. Ook bestond bij Ool een veer 

over de Maas, dat al in de 15e eeuw werd genoemd (Renes, 1999). Vanwege de 

recente grindwinning heeft Ool haar oorspronkelijk landschappelijke context helemaal 

verloren. Het ligt nu op een soort schiereiland temidden van grindgaten, zoals de 

87


kaart Jacob van 

Deventer. 


Oolderplas. Deze plas is ontstaan op de plaats waar vroeger de landbouwgronden 

van het dorp lagen. 

Roermond 

De ligging en vorm van Roermond zijn grotendeels bepaald door de mogelijkheden 

die het landschap bood. De eerste vermelding van de stad dateert uit 1130 

(Renes, 1999). De nederzetting is ontstaan rond een kasteel dat in de 12e eeuw 

werd gebouwd op een hooggelegen uitsteeksel van het Pleniglaciale terras. Deze 

heuvel had de naam 'Buitenop' en lag ingeklemd tussen het Laat-Glaciale terras 

in het noorden, het Roerdal in het zuiden en het Maasdal in het westen. Hoewel 

88


de naam Roermond lijkt te duiden op een ligging bij de monding van de Roer 

heeft de monding oorspronkelijk echter verder westwaarts gelegen en is de naam 

afgeleid van 'Munte', een versterkte heuvel, bij de Roer (Renes, 1999). Vanuit het 

kasteel kon de kasteelheer, ene Dirk, tol innen bij de reizigers die daar passeerden 

(Uitgeverij Waanders, 1988). Al snel ontwikkelde zich een kleine nederzetting, 

waarbij ook een parochiekerk verrees. In 1183 is er sprake van een versterking die 

toebehoorde aan de hertogen van Limburg, maar al vrij snel daarna valt Roermond 

onder de graven van Gelre. Tegen de versterking van de voogd ontstond bewoning 

die al eind 12e eeuw planmatig werd uitgebreid. In 1213 wordt Roermond geheel 

verwoest door Rooms-Koning Otto IV, pretendent voor de Duitse keizerstroon. De 

stad wordt snel weer opgebouwd en verder uitgelegd. De nederzetting werd ditmaal 

uitgebreid met een regelmatig stratenpatroon (Koeman & Visser, 1998; Van de 

Garde, 2002) en een marktplein, waaraan enkele stenen gebouwen lagen. Omdat 

de heuvel aan de noordwestzijde werd begrensd door het Holocene Maasdal vond 

de uitbreiding voornamelijk plaats in zuidoostelijk richting, tot de oever van de Roer. 

In 1230 kende de stad reeds eigen rechtspraak en een eigen bestuur (Koeman & 

Visser, 1998). Al voor 1279 had de stad een ommuring, die in de 14e eeuw werd 

uitgebreid met stadspoorten. Uit de stadsplattegrond van Jacob van Deventer blijkt 

dat de stad in de 16e eeuw een dubbele omgrachting gekend heeft (figuur 33). Het 

huidige stratenpatroon dateert in basis uit de 14e eeuw. De oudste verharde weg in 

Roermond, de Steenweg, wordt reeds in 1396 voor het eerst vermeld (Renes, 1999). 

Roermond wordt al in 1224 als oppidum, of stad, genoemd (Uitgeverij Waanders, 

1988). Rondom Roermond bevonden zich meerder oppida (versterkte plaatsen), 

meestal in de nabijheid van kastelen en kloosters (Renes, 1999). Alleen Roermond, 

en meer noordelijk Venlo, ontwikkelden zich echter tot echte stad. Roermond kreeg 

een sterke handels- en regionale verzorgingsfunctie. Omstreeks 1342 werd de meer 

westelijk stromende Maas verlegd en kwam de stad direct aan deze handelsroute 

te liggen. De sterke ontwikkeling van de stad resulteerde in het ontstaan van 

voorsteden, zoals Sint Jacob met een vismarkt, aan de overzijde van de 14e eeuwse 

Roerbrug. Tevens ontwikkelde Roermond zich tot belangrijke textielstad. De Volmolen 

in Swalmen was een onderdeel van de Roermondse lakenindustrie (Renes, 1999). 

In de 15e eeuw was Roermond uitgegroeid tot een forse stad met meer dan 6000 

inwoners. Er bleven echter veel open plekken bestaan in de laatmiddeleeuwse 

uitbreidingen. Die ruimte diende als bouwgrond voor toekomstige uitbreidingen 

en werd onder andere benut door de vele kloosters die zich in de stad vestigden. 

Neveneffect van de toenemende dichte bebouwing was het risico voor brandgevaar, 

temeer omdat de stad voornamelijk bestond uit houtbouw. Grote stadsbranden, zoals 

in 1554 en 1665 (Renes, 1999), hebben er bijgedragen dat Roermond geleidelijk 

transformeerde van een houten stad naar een stad met gebouwen die uit steen waren 

opgetrokken. Om de steenbouw te realiseren bezat de stad Roermond een aantal 

89

Figuur 34. Schets 

Roermond (Bron: Van 

Rijswijck, e.a., 1951). 


kleiovens, waarvoor de benodigde grondstoffen werden gewonnen op het Laat- 

Glaciale Maasterras waar oude rivierklei aan het oppervlak lag. Het Nielderbos is een 

dergelijk voormalig kleiwinningsgebied. De oude kleiwinputten werden nadien veelal 

in gebruik genomen als visvijver. Behalve kleiwinning werd ook turf gestoken in de 

oude met veen gevulde Maasmeanders. Roermond was, naast Maasniel gerechtigd 

tot het steken van turf in het Nielderven. Figuur 34 toont een schets van Roermond in 

haar hoogtijdagen omstreeks 1650. 

In de Nieuwe tijd vond geleidelijk een verschuiving plaats van het centrum van de 

handel naar de steden in het westen van Holland. De groei van Roermond stagneerde 

en in de 18e eeuw was het inwonertal zelfs teruggevallen tot minder dan 4000 

inwoners (Renes, 1999), minder dan tweederde van het laatmiddeleeuwse inwonertal. 

Een gevolg was dat de stad geen uitbreidingen kende. Gezien het afgenomen belang 

van de stad werd ook geen investering meer gedaan in het opwaarderen van de 

verdedigingswerken. Eind 16e eeuw had nog wel een opwaardering plaatsgevonden 

van de middeleeuwse muren met dubbele gracht naar vestingwerken met aarden 

wallen. In 1781 werden de wallen voor afgraving verkocht en verloor de stad haar 

functie als vesting (Uitgeverij Waanders, 1988). In 1830 werden de grachten gedempt 

en in 1867 verloor de stad ook de status van vestingstad (Koeman & Visser, 1998). 

De laat middeleeuwse stadsmuren bleven echter tot ver in de 19e eeuw de grens van 

de stad vormen. In de loop van de 19e eeuw vond enige uitbreiding van de stad langs 

uitvalswegen plaats (Renes, 1999). 

90


Swalmen 

Swalmen is in de Middeleeuwen ontstaan aan een oude beekovergang over de Swalm 

(Renes, 1999). De naam is vanzelfsprekend afgeleid van de ligging aan de Swalm 

en wordt voor het eerst vermeld in de 11e-12e eeuw. In bestuurlijk opzicht was in de 

11e en 12e eeuw sprake van uitzonderlijke versnippering. Lokale heersers waren 

in hoge mate onafhankelijk en bezaten heerlijkheden, zoals Swalmen. Kort na 1300 

werd door de heer van Swalmen een motte-kasteel gebouwd in het dal van de Swalm 

ten westen van Swalmen (de huidige Ouborch; figuur 35). Omstreeks 1390 werd ten 

zuiden van Swalmen het grotere kasteel Hillenraad gebouwd als buitenverblijf van 

de heren van Swalmen. Na verloop van tijd werd Hillenraad de hoofdzetel van de 

heerlijkheid Swalmen. De Ouborch raakte in onbruik en werd in de 2e helft van de 15e 

eeuw verwoest (Luys, 1993). De naam Hillenraad is een samenvoegsel van 'hillen' en 

'rade'. Rade duidt op een ontginning uit bos. Hillen is mogelijk een geslachtsnaam of 

duidt op een steilte of helling (helle) (Luys, 1993). In 1572 leidde Willem van Oranje 

vanuit Hillenraad de belegering van Roermond. In de loop der tijd werd het kasteel 

uitgebreid en kreeg het haar huidige vorm met 4 hoektorens en een omgrachting. 

Om de grachten van water te voorzien is het kasteel aangelegd in een natte oude 

Maasgeul. Er kan zodoende gesproken worden van een waterburcht (figuur 36). 

De economische bloei in de Late Middeleeuwen zorgde ook in Swalmen voor een 

oplevende handel en nijverheid. Al in de 14e eeuw bestond er bij Swalmen een 

oliemolen en in de 15e eeuw een volmolen (Renes, 1999). De volmolen stond ten 

91 

Figuur 35. De ruïne 

van de Ouborch 

aan het riviertje de 

Swalm.

Figuur 36. Kasteel 

Hillenraad. 


dienste van de Roermondse textielnijverheid. Nadelig effect van de groei was de 

achteruitgang van het bosbestand door een toenemende druk op het landschap. De 

bossen rond Swalmen waren waarschijnlijk al in de 16e eeuw verdwenen (Renes, 

1999). In de 16e en 17e eeuw liep de nijverheid terug als gevolg van de verschuiving 

van het centrum van de handel naar Holland. In de 19e eeuw kwam de industrie sterk 

opzetten. In Swalmen resulteerde dit in de opkomst van onder andere metaalindustrie 

en pannenbakkerij. 

Overige gehuchten en hoven 

Naast de beschreven dorpen zijn binnen de grenzen van de gemeente Roermond 

een aantal gehuchten en hoven ontstaan. Enkele daarvan worden hieronder kort 

beschreven. 

Direct ten zuiden van Roermond aan de overzijde van de huidige Roer bevindt zich 

het gehucht Roer dat al in 943 als 'Rura' wordt vermeld. Westelijk van Roermond 

bevinden zich Hatenboer en Weerd, beide ontstaan op een oeverwal in het Holocene 

Maasdal. Hatenboer is van oorsprong waarschijnlijk laat middeleeuws. Oorspronkelijk 

lagen de gehuchten elk op een afzonderlijk eiland omringd door twee geulen van de 

Maas. In de 14e eeuw kwamen de gehuchten door een verlegging van de Maas op de 

westoever te liggen. 

In de Maasmeander ten oosten van Roermond liggen de gehuchten Maalbroek, Spik 

en Straat, uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd. Van Spik is een vermelding uit 

92


1391 bekend (Renes, 1999). Spik is als gehuchtje ontstaan uit de splitsing van een 

boerderij. In dit gebied zijn ook enkele hoven gelegen, zoals de al in de 13/14e eeuw 

bestaande Cornelishof, de al in 1322 bestaande Gasthuishof en de in 1460 bestaande 

Thuserhof (Renes, 1999). De laatste was gelegen op de arme zandgronden van het 

Pleniglaciale Maasterras, die slechts beperkt geschikt waren voor de landbouw. Om 

de opbrengsten aan te vullen, pachtte de Thuserhof, evenals de noordelijker gelegen 

Wijerhof, gronden in het Holocene Maasdal (Renes, 1999). De Thuserhof had een 

goede verbinding met de stad Roermond. In 1651 liep de houtweg, die Roermond 

met het bosgebied de Meinweg verbond, langs de hof (Renes, 1999). Lange tijd was 

de Thuserhof eigendom van het Kartuizerklooster in Roermond en bestond uit een 

solitaire hoeve omringd door landbouwgronden. In de 19e eeuw raakte het gebied 

door erfdeling versnipperd (Renes, 1999) en ontstonden meerdere boerderijen die 

samen al snel een gehuchtje vormden. De uitbreidingen van de landbouwgronden 

van de Thuserhof, Gasthuishof en Cornelishof hadden in de 19e eeuw geleid tot de 

vorming van een groot aaneengesloten akkercomplex (figuur 37). 

In het noorden van het plangebied, op de rand van het Swalmdal bevindt zich het 

gehuchtje Wieler. Hoewel oude vermeldingen ontbreken, gaat de naam mogelijk terug 

tot in de Romeinse tijd, verband houdend met een ligging nabij een Romeinse weg, 

al wordt er ook een Merovingische oorsprong aan toegedacht (Renes, 1999). Het 

feit dat bij Wieler Romeinse pannenovens bekend zijn pleit voor de eerste datering. 

In Wieler ligt hoeve Wijlerhof die al in 1346 wordt genoemd. Bij deze hoeve ligt een 

93 

Figuur 37. Landbouwgronden 

rond 

de Thuserhof. Op de 

voorgrond het dal van 

de Maasnielderbeek.


bakhuis. Hoewel hier geen geschreven bronnen van bekend zijn, staat het bakhuis 

wel ingetekend op kaart van Smabers uit 1774 (http://www.snlm.nl). 

Niet ver ten oosten van Wieler bevindt zich de omgrachte hoeve Baxhof, gelegen in 

de Laat-glaciale Maasmeander ten noorden van Swalmen. Deze grote middeleeuwse 

kampenontginning wordt voor het eerst vermeld in 1461 (Renes, 1999). 

4.3.5 Vindplaatsen in natte gebiedsdelen 

Vanuit de in paragraaf 4.1 genoemde bronnen zijn uitgezonderd de vele 

baggervondsten of bijvoorbeeld de locatie waar de Romeinse weg de Swalm 

oversteekt niet of nauwelijks vindplaatsen uit natte gebiedsdelen bekend. Echter, ook 

in de natte delen van het landschap moet met allerlei vindplaatsen rekening worden 

gehouden, vindplaatsen die te maken hebben met verschillende activiteiten zoals 

bewoning, voerdselvoorziening, het dumpen van afval, beekovergangen, rituele 

deposities, verdedigingswerken en agrarisch en economisch gebruik. In paragraaf 

5.3.3 worden de verschillende mogelijkheden nader uiteengezet en worden enkele 

locaties met een hoge archeologische verwachting voorgesteld: plaatsen waar op 

grond van landschappelijke eigenschappen, historisch kaartmateriaal en toponiemen 

met resten uit het verleden rekening moet worden gehouden. 

94


5 Archeologische verwachtingsmodel 

5.1 Theoretisch kader 

De basis voor een archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart is een 

archeologisch verwachtingsmodel. Dit model doet een uitspraak over de meest 

waarschijnlijke locaties voor bewoning van (pre-)historische samenlevingen. Het 

model vindt haar weerslag in een archeologische verwachtingskaart waarop door 

middel van vlakken (verwachtingszones) inzicht in de archeologische verwachtingen 

voor de gemeente Roermond wordt gegeven. Het verwachtingsmodel kan in 

hoofdzaak gebaseerd zijn op kwantitatieve vindplaatsgegevens (een zogenaamde 

inductieve benadering), terwijl er tevens verwachtingsmodellen bestaan die sterk 

leunen op een hypothetische benadering (een zogenaamde deductieve benadering). 

In de praktijk treedt er bij veel archeologische verwachtingsmodellen menging op van 

aannamen die zowel een inductieve als deductieve onderbouwing hebben. Gesproken 

wordt dan wel van een hybride-model. Voor algemene literatuur over Nederlandse 

archeologische verwachtingsmodellen wordt verwezen naar: Deeben e.a., 1997; 

Deeben e.a., 2002; Deeben & Wiemer, 1999; van Leusen & Kamermans, red., 2005; 

Verhagen, 1995. Voor meer algemene informatie over de theoretische achtergronden 

van verwachtingsmodellen wordt verwezen naar: Lock & Stancic, red., 1995; Moon, 

1993; Rouse & Harris, 2000. 

Ook tijdens onderhavig onderzoek is gebruik gemaakt van een hybride-model. Een 

puur inductieve benadering is voor de gemeente Roermond niet voor de hand liggend. 

Enerzijds lopen de aard van de vindplaatsen (periode en complextype) zeer uiteen 

en anderzijds lijkt een groot gedeelte van de vindplaatsen bepaald door locaties 

waar archeologisch onderzoek heeft plaatsgevonden en niet zozeer door het gebruik 

van het landschap door de mens. Het risico bestaat dus dat de vindplaatsen meer 

een afspiegeling vormen van de ruimtelijk ontwikkelingen in het gebied, dan dat 

zij een afspiegeling vormen van de bewoningsgeschiedenis. Door de combinatie 

met een deductieve benadering kan de scheve verhouding die ontstaat op basis 

van de vindplaatsgegevens gecorrigeerd worden. Uitgangspunt bij de deductieve 

benadering vormen de verzamelde gegevens over het landschap (hoofdstuk 2) 

de menselijke ontwikkeling (hoofdstuk 3) en de bekende vindplaatsen (hoofdstuk 

4) in de gemeente Roermond. Hierbij is ook gekeken naar de landschappelijke 

ligging van archeologische vindplaatsen in de nabije omgeving met vergelijkbare 

landschappelijke karakteristieken (de archeo-regio). Hierbij vormt met name het 

bestaande verwachtingsmodel voor de gemeente Venlo (Van Dijk, 2007), gelegen in 

95


dezelfde archeo-regio, een belangrijk referentiekader. Op basis van de verzamelde 

gegevens zijn de locatie-bepalende factoren vastgesteld die zijn gebruikt bij het 

opstellen van het hypothetisch verwachtingsmodel. Inzichten uit dat onderzoek liggen 

onder andere ten grondslag aan de modellen van onderhavig onderzoek. Daarnaast 

is gebruik gemaakt van de kennis die is opgedaan bij verschillende veldkarteringen in 

de gemeente Roermond en haar direct omgeving. 

Een voorbeeld van een uitgewerkt verwachtingsmodel is het verwachtingsmodel dat is 

opgesteld ten behoeve van de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW; 

ROB, 2001a). De verwachtingen op deze kaart zijn gebaseerd op kwantitatieve 

gegevens over locatiekeuzefactoren die op hun beurt weer gebaseerd zijn op 

economische motieven (Deeben e.a., 2002). De IKAW beperkt zich daarmee vooral 

tot locaties van nederzettingen, waardoor bijvoorbeeld rituele locaties (begravingen) 

of off-site verschijnselen (infrastructuur, akkers, etc.) veelal onbemerkt blijven. De 

IKAW geeft uitslui tend informatie over het kwanti tatieve aspect van het bodemarchief 

en doet geen uitspraak over het kwalitatieve aspect van eventueel aanwe zige 

vindplaatsen. 

Op zowel de IKAW als de hier gepresenteerde verwachtingskaarten en modellen 

betekent een hoge, middelmatige of lage archeologische verwachting, dat de kans 

op het aantreffen van archeologische resten, oftwel de verwachtte relatieve dicht heid 

aan archeologische verschijnselen, groot, gemiddeld of klein is. 

Archeologische verwachtingsmodellen zijn in hoge mate gebaseerd op kennis over 

locatiekeuzefactoren van mensen door de tijd heen in een bepaald landschap. 

Tot op heden zijn deze voornamelijk gebaseerd op economische motieven. De 

weerslag hiervan is te vinden in nederzettingen, jachtkampen of akkerarealen. Het 

economisch handelen van de mens is in de eerste plaats gericht op het verwerven 

van elementaire zaken als voeding, kledij en behuizing en op het vervaardigen 

van werktuigen en goederen die kunnen bijdragen tot deze verwerving (zoals 

wapens voor jachtactiviteiten). Over andere motieven (bijv. politieke, religieuze 

en sociale) is tot dusver zo weinig bekend, dat ze niet gebruikt kunnen worden in 

verwachtingsmodellen. Tegenwoordig is echter wel duidelijk dat bepaalde rituele 

handelingen zoals begravingen vaak wel degelijk in de directe nabijheid van de 

nederzetting plaatsvonden. 

Economische motieven hebben in hoofdzaak betrekking op de fysieke mogelijkheden 

en beperkingen van het landschap waarin men leefde. Deze kunnen herleid worden 

door bestudering van het paleo-landschap en de gebruiksmogelijkheden ervan. 

Terwijl aan bepaalde landschappelijke parameters in alle archeologische perioden 

een vergelijkbare verwachting kan worden gekoppeld, zijn er in de loop van de 

tijd tevens duidelijke verschillen in locatiekeuze te onderscheiden. Meest markant 

96


zijn deze verschillen tussen gemeenschappen van jager-verzamelaars enerzijds 

en van landbouwers anderzijds. Deze onderverdeling ligt aan de basis van het 

verwachtingsmodel voor de droge gebiedsdelen waarin voornamelijk sporen worden 

aangetroffen van nederzettingen, grafvelden, (jacht-) kampementen en akkerarealen. 

Voor natte gebiedsdelen gelden andere uitgangspunten. Op de IKAW zijn beekdalen 

vaak aangegeven als gebieden met een lage archeologische verwachting. Dit 

betekent echter niet dat in deze specifieke geomorfologische eenheid geen 

archeologische vindplaatsen voorkomen. De IKAW geeft uitsluitend informatie over 

de kwantitatieve aspect van het archeologische bodemarchief en dan met name 

met betrekking tot nederzettingslocaties. Met andere woorden: in vergelijking met 

de hoger gelegen gebiedsdelen scoren de beekdalen inderdaad zeer laag in het 

voorkomen van archeologische vindplaatsen (nederzettingen). Hoewel vindplaatsen 

in beekdalen vaak moeilijk op te sporen puntlocaties zijn, is het lage aantal bekende 

vindplaatsen in beekdalen deels verklaarbaar door gemaakte beleidskeuzen. Zo 

heeft bijvoorbeeld als gevolg van de lage verwachting op de IKAW niet of nauwelijks 

archeologisch onderzoek plaatsgevonden bij ruimtelijke ontwikkelingen in beekdalen. 

Dit heeft tot gevolg gehad dat deze gebieden nog steeds relatief leeg zijn, hetgeen 

het beeld versterkt dat beekdalen archeologisch lege zones zijn! De archeologische 

kennis over deze specifieke geomorfologische eenheid is dan ook zeer beperkt 

gebleven. De laatste jaren echter is het archeologisch bewustzijn voor beekdalen 

sterk toegenomen en wordt steeds duidelijker welke factoren van belang zijn bij 

het opstellen van een verwachtingsmodellen voor beekdalen (Roymans, 2005). 

Ook binnen de gemeente Roermond is het aantal archeologische vindplaatsen in 

beekdalen zeer gering. Het verwachtingsmodel voor de beekdalen in het gebied leunt 

om deze reden sterk op een hypothetische benadering (zie paragraaf 5.3). 

Verschillende wijzen om te komen tot het verwachtingsmodel voor de droge 

landschappen en de natte landschappen, worden hierna beschreven. 

5.2 Archeologische verwachting in droge landschappen 

5.2.1 Verwachtingsmodel voor kampementen van jager-verzamelaars 

5.2.1.1 Gradiëntzones 

Een belangrijk kenmerk van de culturen in de Steentijd is dat de mens zich voornamelijk 

voedde door middel van jacht, visvangst en het verzamelen van voedsel. 

Deze ‘jager-verzamelaars’ trok ken door het landschap en verbleven alleen tijdelijk 

(dagen, weken) op een verblijf plaats. Het zijn vaak alleen de overgebleven 

vuurstenen werktuigen die verwijzen naar een dergelijk kampement. Uit verschillende 

studies is gebleken dat veel van deze archeologische vind plaatsen met vuursteen 

artefacten uit het Paleolithicum, Mesolithicum en Vroege Neolithicum voorkomen in 

overgangsgebieden van nat/laag naar droog/hoog: zogenaamde gradiëntsituaties (zie 

97

Figuur 38. Schematische 

weergave van 

de gradiëntzone. 


o.a. Arts, 1987; De Boer & Roymans, 2002; Heunks & Roymans, 2000; Verhoeven, 

2003). Dit verband is sterker naarmate de gradiënt markanter is, zoals op de randen 

van beekdalen. De meeste kampementen van jager-verzamelaars kunnen verwacht 

worden in de zogenaamde gradiëntzone, die zich uitstrekt vanaf de gradiënt (de grens 

tussen ‘lage/natte’ en ‘hoge/droge’ bodems) tot in het droge deel (zie figuur 38). Een 

ver kla ring voor deze relatie moet worden gezocht in de volgende factoren: 

- Landschappelijke gradiënten worden gekenmerkt door het op korte afstand van 

elkaar voorkomen van een grote verscheidenheid aan vegetatie-typen. Dit brengt 

voor jager-verzamelaars met zich mee dat op dergelijke locaties een grote verscheidenheid 

aan voedselbronnen op korte afstand voorhanden is in de vorm van 

planten en dieren. 

- Rivier- en beekdalen vormden markante en goed herkenbare elementen in 

het door bossen gedomineerde landschap (landmarks). Met name in het 

Laat Paleolithicum en Mesolithicum waren de dalen aantrekkelijk voor de 

migratieroutes. 

- Langs eroderende oevers van rivieren en beken kunnen vuursteenhoudende 

terrasafzettingen aan het daglicht treden. In een begroeid zandlandschap kan een 

dergelijke ontsluiting een belangrijke bron van vuursteen zijn. 

- Water geldt als constante en betrouwbare voedselbron door de aanwezigheid van 

vis. 

- De nabijheid en bereikbaarheid van (drink-)water. 

5.2.1.2 Methode 

Het verwachtingsmodel voor jager-verzamelaars is in hoge mate gekoppeld aan 

het reliëf van het paleo-landschap. In het pleistocene zandlandschap komt dit in 

grote lijnen overeen met het huidige reliëf. Gegevens over het paleo-landschap 

kunnen worden herleid uit verschillende bronnen. Deze bronnen vormen tezamen de 

98


basis voor het in kaart brengen van het oor spronkelijke reliëf en daarin aanwezige 

gradiëntzones. De belangrijkste bronnen zijn: 

- grondwatertrappenindeling op basis van de bodemkaarten, schaal 1:50.000 

(Stiboka, 1968 & 1972); 

- bodemkaarten, schaal 1:50.000 (Stiboka, 1968 & 1972); 

- geomorfologische kaart, schaal 1:50.000 (Staring Centrum, 1995/in voorbereiding) 

- historische kaarten (ROBAS Producties, 1989; Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 

1990; Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen, 1967 & 1969a/b/c); 

- Algemeen Hoogtebestand Nederland (AHN). 

Uit vergelijkbaar onderzoek (Heunks & Roymans, 2000; De Boer & Roymans, 2002; 

Roymans, 2005; Roymans, 2006) blijkt dat gedetailleerde grondwatertrappenkaarten 

in de regel een betrouwbare basis vormen om de oorspronkelijke nat-droog 

overgangen in kaart te brengen. De grondwaterstanden hebben tijdens 

het Pleistoceen en het Holoceen gevarieerd en zijn sinds de grootschalige 

ruilverkavelingen in veel gebieden gedaald, zodat de huidige grondwaterstanden niet 

per definitie gelijk zijn aan die van duizenden jaren geleden. Desondanks geeft de 

huidige grondwatertrapverdeling wel inzicht in relatieve hydrologische verhoudingen 

en is dus bruikbaar om gradiënten in kaart te brengen. Voor het onderzoeksgebied 

ontbreken gedetailleerde grondwatertrappenkaarten en is derhalve gebruik gemaakt 

van de grondwatertrappenindeling op basis van de bodemkaarten 1:50.000. Om het 

globale beeld van de verdeling van grondwatertrappen, dat wordt verkregen met deze 

kleine kaartschaal, te verfijnen, is gebruik gemaakt van de geomorfologische kaart, 

historische kaarten en het Algemeen Hoogtebestand Nederland (AHN). 

Grondwatertrappen volgens de bodemkaart (1: 50.000) 

Uit een analyse van de vindplaatsen blijkt dat 80% van de vindplaatsen op 

grondwatertrap (GWT) VII ligt (tabel 8). Wanneer wordt gekeken naar de ruimtelijke 

spreiding hiervan blijken de kampementen veelal te liggen nabij de overgang van 

GWT VII naar GWT V of lager. In de gemeente Roermond wordt de zogenaamde 

gradiënt dus gevormd door de overgang van bodemeenheden met GWT VII naar GWT 

V of lager en van GWT VI naar IV of lager. Alle bodemeenheden met grondwatertrap 

I, II, III en IV en alle veengronden en moerige gronden, ongeacht grondwatertrap, 

worden tot de natte bodems gerekend. De droge bodems omvatten derhalve alle 

bodemeenheden met grondwatertrap VI en VII, met uitzondering van de veen- en 

moerige gronden. 

GWT Aantal vindplaatsen Percentage 

Alle vindplaatsen onbekend 28 9,1 

II 13 4,2 

V 9 2,9 

VI 12 3,9 

VII 247 79,9 

99 

Tabel 8. Verdeling van 

vindplaatsen over de 

grondwatertrappen.


Verfijning 

Ter verfijning van de gradiënten op basis van de grondwatertrappenkaart zijn 

met behulp van de geomorfologische kaart en de AHN vervolgens afzonderlijke 

landschappelijke eenheden gedefinieerd die op de bodemkaart niet onderscheiden 

worden. Uitgangspunt hierbij is dat gradiëntsituaties voorkomen op locaties 

waar uitgesproken hooggelegen eenheden grenzen aan lagere delen. De exacte 

begrenzing van deze gradiënten is bepaald met behulp van de AHN. Verder zijn met 

behulp van de AHN geïsoleerde opduikingen in het Maasdal en Roerdal gedefinieerd, 

die op de bodemkaart niet staan weergegeven, maar mits van voldoende omvang als 

aantrekkelijk voor bewoning zijn aangemerkt. In de analyse van de AHN-gegevens 

worden bomen en gebouwde structuren zo goed mogelijk uitgefilterd, zodat een 

betrouwbaar hoogtekaart van het reliëf ontstaat. Tot slot zijn met behulp van 

historisch kaartmateriaal verdwenen riviergeulen en vennen in kaart gebracht. Hoewel 

tegenwoordig niet meer in het landschap herkenbaar, bijvoorbeeld omdat de rivier 

zich verlegd heeft, of doordat natte depressies ontgonnen zijn, deden zich hier wel 

degelijk gradiëntsituaties voor. Op deze wijze zijn een voormalige Maasloop in het 

Holocene Maasdal en een aantal verdwenen vennen op het Pleniglaciale Maasterras 

in kaart gebracht. 

Definiëren gradiëntzone 

Aan de droge zijde van de vastgestelde gradiënten in het gebied, is middels een 

computerbewerking een buffer berekend, die de gradiëntzone weergeeft. De breedte 

van de gradiëntzone hangt af van de relatie tussen de vindplaatsen van jagerverzamelaars 

en de afstand tot de gradiënt. In de gemeente Roermond is deze 

relatie slecht te achterhalen, omdat een groot deel (circa eenderde) van de bekende 

vindplaatsen van jager-verzamelaars samenhangt met het archeologisch onderzoek 

in het kader van de aanleg van de A73. Daardoor bevindt zich binnen de grenzen van 

het wegtracé een dermate hoge dichtheid aan vindplaatsen, dat een vertekend beeld 

ontstaat ten opzichte van de verdeling van vindplaatsen in het onderzoeksgebied. 

De breedte van de gradiëntzone is daarom op basis van de resultaten van de studie 

voor de archeologische verwachtingskaart van Venlo (Van Dijk, 2007) vastgesteld op 

200m. 

5.2.1.3 Het model 

De gradiëntzone is dus het gebied dat zich uitstrekt vanaf de grens tussen ‘lage 

en natte’ en ‘hoge en droge’ bodems tot in het droge deel (zie figuur 38). Voor de 

gradiëntzones geldt een verhoogde kans op het voorkomen van kampementen van 

jager-verzamelaars (zie kaartbijlage 2). In de gemeente Roermond bevindt zich 

binnen de aldus gedefinieerde gradiëntzones 67% van alle vindplaatsen van jagerverzamelaars 

en ruim 75% van de kampementen, terwijl deze zones slechts 34% van 

de totale oppervlakte van het gebied uitmaken (tabel 9). 

100


Er is geen onderscheid gemaakt in watervoerende, moerassige of droge gradiëntovergangen. 

In het model hebben zowel flanken van beekdalen als moerassige 

depressies een verge lijkbare aantrekkingskracht gehad op jager-verzamelaars. 

Voor gronden die buiten de gradiëntzones liggen, geldt in principe een lage archeologische 

verwachting voor kampementen van jager-verzamelaars. In dergelijke 

gebieden kunnen echter wel off-site patronen worden verwacht: losse vondsten die 

het resultaat zijn van activiteiten die aan een bepaald nederzettingspatroon gebonden 

zijn. Zo kunnen losse pijlpunten wijzen op jachtactiviteiten. Het gebied met een lage 

verwachting beslaat 42% van de gebiedsoppervlakte en hierin bevindt zich 25% van 

alle vindplaatsen van jager-verzamelaars en slechts 18% van de kampementen. Met 

name in lage met veen gevulde terreindelen kunnen zich off-site vondsten ingebed in 

veen bevinden. Aan dergelijke gebieden is een lage verwachting toegekend, maar met 

kans op het voorkomen van een bijzondere dataset. Voor de bebouwde kommen in 

het onderzoeksgebied ontbreken bodemkundige en geomorfologische gegevens. Voor 

zover mogelijk zijn binnen de bebouwde kom met behulp van de AHN de duidelijke 

reliëfsprongen bepaald en als gradiënt aangeduid. Voor de overige delen van de 

bebouwde kom geldt een onbekende archeologische verwachting, in totaal 20% van 

het onderzoeksgebied. 

Verwachting Opp. (ha) % Vindplaatsen % Kampementen % 

onbekend 1421,5 20 15 4,9 6 4,3 

Bijzondere dataset 285,9 4 10 3,2 3 2,1 

laag 3002,7 42 78 25,2 26 18,4 

hoog 2408,7 34 206 66,7 106 75,2 

Totaal 7118,8 100 309 100 141 100 

In tabel 10 is een overzicht weergegeven van de verschillende landschappelijke 

zones in het onderzoeksgebied en de archeologische verwachting die daar aan is 

toegekend ten aanzien van vindplaatsen van jager-verzamelaars. 

Ten aanzien van het Maasdal dient een uitzondering gemaakt te worden op het 

hierboven geschetste verwachtingsmodel voor jager-verzamelaars. Door actieve 

erosie en sedimentatie van de Maas in het Holoceen, ontstonden hier telkens nieuwe 

landschappen waarbij oude landschappen (deels) werden opgeruimd of afgedekt. De 

dynamiek van de Maas is al gebleken uit de historische kaarten waarop Maasgeulen 

en meanders staan aangegeven die tegenwoordig niet meer watervoerend zijn 

(zie §3.4). Voormalige gradiënten kunnen op basis van de bodemkaart niet meer 

onderscheiden worden. Dit geldt in zekere mate ook voor het dal van de Roer. Wat 

betreft het Roerdal zullen voornamelijk de flanken van het dal zelf aantrekkelijk 

zijn geweest en de hogere terreindelen in het dal, zoals dekzandkoppen en 

meanderruggen. Met name de plaatsen waar door erosie hooggelegen terrasresten 

101 

Tabel 9. Oppervlakte 

in relatie tot de vindplaatsen 

per verwachtingszone.

Tabel 10. Archeologische 

verwachting 

per landschappelijke 

eenheid voor vindplaatsen 

van jagerverzamelaars. 


zijn ontstaan die diep het Roerdal in wiggen, zoals de Zwarte Berg op de zuidelijke 

gemeentegrens, zullen interessant locaties zijn geweest. 

Landschappelijke zone Archeologische verwachting 

Flanken van: rivieren beekdalen, vennen, 

voormalige Maasgeulen en andere natte 

Hoog 

depressies 

Opduikingen in natte en laaggelegen 

terreinen (mits circa 1 ha. oppervlakte) 

102 

Hoog 

Overige zones (buiten gradiëntzone) Laag 

Met veen gevulde gebieden 

Bebouwde gebieden 

– reliëfsprong 

– vlak 

Laag, maar met kans op het 

aantreffen van een bijzondere 

dataset (jachtattributen etc.) 

Hoog 

Onbekend 

5.2.2 Landbouwers (Neolithicum – Nieuwe tijd) 

5.2.2.1 Bodemgeschiktheid 

Met de introductie van de landbouw in de loop van het Neolithicum stelde de mens 

geleidelijk andere eisen aan zijn landschappelijke omgeving. De eerste landbouwers 

hadden nagenoeg geen technische middelen om de bodemstructuur en –vrucht baarheid 

te verbeteren. Oogstrisico’s en successen hingen, behalve van de gebruikte 

gewassen en de weersomstandigheden, voor een zeer belangrijk deel af van de 

fysische eigenschappen van bodem en land schap. Hierbij speelden met name het 

grondwaterregime en de (natuurlijke) vrucht baarheid alsmede de interne drainage 

(tijdens natte perioden) en vochtlevering (tij dens droge perioden) van de bodem 

een belangrijke rol. Daarnaast zijn ongetwijfeld nog andere (bijv. bewerkbaarheid, 

structuurstabiliteit en vorstgevoeligheid), minder bepalende en/of niet-herleidbare 

variabelen van belang geweest. 

Ontwateringstoestand 

Een eerste randvoorwaarde om succesvol gewassen te kunnen verbouwen, is dat 

de grond niet te nat is. Bovendien is de ontwateringstoestand sterk van invloed op 

andere parameters (Haans, 1979), waaronder de lengte van het groeiseizoen en 

de beschikbaarheid van voedingsstoffen. Vanaf begin van het Atlanticum (8.000 

jaar geleden) begonnen de zandgronden te vernatten (zie § 3.2), resulterend 

in veenvorming in de natte gebiedsdelen en een geleidelijke stijging van het 

grondwaterpeil. Het omslagpunt vond plaats vanaf de Late Middeleeuwen als gevolg 

van de grootschalige ontginningen. Door ontbos sing trad geleidelijk een versnelde 

afvoer van water op. Bovendien veroorzaakten de veenwinning in de beekdalen en de


systematische aanleg van afwateringssystemen een sterke drainage van het gebied. 

Het huidige grond waterregime geeft dus gemiddeld een drogere situatie weer dan 

waar de prehisto rische boeren mee te maken hebben gehad. Waarschijnlijk konden 

de eerste land bouwers daarom alleen op de hoogste delen van het gebied akkers 

aanleggen. 

Verder is het vochtleverend vermogen van een bodem van invloed op de geschiktheid 

voor gebruik. Het geeft aan in hoeverre de bodem water vast kan houden, om 

het gewas tijdens droge perioden (zomer) van vocht te kunnen voorzien. Het 

vochtleverend vermogen is hoofdzakelijk relevant voor de relatief hooggelegen 

gronden. Grofzandige bodems kunnen veel min der vocht vasthouden dan bijvoorbeeld 

lemige gronden. 

Bodemvruchtbaarheid 

Een andere belangrijke locatiekeuze-factor op de zandgronden is de vruchtbaarheid 

van de bodem (Fokkens & Roymans, 1991). Prehistorische landbouwers hadden 

nauwelijks of geen beschikking over mest en waren hierdoor sterk afhankelijk van de 

natuurlijke vruchtbaarheid van de bodem. In vergelijking tot leemarme (zand-)bo dems 

houden lemige bodems meer voedingsstoffen en water vast. Daardoor zijn der gelijke 

bodems bovendien minder stuif- en slempgevoelig. Van deze gronden wordt dan ook 

aangeno men dat ze zeer aantrekkelijk voor (prehistorische) landbouwactiviteiten zijn 

geweest. 

Bij voortdurend gebruik als akkergrond raakten deze bodems op den duur uitge put, 

waardoor boeren moesten uitwijken naar nieuwe vruchtbare gronden. In ieder geval 

vanaf de IJzertijd ontstond hierdoor een landbouwsysteem dat noodzakelijker wijs 

gebruik moest maken van een relatief groot landbouwareaal, waarbij voortdurend 

nieuwe akkers worden aangelegd (met achterlating van uitgeputte akkers). Zoals 

eerder in hoofdstuk 3 beschreven verhuisden de neder zettingen mee naar het nieuwe 

akkerareaal en wordt in dit verband ook wel gesproken van ‘zwervende erven’. Na 

verloop van tijd herstelde de vruchtbaarheid van de beakkerde gronden en konden 

deze opnieuw in gebruik worden genomen. 

Vanaf de Late Middeleeuwen werden, onder invloed van een sterke bevolkingdruk, 

minder gunstige gronden ontgonnen. Ook de kleinere en meer geïsoleerde, minder 

vruchtbare gronden werden ontgonnen (de zgn. kampontginningen; zie § 2.3). 

Ook werd door middel van de eerste systematische bemestingen getracht de 

vruchtbaarheid van de akkers op peil te houden. 

Bewerkbaarheid van de bodem 

Tot slot is ook de bewerkbaarheid van de bodem van grote invloed op de locatiekeuze 

van de prehistorische boeren. De middelen om de grond te bewerken waren 

103


zeer beperkt. De oudst bekende zeer primitieve ploeg dateert bijvoorbeeld uit de 

IJzertijd. Er werd daarom gezocht naar bodems die relatief eenvoudig te bewerken 

waren maar daarnaast ook een bepaalde natuurlijke vruchtbaarheid hadden. Zware 

kleigronden bijvoorbeeld, hoewel vruchtbaar, werden gemeden omdat ze slecht 

bewerkbaar waren en bovendien vaak in lage natte gebieden voorkwamen. 

5.2.2.2 Methode 

Uitgangspunt voor het verwachtingsmodel voor landbouwers is de geschiktheid van 

de in de gemeente Roermond aanwezige bodemeenheden voor (prehistorische) 

akkerbouw. Feitelijk weerspiegelt de archeologische verwachting daarom de 

kans op de aanwezigheid van akkerarealen in plaats van nederzettingen. Zoals 

blijkt uit tal van opgravingen, bevinden de nederzettingen zich te midden van of 

in de directe omgeving van de akkerarealen (Fokkens & Roymans, 1991; Tol, 

1999; Schinkel , 1999; Roymans & Gerritsen, 2002). Met andere woorden: de 

mogelijkheden voor akker bouw waren waarschijnlijk de meest bepalend factor voor 

de locatiekeuze van de (pre-)historische landbouwer. Door de combinaties van 

de voorkomende bodem- en grondwatertrapeenheden (volgens de bodemkaart; 

Stiboka, 1972 & 1968) vanuit de geschiktheid voor akkerbouw te bekijken, ontstaat 

een relatief eenvoudig archeologisch verwachtingsmodel. Hierbij is op basis van 

de in de vorige paragraaf beschreven bodemgeschiktheidsfactoren een inschatting 

gemaakt van de geschiktheid en aan de hand daarvan een verwachting toegekend 

('verwachting deductief'). Dit model is statistisch verder onderbouwd door de 

bodem/GWT-eenheden te combineren met de binnen de gemeente bekende 

vindplaatsen van landbouwersgemeenschappen. De bepaling van de verwachtingen 

is gebaseerd op een berekening waarin per eenheid het percentage binnen die 

eenheid gelegen vindplaatsen is vergeleken met de oppervlakte van die eenheid 

binnen het onderzoeksgebied. Met andere woorden: veel vindplaatsen binnen een 

bodemeenheid met een relatief klein oppervlak betekent een hoge verwachting. 

In getallen uitgedrukt betekent dit dat per eenheid het percentage vindplaatsen 

is verminderd met het percentage oppervlak. Het verschil is bepalend voor de 

uiteindelijke verwachting ('verwachting inductief'): hoog scoren de eenheden met 

een verschil van 2 of meer, middelhoog de eenheden met een verschil tussen 0 en 2 

en laag de eenheden met een verschil lager dan 0. Door de deductieve verwachting 

te combineren met de inductieve verwachting ontstaat een statistische onderbouwd 

verwachtingsmodel, dat de basis vormt voor de archeologische verwachtingskaart 

met betrekking tot de landbouwperioden (Neolithicum/Bronstijd-Late Middeleeuwen). 

5.2.2.3 Het model 

Zowel het inductief als het deductief model, dus de verwachtingen per bodem/GWTeenheid, 

zijn weergegeven in tabel 11. In de laatste kolom van de tabel staat de 

uiteindelijke (gecombineerde) verwachtingswaarde per eenheid weergegeven. Een 

beschrijving van de bodemcodes is opgenomen in bijlage 6. 

104


Bodem GWT #_vp 

OPP_ 

ha 

%_VP %_OPP Verschil 

105 

Verw_ 

induct. 

ABv II 3 92,2 0,7 1,7 -1,1 laag Bijz. dataset 

Verw_deduct. Verwachting 

bijzondere 

dataset 

ABv V 0 8,4 0,0 0,2 -0,2 laag Bijz. dataset 

bijzondere 

dataset 

AR VII 18 87,0 3,9 1,6 2,3 hoog middelhoog hoog 

bEZ VII 53 247,1 11,5 4,6 6,9 hoog hoog hoog 

BKd VII 92 743,6 20,0 13,9 6,0 hoog hoog hoog 

BKh VI 1 51,5 0,2 1,0 -0,7 laag middelhoog laag 

Bkh VII 32 291,1 6,9 5,5 1,5 middelhoog hoog hoog 

BZd VII 10 5,0 2,2 0,1 2,1 hoog hoog hoog 

cZd VII 14 91,7 3,0 1,7 1,3 middelhoog hoog hoog 

Hd VII 12 55,2 2,6 1,0 1,6 middelhoog hoog hoog 

Hn V 2 82,0 0,4 1,5 -1,1 laag laag laag 

Hn VI 7 153,5 1,5 2,9 -1,4 laag middelhoog laag 

Hn VII 6 215,3 1,3 4,0 -2,7 laag middelhoog laag 

KRd VII 10 70,2 2,2 1,3 0,9 middelhoog laag laag 

KRn II 0 27,3 0,0 0,5 -0,5 laag laag laag 

KRn III 4 28,1 0,9 0,5 0,3 middelhoog laag laag 

KRn V 7 178,1 1,5 3,3 -1,8 laag laag laag 

pZg III 0 23,9 0,0 0,4 -0,4 laag laag laag 

pZn III 0 14,5 0,0 0,3 -0,3 laag laag laag 

pZn V 0 161,4 0,0 3,0 -3,0 laag laag laag 

pZn VI 3 80,4 0,7 1,5 -0,9 laag laag laag 

RdA - 51 527,3 11,1 9,9 1,2 middelhoog Bijz. dataset 

bijzondere 

dataset 

RdC VII 22 776,3 4,8 14,5 -9,8 laag middelhoog laag 

RnC III 0 51,1 0,0 1,0 -1,0 laag laag laag 

RnC V 18 139,0 3,9 2,6 1,3 middelhoog laag laag 

vWz II 9 113,4 2,0 2,1 -0,2 laag Bijz. dataset 

bijzondere 

dataset 

vWz III 0 41,0 0,0 0,8 -0,8 laag Bijz. dataset 

bijzondere 

dataset 

Y VI 0 34,0 0,0 0,6 -0,6 laag hoog hoog 

Y VII 29 437,8 6,3 8,2 -1,9 laag hoog hoog 

Yb VII 7 70,9 1,5 1,3 0,2 middelhoog hoog hoog 

Zb VI 0 9,8 0,0 0,2 -0,2 laag middelhoog laag 

Zb VII 51 376,5 11,1 7,0 4,0 hoog middelhoog hoog 

Zn V 0 33,3 0,0 0,6 -0,6 laag laag laag 

zVz II 0 10,1 0,0 0,2 -0,2 laag Bijz. dataset 

zWz II 0 12,7 0,0 0,2 -0,2 laag laag laag 

Totaal 461 5340,5 100,0 100,0 

bijzondere 

dataset 

Water - 32 569,9 6,9 10,7 -3,7 laag onbekend onbekend 

Ophoging - 1 37,9 0,2 0,7 -0,5 laag onbekend onbekend 

Bebouwd - 143 1163,1 31,0 21,8 9,2 hoog onbekend Onbekend 

Totaal 637 7111,4 

Tabel 11. Archeologische verwachtingen per bodem/GWT-eenheid.


vindplaatsen per 

gekarteerde bodem/ 

GWT-eenheid. 

Grafiek 2. Vindplaatsen 

per complextype. 


In de analyse is gezocht naar een zo gunstig mogelijke verdeling tussen het aantal 

vindplaatsen binnen de zones met een hoge verwachting en de totale oppervlakte 

van de zones met een hoge verwachting. In eerste instantie is een analyse gemaakt 

van de vindplaatsen in het buitengebied (n=461), oftewel alle vindplaatsen gelegen 

in de gebieden die op de bodemkaart gekarteerd zijn, dus niet zijnde 'water', 

'ophoging'(bijvoorbeeld vuilstort) en 'bebouwde kom'. Het resultaat hiervan is 

weergegeven in tabel 12. 

Verwachting #_vp %_vp opp_ha %_opp 

bijzondere dataset 63 13,8 793,0 14,8 

hoog 318 69 2501,2 46,8 

laag 80 17,2 2046,3 38,3 

Eindtotaal 461 100 5340,5 100,0 

Uit tabel 12 blijkt dat, in het buitengebied, de zones met een hoge verwachting 46,8 % 

van de oppervlakte beslaan en hierin 69 % van de vindplaatsen is gelegen. Wanneer 

enkel wordt gekeken naar de vindplaatsen met de complextypen nederzetting of 

graf (inclusief grafvelden, grafheuvels, crematie, etc.) blijkt dit verschil zelfs nog 

groter. Er is dus een sterke relatie tussen het voorkomen van vindplaatsen met 

deze complextypen en de zones met een hoge verwachting. Deze verdeling is 

weergegeven in grafiek 2. 

Wanneer dezelfde analyse wordt uitgevoerd voor het totale plangebied, dus inclusief 

de bebouwde kom en het water (hieraan is een onbekende verwachting toegekend), 

blijkt het verschil tussen het percentage vindplaatsen en het percentage van het 

oppervlak voor gebieden met een hoge verwachting kleiner, met 35,2 % van het 

oppervlak waarin zich 49,9% van de vindplaatsen bevindt (zie tabel 13). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

106




hoog 318 49,9 2501,2 35,2 

laag 80 12,6 2046,3 28,8 

onbekend 176 27,6 1770,9 24,9 

Eindtotaal 637 100,0 7111,4 100,0 

In de beschreven analyse zijn de bebouwde kom en het water, gebieden waarover 

geen bodemkundige gegevens bekend zijn, buiten beschouwing gelaten. Deze zones 

kennen dus een onbekende archeologische verwachting. Om toch een uitspraak te 

kunnen doen over de verwachting binnen de bebouwde kom is hiervoor een tweede 

model opgezet. Dit model is volledig gestoeld op extrapolatie van de verwachting die 

reeds voor het buitengebied is opgesteld. Omdat bodemkundige gegevens van de 

bebouwde kom ontbreken is hierbij uitgegaan van de AHN en de kaarten van Renes 

(1999). Zo hebben gebieden binnen de bebouwde kom op grond van hoogteligging, 

in combinatie met een voormalig gebruik als oud bouwland, een hoge archeologische 

verwachting gekregen. Dit model is aanzienlijk minder zuiver dan het model voor het 

buitengebied en derhalve zijn de uitgesproken verwachtingen voor de bebouwde kom 

met een arcering aangegeven (zie kaartbijlage 3 en 5). In tabel 14 staan de resultaten 

weergegeven van de verdeling van vindplaatsen over de verwachtingszones 

voortkomend uit de combinatie van het model voor het buitengebied en het model 

voor de bebouwde kom. 



hoog: zones binnen én 

buiten de bebouwde kom 

386 49,9 3240,1 45,6 

laag 80 12,6 2046,3 28,8 

onbekend 108 27,6 1032,1 14,5 

Eindtotaal 637 100,0 7111,4 100,0 

Lage archeologische verwachting 

Een lage archeologische verwachting geldt voor bodems die vanwege een aantal 

beperkende factoren niet in aanmerking kwamen als akker areaal. Op basis van het 

model (tabel 10) kennen alle bodemeenheden met grondwatertrappen I, II, III, IV en V 

een lage archeologische verwachting omdat deze in het verleden vermoedelijk te nat 

en dus ongunstig voor landbouw waren. Voorts kennen ook de zure en mineralogisch 

arme veldpodzolgronden en gooreerdgronden een lage archeologische verwachting. 

Tot slot is een aantal bodemtypen aan te wijzen die op voorhand niet direct als slechte 

landbouwgronden aangemerkt hoeven worden, maar die gezien de gebiedsspecifieke 

vindplaatsgegevens niet interessant zijn geweest. Dit is mogelijk te wijten aan het feit 

dat in de directe omgeving een overvloed aan nòg geschiktere gronden te vinden was. 

107 


vindplaatsen per 

verwachtingszone. 

Tabel 14. Verdeling 

van vindplaatsen per 

verwachtingszone, in 

relatie tot de oppervlakte, 

voortkomend 

uit het gecombineerdeverwachtingsmodel 

voor zowel het 

buitengebied als de 

bebouwde kom.


Het gaat hierbij om de relatief natte vorstvaag en relatief natte daalbrikgronden (GWT 

VI), waarbij de drogere varianten (GWT VII) waarschijnlijk de voorkeur genoten. 

Bijzondere dataset 

Voor bepaalde bodems in het onderzoeksgebied geldt een lage archeologische 

verwachting, maar kan door specifieke omstandigheden een bijzondere dataset 

worden aangetroffen. Het betreft hier natte gebieden waar door het voorkomen van 

veen de conserveringsomstandigheden voor met name organische resten gunstig 

zijn. Aangezien het hierbij veelal om puntlocaties gaat, die een specifieke aandacht 

vragen, is voor de natte gebiedsdelen binnen de gemeente Roermond daarom een 

aparte archeologische verwachting opgesteld (zie §5.3). 

Hoge archeologische verwachting 

Een hoge archeologische verwachting geldt voor die gronden die op basis van een 

combinatie van factoren geschikt waren voor beakkering of bewoning en waarbij 

dat ook blijkt uit de gebiedsspecifieke vindplaatsgegevens. Het betreft de goed 

ontwaterde, vaak relatief hoog gelegen, en relatief vruchtbare gronden, zoals hoge 

enkeerdgronden, brikgronden en moderpodzolgronden. Hoewel de vorstvaaggronden 

niet direct zeer vruchtbaar lijken, blijken ze op basis van de vindplaatsanalyse wel 

degelijk hoog te scoren. Mogelijk betreft het gronden die ooit vruchtbaar waren, maar 

bijvoorbeeld door intensief gebruik gedegradeerd zijn. Aan deze gronden is daarom 

een hoge archeologische verwachting toegekend. 

Onbekende archeologische verwachting 

Hoewel voor grote delen van de bebouwde kom een archeologische verwachting 

is uitgesproken bestaan er nog steeds gebieden waaraan, gezien het ontbreken 

van bodemkundige, geomorfologische, of historisch geografische gegevens geen 

archeologische verwachting kan worden toegekend. Ook voor de niet-bodemkundige 

eenheden (wegen, water en opgehoogde eenheden) geldt een onbekende 

archeologische verwachting. 

5.3 Archeologische verwachting in natte landschappen 

5.3.1 Inleiding 

Traditioneel scoren op archeologische verwachtingskaarten vooral de hogere 

gebiedsdelen hoog, omdat hier de kans op het voorkomen van bewoningssporen 

het grootst is. De afwezigheid van bewoningssporen vormt echter geen reden om 

de natte gebiedsdelen als archeologisch minder waardevol te beschouwen. Er zijn 

genoeg vondsten bekend die aantonen dat beekdalen vele eeuwen op een intensieve 

manier geëxploiteerd zijn en waardevolle archeologische informatie kunnen bevatten 

(Gerritsen & Rensink, 2004; Roymans, 2005). In lage en natte gebiedsdelen 

kunnen archeologische vindplaatsen voorkomen die intact zijn gebleven onder 

108


dikke pakketten veen en (zeer) jonge beekafzettingen. Daarbij komt dat de natte 

gebiedsdelen vrijwel de enige plaatsen in pleistoceen Nederland zijn waar de kans op 

het voorkomen van goed geconserveerd organisch materiaal reëel is. In beekdalen, 

vennen, etc. kan hierdoor een archeologische dataset aanwezig zijn die in sterke 

mate afwijkt van de ‘klassieke’ aardewerk- en vuursteenvondsten en dus informatie 

bevat over aspecten uit het verleden die voorheen onderbelicht zijn gebleven. Hierbij 

kan gedacht worden aan: 

- houten voorden (doorwaadbare plaatsen), (veen)bruggen en knuppelpaden; 

- jachtattributen, zoals gevlochten fuiken, strikken, netten, pijlen en harpoenen; 

- sporen van transport via water, zoals boten/kano’s en aanlegsteigers; 

- constructies en structuren die verband houden met het controleren van de 

waterhuishouding, zoals houten stuwen, dijken, duikers en oeverbeschoeiing; 

- afvaldumps inclusief goed geconserveerde organische resten (hout, bot, textiel); 

- rituele deposities (offers gerelateerd aan een natte omgeving) 

- delfstoffenwinning (zand, veen, ijzeroer, leem); 

- watermolens; 

- pollen en macroresten die in combinatie met (andere) archeologische data kunnen 

bijdragen tot zeer concrete landschapsreconstructies. 

5.3.2 Methode 

Kenmerkend voor archeologische resten in natte gebiedsdelen (natte context) is 

het feit dat het vooral geïsoleerde locaties van beperkte omvang zijn, zogenaamde 

puntlocaties, die met traditionele vormen van archeologisch onderzoek moeilijk zijn 

op te sporen (Roymans, 2005). De opsporing van dergelijke kleine vindplaatsen 

wordt in de eerste plaats bemoeilijkt omdat de (archeologisch relevante) niveaus 

zijn afgedekt met jonge afzettingen en bodembedekkende vegetatie, waardoor 

oppervlaktekartering onmogelijk is. Daarbij komt nog dat het bijzonder moeilijk is 

om aan de hand van bijvoorbeeld boringen organische artefacten van zogenaamde 

ecofacten te onderscheiden. 

Recent zijn in verschillende Limburgse beekdalen archeologische onderzoeken 

uitgevoerd en heeft zich hierbij geleidelijk een beter uitgewerkte onderzoeksmethode 

ontwikkeld(o.a. Roymans, 2005b; Ellenkamp, 2006; Roymans, 2007a&b). 

In de meeste gevallen is voorafgaand aan de geplande ontwikkelingen 

een verwachtingskaart van de beekdalen gemaakt. Waarna uit opvolgende 

veldonderzoeken en begeleidingen is gebleken dat deze verwachtingen veelal goed 

klopten. 

Ook voor de beekdalen binnen de gemeente Roermond is gekozen voor een 

dergelijke opzet resulterend in een specifieke verwachtingskaart. Hiertoe zijn eerst 

met behulp van de AHN, de bodemkaart en historische kaarten de grenzen van 

109


de beekdalen en natte depressies bepaald. Vervolgens is voor de afzonderlijke 

eenheden een bureauonderzoek uitgevoerd naar de geomorfologische en 

hydrologische karakteristieken, het voorkomen van archeologische vindplaatsen 

en de aanwezigheid van cultuurhistorische elementen. Op basis van de resultaten 

van het bureauonderzoek zijn in de beekdalen zones gedefinieerd, waarvoor een 

specifieke archeologische verwachting geldt. Belangrijk uitgangspunt hierbij is de 

koppeling tussen droge en natte gebiedsdelen. Beekdalen kunnen namelijk als de 

levensaders van de zandgebieden worden beschouwd, waarbij de ‘hogere gronden’ 

op de rand van het beekdal vaak voor bewoning werd uitgekozen. In het algemeen 

wordt er van uit gegaan dat een rijke bewoningsgeschiedenis op de hoge oevers, 

resulteert in een grotere kans bestaat op het aantreffen van archeologische resten in 

het nabijgelegen beekdal. 

Om inzicht te krijgen in hoe de beekdalen, venbodems en moerassige laagten in 

het verleden zijn gebruikt, is gebruik gemaakt van ARCHIS-gegevens en historische 

kaarten. Daarnaast is ook gekeken naar toponiemen zoals die bekend zijn in het 

onderzoeksgebied. Toponiemen zijn een afspiegeling van leven en werken in door 

de landbouw gedomineerde maatschappij gedurende de historische periode. Voordat 

het kadaster werd ingevoerd, werden namen gegeven aan stukken land om ze 

van elkaar te kunnen onderscheiden. Veldnamen kunnen een schat aan historisch 

geografische en ecologische informatie leveren over het moment van naamgeving (of 

daar voor). In veldnamen wordt vaak iets tot uiting gebracht dat met het landschap 

te maken heeft, zoals hoogteligging van een terrein de aanwezigheid van beemden, 

vloeivelden, weilanden, heide, ontginningen, grondgebruik, perceelsvorm, verbouwde 

gewassen, voorkomende natuurlijke planten en dieren, hoogteligging en het verschil 

tussen vruchtbare en onvruchtbare grond. In namen zitten soms directe of indirecte 

verwijzingen naar bruggen en brugtypen, doorwaadbare plaatsen in de beek, 

watermolens, voorden, boerderijen, molens, versterkte huizen, kastelen, schansen en 

bepaalde activiteiten. Voor de resultaten van het bureauonderzoek wordt verwezen 

naar kaartbijlage 4. 

5.3.3 Cultuurhistorische waarden in de beekdalen, venbodems en moerassige 

laagten 

Bewoning 

Zoals reeds opgemerkt, kan gesteld worden dat beekdalen niet voldoen aan 

locatiekeuzefactoren voor kampementen of nederzettingen. Toch kan niet uitgesloten 

worden dat in het beekdal specifieke (tijdelijke) kampementen hebben gelegen. 

Deze kampementen worden vooral verwacht op kleine, zandige opduikingen in het 

beekdal, opduikingen die in het kader van het verwachtingsmodel voor de droge 

gebiedsdelen reeds gedefinieerd zijn met behulp van de AHN. Desondanks kunnen 

zandige opduikingen onopgemerkt zijn gebleven doordat ze zijn afgedekt door relatief 

jonge beeksedimenten of veen. Dit geldt met name in de midden- en benedenloop 

110


van de beken en rivieren, omdat hier de meeste sedimentatie plaatsvindt (figuur 39). 

In het Maasdal zijn vanwege de ligging in de Centrale Slenk grote hoeveelheden 

sediment afgezet (§2.2.2) en dit is ook het geval in het dal van de Roer, waarvan de 

benedenloop in de gemeente Roermond is gelegen. Ook in het dal van de Swalm 

en de Maasnielderbeek kunnen kampementen worden aangetroffen op zandige 

opduikingen onder dikke veenpakketten. 

veel verhang 

erosie 

voedselarm 

beekeerdgronden 

zand 

Bovenloop 

smalle, ondiepe zone holocene bodems 

Middenloop 

erosie / sedimentatie 

Voedselvoorziening 

Beekdalen en moerassige laagten werden gekenmerkt door een variëteit aan flora 

en fauna. Dat is bijvoorbeeld ook de reden dat de jager-verzamelaars bij voorkeur 

hun kamp opsloegen op de hogere gronden grenzend aan dergelijk laagten. Zeker 

is dat het beekdal vanaf de Steentijd is gebruikt als foerageergebied. In beekdalen 

kunnen jacht- en visattributen voorkomen die dateren tussen de Steentijd en de 

20e eeuw. De in beekdalen aangetroffen solitair liggende vuurstenen artefacten 

-waaronder pijlpunten- zijn waarschijnlijk de neerslag van jachtactiviteiten gedurende 

de Steentijd. Waarschijnlijk zijn de Maas, Roer en Swalm van belang geweest voor 

de visserij. Vaak werd ook in het zuurstofrijke water bij watermolens vis gevangen 

door viskorven uit te zetten en/of vis te steken met zogenaamde visstekers (zie figuur 

40). Uit historische kaarten blijkt dat in de Roer ten zuidwesten van Roermond in het 

verleden meerdere watermolens lagen (Koeman & Visser, 1998; Ellenkamp, 2007). 

Rond de visserij ontwikkelde zich ook een economie. In de voorstad van Roermond 

Sint Jacob ontstond bijvoorbeeld een vismarkt (Renes, 1999). Het belang van vis voor 

111 

Benedenloop 

weinig verhang 

sedimentatie 

voedselrijk 

madeveengronden 

klei / veen 

brede, diepe zone holocene bodems 

Figuur 39. Schematisch 

overzicht 

van bodemkundige 

kenmerken in de 

lengterichting van een 

beekdalstelsel.

Figuur 40. Twee 

palingstekers en een 

witvissteker (rechts) 

uit de Nieuwe tijd. 


de voedselvoorziening blijkt ook uit het feit dat op den duur oude kleiwinputten voor 

de visserij in gebruik werden genomen als visvijver (Renes, 1999). 

De kans op het aantreffen van visattributen (visweer, visstekers, aalkorven) is bij 

(voormalige) watermolens zeer reëel. Jachtattributen als pijlen, harpoenen, loden 

kogels, klemmen, maar ook visattributen kunnen over de gehele lengte van de 

beekdalen worden aangetroffen. Het betreft hier hoofdzakelijk puntlocaties. Jacht- en 

visattributen die gemaakt zijn van organisch materiaal kunnen alleen nog voorkomen 

waar de conserveringscondities gunstig zijn, zoals in veen of in beeksedimenten die 

afgesloten zijn voor zuurstof. 

Dumpen van afval 

Waar de mens woonde werd ook afval geproduceerd. Het spectrum bestaat 

doorgaans uit houtskool, as, slachtafval, verbrand en onverbrand bot, gebroken 

vaatwerk, kapotte gebruiksobjecten, versleten werktuigen, niet bruikbare vuursteen 

dat vrijkomt bij het maken van vuurstenen artefacten, verbrande natuurstenen 

en huttenleem. Hoe rijker de bewoning op de flanken, hoe groter de kans op het 

voorkomen van afvaldumps in de laagte. Vooral rond de monding van de Roer in de 

Maas kunnen, gezien de ligging temidden van de middeleeuwse bebouwing van de 

stad Roermond, afvaldumps verwacht worden. Dit geldt ook voor andere locaties waar 

beken dicht langs, of door middeleeuwse bewoningskernen stromen (o.a. bij Swalmen 

en Maasniel). 

Beekovergangen 

Tot in de jaren 30 van de 20e eeuw waren onverharde wegen in de winterperiode bijna 

onberijdbaar. In de diep ingesneden karrensporen bleef het water staan. Op relatief 

112


laaggelegen plaatsen was de weg een grote modderpoel. De meest geschikte tijd om 

te reizen was dus ongetwijfeld de zomer. De wegen waren in dat jaargetijde over het 

algemeen droog en goed begaanbaar. Vooral beekdalen en moerassen waren voor 

het landverkeer verkeersonvriendelijke obstakels. Hoe en waar onze voorouders 

deze obstakels wilden oversteken, hing tot ver in de 19e eeuw nauw samen met de 

natuurlijke omstandigheden van de oversteekplaats (Roymans, 2005). Uitgangspunt 

hierbij is: de weg van de minste weerstand. Men zocht naar plekken in het beekdal die 

van nature bijvoorbeeld goed doorwaadbaar waren (voorden) of die smal waren zodat 

men makkelijk een (soort) brug aan kon leggen. Met behulp van historische kaarten 

zijn in het onderzoeksgebied de locaties bepaald waar historische wegen beken en 

depressies overstaken en zodoende beekovergangen verwacht kunnen worden. 

Zo kruist ten oosten van Swalmen het tracé van de Romeinse weg met de Swalm 

en wordt dus een beekovergang uit deze periode (maar mogelijk ook uit eerdere of 

latere perioden) verwacht (zie 4.3.3). Ook het dal van de Maasnielderbeek kent vele 

beekovergangen van verschillende ordegrootte, variërend van de verbinding tussen 

Roermond en Maasniel, tot kleine overgangen voor lokale wegen met een agrarische 

functie. De bekendste overgangen bevinden zich uiteraard bij Roermond over de Roer 

en de Maas. 

Een beek kon op verschillende wijzen worden overgestoken. Het meest eenvoudig 

is een doorwaadbare plaats, bijvoorbeeld versterkt met stenen of een houten 

constructie. Als een weg van voldoende belang was kon een beekovergang verder 

ontwikkelen en werden vonders of schoren aangelegd. Vaak valt de aard van een 

overgang af te leiden uit de namen van wegen, zoals de achtervoegsels ‘voorde’, 

‘waterstap’, ‘schoor’, ‘vonder’ of ‘brug’. 

Voorden 

Een voorde is een doorwaadbare plaats waar men te voet, te paard of met een 

wagen een beek of rivier kon oversteken. Naast de voorde werden soms grote (zwerf) 

stenen of ‘stapstenen’ in de beekbedding gelegd, zodat de voetganger met droge 

voeten de overkant kon bereiken. Voorden werden gedurende een lange periode 

gebruikt, onderhouden en gerepareerd. Dit betekent niet dat de voorde plaatsvast 

was en eeuwenlang op de zelfde plaats bleef liggen. Achterstallig onderhoud van de 

toegangsweg en bedding konden de reden zijn dat de voorde zich verplaatste. 

Op historische kaarten is een samenhang te zien tussen het netwerk van wegen en 

het voorkomen van voorden (Roymans, 2005). Bij een voorde kwamen vele wegen 

samen en aan de overzijde van de rivier waaierden de wegen weer uit. Dit typische 

patroon is met name bij Maalbroek duidelijk herkenbaar (zie kaartbijlage 4). 

113

Figuur 41. Voorbeeld 

van een houten brug 

over een beek. 


Bruggen 

Veel bruggen zijn aangelegd op plaatsen waar voorheen een doorwaadbare plaats 

lag. De oversteek van een beek/rivier door middel van een brug bracht minder risico 

met zich mee dan een voorde. In de loop van de Late Middeleeuwen en Nieuwe 

tijd zijn daarom vele voorden vervangen door bruggen of duikers. Voorden die voor 

het lokale agrarische verkeer zijn gebruikt, hebben vermoedelijk echter nog lang 

standgehouden. De eerste bruggen waren mogelijk niet meer dan een paar planken 

naast elkaar. Een stap verder in de ontwikkeling van een brug was het gebruik van 

een schoor. Een schoor is een primitief bruggetje van balken waarover vee kon 

worden gedreven en die als het moest ook berijdbaar was met een smalle handkar 

of kruiwagen (zie figuur 41). Zowel de open afrit als de brug zelf waren bedekt 

met gras- of heidezoden en takkenbossen om te voorkomen dat de poten van 

schapen of runderen en wagenwielen in de slappe ondergrond of tussen de balken 

zouden wegzakken. Vooral smalle beekjes konden door middel van een schoor 

worden overgestoken. In Leeuwen werd de Maasnielderbeek op een dergelijke 

wijze overgestoken, zoals blijkt uit het toponiem 'Op het Schoor' (Van Bree & Van 

der Molen, 2004). Bredere beekbeddingen werden overgestoken door een vonder: 

een houten brug met leuningen. Soms werd de vonder hoog genoeg gebouwd om 

scheepvaart op de beek mogelijk te maken. 

De schoor en de vonder waren van lokale/regionale betekenis. Daar naast waren 

er ook bruggen die breed en sterk genoeg waren om door bespannen voertuigen 

gepasseerd te worden. Deze bruggen lagen voornamelijk aan belangrijke 

doorgangsroutes die van regionaal en bovenregionaal belang waren. Een vroeg 

voorbeeld hiervan is de stenen brug over de Roer tussen Roermond en de voorstad 

114


St. Jacob, en later ook de brug over de Maas. Op figuur 42 zijn beide bruggen 

herkenbaar in de vooroorlogse situatie. De toponiemen 'Overbrugge' bij St. Jacob 

en 'Brugstraat' en 'Brugpoort' in de historische kern van Roermond verwijzen naar 

de stenen brug. De brug over de Maas dateert pas uit 1867. Voor die tijd werd de 

Maas onder andere over gestoken met behulp van veren. In Ool duidt het toponiem 

'Veerdam' op het veer over de Maas (Van Bree & Van der Molen, 2004). 

Rituele deposities 

Beekdalen, rivieren en vennen hebben in het verleden een onmiskenbare 

aantrekkingskracht gehad op het rituele vlak. In deze natte contexten worden namelijk 

regelmatig voorwerpen aangetroffen waar men deze niet direct zou verwachten 

en die niet zijn weggegooid of verloren, maar met zorg zijn achtergelaten (Fontijn, 

2002) en waar eerder een rituele betekenis aan toegekend kan worden. De vondsten 

bestaan meestal uit complete stenen of bronzen bijlen, zwaarden, speerpunten, 

sieraden, ketels, schalen, agrarische werktuigen, molenstenen en munten en soms 

ook menselijk en dierlijk bot (zie figuur 43). De gangbare verklaring voor deze 'rituele 

deposities' is dat gemeenschappen voorwerpen offerden in beken en moerassen, 

mogelijk met de bedoeling om de doden of goden gunstig te stemmen of om territoria 

af te bakenen. 

Ook de Maas heeft ongetwijfeld een rol gespeeld bij rituele deposities. Tijdens 

baggerwerkzaamheden zijn, naast vele voorwerpen van ijzer, zoals zwaarden, 

boothaken, bijlen en ander gereedschap, meerdere bronzen voorwerpen (zwaarden 

115 

Figuur 42. De Roerbrug 

(voorgrond) 

tussen Sint Jacob 

en Roermond en de 

Maasbrug (linksboven) 

die Roermond 

met het gebied ten 

westen van de Maas 

verbond (bron: Van 

Bree & Van der 

Molen, 2004).

Figuur 43. Voorbeelden 

van geofferde 

voorwerpen in rivieren 

en beekdalen. 


en bijlen) aangetroffen. De bronzen wapens worden over het algemeen beschouwd 

als rituele deposities uit de Urnenveldenperiode (Late Bronstijd- Vroege IJzertijd; 

Roymans in: Bloemers, e.a., 1993). Het zijn vaak artefacten met een hoge 

prestigewaarde die compleet en in gave toestand in het water zijn gedeponeerd. 

De bekende voorwerpen vormen waarschijnlijk slecht een klein deel van de 

oorspronkelijke hoeveelheden. In Engeland en Frankrijk zijn hier aanwijzingen voor 

aangetroffen bij samenvloeiingen van rivieren. Om die reden is iets soortgelijks rond 

de samenvloeiing van Roer en Maas niet onwaarschijnlijk. Vermoedelijk lag hier een 

Maasovergang in het netwerk van brons-uitwisseling (Roymans in: Bloemers, e.a., 

1993). De relatief grote aantallen van wapens in een rivier komen vooral voor in 

Maas, Waal en Rijn, binnen de driehoek Tiel-Duisburg-Roermond (van den Broeke, 

2005). 

Er lijkt sprake te zijn van een depositiezone veelal in de periferie van gecultiveerde 

plaatsen (Roymans, 2006), in de grenszone tussen territoria van verschillende 

groepen mensen, waarbij beken, rivieren en moerassen dienden als natuurlijke grens 

van een territorium. Binnen deze specifieke zone zijn weer gebieden te onderscheiden 

waar bepaalde objecten werden achtergelaten. Er lijkt een voorkeur te hebben 

bestaan voor beekovergangen en samenvloeiingen van beken. Het met opzet 

deponeren van voorwerpen in of nabij het water kent een lange traditie die mogelijk 

teruggaat tot in de Steentijd (Van den Broeke in: Louwe Kooijmans e.a. 2005). Naast 

de beschreven Bronstijd-deposities in de Maas, zijn in de gemeente Roermond 

meerdere vondsten aangetroffen die in het licht van rituele deposities moeten 

worden gezien. Ook in het dal van de Roer en de Swalm komen waarschijnlijk rituele 

deposities voor. 

116


Verdedigingswerken 

Waar normaal gezien de bewoning zich concentreert op de drogere hogere gronden, 

gelden bij verdedigingswerken juist regels vanuit een verdedigingstechnisch oogpunt. 

In het verleden zijn de meeste verdedigingswerken om deze reden in beekdalen of 

moerassen gebouwd, denk hierbij bijvoorbeeld aan de schansen. Vaak werd eerst een 

strategische plek uitgekozen die vervolgens nog werd verbeterd, bijvoorbeeld door 

aarden wallen aan te leggen of een gracht te graven. Vooral in de Late Middeleeuwen 

en de Nieuwe tijd zijn vele versterkingen en verdedigingswerken aangelegd. Binnen 

de gemeente Roermond hebben meerdere verdedigingswerken gelegen, waarvan 

sommige nog intact zijn en sommige (bijna) verdwenen. Het betreft kastelen, mottes, 

schansen en versterkte/omgrachte boerderijen en niet te vergeten de grachten en 

wallen rondom de laat-middeleeuwse stad Roermond. In tabel 14 volgt een beknopte 

opsomming van de belangrijkste verdedigingswerken in de gemeente Roermond (zie 

ook kaartbijlage 4). 

Verdedigingswerk Type Beekdal 

Schans Schans Teutebeek 

Bax hof Omgracht huis Teutebeek 

Ouborch Motte/ versterkt huis Swalm 

Wolfsgraaf Landweer Dwars op Swalmdal 

Hillenraad Kasteel Oude Maasgeul 

Zuidewijk Spick Omgracht huis Oude Maasgeul 

Tegelreye Omgracht huis Leygraaf 

Hattem Omgracht huis Roer 

Olderhof Versterkt huis Roer 

Schans Schans Blankwater 

Agrarisch gebruik 

Het is momenteel nog niet duidelijk in welke mate de beekdalgronden tussen de 

Prehistorie en de Vroege Middeleeuwen voor agrarische doeleinden zijn gebruikt. 

Hoogstwaarschijnlijk werden de beekdalgronden gebruikt als weidegrond en als 

hooiland (dit is waarschijnlijk: bijvoorbeeld bij villacomplexen die dichtbij een beek 

liggen). Zeker is dat gedurende de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd de beekdalen 

een essentiële rol hebben gespeeld in de agrarische bedrijfsvoering. Het belang dat 

de boerenbevolking aan het beekdallandschap hechtte, is indirect herkenbaar op 

historische kaarten. Hierop is te zien dat grote delen van de beekdalen verkaveld 

waren en als gras- of hooiland werden gebruikt. Er zijn in het verleden dus enorme 

inspanningen gedaan om beekdalen in te richten voor het gebruik als hooiland. 

Deze inspanningen zijn te begrijpen als men beseft hoe belangrijk de graslanden 

waren voor het landbouwbedrijf. De opbrengst van het hooiland (wintervoer) 

bepaalde hoeveel vee men de winter kon doorhelpen. De hoeveelheid vee bepaalde 

de hoeveelheid mest en daarmee ook de grootte van het akkerareaal. De grootte 

117 

Tabel 15. Verdedigingswerken 

in de 

gemeente Roermond.


van de wei- en hooilanden bepaalde dus indirect de welvaart van een boer en 

dorp en stelde paal en perk aan de groeikracht van het akkerareaal. Gedurende 

de Late Middeleeuwen werden de broekbossen gekapt en de beekdal gronden 

verkaveld. Hoewel in de gemeente Roermond niet overduidelijk aanwezig, gebeurde 

de verkaveling veelal in smalle langgerekte stroken loodrecht op de bedding: 

zogenaamde beemdenstructuur. Het toponiem 'Vuilbemden', ten noordoosten van 

Leeuwen, duidt op een dergelijke verkaveling. 

Watermolens 

Langs veel beken ontstonden in de loop der tijd watermolens, waarbij het stromende 

water werd gebuikt als energiebron om zware molenstenen te laten draaien. Niet 

iedere beek was hiervoor geschikt. De meest gunstige locatie om een watermolen 

te bouwen, was aan een bestaande weg bij een beek die voldoende stroomsnelheid 

en debiet had (Roymans, 2005). De Roer en de Swalm voldeden aan deze eis. Om 

het water zo efficiënt mogelijk te benutten, stuwde de molenaar het water zo hoog 

mogelijk op. Niet alleen werd hierdoor een waterreservoir opgebouwd, maar ook de 

waterstroom werd hierdoor krachtiger om het molenrad te laten draaien. Er was al met 

al sprake van een soort molenbiotoop dat niet alleen bestond uit het bedrijfsgebouw, 

maar ook uit molenstuwen, molenkolken, overlaten en bruggen (Roymans, 

2007b). Vaak zijn verdwenen watermolens nog te herkennen aan restanten van de 

molenbiotoop. Zo is recent een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor een 

deel van de Roer ten westen van Roermond, waarbij is gekeken naar het voorkomen 

van watermolens op basis van elementen uit de molenbiotoop (Ellenkamp, 2007). 

De resultaten van dit onderzoek zijn weergegeven in figuur 44 en geïntegreerd in 

onderhavig onderzoek (zie kaartbijlage 4). 

Eind 13e eeuw kwam Roermond tot ontwikkeling en deden de groeiende handel 

en industrie een toenemend beroep op de waterkracht van de Roer (Linssen, 

1971). Langs de Roer en ook in Swalmen langs de Swalm ontstonden onder 

andere volmolens ten behoeve van de lakenproductie. In 1305 wordt er melding 

gemaakt van meerdere molens langs de Roer. Uit de analyse van Linssen blijkt 

dat bij de molens, dijken, sluizen en overlaten werden aangelegd (Linssen, 1971). 

Het omringende natuurlijke landschap werd benut en mogelijk afgestemd op de 

watermolen, waardoor een molenbiotoop ontstond. Vaak bevond zich bij de molens 

ook een 'steil' ten behoeve van de visserij. Uit historische kaarten van Roermond en 

omgeving valt veel informatie af te leiden over de aanwezigheid van (verdwenen) 

watermolens. Daarnaast kunnen de kaarten inzicht geven omtrent veranderingen in 

de loop van de Roer. Uit de stadsplattegrond van Roermond van Jacob van Deventer 

(Koeman & Visser, 1998) blijkt dat de Roer in de 16e eeuw bestond uit een complex 

van hoofdgeulen en verbindingsgeulen, waarlangs meerdere molens (mola) zijn 

opgetekend. Op de Ferrariskaart uit de 18e eeuw (Koninklijke bibliotheek van België, 

1965) is ten noorden van de Burgemeester Hoppenerlaan een afsluiting van de Roer 

118


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

119 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Figuur 44. Resultaten 

bureauonderzoek 

voor een deel van de 

Roer ten westen van 

Roermond.

Figuur 45. Molen 

van Burghoff in 1910 

(bron: Van Bree & 

Van der Molen, 2004). 


herkenbaar met bebouwing en een cirkelvormige waterplas. Mogelijk betreft het een 

stuw en vijver die ten dienste stonden van een molen (Ellenkamp, 2007). Mogelijk 

is de stuw aangelegd om de Roer bevaarbaar te houden zonder de wateraanvoer 

naar de watermolens te verstoren. Op de historische kaart uit 1837-1844 (Wolters 

Noordhoff Atlasprodukties, 1992) is verder noordelijk nog een tweede stuw en 

molenvijver herkenbaar. De naam van de voorstad 'Aan de Molens', met de 

Molenweg, duidt ook op de aanwezigheid van molens aan de Roer (Van Bree & Van 

der Molen, 2004). Figuur 45 toont één van de verdwenen molens aan een inmiddels 

gedempte zijtak van de Roer. 

Een opvallende molen was de water-vluchtmolen op de Maasnielderbeek bij 

Leeuwen. In 1825 werd hier een oliemolen gebouwd die werkte op de waterkracht 

van de beek. Vanaf 1839 werd de molen ook gebruikt voor het malen van graan. 

Omdat de Maasnielderbeek tijdens de zomer niet genoeg water leverde, werd een 

rosmolen bijgebouwd. In 1865 werd een windmolen gebouwd bovenop de bestaande 

watermolen. Door de gangwerken te combineren, kon zowel op water- als op 

windkracht gemalen worden. In de tweede wereldoorlog werd de molen opgeblazen 

(bron: De Molens van Limburg, P.W.E.A. van Brussel). 

Scheepvaart 

Het vervoer via binnenwateren, zelfs over de Maas, moet niet overschat worden. 

Rivieren en beken moeten namelijk een zekere diepte kennen om binnenvaart 

mogelijk te maken. Inzicht in de hydrologie leert dat rivieren en beken tijdelijk of in 

het geheel niet bevaarbaar waren. In het najaar en winter waren beddingen relatief 

diep en breed, maar in de zomer waren ze veelal te ondiep en te smal. Ook de Maas 

als regenrivier was erg gevoelig voor droge zomers. Tijdens lage waterstanden had 

120


de Maas slechts een beperkte vaardiepte en verloor daarmee tijdelijk haar betekenis 

als waterweg. De ongewoon droge zomer van 1857 legde de riviervaart op alle grote 

rivieren in Nederland zelfs geheel stil en in zomer van 2006 waren zelfs delen van 

de Rijn niet meer bevaarbaar. Delen van de beken die (tijdelijk) bevaarbaar waren, 

vereisten onderhoud en aanpassingen. De bevaarbaarheid van een beek was 

geen vanzelfsprekende zaak. Talrijk zijn archiefstukken waarin bepalingen waren 

vastgesteld omtrent de breedte en diepte van de beek (Roymans 2005). Zo werden 

ondiepten verwijderd en soms werden ook beken ‘rechtgetrokken’. 

In de gemeente Roermond zijn directe archeologische bewijzen voor scheepvaart 

alleen bekend uit de Maas. Desondanks is het waarschijnlijk dat al vanaf de 

Steentijd ook de Roer en Swalm bevaren zijn. Met name in de monding van de Roer 

kan scheepvaart hebben plaatsgevonden, maar mogelijk zijn de beken tot in de 

middenloop bevaarbaar geweest (zie figuur 46). 

Aanvullend op de bestaande beken zijn ook nieuwe waterwegen gegraven. 

Voorbeelden hiervan zijn de Teutebeek ten noorden van Swalmen en de Leygraaf ten 

noordoosten van Roermond. Beide zijn gegraven om een nat gebied te ontwateren. 

Maar mogelijk dienden ze ook voor de afvoer van turf dat in de laagtes werd 

gestoken. Er zijn geschreven bronnen die ingaan op het recht om turf te steken in de 

omgeving van Maasniel, waarbij de Leygraaf mogelijk voor de afvoer heeft gezorgd. 

Ten noorden van de Teutebeek wijst het toponiem 'Uytgetorf Broek' (opgetekend op 

de Tranchotkaart) op turfwinning, dus het is mogelijk dat ook de Teutebeek voor de 

turfvaart diende. In deze beken kunnen daarom resten verwacht worden die verband 

houden met de turfwinning, zoals bootjes en aanlegsteigertjes. 

Bovenloop 

smalle, ondiepe bedding 

wisselende waterstand 

tijdelijk 

Middenloop 

scheepvaart 

121 

permanent 

Benedenloop 

brede, diepe beekbedding 

permanent nat 

Figuur 46. Schematisch 

overzicht van de 

bevaarbaarheid van 

een beek


5.4 Beperkingen van de verwachtingsmodellen 

Bij het gebruik van de verwachtingskaart moet bedacht worden dat het achterliggende 

model een vereenvoudiging van de werkelijkheid is . Dit houdt in dat het 

verwachtingsmodel ook enkele beperkingen kent: 

- De verwachtingsmodellen maken gebruik van locatiekeuzefactoren die gebaseerd 

zijn op economische motieven. De modellen doen dan ook geen uitspraken over 

archeologische resten die niet of slechts beperkt gebonden zijn aan bepaalde 

landschappelijke eenheden. Zo is de ligging van graven slechts in beperkte mate 

gekoppeld aan het landschap; hoewel ze doorgaans nabij de hoger gelegen 

prehistorische bewoningslocaties te vinden zijn, kunnen ze tevens zijn aangelegd 

in de lagere delen van het landschap. Daarnaast is de ligging van lijnobjecten 

(zoals [pre-]historische wegen en greppelstructuren) slechts in geringe mate 

gekoppeld aan landschappelijke eenheden. 

- De kartografische basis voor de archeologische verwachtingskaart wordt 

gevormd door - een digitale versie van - de bodemkaart (Stiboka, 1968/Stiboka, 

1972). De kaart heeft een schaal van 1:50.000. De schaal van een kaart en de 

daaraan gekoppelde boordichtheid spelen een belangrijke rol bij de weergave 

van een gebied. Hoe kleiner het schaalmodel van de kaart, hoe meer de grenzen 

worden geschematiseerd. Hierdoor treden onzuiverheden in de kaart op en 

worden bodemkundige eigenschappen van relatief kleine gebieden niet meer 

weergegeven. Door de bodemkaart te combineren met de historische kaarten en 

het Actueel Hoogbestand Nederland (AHN) is echter een veel beter onderbouwd 

verwachtingsmodel ontstaan dan bijvoorbeeld de IKAW, die voor Pleistoceen 

Nederland kartografisch alleen is gebaseerd op de Bodemkaart van Nederland, 

schaal 1:50.000 (ROB, 2001b: 17). 

- Het verwachtingsmodel is niet van toepassing op archeologische vindplaatsen uit 

het Midden Paleolithicum. Dit is geen tekort van het verwachtingsmodel zelf, maar 

is te wijten aan het gegeven dat het landschap met name in het Laat Paleolithicum 

aan voortdurende veranderingen onderhevig is geweest. Uit het huidige 

landschap kan hierdoor niet of slechts ten dele worden herleid wat gunstige 

bewoningslocaties waren in het Midden Paleolithicum. 

- In de loop van de tijd zijn er veranderingen opgetreden in zowel bodems als 

het reliëf. Alhoewel de bodemkaarten en de AHN representatief worden geacht 

voor het landschap van na het Midden Paleolithicum (zie hierboven), zullen 

er afwijkingen ten opzichte van de oorspronkelijke situatie opgetreden zijn, 

voornamelijk vanwege eroderen en afzetten in rivieren beekdalen; verlanding 

(veenvorming) in natte laagtes; vorming van stuifduinen; steken van plaggen; 

esvorming; afgravingen, egalisaties en andere grondverzet. 

- De beschikbare gedetailleerde gedigitaliseerde informatie van de bodemkaart 

beperkt zich tot het grondgebied van de gemeente Roermond. Zodoende is in het 

122


verwachtingsmodel geen informatie van buiten het onderzoeksgebied verwerkt. 

Vooral bij de grenzen van het gebied kan dit vertekening opleveren. 

- Amateur-archeologen zijn doorgaans vondstgericht. Een snelle manier om 

vondsten te verzamelen is een oppervlaktekartering die doorgaans op akkers 

uitgevoerd wordt. Hierdoor blijven grote landschappelijke eenheden die 

begroeid (grasland, bos) of afgedekt zijn door laat-holocene bodems (esdekken, 

stuifzand) onderbelicht. De dataset aan archeologische vindplaatsen kan dus 

zowel iets zeggen over detectiekans als over de archeologische potentie van 

een landschappelijke eenheid. In het onderzoeksgebied is het bovendien van 

belang dat de heemkundeverenigingen vooral in de oude kernen en rond het 

Swalm- en Roerdal actief waren. In het gebied tussen het Swalmdal en de 

Keulse baan, hebben bijgevolg nauwelijks karteringen van amateur-archeologen 


- In het verlengde hiervan wordt hier nogmaals opgemerkt dat een groot deel van de 

vindplaatsen in de gemeente Roermond bekend is als gevolg van archeologisch 

onderzoek tijdens ruimtelijke ontwikkelingen. In gebieden waar de sinds de jaren 

80 van de vorige eeuw intensief is gebouwd en archeologisch onderzoek heeft 

plaatsgevonden, hebben in veel gevallen archeologische vindplaatsen hebben 

opgeleverd. 

5.5 Gaafheid van archeologische resten 

Archeologische resten zijn zeer kwetsbaar voor allerlei ingrepen in de bodem. 

Bedreigend zijn graafwerkzaamheden in het kader van bijvoorbeeld bouwen/of 

sloopactiviteiten, de aanleg van wegen en leidingen, natuurontwikkeling (bijvoorbeeld 

de aanleg van vijvers, poelen, natte oeverzones en beeklopen), agrarische 

grondbewerking ([diep]ploegen, mengploegen, woelen en/of frezen), egaliseren, de 

aanleg en het kappen van bos, ontgronden, de aanleg van drainage en het dempen 

en graven van sloten en greppels. Grondwaterpeil verlaging kan tot gevolg hebben dat 

met name de organische component vergaat van archeologische resten die voorheen 

onder de grondwaterspiegel lagen. 

De verstoring van archeologische waarden komt in veel gevallen neer op het 

verdwijnen van grondsporen, verplaatsing of vernietiging van archeologisch 

vondstmateriaal en verstoring of vernietiging van de ruimtelijke context van sporen en 

vondsten. 

In principe bestaat er een positieve correlatie tussen de mate van gaafheid en 

conservering en de informatiewaarde van archeologische vindplaatsen, ofwel: hoe 

groter de gaafheid en hoe beter de conservering, hoe groter de informatiewaarde en 

visa versa. De gaafheid en conservering van archeologische resten is onder andere 

afhankelijk van: 

123


- de kwetsbaarheid van archeologische resten; 

- gaafheid van de bodemstratigrafie en de diepteligging van de archeologische 

resten. 

In de volgende paragrafen worden deze aspecten afzonderlijk toegelicht en worden 

de gebieden besproken, waarvan verondersteld wordt dat hier geen archeologische 

resten meer aanwezig zijn. 

5.5.1 Kwetsbaarheid van archeologische vindplaatsen 

Wanneer wordt gesproken over de kwetsbaarheid van archeologische resten, is het 

zinvol onderscheid te maken tussen vindplaatsen met en zonder grondsporen. De 

waarde van archeologische vindplaatsen wordt namelijk grotendeels bepaald door de 

mate waarin vondsten (mobilia) zich in situ bevinden en grondsporen verstoord zijn. 

Archeologische vindplaatsen zonder grondsporen zijn in principe kwetsbaarder dan 

die met grondsporen. 

De eerste groep, vindplaatsen zonder grondsporen, betreft vooral 

vuursteenvindplaatsen van rondtrekkende jager-verzamelaars. In dit geval zijn 

afvalproducten van menselijke activiteiten aan het oppervlak achtergelaten en 

bevinden de archeologische artefacten zich vrijwel altijd alleen in de top van het 

bodemprofiel. Een gunstige uitzondering vormen natuurlijk de vindplaatsen die 

zijn afgedekt door jongere afzettingen (zoals stuifzand of fluviatiele sedimenten) 

of door een plaggendek. Vindplaatsen die niet zijn afgedekt zijn zeer gevoelig voor 

verstoringen. De informatiedrager is namelijk een relatief dunne laag (ca. 0,5 m 

dik) met mobilia. Wanneer deze laag of lagen worden verplaatst of verstoord, door 

bijvoorbeeld diepploegen, verdwijnt onder meer informatie over de interne structuur 

van de vindplaats(en) en daarmee over de locatie en aard van bepaalde intra-site 

activiteiten of relaties tussen verschillende elkaar opvolgende vindplaatsen. Van 

een goede conser vering van zulke terreinen kan daarom pas gesproken worden 

wanneer het bodemprofiel vrijwel intact is. Gave vindplaatsen uit deze groep 

komen waarschijnlijk alleen (nog) voor op gronden die afgedekt zijn, zoals essen, 

stuifzanden, en overstromingsgebieden van rivieren en beken. 

De tweede groep betreft vindplaatsen van meer plaatsgebonden landbouwende 

culturen. Vindplaatsen uit deze groep zijn minder gevoelig voor verstoringen, omdat 

grondsporen veelal dieper reiken. Twee factoren zijn belangrijk wanneer het gaat om 

de waardebepaling van vindplaatsen van landbouwende culturen. Ten eerste is dat de 

mate waarin mobilia een belangrijke rol spelen bij de analyse van de vindplaats. Bij 

bepaalde vindplaatsen, zoals enkele vindplaatsen uit het Neolithicum (bijvoorbeeld 

de zogenaamde Michelberg cultuur en de Steingroep), zijn namelijk nagenoeg geen 

grondsporen (meer) aanwezig en bestaat het enige informatiemateriaal uit een laag 

met vondstmateriaal (aardewerk en vuurstenen artefacten). 

124


De tweede factor die een rol speelt is de diepte waarop kuilen en palen zijn 

ingegraven. Ondiep ingegraven paalgaten zullen eerder door bijvoorbeeld ploegen 

verdwijnen. Er is sprake van een geleidende schaal waarbij vindplaatsen uit het 

Neolithicum t/m de IJzertijd vaak gevoeliger zijn voor verstoring (erosie) doordat 

er ondiepe kuilen en/of minder kuilen werden gegraven, en vindplaatsen uit de 

Romeinse tijd en de Middeleeuwen minder erosiegevoelig zijn (dieper ingegraven 

kuilen). 

In beide gevallen kan verder ook een onderscheid gemaakt worden tussen organische 

en anorganische resten. De organische archeologische resten zijn uiterst kwetsbaar, 

anorganische niet. 

5.5.2 Gaafheid van de bodem 

Vanaf het Holoceen hebben in de gemeente Roermond, met uitzondering van 

de holocene beekdalen van de Maas, Roer en Swalm praktisch geen natuurlijke 

afzettingen meer plaatsgevonden. Als gevolg hiervan ligt een groot deel van de 

archeologische vindplaatsen al gedurende een lange tijd aan het maaiveld. Door 

bodemingrepen, zoals ploegen, plaggensteken, ontgronding, egalisatie etc., 

zijn dergelijke vindplaatsen verstoord. In gebieden met een esdek, stuifzand of 

beekafzettingen worden archeologische resten gebufferd tegen deze bodemingrepen 

(figuur 47). 

Aangezien een groot deel van de gemeente een agrarisch gebruik heeft, of een 

agrarisch gebruik heeft gehad, kan er van uit worden gegaan dat de meeste 

archeologische vindplaatsen (ten dele) verstoord zijn. De verstoringsdiepte 

is gelijk aan de dikte van de bouwvoor, circa 30 cm. Voor jager-verzamelaars 

vindplaatsen betekent dit dat door de aanleg van een bouwvoor een groot deel van 

de informatiewaarde verloren is gegaan, tenzij deze vindplaatsen zijn afgedekt 

(plaggendek, stuifzand, beeksediment). Daarentegen bevindt de informatiewaarde 

van vindplaatsen van landbouwende gemeenschappen zich voor een groot deel in 

grondsporen. Aangezien deze grondsporen veelal dieper reiken dan de bouwvoor 

en pas daaronder zichtbaar zijn, behouden ook niet afgedekte vindplaatsen van 

landbouwende gemeenschappen nog een groot deel van de informatiewaarde. 

In gebieden waar de bodemverstoringen dieper reiken dan de bouwvoor, en waar 

vindplaatsen niet zijn afgedekt door een esdek, stuifzand of beekafzettingen, kan ook 

de informatiewaarde van vindplaatsen van landbouwende gemeenschappen voor een 

groot deel verdwenen zijn. Daar is alleen nog informatie voorhanden in de zeer diep 

reikende sporen (waterputten en zware funderingen). 

125

Figuur 47. Postdepositionele 

processen 

die zich hebben afgespeeld 

na de bewoning 

in de prehistorie. 

(1) woonplaats. (2) 

Na verlating raakt 

het erf overwoekerd. 

(3) Bij (her) ontginning 

wordt een deel 

van de grondsporen 

verploegd en raken 

archeologische eresten 

verspreid en de 

gefragmenteerd. (4) 

Als gevolg van plaggen 

bemesting is een 

bufferzone ontstaan 

waardoor de archeologische 

vindplaats 

beschermd wordt 

(Broeke, P. van den, 

H. Fokkens & A. van 

Gijn, 2005). 


De gaafheid van het oorspronkelijke bodemprofiel is daarmee dus ook een maat voor 

de aantasting en verplaatsing van eventueel aanwezige archeologische resten in de 

bodem. 

5.5.3 Verstoorde gebieden 

Binnen de gemeente Roermond kunnen een aantal gebieden aangewezen worden, 

waarvan het oorspronkelijke bodemprofiel niet meer intact is en waar mogelijke 

archeologische resten (ernstig) verstoord of vernietigd zijn. Tot deze gebieden 

behoren: 

1. afgegraven gebieden of percelen die ontgrond zijn; 

2. bebouwde gebieden met diepreikende funderingen uit de 20e eeuw. 

Vergraven of ontgronde gebieden 

In de gemeente Roermond heeft in de afgelopen decennia op grote schaal zanden 

grindwinning plaatsgevonden. Grote delen van het Holocene Maasdal zijn hierdoor 

vergraven en tot grote diepte ontgrond. Dit heeft ernstige gevolgen gehad voor het 

aanwezige bodemarchief. De oorspronkelijke landschappelijke context is volledig 

verdwenen en daarmee zijn ook de aanwezige vindplaatsen vernietigd. Zodoende 

hebben de gebieden waar ontgronding heeft plaatsgevonden (o.a. de nu diepe 

grindgaten), op de uiteindelijke verwachtingskaart geen verwachting gekregen. 

126


Verder heeft in het gebied ook kleinschaligere lokale kleien zandwinning 

plaatsgevonden. Gegevens van de ontgronde gebieden zijn afkomstig van de 

provincie Limburg Databeheerder Gis, Bureau Geo en Administraties (Copyright 

Provincie Limburg). Er kunnen 2 soorten ontgrondingen onderscheiden worden: 

1. Historische ontgrondingen; 

2. Vigerende ontgrondingen. 

Historische ontgrondingen zijn ontgrondingen waarvoor tussen 1945 en 1996 een 

ontgrondingsvergunning is verleend. Deze ontgrondingsvergunningen zijn vervallen. 

Het is echter niet bekend of deze gebieden daadwerkelijk ontgrond zijn. Dit kan 

betekenen dat er zich in de gebieden waarvoor een ontgrondingsvergunnning tussen 

1945 en 1996 is verleend nog archeologische resten kunnen bevinden. 

Vigerende ontgrondingen zijn ontgrondingen waarvoor een ontgrondingsvergunning is 

verleend die nog van kracht is. Het is echter ook van deze gebieden niet bekend of de 

ontgronding daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Ook in deze gebieden kunnen dus 

nog archeologische resten aanwezig zijn. 

Veldinspectie 

Om te bepalen of daadwerkelijk ontgronding heeft plaats gevonden en dus in hoeverre 

de uitgesproken verwachting kan blijven gelden, zijn de gebieden waarvoor een 

vergunning is afgegeven visueel geïnspecteerd. Hierbij zijn de ontgrondingsgebieden 

in het Holocene Maasdal buiten beschouwing gelaten, omdat hier vrijwel alles reeds 

vergraven is. In het overige deel van het onderzoeksgebied zijn waar mogelijk tijdens 

de inspectie boringen gezet om de aard van de bodem en de mate van verstoordheid 

te bepalen. Verspreid over het gebied zijn in totaal 20 boringen gezet (zie ook 

kaartbijlage 7), waarvan de boorbeschrijvingen zijn opgenomen in bijlage 5. Van de 

gebieden waarvoor een vergunning is afgegeven (excl. het Holocene Maasdal) kon 

voor 45% met zekerheid bepaald worden dat ontgronding had plaats gevonden. 15% 

van deze gebieden bleek niet te zijn ontgrond, terwijl voor 21% het op basis van de 

boringen en visuele inspectie niet te bepalen was of ontgronding had plaatsgevonden. 

Het veldonderzoek was beperkt tot een inspectie, waardoor op basis van de boringen 

niet was te onderscheiden of het ging om natuurlijke vaaggronden of afgegraven 

bodems. Bij 19% van de gebieden leek het terrein op basis van de visuele inspectie 

niet ontgrond (het verloop van het maaiveld leek natuurlijk), maar uit de boringen 

bleek dat de bodem in zekere mate wel verstoord was (zie bijlage 5). Om duidelijkheid 

te verschaffen over de precieze toestand van de bodem is nader onderzoek nodig. 

Deze laatste gebieden lagen allemaal in de bebouwde kom in het noordelijk deel 

van Maasniel. Uiteindelijk zijn er dus vier categorieën onderscheiden, waarvoor 

verschillende verwachtingen kunnen worden opgesteld (zie tabel 16). 

127

Tabel 16. Resultaten 

veldinspectie van de 

ontgrondingen. 


Ontgronding Verwachting 

Ontgrond Laag 

Niet ontgrond Vigerende verwachting blijft gelden 

Onzeker Afhankelijk van nader onderzoek 

Onzeker, maar bodem verstoord. Afhankelijk van nader onderzoek; 

gaafheid van eventuele vindplaatsen zal 

laag zijn. 

In hoofdstuk 7 (zie deel 2) worden de adviezen beschreven op welke wijze in elk van 

de afzonderlijke categorieën gehandeld moet worden. 

128





Deel 2 van 3 - Onderzoeksagenda en Aanbevelingen





Deel 2 van 3 - Onderzoeksagenda en Aanbevelingen

Colofon 

Opdrachtgever: Gemeente Roermond 

Titel: Archeo-landschappelijke knooppunt gemeente Roermond; een archeologieatlas (3delen) 

Status: eindversie 

Datum: 1 augustus 2008 

Auteurs: ir. G.R. Ellenkamp & drs. G. Tichelman 

Projectcode: ROVW 

Bestandsnaam: RA1741-ROVW.doc 

Projectleider: drs. G. Tichelman 

Projectmedewerkers: ir. G.R. Ellenkamp & drs. M.A.H. Lipsch 

ARCHIS-vondstmeldingsnummers: niet van toepassing 

ARCHIS-waarnemingsnummers: niet van toepassing 

ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer/CIS-code: niet van toepassing 

Autorisatie: drs. W. de Baere 

ISSN: 0925-6229 

RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. 

Zeeburgerdijk 54 

1094 AE Amsterdam 

Postbus 1347 

1000 BH Amsterdam 

© RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2006 

telefoon: 020-463 4848 

telefax: 020-463 4949 

E-mail: raap@raap.nl 

RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten 

van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.


Inhoud 

3 Samenvatting 

9 1 Inleiding 

9 1.1 Kader 

10 1.2 Doelstellingen 

10 1.3 Onderzoeksopzet 

10 1.3.1 Archeologische verwachtingskaart 

11 1.3.2 Onderzoeksagenda 

12 1.3.3 Beleidsadvieskaart 

12 1.4 Leeswijzer 

15 2 Gebiedsbeschrijving 

15 2.1 Algemeen 

17 2.2 Het fysieke landschap 


19 2.2.2 Geologie en geomorfologie 

26 2.2.3 Bodem 

33 2.2.4 Hydrologie 

35 3 De mens en het landschap 

35 3.1 De Vroege Prehistorie 

35 3.1.1 Het Oud Paleolithicum (900.000 - 300.000 jaar voor Chr.): Vroeg 

en Midden Pleistoceen 

36 3.1.2 Het Midden Paleolithicum (300.000 – 33.000 jaar voor Chr.): 

Midden en Laat Pleistoceen 

36 3.1.3 Het Laat Paleolithicum (33.000-8800 voor Chr.): Laat Weichselien 

37 3.1.4 Het Mesolithicum (8800-4900 voor Chr.): Preboreaal-Boreaal- 

Atlanticum 

38 3.2 De Late Prehistorie 

38 3.2.1 Het Neolithicum (4900-2000 voor Chr.): Atlanticum 

39 3.2.2 De Bronstijd (2000-800 voor Chr.): Subboreaal-begin 

Subatlanticum 

40 3.2.3 De IJzertijd (800-12 voor Chr.): Subatlanticum 

41 3.3 De Romeinse tijd (12 voor-450 na Chr.): Subatlanticum 

44 3.4 De Middeleeuwen en de Nieuwe tijd 

44 3.4.1 De Middeleeuwen (450-1500 na Chr.) : Subatlanticum 

45 3.4.2 De Nieuwe tijd (vanaf 1500 na Chr.): Subatlanticum 

131


47 4 Archeologische inventarisatie 

47 4.1 Het bodemarchief 

47 4.1.1 ARCHIS waarnemingen 

48 4.1.2 Rijksmonumenten: Archeologische Monumenten Kaart (AMK) 

50 4.1.3 Gemeentelijke monumenten 

51 4.1.4 Vindplaatsen heemkundeverenigingen 

51 4.1.5 Onbekende archeologische vindplaatsen 

52 4.2 Verwerking van vindplaatsgegevens 

52 4.2.1 Samenvoegen en herdateren 

54 4.2.2 Indeling naar complextype 

57 4.2.3 Indeling naar voedseleconomie 

59 4.3 Resultaten: de archeologische vindplaatsen van Roermond 

59 4.3.1 De Vroege Prehistorie 

62 4.3.2 De Late Prehistorie 

68 4.3.3 De Romeinse tijd 

72 4.3.4 De Middeleeuwen en vroegmoderne tijd 

94 4.3.5 Vindplaatsen in natte gebiedsdelen 

95 5 Archeologische verwachtingsmodel 

95 5.1 Theoretisch kader 

97 5.2 Archeologische verwachting in droge landschappen 

97 5.2.1 Verwachtingsmodel voor kampementen van jager-verzamelaars 

102 5.2.2 Landbouwers (Neolithicum – Nieuwe tijd) 

108 5.3 Archeologische verwachting in natte landschappen 


109 5.3.2 Methode 

110 5.3.3 Cultuurhistorische waarden in de beekdalen, venbodems en 

moerassige laagten 

122 5.4 Beperkingen van de verwachtingsmodellen 

123 5.5 Gaafheid van archeologische resten 

124 5.5.1 Kwetsbaarheid van archeologische vindplaatsen 

125 5.5.2 Gaafheid van de bodem 

126 5.5.3 Verstoorde gebieden 

129 Deel 2 van 3 - Onderzoeksagenda en Aanbevelingen 

131 Inhoud 

135 6 Onderzoeksagenda 


136 6.2 De Vroege Prehistorie (ca. 900.000- 4.900 voor Chr.) 


132



145 6.3 De Late Prehistorie (ca. 4.900 – 12 voor Chr.) 



155 6.4 De Romeinse tijd (12 voor Chr.- 450 na Chr.) 



163 6.5 De Middeleeuwen en vroegmoderne tijd (ca. 450 na. Chr. – heden) 



171 6.6 Archeologische kerngebieden 

176 6.7 Suggestie voor onderzoekthema’s Roermond 

179 7 Aanbevelingen 


179 7.2 Verantwoord archeologiebeleid 

179 7.2.1 Archeologiebeleid met AMZ, beleidsadvieskaart en 

onderzoeksagenda 

181 7.2.2 De archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart 

189 7.2.3 Ondergrenzen voor archeologisch onderzoek in de verschillende 


191 7.2.4 Suggestie voor optimalisering van het archeologisch 

onderzoeksproces 

194 7.3 Archeologie, cultuurhistorie en behoud 

194 7.3.1 Waarom behoud en hoe? 

196 7.3.2 Bescherming van cultuurhistorische waarden 

196 7.3.3 Cultuurhistorisch waardevolle gebieden 

211 7.4 Besluit 

213 Literatuur 

219 Gebruikte afkortingen 

219 Verklarende woordenlijst 

222 Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen 

227 Bijlage 1 Voorgeschiedenis archeologiebeleid van het Rijk 

231 Bijlage 2 De Nationale Onderzoeksagenda Archeologie (NOaA) 

133


242 Bijlage 3 AMZ-cyclus en waardering en selectie van een 

archeologische vindplaatsen 

245 Bijlage 4. Uitgevoerd onderzoek in Roermond 

248 Bijlage 5 Boringen veldinspectie 

254 Bijlage 6. Beschrijving van bodemcodes 

255 Deel 3 van 3 - Catalogus van archeologische vindplaatsen 

134


6 Onderzoeksagenda 

6.1 Inleiding 

Ten behoeve van toekomstig archeologisch onderzoek worden in dit hoofdstuk de 

huidige archeologische gegevens van Roermond nader bekeken. Wat zijn aan de 

hand van de huidige kennis én het huidige archeologische bestand van Roermond 

op dit moment de belangrijkste onderzoeksvragen? Deze lokale onderzoeksagenda 

is complementair met de Nationale Onderzoeksagenda Archeologie (NOaA), waarin 

voor heel Nederland de huidige archeologische kennis en de kennisleemten zijn 

omschreven (zie bijlage 2). 

De lokale onderzoeksagenda van Roermond heeft tot doel het toekomstig 

archeologiebeleid te ondersteunen door inhoudelijke informatie te leveren waarmee 

goed overwogen beslissingen kunnen worden genomen. Dit gebeurt op twee niveaus. 

Op een algemeen Roermond-breed niveau worden vanuit vergelijkingen tussen 

het archeologisch bestand van Roermond en de kennis in Nederland enerzijds 

kennisleemten en belangwekkende onderzoekthema’s aangesproken en anderzijds 

Roermond’s ‘rijkdommen’ aangegeven: vindplaatsen die van een bijzondere waarde 

zijn binnen Nederland. Op een tweede, kleinschaliger niveau wordt nader ingegaan op 

bepaalde locaties met archeologische ensembles en hun specifieke vraagstellingen. 

Om het archeologisch bestand van Roermond nader te bekijken, zijn 

naast de gegevens van vindplaatsen (paragraaf 4.3) ook de in Roermond 

aanwezige onderzoeksrapporten doorgenomen, de in ARCHIS geregistreerde 

onderzoeksmeldingen geïnventariseerd en een lijst (met kaart) van de gemeente 

Roermond zelf, waarop plaatsgevonden onderzoek is bijgehouden. Voordat een 

archeologisch onderzoek begint, wordt dit in ARCHIS gemeld, terwijl na afloop 

een vondstmelding wordt gedaan. De vondstmelding wordt na verwerking binnen 

ARCHIS omgezet naar een waarneming. Onderzoeksmeldingen worden dus vroeger 

of later aangevuld met een vondstmelding en een archis-waarneming, maar wanneer 

dit gebeurt hangt af van betrokken personen: de vinders (die de vondstmelding in 

ARCHIS doen) én de verwerkers binnen ARCHIS (omzetten van vondstmelding naar 

archis-waarneming). Het kan dus zo zijn dat onderzoek heeft plaatsgevonden en 

ook resultaten bekend zijn (een rapport), maar geen archis-waarneming bestaat. 

Met de uitgevoerde inventarisering zijn echter geen extra, onbekende vindplaatsen 

vastgesteld. Voorts is bij de onderzoeksmeldingen bekeken of nog sinds de peildatum 

van 29-10-2006 nieuwe onderzoeksmeldingen zij n gedaan (peildatum 19-3-2008) 

135


en dit bleek inderdaad 37 keer het geval (zie ook kaartbijlage 7) . Dit geeft aan dat 

archeologisch onderzoek tegenwoordig regelmatig plaatsvindt. 

De lokale onderzoeksagenda is chronologisch opgebouwd uit vier archeologische 

hoofdperioden: de Vroege Prehistorie, de Late Prehistorie, de Romeinse tijd 

en de Middeleeuwen tot vroegmoderne tijd. Per archeologische hoofdperiode 

wordt beschreven welke vindplaatsen en clusters van vindplaatsen ('locaties 

met archeologische ensembles') in bepaalde gebieden aanwezig zijn en welke 

specifieke vraagstellingen hier een rol spelen (paragrafen 6.2- 6.5). In paragraaf 

6.6 worden met de gegevens uit deze vier paragrafen archeologische kerngebieden 

gedefinieerd, waarvoor in hoofdstuk 7, net zoals voor de historische kernen, speciale 

aanbevelingen ten aanzien van het toekomstig beleid worden gegeven. Van deze 

gebieden is immers nu al bekend dat bijzondere archeologische informatie aanwezig 

is, die tot een belangrijke kennisvermeerdering over het verleden kan leiden. Tot slot 

worden in paragraaf 6.8 periode-overschrijdende onderzoekthema's voorgesteld, die 

de komende tijd voor Roermond de belangrijkste zijn. 

In de Nederlandse archeologie en de NOaA wordt onder de Vroege Prehistorie 

verstaan het Paleolithicum, het Mesolithicum en het Vroeg en Midden Neolithicum. 

Met de Late Prehistorie wordt bedoeld de periode vanaf het Laat-Neolithicum tot en 

met de IJzertijd. Met onderhavig onderzoek naar de archeologische verwachting in 

deze beleidsatlas is in de database het Neolithicum steeds als één geheel behandeld, 

mede omdat een onderscheid tussen Vroeg, Midden of Laat Neolithicum veelal (nog) 

niet bestaat. De volgorde zoals gebruikt in de NOaA wordt hier wel gevolgd, waarbij 

het Laat Neolithicum zowel bij de Vroege Prehistorie als ook bij de Late prehistorie 

aan bod komt. 

6.2 De Vroege Prehistorie (ca. 900.000- 4.900 voor Chr.) 

6.2.1 Algemeen 

Het vondstmateriaal uit de Vroege Prehistorie bestaat meestal alleen uit vuurstenen 

artefacten of ander natuursteen; alleen bij neolithische boeren kan ook aardewerk, zij 

het schaars, aangetroffen worden. Organisch vondstmateriaal (alleen in natte context) 

kan naast botanische resten en pollen uit hout, bot en textiel bestaan. 

Voor wat betreft de doorgaans droge onderzoekscontext worden alleen bij gravend 

onderzoek ook andere resten dan vuursteen gevonden, zoals verkoolde botanische 

resten of in geval van neolithische boeren aardewerk. Aangezien relatief weinig 

gidsartefacten bestaan is het vaak, zeker bij losse vondsten of weinig vondsten, niet 

mogelijk om te komen tot een nauwkeurige datering en een interpretatie van het 

vindplaatstype. Hierdoor bestaat ondanks een behoorlijk aantal vindplaatsen relatief 

weinig kennis over de Vroege Prehistorie. 

136


Na vergelijking van de huidige kennisstand van Roermond (paragraaf 4.3.1) en 

kennis over deze perioden binnen Nederland (NOaA, bijlage 2) vallen enerzijds 

kennisleemten op, maar kunnen anderzijds ook bijzonderheden gemeld worden: 

vindplaatsen waarop Roermond trots kan zijn ('Roermond's rijkdommen'). Voorts 

kunnen de met betrekking tot Roermond belangrijkste onderzoekthema's worden 

genoemd. 

Lacunes 

In de eerste plaats bestaan binnen de huidige dataset van Roermond meestal geen 

nauwkeurige dateringen en interpretaties van vindplaatsen, omdat het meestal om 

weinig vondsten gaat. Hierdoor bestaat nu slechts een zeer gebrekkig beeld van de 

Vroege Prehistorie in de gemeente Roermond. Hiernaast bestaan ook nog duidelijke 

lacunes van paleolithische vindplaatsen in het algemeen, mesolithische vindplaatsen 

op het laat-glaciale Maasterras en begravingen uit de gehele Vroege Prehistorie. 

Roermond's rijkdommen 

Vooral Paleolithische, maar ook Mesolithische vindplaatsen zijn zeldzaam in 

Nederland. Voor wat betreft het Neolithicum is de in Roermond aanwezige 

variatiebreedte van verschillende Neolithische culturen bijzonder: dit biedt een hoge 

ensemblewaarde voor onderzoek naar de aard van ontwikkelingen en relaties tussen 

verschillende groepen. 

Onderzoekthema's 

In de NOaA (bijlage 2) zijn meerdere onderzoekthema’s voor de Vroege Prehistorie 

voorgesteld, die ook alle in Roermond een belangrijke rol spelen (thema’s 1 – 5, 

zie hieronder). Een belangrijke rode draad door deze verschillende thema’s is de 

specifieke landschappelijke situatie van een gebied, waar algemene én specifieke 

activiteiten of ontwikkelingen hebben plaatsgevonden. Voor Roermond is dit natuurlijk 

de ligging aan enkele waterwegen, met name het Maasdal. Rivieren kunnen in alle 

137 

Figuur 48. Vuurstenen 

bijlen uit het 

Neolithicum.


tijden als wegen voor contacten, kennis en ontwikkeling begrepen worden. Het is 

daarom belangrijk te achterhalen hoe bepaalde ontwikkelingen zijn verlopen en 

welke contacten of relaties hierbij een rol speelden. Belangrijk in eerste instantie is 

de aard en omvang van vindplaatsen in het Maasdal in het algemeen, omdat behalve 

de baggervondsten (vindplaatsen zonder context) relatief weinig vindplaatsen uit het 

huidige Maasdal bekend zijn. Een belangrijke daarmee verband houdende vraag is de 

precieze loop van de Maas (en Roer en Swalm) in een bepaalde periode. Een ander 

belangrijk aspect is verschillen, overeenkomsten en relaties tussen (vindplaatsen 

of ontwikkelingen in) het Maasdal en verderaf gelegen gebieden zoals bijvoorbeeld 

het hoogterras. Gezien deze ligging van Roermond in het Maasdal is het ook 

belangrijk het archeologisch onderzoek te Roermond te bezien in het kader van het 

archeologisch onderzoek in het Maasdal. Verwezen wordt naar het project 'Behoud en 

onderzoek van archeologische waarden in het Maasdal' (Stoepker et al., 2002). Doel 

van dit project was/is: 

- het verkrijgen van een overzicht van en een inzicht in de bewoning en het 

landschapsgebruik van het holocene en pleistocene Maasdal in het verleden; 

- het gebruiken van de uitkomsten van het onderzoek – waar mogelijk – voor 

effectief en duurzaam behoud en beheer van archeologische waarden in het 

plangebied en aansluitende gebieden. 

Thema 1: kolonisatie en vroege bewoningsgeschiedenis - Midden Paleolithicum: 

verzamelen van archeologische en archeozoölogisch materiaal in goede 

geologisch-stratigrafische context; 

- laat-paleolitische en mesolitische oppervlakte vindplaatsen: regionale studies van 

verspreiding, aard, ouderdom en interpretatie van deze vindplaatsen; 

- neolithisatie: kenmerken van vindplaatsen (landschappelijke ligging, materiële 

cultuur); is het aardewerk een product van ge-'neolithiseerde' mesolitische jagersverzamelaars 

of van neolitische groepen?; was er continuïteit of onderbreking van 

bewoning na de LBK? 

Thema 2: landgebruik en nederzettingssystemen 

- relatie tussen (paleo-)landschappelijke kenmerken, locatiekeuze en 

nederzettingsfunctie van vindplaatsen; 

- relatie nederzettingssytemen en voedseleconomie; 

- specifieke aandachtspunten op site-niveau: functionele interpretatie van sporen en 

structuren, en de ruimtelijke verspreiding van mobilia. 

Thema 3: voedseleconomie, relatie mens en milieu 

- belang van jacht- en visvangst; strategieën die daarbij weren gehanteerd; 

specialisatie versus breedspectrum economie; regionale en chronologische trends 

in voedselbronnen; de introductie van landbouw en veeteelt. 

138


Thema 4: begravingen en deposities van menselijke resten 

- onderzoek gecalcineerde botresten; nauwkeurige documentatie begravingen; 

rol dierlijke producten in rituelen; DNA onderzoek menselijke resten; locatie 

menselijke begravingen analyseren ten opzichte van (gelijktijdige) nederzettingen. 

Thema 5: culturele tradities, sociale relaties en interactie 

- kenmerken, datering en variatiebreedte van materiële cultuur nader bepalen 

(bijvoorbeeld onderzoek naar stilistische en technologische kenmerken van de 

aardewerk en de (vuur-)steenindustrie; 

- onderzoek naar grondstofnetwerken; 

- onderzoek naar aanwezigheid van vroeg-neolitische elementen buiten het 

verspreidingsgebied van nederzettingen. 

6.2.2 Periode en locatiegericht 

Paleoltihische vindplaatsen zijn zeldzaam en bevinden zich waarschijnlijk alleen 

op het Pleniglaciale terras, maar kunnen in de overige gebieden niet uitgesloten 

worden. Voor wat betreft deze periode zijn op dit moment, met de huidige gebrekkige 

kennis, alleen algemene inventariserende vragen van belang om zo veel mogelijk 

informatie uit deze periode in kaart te brengen. In figuur 49 wordt dit ook duidelijk: 

in grote delen van zones met een hoge verwachting voor jagers en verzamelaars 

zijn (nog) geen vindplaatsen bekend. De belangrijkste vraagstelling met betrekking 

tot het Paleolithicum voor het gehele grondgebied van Roermond is dan ook: Waar 

(landschappelijk en bodemkundig) bevinden zich welke (aard, datering, conservering) 

archeologische resten? 

Ook de mesolithische vindplaatsen zijn zeldzaam en daarom is ook hier 

belangrijk eerst zo veel mogelijk in kaart te brengen, alvorens een specifiekere 

onderzoeksagenda geformuleerd kan worden: waar (landschappelijk en 

bodemkundig) bevinden zich welke (aard, datering, conservering) archeologische 

resten? In het huidige bestand van Roermond valt op dat de mesolithische 

vindplaatsen zich vooral op het Pleniglaciale terras bevinden, terwijl gedurende 

deze periode ook het gehele Laat-Glaciale terras voor de mens beschikbaar was. 

Zo zijn langs de Teutebeek, een voormalige oude Maasgeul, meerdere resten uit het 

Mesolithicum gevonden, maar langs andere oude Maasgeulen, niet of nauwelijks. 

Heeft dit te maken met het wel of niet archeologisch onderzocht zijn (door vrijwilligers 

of professionals) of spelen hier specifieke landschappelijke of bodemkundige factoren 

een rol? Een mogelijke verklaring voor de afwezigheid van mesolithische vindplaatsen 

ten zuiden van de Keulse baan kan bijvoorbeeld zijn dat deze zijn ondergestoven 

of dat het gebied vanwege de barre natuurlijke omstandigheden (stuifgebied, 

woestijnachtig) niet interessant was voor bewoning (paragraaf 2.2.2.2). 

139

140 

Figuur 49. Verspreiding van vindplaatsen uit het Paleolithicum en het Mesolithicum 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

RAAP-rapport 1741


In het huidige archeologische bestand zijn enkele clusters van mesolithische 

vindplaatsen (figuur 49, locatie 1 t/m 3) herkenbaar: ten noorden van Heide langs 

de Teutebeek, aan de zuidelijke oever van de Swalm en ten oosten van Boukoul. 

Enerzijds zou beantwoord moeten worden of hier inderdaad van een concentratie 

van vindplaatsen uit deze periode sprake is (en indien ja: waarom?), of dat dit op 

een huidig gebrekkige wetenschappelijke stand terug te voeren is. In deze zones 

kunnen anderzijds aanvullende vragen geformuleerd worden, ten aanzien van 

chronologische ontwikkelingen, onderlinge verschillen en relaties tussen vindplaatsen 

en mensengroepen. Welke relaties bestaan tussen deze vindplaatsen en/of het 

landschap en wat vertelt dit over de kolonisering van dit gebied en het Maasdal. 

Neolithicum (4900- 2000 voor Chr.) 

Over het Neolithicum bestaat in Roermond meer informatie dan over de voorafgaande 

perioden. Desondanks is deze informatie nog steeds oppervlakkig. Enerzijds 

omdat veel vindplaatsen losse vondsten betreffen en dus weinig inhoudelijke 

informatie bevatten en anderzijds omdat in grote delen van zones met een hoge 

verwachting voor jager- en verzamelaars of landbouwers weinig of geen neolithische 

vindplaatsen bekend zijn (figuur 50). Ook hier is in eerste instantie van belang goed 

te inventariseren, waarbij gestreefd moet worden naar duidelijke determinaties 

van vindplaatsen, ofwel nauwkeurigere datering en bepaling van vindplaatstype. 

Zoals hierboven reeds aangegeven is het een opmerkelijk gegeven dat enerzijds 

zowel vindplaatsen van jager-verzamelaars als landbouwers uit het Neolithicum zijn 

gevonden, en anderzijds ook neolithische culturen aanwezig zijn die zeldzaam zijn 

voor deze contreien (Lineaire Bandkeramiek cultuur en de Enkelgraf-cultuur). Dit 

geeft al aan hoe complex het neolithiseringsproces is, waarvan we nog weinig weten: 

over de chronologie van veel vindplaatsen, maar ook over onderlinge verschillen 

en overeenkomsten en de aard van relaties tussen verschillende mensengroepen. 

Opgemerkt dient voorts dat nu met uitzondering van het Late Neolithicum geen 

vindplaatsen met resten van graven of andere rituele handelingen bekend zijn. In 

de verspreiding van nu bekende neolithische vindplaatsen vallen twee clusters 

op, die daarmee een hoge archeologische ensemblewaarde bezitten (locatie 4 

en 5, figuur 50). Locatie 4 ligt aan de zuidelijke oever van de Swalm, een gebied 

dat ook al in het Mesolithicum (locatie 2) vaker is opgezocht. Locatie 5 betreft een 

grotere zone met diverse vindplaatsen ter hoogte van de Keulse baan. Dit gebied 

valt nu waarschijnlijk vooral op omdat hier veel archeologisch onderzoek heeft 

plaatsgevonden, in het kader van de ontwikkeling van nieuwe industrieterreinen en 

wegen. Voor beide locaties speelt met name het onderzoeksthema neolithisering een 

belangrijke rol: de onderlinge verschillen en overeenkomsten tussen vindplaatsen 

en de aard van contacten en relaties tussen culturen of mensengroepen. Belangrijk 

is ook de aard van de vindplaatsen en de landschappelijke en bodemkundige 

situatie: welke onderzoeksmethode is voor een bepaald onderzoek de meest 

geschikte. Met name bij locatie 5 zijn namelijk vooral vindplaatsen aangetroffen die 

141

142 

Figuur 50. Verspreiding van vindplaatsen uit het Neolithicum. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

RAAP-rapport 1741


voornamelijk uit vondstconcentraties bestaan en niet of nauwelijks sporen hebben 

opgeleverd. Dergelijke vindplaatsen zijn erg gevoelig voor erosie en vereisen speciale 

onderzoekstrategieën. Naast post-depositionele processen van de archeologische 

resten zelf zijn ook de methoden en technieken van uitgevoerd onderzoek van belang, 

om de gegenereerde archeologische data op zijn juiste waarde te kunnen inschatten. 

Dit is vooral belangrijk met betrekking tot archeologische perioden en/of delen van het 

landschap, die bij het huidig archeologisch onderzoek kennelijk niet of nauwelijks uit 

de verf komen. 

In het huidige bestand ontbreken graven en rituele deposities binnen de beide 

clusters, maar dit geldt eigenlijk voor het gehele grondgebied van Roermond. Ten 

noordoosten van locatie 4 aan de Swalm zijn wel enkele laat-neolithische graven 

bekend (zie paragraaf 6.3.2.1). Bij locatie 5, ten zuiden van de Keulse baan, zijn bij 

de Kitskensberg en bij de aanleg van de N293 Zuid alleen graven uit de Bronstijd 

tot Vroege IJzertijd gevonden (urnenveld). Met graven en deposities moet binnen de 

locaties 4 en 5 wel rekening worden gehouden, net zoals met de aanwezigheid van 

wegen. Dergelijke aanvullende vindplaatsen zouden een waardevolle toegevoegde 

waarde voor deze ensembles inhouden. 

Naast de clusters locatie 4 en 5 vallen nog enkele andere locaties op door het 

voorkomen van meer dan één vindplaats binnen een relatief klein gebied (straal 

van ca. 250 meter). Het gaat steeds om twee hoogstens drie vindplaatsen, waarvan 

nu te weinig bekend is om veel waarde aan te hechten, maar die misschien wel op 

belangrijke ensembles wijzen, figuur 50 locaties 6-13. Zo zijn daar bijvoorbeeld 

de kampementen die langs voormalige geulen (natte laagtes) liggen, waar in de 

nabijheid ook een bijl (mogelijke depositie) is aangetroffen (locaties 6, 7 en misschien 

ook 10). Deze gegevens wijzen er op dat bij overeenkomstige locaties (in/bij oude 

Maasgeulen) waar een enkele vindplaats bekend is (kampement, nederzetting 

of bijl), meer verwacht kan worden (locaties 8, 9, 10, 11, 12 en 13). Dit is des te 

interessanter als men bedenkt dat in deze periode het gebied nog grotendeels bebost 

was, waardoor verbindingsroutes (periodiek rondtrekken, jacht, handel, migratie) zich 

in belangrijke mate langs deze waterlopen bevonden, waarmee we ook hier weer 

op de relaties tussen vindplaatsen en interacties tussen mensengroepen komen. 

Voor het onderzoek aan dergelijke vindplaatsen is naast de aard en chronologie 

van de vindplaats, ook de chronologie van de beek- of geullopen van belang. Indien 

onderzoekslocaties en eventuele reeds bekende vindplaats(en) in of in de directe 

omgeving van natte landschapsdelen liggen (beekdalen, Maasgeulen, Maas-, 

Roer- en Swalmdal) kunnen specifieke vragen worden gesteld. In eerste instantie 

kan de nabijheid van waterlopen specifieke archeologische contexten opleveren, 

zoals aanwijzingen voor productie of transport van goederen of rituele handelingen. 

In de tweede plaats speelt het belang van de aanwezigheid van archeologische 

resten in een natte context. Deze locaties vergen extra aandacht, omdat hier ook 

143

Figuur 51. Aardewerk 

van de eerste boeren, 

de Bandkeramische 

cultuur 


organische en ecologische vondsten bewaard kunnen zijn gebleven, die een enorme 

wetenschappelijke potentie bevatten. 

Andere interessante locaties met ‘extra’ vraagstellingen betreffen de locaties 14 en 

15, die beide juist wat verder van beek-of rivierlopen liggen. In het geval van locatie 

14 lijken één of meerdere kampementen en een nederzetting vlak bij elkaar te liggen. 

Mogelijk een plek waar relaties of ontwikkelingen tussen groepen jager-verzamelaars 

en landbouwende gemeenschappen op één locatie onderzocht kunnen worden. Of 

hebben we hier te maken met onjuiste of onnauwkeurige meldingen/dateringen? 

De locatie heeft in ons verwachtingsmodel juist een lage verwachting voor jagerverzamelaars. 

Locatie 15 betreft de melding van een kampement en meerdere losse vondsten uit 

het Neolithicum op de Musschenberg, waar zoals bekend een grafveld uit de IJzertijd 

is gevonden, maar ook nederzettingsresten uit de Brons- en IJzertijd. Zijn ook 

nederzettingsresten uit het Neolithicum aanwezig zijn en bestaat hier een nog langere 

bewoningscontinuïteit? 

Drie opmerkelijke vindplaatsen uit het Neolithicum betreffen twee voor deze streek 

vreemde culturen: de Lineair Bandkeramiek (locatie 16), die eigenlijk voornamelijk 

in Zuid-Limburg voorkomt en de Enkelgraf-cultuur (locatie 17), die vooral in Oosten 

Noord-Nederland gangbaar is. De graven hebben een datering in het Laat 

Neolithicum en worden daarom behandeld in paragraaf 6.3.2 (locatie 18 in figuur 50). 

Voor locaties 16 en 17 is de relatie tot in ons gebied gelijktijdig gangbare culturen 

natuurlijk de hoofdvraag: welke relaties en interacties kunnen gereconstrueerd 

worden? Voor locatie 16 speelt daarnaast ook de aard van de vindplaats zelf een 

belangrijke rol: betreft de aanwezigheid van mensen uit deze cultuur eenvoudige 

voedselvoorziening (jacht) of het delven van vuursteen, of kunnen aanwijzingen voor 

handelsrelaties of rituelen gevonden worden? 

144


6.3 De Late Prehistorie (ca. 4.900 – 12 voor Chr.) 


Het vondstmateriaal uit de Late Prehistorie bestaat voornamelijk uit aardewerk 

(inclusief weefgewichten en huttenleem) en natuursteen (ook vuursteen wordt tot in 

de IJzertijd gebruikt), maar ook uit (verbrand) bot, vondsten van metaal en vanaf de 

IJzertijd van glas. Organisch vondstmateriaal (natte context) kan naast botanische 

resten en pollen uit hout, bot en textiel bestaan. Voor wat betreft de doorgaans droge 

context kan gesteld worden dat de materiaalgroepen aardewerk, bot en metaal 

vergaan bij een lang verblijf aan het oppervlak (oxidatie). Maar ook aardewerk kan 

fragiel zijn, hetgeen betekent, dat ook dit vondstmateriaal binnen enkele jaren na het 

opploegen is verdwenen. Dit houdt indirect in dat we bij ‘vuursteenvindplaatsen’ dus 

wel degelijk op andere (jongere) perioden bedacht moeten zijn. Hoewel voor de Late 

Prehistorie wel iets meer gidsartefacten bestaan dan voor de Vroege Prehistorie, 

speelt ook hier het probleem dat veel vindplaatsen (nog) geen nauwkeurige 

datering of interpretatie tot vindplaatstype bezitten. Dit is gedeeltelijk inherent aan 

de huidige (gebrekkige) kennisstand over deze perioden, vooral voor wat betreft 

de specialistische kennis van vondstmateriaal. Bij de nauwkeurige determinatie 

van aardewerk bijvoorbeeld, doorgaans de meest gebruikte dateringsmethode, 

is problematisch dat verschillende typen mageringen, potvormen en versieringen 

gedurende langere perioden in gebruik zijn. 

In de eerste plaats geldt ook voor de Late Prehistorie dat het belangrijk is bij 

toekomstig onderzoek goed te inventariseren, dat wil zeggen nauwkeurige dateringen 

én bepaling van aard en conservering van vindplaatsen, om een vollediger beeld van 

deze periode te kunnen verkrijgen. 

Na vergelijking van de huidige kennisstand van Roermond (paragraaf 4.3.2 en figuren 

50 en 52) en kennis over deze perioden binnen Nederland (NOaA, bijlage 2) vallen 

enkele kennisleemten op, maar kunnen anderzijds ook enkele - voor Nederlandse 

begrippen - bijzondere vondsten en vindplaatsen genoemd worden. 

Lacunes 

Er bestaan duidelijke lacunes voor wat betreft nederzettingen in het algemeen en 

nederzettingen uit het Laat-Neolithicum en de Bronstijd in het bijzonder. Voorts zijn op 

dit moment in het geheel geen nederzettingen uit het Maasdal bekend. 

Hiernaast bestaan vrijwel geen aanwijzingen voor resten uit de Late IJzertijd. 

Volgende opvallende lacunes binnen het 'landschap uit de metaaltijden' betreffen 

aanwijzingen voor ambachtelijke of ‘industriële’ activiteiten, of (transport)wegen. Tot 

slot met betrekking tot 'het rituele' beleven, een moeilijk grijpbaar thema. Ondanks dat 

verschillende depositie-vondsten als baggervondsten bekend zijn, is nagenoeg niets 

145

146 

Figuur 52. Verspreiding van vindplaatsen uit de Bronstijd en de IJzertijd. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

RAAP-rapport 1741


bekend over bepaalde depositielocaties zelf bekend of andere rituele plekken (op 

enkele begravingen na), niet in natte en niet in droge gebiedsdelen. 

Roermond's rijkdommen 

De Bronstijd grafheuvels en begravingen uit het Laat-Neolithicum, die vooral in 

Swalmen zijn aangetroffen, vormen een bijzonder fenomeen in Nederland. Dit 

komt enerzijds omdat de vindplaatsen goed bewaard zijn gebleven en anderzijds 

omdat enkele goed onderzocht zijn en aan onze kennis van deze periode hebben 

bijgedragen (zoals de ontdekking van begravingen uit de Enkelgraf-cultuur). Een 

andere voor Nederland zeer bijzondere categorie van archeologische resten vormen 

de baggervondsten in de vorm van wapens uit de metaaltijden. Vondsten van metaal 

zijn over het algemeen slecht of niet bewaard gebleven, zodat de wel bewaarde 

objecten als stille getuigen uit een ver verleden een enorme meerwaarde voor onze 

kennis van die perioden opleveren. Hiernaast speelt ook de aard van de objecten - 

wapens, wel of niet ritueel gedeponeerd - een belangrijke rol. Wapens spreken veel 

tot de verbeelding van het grote publiek, maar hebben hier ook wetenschappelijk een 

pré: ze vormen een rode draad door de geschiedenis en ontwikkeling van sociale 

geledingen van prehistorische samenlevingen. 

147 

Figuur 53. Huisplattegrond 

en reconstructuie 

van een boerderij 

uit de IJzertijd. 

Figuur 54. Een uit de 

Maas opgebaggerd 

zwaard uit de Late 

IJzertijd.


Onderzoekthema's 

In de NOaA (bijlage 2) zijn meerdere onderzoekthema’s voor de Late Prehistorie 

voorgesteld, die ook alle in Roermond een belangrijke rol spelen(thema’s 1 – 6, zie 

hieronder). Ook hier is een belangrijke rode draad de specifieke landschappelijke 

situatie van Roermond aan enkele waterwegen, met name het Maasdal. Voor 

specifieke punten van interesse met betrekking tot de archeologie van het Maasdal 

zie ook 6.2.1. 

Thema 1: de ontwikkeling van het cultuurlandschap 

- onderzoek van (ten opzichte van nederzettingsarealen, grafvelden en 

akkercomplexen) extensief gebruikte delen van het landschap, met name 

beekdalen, wegen, deposities op natte en droge 'natuurlijke' plekken. 

Thema 2: productie, distributie en gebruik van mobilia 

- productie, distributie/gebruik en depositie van artefacten bestuderen vanuit 

sociaal-cultureel perspectief; 

- ontwikkelen typochronologieën 

Thema 3: de agrarische bestaansbasis 

- de agrarische economie in het laat-Neolithicum en de vroege Bronstijd; 

- de secondary products revolution; 

- de ontwikkeling van de ploeglandbouw; 

- de ontwikkeling van het gemengde landbouwbedrijf in de Bronstijd; 

- ontstaan, gebruik en ontwikkelingen van Celtic Fields; 

- uitwisselingsnetwerken 

Thema 4: rituele praktijken 

- creëren van goede theoretische en empirische basis voor de studie van ritueel; 

- studie van relaties tussen goederen in graven en andere contexten; 

- depositie van artefacten; 

- ontstaansgeschiedenis van ingericht cultusplaatsen; 

- variatie in grafritueel 

Thema 5: sociaal-politieke transformaties 

- nadere studie van rol en positie van elitefiguren in de Brons- en IJzertijd 

Thema 6: de constructie van persoonsgebonden, lokale en bovenlokale identiteiten 

- relatie identiteit en landschap 

- relatie mens-materiële cultuur 

148



Laat Neolithicum 

Resten uit het Laat Neolithicum zijn alleen op het Pleniglaciale Maasterras in het 

uiterste oosten en noordoosten van de gemeente gevonden. Het gaat in alle gevallen 

om graven, die steeds in een context met grafheuvels uit de Bronstijd zijn gevonden. 

In de eerste plaats ontbreken nederzettingen in het algemeen en in de tweede plaats 

zijn van het laat-glaciale Maasterras of het holocene Maasdal in het geheel geen 

resten uit deze periode bekend. Zoals hierboven reeds aangegeven is het dus erg 

belangrijk zo veel mogelijk informatie (nederzetting, graven, deposities) uit deze 

periode in kaart te brengen, voordat een gerichtere onderzoeksagenda opgesteld kan 

worden. 

Hiernaast kunnen voor enkele locaties met reeds bekende vindplaatsen ook nadere 

onderzoeksvragen gesteld worden (figuur 52). 

Locatie 18 

Op locatie 18 zijn enkele graven van de Enkelgrafcultuur gevonden terwijl deze 

cultuur eigenlijk alleen verder naar het noorden voorkomt. Hoe kan dit verklaard 

worden? Betreft dit een contact tussen verschillende elites, gaat het om handel of 

(im) migratie? Omdat op locatie 18 grafheuvels uit zowel het Laat Neolithicum (niet 

alleen de Enkelgraf cultuur) als de Bronstijd voorkomen, zijn ook vraagstellingen 

met betrekking tot de continuïteit/ontwikkeling van identiteit (herkenbare culturen), 

rituelen, gewoonten en technieken van belang. Naast een grotere kans op resten 

van nederzettingen kunnen zich op of rondom locatie 18 resten van rituelen 

handelingen of verbindingsroutes bevinden. Zowel in overige graven of rituele 

vondsten, nederzettingen en verbindingswegen, maar ook in het natte gedeelte van 

het Swalmdal (met een kans op behouden organische en ecologische data) kunnen 

antwoorden op deze vragen verborgen liggen. Voor vindplaats(en) in of in de directe 

omgeving van natte landschapsdelen kunnen specifieke vragen worden gesteld. 

In eerste instantie kunnen in de nabijheid van waterlopen aanwijzingen worden 

gevonden die wijzen op productie of transport van goederen of rituele handelingen. 

In de tweede plaats kunnen locaties met een natte context ook organische en 

ecologische vondsten bevatten, die een hoog informatiegehalte bezitten. 

Locatie 19 

Op locatie 19, ten noordoosten van Boukoul zijn eveneens grafheuvels met graven uit 

het Laat Neolithicum en de Bronstijd vastgesteld. Ook hier zijn extra vraagstellingen 

met betrekking tot de continuïteit/ontwikkeling van identiteit (herkenbare culturen), 

rituelen, gewoonten en technieken en relaties tussen verschillende vindplaatsen en/ 

of mensengroepen belangrijk. Voorts bestaat in de directe omgeving een grotere kans 

op resten van nederzettingen, rituelen en wegen. 

149

Figuur 55. Grafinventaris 

van een rijk graf 

uit de Vroege IJzertijd 

te Oss. 


Bronstijd en IJzertijd 

De resten uit de Bronstijd zijn zeldzaam en betreffen vooral graven, die op één 

uitzondering na (de Musschenberg) alle op het Pleniglaciale terras zijn gevonden, 

met name in noordoosten van de gemeente. Slechts drie nederzettingen zijn bekend, 

die niet op het Pleniglaciale terras, maar juist op het laat-glaciale terras liggen: 

op de Musschenberg en direct ten zuidwesten van Swalmen. Alleen in het geval 

van de Musschenberg zijn dus resten van zowel begraving als bewoning bekend; 

in de overige gebieden ontbreken dergelijke ensembles. Een differentiatie tussen 

de Vroeg-, Midden en Late Bronstijd was zoals vermeld alleen in enkele gevallen 

mogelijk. 

Uit de IJzertijd zijn iets meer vindplaatsen (en iets meer nederzettingen) bekend en 

liggen deze vindplaatsen ook iets meer verspreid over zowel het Pleniglaciale als 

het laat-glaciale Maasterras. Toch bestaat – met uitzondering van het grafveld aan 

de Musschenberg – nog steeds weinig informatie uit deze periode. Ook hier bestaat 

bijvoorbeeld nauwelijks duidelijkheid over de indeling tussen Vroege, Midden en Late 

IJzertijd. Indien dit mogelijk was, zoals o.a. in het grafveld op de Musschenberg, 

betreft dit vooral de Vroege IJzertijd of Vroege tot Midden IJzertijd. Nederzettingen of 

grafvelden uit de Late IJzertijd zijn niet bekend, maar op activiteiten uit deze periode 

wijzen wel enkele vondsten. 

In figuur 52 wordt nog eens duidelijk dat in grote delen van zones met een hoge 

verwachting voor landbouwers geen vindplaatsen uit de Brons- of IJzertijd bekend 

zijn. Vanwege deze lage kennisstand zijn voor de gehele gemeente daarom in eerste 

150


instantie de algemene inventariserende vragen van belang, waar bevinden zich welke 

soort vindplaatsen uit deze perioden? 

In enkele gebieden bestaat meer archeologische informatie en kunnen aanvullende 

onderzoeksvragen geformuleerd worden: 

Locatie 20 

Een opvallend gebied is in de eerste plaats de Bosheide ten oosten van Swalmen 

(figuur 52, locatie 20), een groter gebied met begravingen uit het Laat-Neolithicum 

en de Bronstijd. Binnen dit gebied van locatie 20 bestaat een grotere kans op de 

aanwezigheid van resten van nederzettingen, verbindingsroutes en rituele deposities 

uit de Brons- en IJzertijd. In dit gehele gebied zijn vraagstellingen met betrekking tot 

de continuïteit/ontwikkeling van identiteit (herkenbare culturen), rituelen, gewoonten 

en technieken en relaties tussen verschillende vindplaatsen en bevolkingsgroepen 

van belang. Voorts bestaat met het Swalmdal tevens de mogelijkheid dat 

archeologische resten in een natte context bewaard zijn gebleven, die een speciale 

aandacht vragen (zie hierboven bij locatie 18). 

Locatie 21 

Op locatie 21, direct ten zuiden en zuidwesten van Swalmen zijn twee waarnemingen 

bekend, die op resten van nederzettingen uit de Bronstijd wijzen. Hier bestaat een 

grotere kans op het aantreffen van overige resten uit deze periode (graven, bewoning, 

rituele activiteiten, verbindingsroutes), en daarmee samenhangende vragen met 

betrekking tot de relaties tussen verschillende vindplaatsen(zie ook locatie 20). 

Dat op deze locatie tot nu toe steeds weinig is gevonden, benadrukt nog eens hoe 

kwestbaar deze vindplaatsen kunnen zijn. Dit betekent misschien dat veelal ‘niet 

veel meer’ bewaard is gebleven en dus extra aandacht moet worden besteed welke 

methoden en technieken de meeste informatie (meerwaarde) kunnen opleveren. 

Welke relatie bestaat tussen de gaafheid en conservering van archeologische resten 

en de (cultuur)landschappelijke context waarin deze resten zijn gevonden? En: Wat is 

per specifieke relatie de beste methode van onderzoek? 

Opmerkelijk voor locatie 21 is voorts dat mogelijk ook een nederzetting uit 

de, eveneens zeldzame, Late IJzertijd aanwezig is. Is hier daadwerkelijk een 

nederzetting uit de Late IJzertijd aanwezig? Bevinden zich hier overige vindplaatsen 

uit Late IJzertijd (graven, cultusplaatsen, deposities)? Bestaat een continuïteit in 

bewoning in het gebied? 

Locatie 22 

Locatie 22 betreft het gebied langs de Keulse baan, met name ten zuiden hiervan, 

waar zich meerdere vindplaatsen van landbouwers uit het Neolithicum bevinden. Uit 

de Bronstijd zijn hier tot nu toe slechts twee of drie meldingen van graven bekend en 

151

Figuur 56. Fragmenten 

van glazen armbanden 

uit de Late 

IJzertijd. 


uit de IJzertijd enkele losse vondsten en vondsten die wijzen op een nederzetting. 

In dit gebied zou men vanwege de graven én de aanwezigheid van landbouwers in 

het Neolithicum, ook nederzettingen uit de Brons- en IJzertijd verwachten. Dat deze 

tot nu toe niet zijn gevonden, roept vragen op. Zijn vindplaatsen uit de Bronstijd 

en ook uit de IJzertijd kwetsbaarder dan die vindplaatsen uit het Neolithicum, zijn 

vindplaatsen uit deze periode niet (goed) herkenbaar, ontbreken nauwkeurige 

dateringen of was dit gebied alleen gedurende het Neolithicum interessant en 

heeft men daarna liever ergens anders gewoond? Vragen over de relaties tussen 

vindplaatsen en tussen de gaafheid en conservering van een vindplaats en de 

aard van het landschap. Hiernaast zijn in dit gebied, gezien de aanwezigheid van 

vindplaatsen uit meerdere perioden (naast Neolithisch tot IJzertijd ook de Romeinse 

tijd en de Middeleeuwen) ook vragen met betrekking tot ontwikkelingen/continuïteit 

en relaties tussen vindplaatsen en mensengroepen weer van belang. 

Locatie 23 

Locatie 23 omvat het gebied van de Musschenberg, waar naast crematies uit 

de IJzertijd en vondsten uit het Neolithicum, Romeinse tijd en Middeleeuwen 

ook nederzettingsresten uit de Bronstijd en de Middeleeuwen zijn aangetroffen. 

Hier bestaat een grote kans op resten van bewoning en begraving uit meerdere 

perioden (Neolithisch t/m Late Middeleeuwen), zodat wederom aanvullende vragen 

met betrekking tot ontwikkelingen/continuïteit en relaties gesteld moeten worden. 

Hiernaast speelt ook de nabijheid van Maas en Roer een belangrijke rol. Hierbij is het 

in de eerste plaats van belang te vragen waar watervoerende geulen in verschillende 

perioden hebben gelopen. Vervolgens moet gezien deze nabijheid van waterlopen 

met resten van transport, productie en handel en uitingen van rituele beleving 

152


rekening worden gehouden, alsmede de goede conserveringsmogelijkheden (natte 

context) voor organisch en ecologisch materiaal. 

Locaties 24 en 25 

Locaties 24 en 25 zijn de laatste locaties voor wat betreft aanvullende vragen 

met betrekking tot Bronstijd vindplaatsen. Het gaat om vondsten die door 

baggerwerkzamheden te voorschijn zijn gekomen en hoofdzakelijk een betekenis als 

rituele depositie hebben. Ook drie mogelijke deposities uit het Neolithicum (bijlen) 

komen met deze locaties overeen, terwijl een parallel met (mogelijke) depositie uit de 

Romeinse tijd slechts gedeeltelijk opgaat (vergelijk ook met figuur 60). Zijn de twee 

locaties puur toevallig, omdat alleen of met name in deze gebieden is gebaggerd 

dan wel is opgelet tijdens het baggeren, of kan van kerngebieden van deposities 

gesproken worden? Beide liggen net ten zuiden van de monding van een zijrivier 

in de Maas: respectievelijk de Roer en de Swalm. Uiteraard moet bij toekomstige 

baggerwerkzaamheden sediment nauwlettend op vondsten (uit alle perioden) 

gecontroleerd worden, waarbij niet alleen een datering, maar ook de aard van belang 

is . Uiterst belangrijk bij toekomstige (bagger)werkzaamheden is natuurlijk een zo 

nauwkeurig mogelijke plaatsbepaling van vondsten. 

153 


uit de IJzertijd.


Locatie 26 

Locatie 26 omvat enkele IJzertijd-meldingen van graven en een losse vondst te 

Maasniel en direct ten zuiden hiervan. De graven uit de IJzertijd te Maasniel liggen 

binnen of direct grenzend aan een grafveld uit de Romeinse tijd. In de eerste 

plaats moet in het gebied rekening worden gehouden met resten van bewoning en 

beakkering, uit niet alleen de IJzertijd, maar ook de Romeinse tijd. Aanvullende 

vragen met betrekking tot ontwikkelingen/continuïteit van wonen en begraven zijn 

hier dus van belang, maar meer specifiek bijvoorbeeld ook: Wist men gedurende de 

Romeinse tijd dat hier al eerder mensen waren begraven? En zo ja, waaruit blijkt dat 

(hoe ging men daar mee om)? 

Locatie 27 

Locatie 27 is een waarneming van nederzettingsresten uit de IJzertijd te Asselt. De 

vindplaats valt op, omdat nederzettingsresten uit de metaaltijden in het holocene 

Maasdal zoals hierboven vermeld erg zeldzaam zijn. Het holocene Maasdal is 

namelijk vanaf de Bronstijd en zeker vanaf de IJzertijd ongunstiger voor bewoning 

als gevolg van toegenomen overstromingen van de Maas, een direct gevolg van 

grootschaliger rooien van bossen ten behoeve van landbouwgrond (F. Zuidhof, 

2005). De vindplaats te Asselt ligt op een natuurlijke hoogte, die waarschijnlijk 

ook gedurende overstromingen droog bleef. De nabijheid aan de Maas speelt hier 

een belangrijke rol. Wat was de aard van deze vindplaats en waar bevinden zich 

watervoerende geulen in verschillende perioden? Welke rol spelen deze waterwegen 

(Maas en Swalm) of overige infrastructuur bij bijvoorbeeld handel of migraties? 

Gezien de resten uit de Romeinse tijd (en de Vroege Middeleeuwen) in het gebied 

zijn voorts ook hier vragen met betrekking tot ontwikkeling/continuïteit en relaties 

tussen vindplaatsen en/of mensengroepen weer van belang. Tot slot moet gezien de 

ligging in het Maasdal in de directe omgeving met resten van productie en handel 

en uitingen aan rituele beleving rekening worden gehouden, alsmede met de goede 

conserveringsmogelijkheden (natte context) voor organisch en ecologisch materiaal. 

Locaties 28 t/m 33 

Locaties 28 t/m 33 liggen eigenlijk net zoals locaties 21 en 26 niet te ver van oude 

Maasgeulen en hebben resten van nederzettingen, grafvelden of beide opgeleverd. 

In deze gebieden is met meer resten uit deze periode rekening te houden. 

Nederzettingen met zogenaamde ‘zwervende erven’ kunnen grote gebieden (5-10 ha) 

betreffen, waarbinnen zich voornamelijk erven en akkers bevinden. Minder vaak wordt 

ook een samenhang tussen erven en grafvelden aangetroffen, terwijl aanwijzingen 

voor andere activiteiten, zoals sporen van ambachtelijke productie of rituele praktijken 

(anders dan begravingen), nog zeldzamer zijn. In dergelijke gebieden moet extra 

aandacht besteed worden aan de verschillen/overeenkomsten en relaties tussen 

verschillende vondstlocaties zelf en hun ligging in het landschap. Welke ruimtelijke 

indeling en fasering kunnen binnen dergelijke verblijfgebieden (huizen, erven, akkers, 

154


graven, ambachten/productie, rituelen) herkend worden? Welke relaties kunnen 

tussen verschillende vindplaatsen gelegd worden en welke ontwikkelingen zijn 

waarneembaar? Ondanks dat van de IJzertijd meer bekend is dan van voorafgaande 

perioden ontbreken voorts nog steeds talloze puzzelstukjes over de materiële cultuur, 

technieken en gewoonten(zie ook NOaA, bijlage 2). 

6.4 De Romeinse tijd (12 voor Chr.- 450 na Chr.) 


Het vondstmateriaal uit de Romeinse tijd is zeer gevarieerd, waardoor betere 

uitspraken met betrekking tot dateringen en interpretaties mogelijk zijn. Het 

vondstmateriaal bestaat uit zeer divers aardewerk, verschillende metalen en 

legeringen, glas, keramisch en natuurstenen bouwmateriaal en bot. Organisch 

vondstmateriaal (natte context) kan naast botanische resten en pollen uit hout, 

bot en textiel bestaan. Hoewel we voor de Romeinse tijd over veel verschillende 

gidsartefacten (van aardewerk, metaal of glas) beschikken, is het idee dat de 

Romeinse tijd traditioneel goed dateerbaar en interpreteerbaar is, achterhaald. 

Ondanks de diversiteit aan aardewerksoorten en vormen blijkt veel aardewerk (en het 

is juist dit aardewerk dat veel gevonden wordt) gedurende lange perioden in gebruik 

te zijn geweest. De datering ‘Midden Romeins' (ca. 70-270 na. Chr.) is de meest 

voorkomende datering en verhindert bepaalde ontwikkelingen binnen de vindplaats of 

tussen vindplaatsen onderling te volgen. 

In eerste instantie zijn ook voor de Romeinse tijd nog steeds redelijk ‘lege’ zones aan 

te wijzen, waarvoor nu het inventariseren van belang is: waar en waarom bevinden 

zich welke vindplaatsen? Goed inventariseren betekent nauwkeurige dateringen 

(Vroeg-, Midden- en Laat-Romeins) én een bepaling van de aard en conservering 

van vindplaatsen. Men dient zich echter wel van het gevaar bewust te zijn een 

interpretatie te forceren: ‘Resten van steenbouw’ kunnen op velerlei zaken wijzen: 

een villacomplex, een grafmonument, een tempel, een wegstation, etc. Het heeft 

op dat moment geen zin zich aan een nadere interpretatie te wagen, zoals het in 

paragraaf 4.3.3 beschreven voorbeeld van een mogelijke wachtpost aan de Swalm. 

Aangezien we vanaf de Romeinse tijd in de historische tijd komen, kunnen soms 

bronnen geraadpleegd worden. Voor de Romeinse tijd in Nederland betreffen dit 

enkele klassieke bronnen met beschrijvingen van de noordwestelijke grensprovincies 

en hun bewoners (zoals o.a. Caesar en Tacitus) en vooral twee kaarten: de tabula 

Peutingeriana (kaart van Peutinger) en de Itenerarium Antonini. Beide kaarten 

dateren uit de uit de 3e tot 4e eeuw en betreffen reisgidsen met actuele historische 

geometrische situatie van het gebied. Op beide kaarten komen voor wat betreft 

Nederland alleen de belangrijkste plaatsen langs de Limes voor. 

155

Figuur 58. Een vergulde 

zilveren sierkap 

van een ijzeren 

Romeinse helm, 

gevonden in de Peel. 


uit de Romeinse tijd. 


Na vergelijking van de huidige kennisstand van Roermond (paragraaf 4.3.3) en kennis 

over deze perioden binnen Nederland (NOaA, bijlage 2) vallen enkele kennisleemten 

op, maar kunnen anderzijds ook enkele - voor Nederlandse begrippen - bijzondere 

vondsten en vindplaatsen genoemd worden. 

156


Lacunes 

Roemond kent weinig eenduidige vindplaatsen uit de Vroege en Late Romeinse 

tijd. Waar bevinden zich de vroegste aanwijzingen voor deze periode, en waaruit 

bestonden de eerste uitwisselingen met de inheemse bevolking (van de Late 

IJzertijd)? Hoe verliep het verval in de Late Romeinse tijd? Een continuïteit van 

bewoning van de Late Romeinse tijd tot in de Vroege Middeleeuwen is aangetoond 

voor Swalmen-Houterveld, maar hoe ziet dit er elders binnen de gemeente uit? 

Zijn nog meer resten van bewoning uit de 3e en 4e eeuw voorhanden? Werden 

nederzettingen platgebrand door invallende Germanen, of hield de bewoning ‘gewoon’ 

op als gevolg van de economische malaise van de 3e eeuw? 

Een andere algemene lacune binnen de huidige dataset van de Romeinse tijd zijn 

vindplaatsen in het Maas- en Roerdal. De meeste vindplaatsen uit het Maasdal 

betreffen baggervondsten, die daarom geen context (meer) hebben. Het is juist de 

Maas en de mondingen van Roer en Swalm, die de economische meerwaarde voor dit 

gebied leverden, maar alleen bij Asselt en Wieler zien ook resten gevonden die hierop 

wijzen. Hoe zit het met bewoning, productie (bijv. van keramisch bouwmateriaal of 

aardewerk) in het Roerdal en de rest van het Maasdal? 

Ondanks dat het verloop van de weg Xanten-Trier grotendeels bekend is, moet er 

nog veel meer aan infrastructuur zijn geweest. Hoe zit het met nevenwegen (vooral 

tussen de hoofdweg en de Maas), én ten aanzien van de Maas, Swalm en Roer: 

waar bevinden zich aanlegplaatsen of havens en veren of bruggen? Een laatste 

lacune betreft de aanwijzingen en resten van rituele beleving in de Romeinse tijd. Op 

dit moment zijn wel enkele grafvelden en zelfs één locatie van een tempel bekend, 

maar ook op dit gebied moet er veel meer zijn geweest: heiligdommen, deposities, 

grafvelden langs wegen. 

Roermond’s rijkdommen 

Bijzonder voor Nederland is de goede conservering van een behoorlijk lang 

traject van een Romeinse hoofdweg (de weg Xanten-Trier) en het ensemble van 

meerdere Romeinse vindplaatsen langs de Swalm: de overgang over de Swalm 

van de Romeinse weg, resten van nederzettingen, mogelijk zelfs een villacomplex 

én bewijzen voor continuïteit tot in de Vroege Middeleeuwen. Van bijzondere 

zeldzaamheid zijn echter ook de aanwijzingen voor een of meerdere heiligdommen 

in het Maasdal én het ensemble van productiecentra voor aardewerk en keramisch 

bouwmateriaal te Wieler. 

Onderzoekthema’s 

Alle in de NOaA (bijlage 2) voorgestelde onderzoekthema’s voor de Romeinse tijd 

spelen ook in Roermond een belangrijke rol (thema’s 1 – 3, zie hieronder). Binnen 

deze thema's vormt ook hier de specifieke landschappelijke situatie van Roermond 

157


met het Roer-, Swalm- en Maasdal een rode draad. Met name het Maasdal heeft 

een belangrijke rol gespeeld in de uitwisseling van handel en kennis en in culturele 

ontwikkelingen in het algemeen. Belangrijke ontwikkelingen zijn bijvoorbeeld de groei 

van verkeer en handel. De waterwegen Maas, Roer en Swalm vormen belangrijke 

verkeersaders en zijn ook richtinggevend voor het wegennet dat gedurende 

de Romeinse tijd een enorme vlucht neemt. Naast het bekende vervoer van 

bouwmateriaal, voedsel en drank over de Maas, vanuit Noord-Frankrijk tot Nijmegen, 

hebben hoogstwaarschijnlijk ook de Roer en de Swalm een rol gespeeld bij het 

vervoer van handelswaar. Hoe heeft zich de infrastructuur ontwikkeld, waar loopt 

de Maas precies in de Romeinse tijd en welke gerelateerde sites (aanlegplaatsen, 

havens, heiligdommen, versterkingen/nederzettingen, deposities, wegen) zijn hier 

aanwezig geweest. Het is duidelijk dat naast het nationale kader van de NoaA ook 

het regionale kader van het Maasdal een belangrijke rol speelt (Stoepker et al., 

2002, zie ook 6.2.1). 

Thema 1: Romanisering 

- meer aandacht voor het 'inheemse perspectief'; 

- benadering van romanisering als een groeps- en regio-specifieke articulatie van 

inheemse en Romeinse waarden; 

- aard van romanisering regionaal bestuderen door studie van materiële cultuur, 

grafritueel en veranderingen in het agrarische systeem, etc.; 

- ook aandacht voor 'de-romanisering', of 'germanisering' (in laat-Romeinse 

periode). 

Thema 2: het cultuurlandschap 

- naast de fysieke dimensie van het landschap behoeft de 'mentale' dimensie 

nadere aandacht, bijvoorbeeld de studie van ritueel (cultusplaatsen, rituele 

deposities, begravingen, etc.) om inzicht te krijgen in toenmalige ideeën over de 

kosmologische ordening; 

- hantering van langetermijnperspectief om inzicht te krijgen in de voortdurend 

veranderende beleving, omvang en inrichting van het cultuurlandschap; 

- onderzoek op micro-regionaal niveau van cultuurlandschappen; 

- ook onderzoek buiten de nederzettingen, grafvelden en akkers, bijvoorbeeld in 

beekdalen; 

- grafvelden en andere 'rituele indicatoren' dienen in hun landschappelijke context 

te worden geplaatst 

- gegevens over locatie en indeling van akkers en weiden; 

- bijzondere voedselgewassen en specerijen in relatie tot aard van de nederzetting; 

- gegevens over gebruik van verdiepte stallen; 

- botcomplexen. 

158


Thema 3: materiële cultuur 

- ontwikkeling specifieke typologieën, vooral voor aardewerk; 

- herkenning van regionale productie en distributieprocessen. 


In de Romeinse archeologie bestaan vaak bepaalde relaties tussen vindplaatsen 

onderling, zoals graven en nederzettingen langs wegen, villa woonhuis met 

bijgebouwen, economische activiteiten bij nederzettingen, greppelsystemen in 

akkerarealen, etc. Ook in Roermond liggen vaak meerdere meldingen bij elkaar die 

op dergelijk samengestelde stukjes cultuurlandschap wijzen. Aangezien bij vele 

waarnemingen het complextype (nog) ontbreekt, bestaan nu meestal nog geen 

gerelateerde betekenissen, maar in een aantal gevallen is dat wel mogelijk (zie 

onder). 

Het gaat om enkele locaties met meerdere vindplaatsen, grotere ensembles, waar 

naast algemene ook specifiekere onderzoeksvragen een rol spelen (figuur 60). 

Locatie 34 

Locatie 34 betreft het gebied bij Groenewoud en Houtakker, ten westen en rondom 

de locatie waar de Romeinse weg de Swalm oversteekt. In het gebied zijn naast de 

Romeinse weg zelf ook meldingen van bewoning en nbegraving uit de Romeinse tijd 

(inclusief de Late Romeinse tijd) en de Vroege Middeleeuwen. Voorts bevindt zich 

hier waarschijnlijk ook nog een oost-west verlopende weg langs de noordelijke oever 

van de Swalm (zie paragraaf 3.3). Een bepaalde oost-west verbinding bestaat hier 

al in de vorm van de Swalm zelf, die zeker voor (kleinschalig) vrachtvervoer kan zijn 

gebruikt. Indien inderdaad ook nog een oost-west weg langs de Swalm heeft gelopen, 

wijst dit op een interessant kruispunt voor handelsverkeer, hetgeen waarschijnlijk 

de reden van de bebouwing/bewoning is geweest. Het gebied is wel geschikt voor 

landbouw, maar niet bijzonder goed geschikt voor grootschalige landbouw (zoals bij 

villa’s in lössgebieden), waarmee villacomplexen veelal worden gerelateerd. Zullen 

hier ook andere functies zoals herberg, controle of marktwezen (opslag/overslag) een 

belangrijke rol hebben gespeeld? Bijzonder op locatie 34 is ook de continuïteit tot in 

de Vroege Middeleeuwen, omdat de Late Romeinse tijd en de Vroege Middeleeuwen 

zeldzaam voorkomende periodenm betreffen. Hoe verliep de Late Romeinse 

periode (germanisering) hier, en de ‘donkere’ periode daarna? Wie woonden hier, 

en welke relaties bestonden met Romeinse machthebbers en/of inheemsen? Zijn de 

verbindingsroutes blijven bestaan nadat het Romeinse rijk uiteen was gevallen? In de 

vierde eeuw kon niet meer aan de Romeinse verdedigingslinie langs de Rijn worden 

vastgehouden en heeft het Maasdal een prominentere rol gespeeld om de druk van 

Germanen (Franken) te weerstaan. In het gebied kunnen zich nog meer fenomenen 

uit de Romeinse tijd bevinden, zoals verdere nederzettingsresten, heiligdommen, 

grafvelden, deposities of locaties van ambachtelijke productie. Van belang is ook de 

159

160 

Figuur 60. Verspreiding van vindplaatsen uit de Romeinse tijd. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

RAAP-rapport 1741


ligging aan en in het Swalmdal, zodat mogelijk ook goed geconserveerde organische 

en ecologische resten aanwezig zijn. 

Locatie 35 

Een tweede locatie met een belangrijk archeologisch ensemble is Asselt, waar een 

mogelijke oost-weg verbinding langs de Swalm op uit zou kunnen komen. Asselt ligt 

op een strategisch punt (hoog en droog) ver in het Maasdal. Hier,in de buurt en/of 

onder het Dionysiuskerkje op de kerkheuvel, heeft imposante Romeinse steenbouw 

gelegen, gezien het hergebruikte Romeinse bouwmateriaal en de onderzoeken 

van Holwerda en Van Beurden (zie ook 4.3.3 en 4.3.4.1). Heeft hier inderdaad een 

Romeinse versterking of handelspost gestaan (of misschien gewoon een villa)? Heeft 

hier een belangrijke Maasovergang gelopen, of lag hier een belangrijke aanlegplaats, 

veer of haven? Ook in Asselt zijn resten uit de Vroege Middeleeuwen aangetroffen en 

zou een continuïteit tot in de Vroege Middeleeuwen kunnen bestaan. Ook hier spelen 

dus vraagstellingen met betrekking tot ontwikkelingen gedurende deze perioden 

(germanisering, migraties, infrastructuur). Een bijkomende belangrijke vraag voor 

deze locatie is natuurlijk het verloop van de Maas gedurende de Romeinse tijd. In 

het gebied kunnen zich nog meer fenomenen uit de Romeinse tijd bevinden, zoals 

verdere nederzettingsresten, infrastructuur, heiligdommen, grafvelden, deposities 

of locaties van ambachtelijke productie. Het Maasdal zelf kan daarenboven goed 

geconserveerde organische en ecologische resten opleveren. 

Locatie 36 

Een volgende opvallende locatie is Wieler, waar naast nederzettingsresten meldingen 

van ambachtelijke producties bestaan. Het gaat om drie steenbakkerijen en een 

pottenbakkerij. Naast het belang van gedateerde ontwikkelingen in technieken en 

vormen van keramische producten, zijn hier ook de gebruikte distributiekanalen van 

belang: hoe en met wie werd handel gedreven? Aangezien het om zware producten 

gaat die duur zijn in vervoer over land, ligt een vervoer over water voor de hand. 

Zouden we aanlegplaatsen kunnen terugvinden? Ook hier is het verloop van de Maas 

gedurende de Romeinse tijd van belang en kunnen meer fenomenen uit de Romeinse 

tijd aanwezig zijn geweest( infrastructuur, heiligdommen, deposities of locaties van 

ambachtelijke productie). Voorts kunnen in Maas- en Swalmdal ecologische en 

organische resten goed bewaard zijn gebleven. 

Locatie 37 

Een interessante locatie in het holocene Maasdal betreft de plaats waar naast de 

melding van een Romeinse weg ook een Romeinse munt is gevonden, tussen Asselt 

en Leeuwen. Zoals vermeld werden op deze locatie ook vondsten uit voorafgaande 

perioden gevonden en kan dit op lang gebruikte verbindingsroutes wijzen. Naast 

mogelijke reconstructies van een Romeinse infrastructuur in het Maasdal speelt ook 

hier weer het belang van de kans op natte archeologische contexten en hun relaties 

tot elkaar en verbindingswegen over land en water. 

161

Figuur 61. Munten 

uit de Romeinse tijd, 

gevonden in Tiel. 


Locatie 38 

Een bijzondere locatie is de locatie waar resten van een tempel worden vermoed, 

een locatie die ook nog eens een natte context kan hebben. Locaties met religieuze 

functies worden vaak gedurende langere perioden als rituele ontmoetingsplaats 

gebruikt, hetgeen interessante gegevens over continuïteit /ontwikkeling van 

rituelen en uitingen daarvan kan opleveren. Voorts is interessant te weten welke 

verbindingsroutes hier bestonden (naast die van de Maas zelf) en of in de directe 

omgeving nog meer rituele vindplaatsen (tempels, graven, deposities) of niet–rituele 

(handel, militair/verdediging, bewoning) aanwezig zijn. 

Locatie 39 

Locatie 39 betreft het huidige bekende en mogelijke verdere verloop van de Romeinse 

weg van Xanten naar Trier. Langs de weg kunnen nederzettingen (ook herbergen of 

wachtposten) of productiecentra en grafvelden liggen. Hoewel hier een strook met 

een breedte van 500 m (250 m aan weerszijden van de weg) is aangehouden kunnen 

nederzettingen natuurlijk op een iets grotere afstand van de weg hebben gelegen. 

Van belang is voorts natuurlijk of er naast de oost-west verbinding langs de Swalm 

nog andere wegen deze hoofdweg kruisten. 

Locatie 40 t/m 50 

Naast deze opvallendste vindplaatslocaties zijn nog meerdere plaatsen met 

nederzettingen of graven bekend, waar in potentie grotere ensembles aanwezig 

kunnen zijn (locaties 40 t/m 50). Een erg interessante voorbeeld (locatie 40) is de 

Zwarte berg te Melick, dat op een landschappelijk bijzonder punt ligt: een verhoging in 

het dal van de Roer. De locatie kan bovendien dichtbij of zelfs aan de Romeinse weg 

162


hebben gelegen. Verder naar het noorden langs de Roer bevindt zich een grafveld 

(locatie 45). 

Locatie 41 betreft de Musschenberg, een locatie die niet alleen in het Neolithicum, de 

Brons- en IJzertijd maar ook in de Romeinse tijd en de Middeleeuwen bewoond was. 

Naast de continuïteit (IJzertijd-Romeinse tijd, Romeinse tijd-Vroege Middeleeuwen) 

zijn hier ook de aspecten met betrekking tot productie en handel (baksteen, 

aardewerk, dichtbij Maas en Roer) en rituele beleving (nabij de overgang van de Roer 

in de Maas) interessant. 

Locatie 42 betreft de Oolderplas die meerdere meldingen van bewoning en depositie 

heeft opgeleverd. Dit ensemble is op zich zelf al interessant, maar krijgt gezien zijn 

ligging dicht aan de Maas nog een meerwaarde: net als bij Asselt zijn ook hier de 

aspecten handel en infrastructuur (aanlegplaatsen, verbindingsrouten) en rituele 

deposities, beide in een mogelijke natte context, interessant. 

Locaties 43, 44 en 45 betreffen grafvelden, waarvoor nu nog de bijbehorende 

bewoning (en infrastructuur e.d.) ontbreken: respectievelijk Maasniel, ten oosten van 

Straat en aan de Roer ten noorden van de Zwarte berg te Melick. 

Locaties 46 t/m 50 betreffen – net andersom - locaties waar waarschijnlijk resten 

van nederzettingen aanwezig zijn, maar waar de bijbehrorende grafvelden (en 

infrastructuur) nu nog niet bekend zijn: aan de Leygraaf en Elmpterweg, ten 

zuidwesten van Straat, ten zuidwesten van Swalmen, bij Heide en in het uiterste 

oosten aan de Swalm. Bij al deze locaties spelen in eerste instantie vooral de 

inventariserende onderzoeksvragen een rol: waar bevinden zich welke (soort) 

vindplaatsen en welke relaties tussen verschillende vindplaatsen bestaan er? 

6.5 De Middeleeuwen en vroegmoderne tijd (ca. 450 na. Chr. – heden) 


Aangetroffen resten uit de Vroege Middeleeuwen verschillen zeer van die uit 

de Late Middeleeuwen en daarna. De Vroege Middeleeuwen zijn voor wat hun 

‘output’ vergelijkbaar met prehistorische vindplaatsen (zonder vuursteen), de late 

Middeleeuwen en de Nieuwe tijd eerder met de Romeinse tijd. Resten uit de Vroege 

Middeleeuwen bestaan normaliter alleen uit weinig, slecht geconserveerd aardewerk. 

Slechts zelden (graven, natte context) worden ook bijzondere vondsten uit metaal 

en glas of bot gevonden. De vindplaatsen zijn zeldzaam en kwetsbaar: de ondiepe 

sporen wijzen op vlakke graven en lichte houten structuren. De Late Middeleeuwen en 

de Nieuwe tijd daarentegen kennen veel verschillende materiaalsoorten, waaronder 

zeer robuuste, zoals steengoed, baksteen en natuursteen. Hiernaast worden vanaf 

de Late Middeleeuwen in toenemende mate ook zwaardere structuren gebouwd, met 

163


behulp van zwaardere (en meestal ook diepere) funderingen en wordt (bak)steen 

gangbaar. 

Uit de vroegste Middeleeuwen, de 5e, 6e en 7e eeuw is slechts één vindplaats 

bekend (Groenewoud - Houtakker te Swalmen). De overige vindplaatsen uit de 

Vroege Middeleeuwen (8e t/m de 11e eeuw), waarvan het vindplaatstype bekend is, 

liggen bijna allemaal in hetzelfde gebied Asselt – Swalmen. Uit het overgrote overige 

gedeelte van de gemeente Roermond bestaan hier en daar wel waarnemingen 

van losse vondsten, maar geen vindplaatsen met meer vondstmateriaal en/of 

duidelijk vindplaatstype. Net zoals bij de Vroege en Late Prehistorie gaat het er 

daarom in eerste instantie om zo veel mogelijk informatie (vindplaatsen, dateringen 

en vindplaatstype) uit deze periode in kaart te brengen, voordat een gerichtere 

onderzoeksagenda opgesteld kan worden. Resten uit Volle en Late Middeleeuwen zijn 

vooral vast gesteld in de historische kernen van Roermond en Asselt en in mindere 

mate in die van Swalmen, Maasniel, Roer, Hertum en Merum. In het landelijke gebied 

valt op dat meldingen uit de volle en Late Middeleeuwen zich voornamelijk bevinden 

in het tracé van de A73, het gebied rond de Musschenberg en ten zuiden van de 

Keulse baan; in overige gebieden komen waarnemingen uit deze periode niet of 

nauwelijks voor. Opvallend is ook dat het veelal losse vondsten betreffen en eigenlijk 

niet duidelijk is of we alleen met bemestingaardewerk of daadwerkelijke vindplaatsen 

te maken hebben. Het is belangrijk hierover duidelijkheid te scheppen in de toekomst. 

Nadere en nauwkeurigere inventarisering is dus van belang, waarbij ook de studie 

van bronnenmateriaal zoals historisch kaarten (zie paragraaf 4.3.4.2) en archieven 

vereist is. 

Na vergelijking van de huidige kennisstand van Roermond (paragraaf 4.3.4) en kennis 

over deze perioden binnen Nederland (NOaA, bijlage 2) vallen enkele kennisleemten 

op, maar kunnen anderzijds ook enkele - voor Nederlandse begrippen - bijzondere 

vondsten en vindplaatsen genoemd worden. 

Lacunes 

Ondanks dat Swalmen en Asselt als belangrijke vindplaatsen uit de Vroege 

Middeleeuwen bekend staan, is alleen het Merovingische grafveld nader onderzocht. 

De meldingen te Asselt en ook de overige bevatten (meestal) geen nadere informatie 

dan een datering. De ligging en aard van nederzettingen en grafvelden en ook de 

infrastructuur uit de Vroege Middeleeuwen vormen daarom lacunes. Ditzelfde geldt 

ook voor de Volle Middeleeuwen. Van de Late Middeleeuwen en de Nieuwe tijd 

is weliswaar veel meer bekend, maar betreft dit naast enkele kerken en kastelen 

vooral de binnenstad van Roermond. Landelijke nederzettingen en bewoning in 

andere historische kernen ontbreken nagenoeg volledig. Een andere lacune betreft 

productiecentra, zoals die van keramiek. 

164


Roermond’s rijkdommen 

Bijzonder voor Nederland zijn de archeologische ensembles uit de Vroege 

Middeleeuwen van Swalmen en Asselt, die steeds meerdere vindplaatsen betreffen. 

Swalmen is vooral opmerkelijk vanwege een continuïteit vanuit de Romeinse tijd 

en de nabijheid van een of meerdere verbindingswegen. Asselt is vooral bijzonder 

door de historische bron uit 860 (zie paragraaf 4.3.4.1), de kleine Dyonisiuskerk 

met daaronder en in de nabijheid gelegen oudere structuren en zijn waarschijnlijk 

gedurende langere perioden belangrijke strategische ligging in het Maasdal. 

Opmerkelijk zijn natuurlijk ook de rijke vondstensembles uit de Maas, naast de 

grote zilverschat ook meerdere zwaarden uit de Vroege Middeleeuwen. Voorts 

kent Roermond meerdere mottes, kastelen en schanzen, die tot de zeldzaam in het 

landschap herkenbare relicten behoren. Tot slot kent Roermond een rijke kerkelijke 

geschiedenis, waarvan enkele prachtige kerken en kloosters getuigen. 

Onderzoekthema’s 

De door de NOaA (bijlage 2) voor de Middeleeuwen voorgedragen onderzoekthema’s 

zijn ook voor Roermond van belang (thema’s 1 – 5, zie hieronder). Ook hier vormt 

de specifieke landschappelijke situatie van Roermond met het Roer-, Swalm- en 

Maasdal een rode draad. Met name het Maasdal heeft een belangrijke rol gespeeld 

165 

Figuur 62. Enkele 

mantelspelden (fibulae) 

uit de Vroege 

Middeleeuwen.

Figuur 63. Uit de 

Maas opgebaggerd 

gevest van een 

zwaard uit de 9e 

eeuw. 


in economische en culturele ontwikkelingen. Welke ontwikkelingen vonden plaats 

na de ineenstorting van het Romeinse rijk. Hoe ontwikkelden de historische kernen 

zich? Welke relaties bestaan er tussen verschillende vindplaatsen, connecties 

tussen stad en land en welke machten (wereldlijk en kerkelijk) spelen een rol? Ook 

hier speelt naast het nationale kader van de NoaA ook het regionale kader van het 

archeologisch onderzoek van het Maasdal een belangrijke rol (Stoepker et al., 2002; 

zie ook 6.2.1). 

Thema 1: mens en omgeving 

- omvorming en exploitatie van het landschap; 

- rivierdynamiek en landgebruik langs beken en rivieren; 

- paleogeografische reconstructie van het middeleeuwse en vroegmoderne 

landschap; 

- perceptie van het landschap. 

Thema 2: demografische ontwikkelingen en nederzettingssystemen 

- nederzettingen in hun ruimtelijke, landschappelijke, sociale en chronologische 

context; 

- stad, dorp en platteland: de urgentie van dorpskernarcheologie; 

- demografie. 

166


Thema 3: identiteit en culturele differentiatie 

- verschillende bevolkingsgroepen of regionale ontwikkelingen en uitingen hiervan; 

- sociale gelaagdheid en structuren. 


- specialisatie en uitwisselingssystemen; 

- consumptie; 

- nijverheid. 

Thema 5: religieuze beleving en de invloed op landschap en samenleving 

- de wisselwerking tussen heidendom en christendom; 

- christianisering; 

- het christendom en de inrichting van landschap en nederzetting; 

- de wisselwerking tussen profaan en religieus in materiële cultuur en economie; 

- locatie en inrichting van de cultusplaats. 


Op enkele locaties bestaat meer informatie en kunnen aanvullende onderzoeksvragen 

worden gesteld (figuur 64). 

Vroege Middeleeuwen 

Locatie 51 

Deze locatie betreft het gebied Groenewoud-Houtakker/Houter veld langs de 

noordelijke Swalmoever. In het gebied zijn naast de vroegmiddeleeuwse graven ook 

bewoningsresten en graven uit de Romeinse tijd en de overgang van de Romeinse 

weg Xanten-Trier over de Swalm bekend. Naast de interessante continuïteit tussen de 

Late Romeinse tijd en de Vroege Middeleeuwen (paragraaf 6.4.2) is van belang hoe 

het gebied zich vanaf de Vroege Middeleeuwen verder ontwikkelde. Welke andere 

resten uit de Vroege Middeleeuwen zijn aanwezig, waar bevinden zich resten van 

bewoning en wat is de aard daarvan? Belangrijk is natuurlijk weer de ligging in het 

Swalmdal, zodat sprake kan zijn van goed geconserveerde archeologische resten van 

organisch en ecologisch materiaal. 

Locatie 52 

In Asselt wijzen enkele opmerkelijke waarnemingen uit de Romeinse tijd, Vroege 

Middeleeuwen en Late Middeleeuwen en ook historische bronnen op een interessant 

verleden. Naast thema’s met betrekking tot de overgang van de Romeinse tijd naar de 

Vroege Middeleeuwen zoals op locatie 51, spelen hier ook de aard van ontwikkelingen 

gedurende de Vroege en Volle Middeleeuwen een belangrijke rol. Wat is de aard van 

bewoning voor en na de komst van de Noormannen. Belangrijk is de strategische 

ligging in het Maasdal, met de Maas als waterweg (voor handel, maar ook voor 

andere uitwisseling) én een kans op archeologische resten in een natte context. 

167

168 

Figuur 64. Verspreiding van vindplaatsen uit de Middeleeuwen. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

RAAP-rapport 1741


Locatie 53 

Locatie 53 betreft het gebied rondom Swalmen-Middelhoven waar op een, mogelijk 

twee locaties graven uit de Volle Middeleeuwen zijn ontdekt, maar nog geen 

aanwijzingen voor bewoning of infrastructuur bestaan. Welke nederzettingen 

behoren tot deze graven en wat voor nederzettingen betreffen dit? Bestaan 

ontwikkelingen vanuit de Vroege Middeleeuwen, of tot in de Late Middeleeuwen op 

deze locatie? 

Locatie 54 

Locatie 54 betreft de vindplaats op de Zwarte Berg te Melick, een locatie waar naast 

vroegmiddeleeuwse vondsten ook Romeinse vondsten zijn aangetroffen (paragraaf 

4.3.3). Hoe moeten de vondsten uit de Karolingische periode geïnterpreteerd worden 

en welke vondsten kunnen hier nog meer uit deze of andere perioden worden 

verwacht? Bestaat hier een continuïteit tussen de Romeinse periode en de Vroege 

Middeleeuwen of betreffen dit onafhankelijke ontwikkelingen? Gezien de strategische 

ligging op een hoge locatie in het Roerdal spelen ook onderzoeksvragen met 

betrekking verdediging of controle een rol en natuurlijk ook vragen met betrekking tot 

archeologische resten in een natte context. 

Locatie 55 t/m 58 

Op enkele andere locaties bestaan enkele waarnemingen uit de Vroege 

Middeleeuwen, die in de meeste gevallen een onbekend vindplaatstype hebben of 

in enkele gevallen als nederzetting geregistreerd staan. In deze zones kunnen zich 

meer vindplaatsen uit de Vroege Middeleeuwen bevinden. In eerste instantie speelt 

de vraag naar een nadere inventarisering van vindplaatsen, maar in de tweede plaats 

ook naar de relaties tussen verschillende vindplaatsen. 

De Volle en Late Middeleeuwen 

Ook voor de Late en Volle Middeleeuwen is een verdere inventarisatie van gegevens 

nodig. Voor de Late Middeleeuwen in historische kernen ontbreekt nog informatie 

met betrekking tot ruimtelijke en demografische ontwikkelingen, ontwikkelingen in 

handel en ambachten en ontwikkelingen (binnen en buiten de stad) van religieuze 

inrichtingen. 

Voor de binnenstad van Roermond (figuur 28) zijn tot nu toe resten uit de 11e en 12e 

eeuw uiterst zeldzaam, terwijl ook vondsten uit de vroege 13e eeuw alleen sporadisch 

voorkomen. Hoe oud is nu eigenlijk de oudste bewoning van de stad en hoe ziet de 

ruimtelijke indeling en ordening er uit? Ditzelfde geldt ook voor de overige historische 

kernen: wanneer zijn ze ontstaan en hoe hebben ze zich ruimtelijk en sociaal 

ontwikkeld? 

Buiten de stad – voor het gehele grondgebied van Roermond - bestaat zoals gezegd 

nog weinig kennis over de aanwezige hoeves en hun relaties onderling, of met 

169

Figuur 65. Gietijzeren 

grape uit de 

14e eeuw, gevonden 

tijdens opgraving 

aan de Roersingel te 

Roermond. 


kastelen of instanties in de stad. Hiernaast weten we nog weinig over bestaande 

infrastructuren, met aanverwante locaties met betrekking tot religie (kapellen), 

rustplaatsen en economische bedrijvigheid. 

Van enkele locaties zijn meerdere waarnemingen bekend, die echter in de meeste 

gevallen een onbekend vindplaatstype hebben. Hier is dus in eerste instantie een 

nadere inventarisering gevraagd en is het voorts van belang de relaties tussen 

deze vindplaatsen te achterhalen. Het gaat om locaties 59 t/m 65 (figuur 64). Op de 

locaties 59, 60 en 61 zijn mottes en kastelen gevonden, waarbij op locatie 59 ook 

een steenbakkerij. Als interessante locatie is de motte op de voormalige Drususberg 

weggelaten, omdat deze nu niet meer bestaat: hier ligt nu de Oolderplas. Van de 

overige locaties 62 t/m 65 bestaan alleen op locaties 62 en 63 vindplaatsen met 

nederzettingsresten, locaties 64 en 65 omvatten alleen losse vondsten. 

De Nieuwe tijd 

De Nieuwe tijd is in Roermond, met name in de historische kernen, prominent 

aanwezig in de vorm van bovengrondse monumenten. In de buitengebieden bestaan 

nog duidelijk herkenbare delen van het cultuurlandschap met versterkte huizen, 

veldwegen, schansen en een landweer. 

Zoals vermeld bestaan vanuit de archeologie weinig geregistreerde gegevens, 

terwijl op veel plaatsen waarschijnlijk nog resten aanwezig zijn. Ook voor de Nieuwe 

tijd bestaan vooral gegevens uit historische kernen en nauwelijks uit het landelijke 

gebied. 

170


Onderzoek naar deze periode is in veel sterkere mate met historisch en historisch 

geografisch onderzoek verbonden. Naast in belangrijke mate lokale interesses spelen 

ook algemene vragen een rol, zoals de ontwikkelingen in stedelijke en landelijke 

gebieden van bewoning, economische activiteiten, infrastructuur (land en water), 

religieuze inrichtingen, verdedigingswerken, en demografie. 

6.6 Archeologische kerngebieden 

Gebieden met grotere, samenhangende archeologische en landschappelijke 

ensembles zijn waardevol, omdat veel gerelateerde contextinformatie aanwezig is. 

Dergelijke gebieden kunnen meer wetenschappelijke informatie opleveren dan de 

optelsom van enkele aparte vindplaatsen. 

Op basis van de huidige archeologische kennis van Roermond (paragraaf 6.2 

t/m 6.5) zijn naast de historische kernen nog eens 13 zones gedefinieerd, waar 

archeologische ensembles uit meerdere perioden zich lijken te concentreren (figuur 

67). Het is belangrijk te beseffen dat dit zo lijkt, want het betreft een ‘tussenstand’ op 

basis van de huidige kennisstand. De nu ‘lege of legere’ delen zijn in feite gebieden 

waarvan nog weinig of niets bekend is. Deze kunnen echter wel degelijk waardevolle 

resten bevatten! Naast deze 11 kerngebieden vallen natuurlijk de historische 

dorpskernen en de oude binnenstad van Roermond op, met grotere ensembles van 

archeologische resten uit minstens de Late Middeleeuwen en de Nieuwe tijd én 

bestaande bovengrondse monumenten 

171 

Figuur 66. Ophogingslagen 

en muurresten 

aangetroffen tijdens 

onderzoek aan de 

Roesingel te Roermond.

172 

Figuur 67. De archeologische kerngebieden van Roermond. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

RAAP-rapport 1741


Van deze gebieden kan nu al gesteld worden dat bijzondere archeologische resten 

aanwezig zijn en verdere resten te verwachten zijn, en dat deze tot een belangrijke 

kennisvermeerdering over het verleden kunnen leiden. Het is daarom belangrijk dat 

deze gebieden extra aandacht krijgen binnen het toekomstige beleid, door middel 

van bescherming, streng toezicht en/of scherpere ondergrenzen met betrekking tot 

een verplichting van archeologisch onderzoek bij ontwikkeling (zie paragraaf 7.2.3 en 

7.3.3). 

In hoofdstuk 7 zullen binnen enkele van deze gebieden speciale zones gedefinieerd 

worden, waar behalve de archeologische waarde ook de cultuurhistorische 

waarde groot is en waarvoor bescherming of streng toezicht bij ontwikkeling wordt 

aanbevolen (zie paragraaf 7.3.3). 

Kerngebied 1 

Dit betreft een relatief groot voornamelijk landelijk (bebost) gebied ten oosten van 

Swalmen, vooral ten noorden van de Swalm (met o.a. Bosheide), maar inclusief 

het Swalmdal. In dit gebied liggen de locaties met archeologische ensembles 

nummers 2, 4, 11 en 17 uit de Vroege Prehistorie, 18 en 20 uit de Late Prehistorie, 

34, een deel van 39 en 50 uit de Romeinse tijd en locatie 51 uit de Middeleeuwen 

en vroegmoderne tijd. Naast de bijzondere zeldzaamheid van bepaalde perioden 

(met name het Laat-Neolithicum, de Bronstijd, de Late Romeinse tijd en de Vroege 

Middeleeuwen) liggen hier (potentieel) ook bijzondere soorten van vindplaatsen: de 

Romeinse infrastructuur, met mogelijke voorlopers en navolgers, én vindplaatsen 

die met deze weg(en) te maken hebben gehad (met betrekking tot handel, cultus, 

defensie, etc.). 

Kerngebied 2 

Kerngebied 2 betreft Asselt en zijn directe omgeving met de locaties met 

archeologische ensembles 27 uit de Late Prehistorie, 35 uit de Romeinse tijd en 52 uit 

de Middeleeuwen tot vroegmoderne tijd. Het is een strategisch punt in het landschap, 

waar het hogere laat-glaciale terras ver in het holocene Maasdal reikt. Het belang 

als strategische en/of economische machtscentrum wordt bevestigd door resten van 

imposante steenbouw uit de Romeinse tijd en de Vroege Middeleeuwenen de eerste 

bronvermelding uit 860. Waarschijnlijk bestaat er ook een verband met gebied 1, 

waar zich in de Romeinse tijd een oost-west verlopende infrastructuur bevond (dus 

in de richting van Asselt), die hoogstwaarschijnlijk ook aan het begin van de Vroege 

Middeleeuwen nog gebruikt werd. Ook de historische kern van Asselt behoort tot 

kerngebied 2. 

Kerngebied 3 

Kerngebied 3 omvat het gebied direct ten westen van de historische kern van 

Swalmen, zowel ten noorden als ten zuiden van de huidige Swalm. Landschappelijk 

173


snijdt de Swalm hier door het laat-glaciale terras. De meeste vindplaatsen in 

dit gebied zijn tijdens het archeologisch onderzoek ten behoeve van de aanleg 

van de A73 gevonden. Het gaat om de locaties 12 uit de Vroege Prehistorie, 21 

uit de Late Prehistorie, 36 en 48 uit de Romeinse tijd en 53, 59 en delen van 58 

uit de Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd. De vindplaatsen wijzen zowel op 

nederzettingen als begravingen, terwijl het gebied voorts precies tussen de gebieden 

1 en 3 ligt. 

Kerngebied 4 

Kerngebied 4 betreft de historische kern van Wieler en de directe omgeving, waar 

o.a. Romeinse productiecentra liggen. Het gaat om locatie 36 uit DE Romeinse tijd en 

locatie 64 uit de Middeleeuwen. 

Kerngebied 5 

Kerngebied 5 ligt rond Heide in het noorden van de gemeente. Het gaat om een 

gebied waar net als bij gebied 5 het Pleniglaciale terras grenst aan het laat-glaciale 

terras en zich op die grens een oude Maasgeul bevindt. In tegenstelling tot gebied 

5 zijn in gebied 11 wel vindplaatsen uit de Vroege prehistorie bekend. In het gebied 

liggen de locaties 1 en 10 uit de Vroege Prehistorie, 29 en 30 uit de Late Prehistorie, 

48 uit de Romeinse tijd en 65 uit de Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd. 

Kerngebied 6 

Kerngebied 6 is het traject van de Romeinse weg met direct aangrenzende gebieden 

(locatie 39 uit de Romeinse tijd). Hierbinnen ligt ook locatie 8 uit de Vroege 

Prehistorie. 

Kerngebied 7 

Kerngebied 7 betreft een zone op het laat glaciale Maasterras met meerdere 

vindplaatsen uit de Romeinse tijd en de Middeleeuwen, tenj noordwesten van 

Maalbroek. Het gaat om locaties 46 uit de Romeinse tijd en 57 uit de Middeleeuwen. 

Kerngebied 8 

Dit kerngebied ligt ten zuiden van Staat, waar zich op de grens van het Pleniglaciale 

en het laat-glaciale terras een oude Maasgeul bevindt. Hier zijn zowel ten zuiden als 

ten noorden van de oude Maasgeul meerdere oppervlaktevindplaatsen aangetroffen, 

die wijzen op bewoning uit de Vroege en Late Prehistorie, de Romeinse tijd en Vroege 

en Volle Middeleeuwen. Voorts ligt het gebied dichtbij de Romeinse weg, al is het 

precieze verloop daarvan op deze hoogte niet bekend. 

Kerngebied 9 

Kerngebied 9 betreft een groter gebied tussen de Keulse baan en de Zwarte Berg 

ten noorden van Melick. In dit deels landelijke, deels met industrie en infrastructuur 

174


bebouwde gebied liggen locaties 5 uit de Vroege Prehistorie, 22 uit de Late 

Prehistorie, 39, 40 en 45 uit de Romeinse tijd en 54 uit de Middeleeuwen en de 

vroegmoderne tijd. Het gaat om zowel kampementen als nederzettingsresten uit 

het Neolithicum en begravingsresten uit de Late Prehistorie, terwijl voorts ook de 

Romeinse weg (en mogelijke voorlopers en opvolgers) door het gebied loopt. Op 

de Zwarte berg en ten noorden daarvan bevinden zich nederzettingsresten en 

resten van een grafveld uit de Romeinse tijd en nederzettingsresten uit de Vroege 

Middeleeuwen. 

Kerngebied 10 

Kerngebied 10 betreft een groter gebied ten westen van het Roerdal, wat binnen 

de bebouwde delen van Merum en Herten ligt. Het gaat om de vindplaatsen van de 

Musschenberg, met locaties 15 uit de Vroege Prehistorie, 23 uit de Late Prehistorie, 

41 uit de Romeinse tijd en 55 uit de Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd. Tot nu 

toe zijn hier voornamelijk de graven uit de Vroege IJzertijd bekend, maar de vondsten 

uit de andere perioden wijzen er op dat het gehele gebied als Siedlungskammer is op 

te vatten: vanaf het Neolithicum tot in de vroegmoderne tijd is het gebied opgezocht 

door de mens, zowel voor bewoning (en voedselvoorziening) als begraving (en rituele 

beleving). 

Kerngebied 11 

Kerngebied 11 betreft het gebied rond Ool, dat reeds gedeeltelijk is afgegraven ten 

behoeve van grind. Hier bevinden zich de locaties 24 uit de Late Prehistorie en 42 

uit de Romeinse tijd, terwijl uit het gebied ook ARCHIS-meldingen uit het Neolithicum 

en de Middeleeuwen bekend zijn. De grindafgravingen hebben rituele deposities 

uit de Bronstijd en de Romeinse tijd aan het licht gebracht, maar ook resten van 

een mogelijk villacomplex uit de Romeinse tijd. Belangrijk is vooral de ligging in het 

holocene Maasdal, waarvan archeologisch niet veel bekend is. 

Kerngebied 12 

Kerngebied 12 betreft locatie 38 uit de Romeinse tijd, waar resten van een tempel 

worden vermoed. Belangrijk is dat dergelijke locaties met religieuze functies vaak 

gedurende langere perioden als rituele ontmoetingsplaats zijn gebruikt, terwijl deze 

locatie bovendien langs een belangrijke transport route (de Maas)ligt. Daarenboven 

kunnen eventuele archeologische resten ook nog in een natte context bewaard zijn 

gebleven. 

Kerngebied 13 

Kerngebied 13 ligt binnen de bebouwde kom van Maasniel. In dit gebied zijn graven 

gevonden, voornamelijk uit de Romeinse tijd, maar ook één uit de IJzertijd (de 

locaties 26 uit de Late Prehistorie en 42 uit de Romeinse tijd). Naast te verwachten 

175


nederzettingsresten kan het gebied gegevens opleveren over de continuïteit / 

ontwikkeling van rituelen en uitingen daarvan. 

6.7 Suggestie voor onderzoekthema’s Roermond 

Achterliggende, synthetiserende vraagstellingen aan archeologisch onderzoek, zoals 

de onderzoekthema’s uit de Nationale Onderzoeksagenda, zijn divers en groot in 

aantal. Het komt er op neer dat bij elk archeologisch onderzoek vele archeologische 

vragen een rol spelen en eigenlijk ‘altijd alles belangrijk’ is. Dit is in feite ook zo, 

maar het is veelal niet mogelijk om tegelijkertijd aan al deze archeologische eisen 

te voldoen: een vraag naar het ene kan een andere vraagstelling in de weg staan. 

Of: door zo veel mogelijk data ‘in de breedte’ te verzamelen, is het genereren 

van data ‘in de diepte’ niet mogelijk. Het is daarom zinvoller om bij toekomstig 

onderzoek bepaalde onderzoeksthema’s meer nadruk te geven dan andere. Deze 

thema’s verdienen dan prioriteit boven andere wanneer diverse of tegenstrijdige 

onderzoeksvragen een rol spelen. 

De gemeente Roermond kan met behulp van eigen thema’s in een eigen 

vragenbehoefte (identificatie, profilering) voorzien en door regelmatige evaluatie 

bekijken of verandering of aanpassing hiervan nodig is. In overleg met de gemeente 

Roermond worden hieronder zes periodeoverstijgende thema’s voorgesteld. De 

volgorde waarin de thema's worden opgesomd zijn toevallig en houden geen 

onderlinget rangschikking (in mate van belang) in. Onderzoekthema's Roermond: 

1. De oudste bewoning; 

2. Ontwikkeling van culturen in het Maasdal; 

3. Infrastructuur, handel en defensie; 

4. Lokale productie, kunst en nijverheid; 

5. Cultusplaatsen en religie; 

6. De ontwikkeling van historische kernen. 

Voor een optimaal functioneren zullen de onderzoekthema's op gezette tijden 

geëvalueerd moeten worden elk jaar geëvalueerd moeten worden. Punten 

van aandacht tijdens deze evaluaties zijn o.a. de werkbaarheid in de praktijk 

en de voortgang van onderzoeksresultaten. De achterliggende ideeën en 

onderzoekswensen bij de huidige onderzoeksthema’s worden hieronder uiteengezet. 

1. Oudste bewoning 

Het thema oudste bewoning kent niet alleen de fascinatie van de eerste mens. 

Het betreft veeleer de vraag naar de ‘stichter’ (en gebruikerscontinuïteit) op een 

bepaalde locatie, of dit nu om gewone nederzettingen (of grafvelden) gaat, of om 

infrastructurele, militaire of economische scheppingen. Welke ontwikkelingen (van 

176


menselijke aanwezigheid) kunnen binnen Roermond gedurende de geschiedenis 

onderscheiden worden en welke continuïteit en discontinuïteit bestaan er en waarom? 

2. De ontwikkeling van culturen in het Maasdal 

Het Maasdal is in alle tijden een verbindingsweg voor uitwisseling (kennis, handel) 

geweest. Het is belangrijk te achterhalen hoe bepaalde ontwikkelingen, zijn verlopen 

en welke contacten of relaties hierbij een rol speelden. Met welke groepen elders 

bestonden contacten en wat was de aard van de contacten? Belangrijk in eerste 

instantie is de aard en omvang van vindplaatsen in het Maasdal in het algemeen, 

omdat behalve de baggervondsten (vindplaatsen zonder context) relatief weinig 

vindplaatsen uit het huidige Maasdal bekend zijn. Een belangrijke daarmee verband 

houdende vraag is de precieze loop van de Maas (en Roer en Swalm) in een 

bepaalde periode. Een ander belangrijk aspect is verschillen, overeenkomsten en 

relaties tussen (vindplaatsen of ontwikkelingen in) het Maasdal en verderaf gelegen 

gebieden zoals bijvoorbeeld het hoogterras. 

3. Infrastructuur, handel en defensie 

De ligging aan Maas, Roer en Swalm is voor Roermond altijd van doorslaggevende 

betekenis geweest. De waterwegen, maar ook de wegen over land zorgden voor 

contacten en ontwikkelingen op velerlei gebied en waren hiernaast ook economisch 

natuurlijk van levensbelang. Welke handel bestond er, en welke vormen van transport, 

gedurende verschillende perioden en/of verschillende maatschappijen. Welke 

ontwikkelingen kunnen onderscheiden worden, en welke overeenkomsten keren 

telkens weer? Vanuit een politiek en economisch oogpunt hebben transportwegen 

over land en water natuurlijk ook een strategisch belang: politieke of economische 

macht is onlosmakelijk met militaire kracht en verdediging verbonden. In de 

eerste plaats bevinden zich binnen de gemeente Roermond meerdere ‘van nature’ 

strategische locaties, zoals de historische kernen van Roermond en Asselt, de 

Zwarte berg en de Kitskensberg, of bijvoorbeeld locaties van boerenschanzen in 

natte gebieden. Hiernaast veranderde politieke en economische omstandigheden en 

daarmee strategieën ter consolidering hiervan. Welke zijn de strategische locaties 

gedurende de geschiedenis van Roermond en waarom? En, hoe werd de defensie 

georganiseerd? 

4. Lokale productie, kunst en nijverheid 

Lokale producties van goederen spelen in de archeologie van alle perioden 

een belangrijke rol. Op basis van eigen producten kunnen soms groepen van 

mensen geïdentificeerd (en gedateerd) en contacten gereconstrueerd worden. 

De ontwikkelingen in nijverheid en industrie gedurende de Nieuwe tijd hebben 

bijgedragen tot wat Roermond nu is: een economisch centrum van Limburg. 

177


5. Cultusplaatsen en religie 

De beleving en uiting van religie is een oermenselijk gedrag, dat de mens 

onderscheidt van andere levende wezens en anderzijds een verbondenheid en 

nieuwsgierigheid oproept. Het is met name voor wat betreft de prehistorische 

perioden een moeilijk te onderzoeken thema. Met behulp van de bestudering van 

archeologische resten kunnen weliswaar steeds meer rituelen en gewoonten herkend, 

maar het interpreteren daarvan blijft veelal speculatief. De beleving van religie is 

een belangrijk onderzoekthema, omdat religie in elke samenleving een belangrijke 

rol speelt. Enerzijds voldoet onderzoek in dit thema aan de behoefte van menselijke 

verbondenheid en anderzijds kan het iets toevoegen aan de religieuze beleving in 

de multiculturele samenleving van nu: uitoefening, samengaan en tolerantie van 

verschillende religieuze stromingen. 

6. De ontwikkeling van historische kernen 

Het hoe en waarom de historische kernen van Roermond zich ontwikkelden is een 

belangrijke vraagstelling met betrekking tot de beeldvorming en het begrip van de 

identiteit van Roermond. Het is een belangrijk lokaal thema dat erg leeft bij de huidige 

bewoners (draagvlak) en burgers én bestuurders enerzijds wortels en identiteit 

verschaft en anderzijds een bron van inspiratie voor toekomstige ontwikkeling kan 

vormen. 

178


7 Aanbevelingen 

7.1 Inleiding 

Uit de voorgaande hoofdstukken is duidelijk geworden waar zich archeologische 

resten in Roermond bevinden en verwacht kunnen worden en welke 

onderzoeksvragen een rol spelen. In dit hoofdstuk worden aanbevelingen gedaan hoe 

verantwoord met deze archeologische resten kan worden omgegaan. In bijlage 1 is 

ten behoeve van een bredere context het archeologiebeleid van het Rijk overzichtelijk 

weergegeven. 

In paragraaf 7.2 en subparagrafen worden aanbevelingen gegeven ten aanzien 

een verantwoorde omgang met archeologische resten. In 7.3 en subparagrafen 

wordt nader aandacht besteed aan het belang van behoud van archeologische 

resten cultuurhistorie in bredere zin. Archeologische resten maken namelijk deel 

uit van het cultureel erfgoed, en zijn daarmee onlosmakelijk met de historische 

geografie en historische monumenten verbonden. De paragraaf eindigt (7.3.3) met 

de voorstelling van enkele kleinere zones in Roermond, waar naast archeologische, 

ook landschappelijke en historische bijzonderheden binnen één ‘herkenbaar, typisch 

gebied liggen, waarvoor speciaal aandacht wordt gevraagd. 

Hoofdstuk 7 wordt afgesloten met een besluit (§7.4). 

7.2 Verantwoord archeologiebeleid 

In deze paragraaf worden het gebruik en de toepassing van de archeologische 

verwachtings- en beleidsadvieskaart en de onderzoeksagenda besproken en 

ondergrenzen voor archeologisch onderzoek bepaald. Daarna worden aanbevelingen 

gedaan ten aanzien van het up-to-date houden van de verwachtings- en 

beleidsadvieskaart, het standaardiseren van onderzoekseisen en de mogelijkheden 

om archeologische waarden veilig te stellen voor de toekomst. 

7.2.1 Archeologiebeleid met AMZ, beleidsadvieskaart en onderzoeksagenda 

Ten grondslag van de beleidsadviezen staat de zogenaamde AMZ-cyclus: de 

verschillende stappen of fases binnen de Archeologische Monumenten Zorg 

(AMZ), zie ook bijlage 1. Het uitgangspunt van de AMZ is, indien mogelijk, het 

archeologisch erfgoed 'in situ' te bewaren. Met de beleidsadviezen (paragraaf 7.2.2) 

en de in paragraaf 7.2.3 opgestelde ondergrenzen, worden voorwaarden geschapen 

179


onderzoek binnen de AMZ-cyclus te laten plaatsvinden, waarbij de onderzoeksagenda 

richtinggevend kan zijn. Op twee niveaus kan de onderzoeksagenda hierbij het beleid 

sturen: op het niveau van het bepalen van de ondergrenzen en op het niveau van de 

waardering en selectie van archeologische vindplaatsen. 

Ondergrenzen 

Het is van belang te onderscheiden bij welke omvang van ruimtelijke ontwikkelingen 

het archeologisch onderzoek verplicht dient te worden gesteld. Het bepalen van 

de ondergrenzen wordt in paragraaf 7.2.3 uitgelegd. Aan de basis en voor het 

gehele grondgebied van de gemeente wordt bij de bepaling van een ondergrens 

onderscheid gemaakt tussen zones met verschillende archeologische verwachtingen. 

Hiernaast kunnen voor gebieden die volgens de huidige archeologische kennis én 

de onderzoekthema's van Roermond (paragraaf 7.2.4) extra aandacht verdienen de 

ondergrenzen worden opgetrokken. 

Waardering en selectie(zie ook bijlage 3) 

De belangrijkste fases binnen de AMZ-cyclus zijn de zogenaamde waardering 

en selectie van onderzochte archeologische vindplaatsen: de beslissingen dat 

een vindplaats wel of niet behoudenswaardig is (de waardering), en dat een 

behoudenswaardige vindplaats wel of niet ter plaatse beschermd wordt (selectie) 

voor het nageslacht. Met de waardering wordt dus bepaald wat bijzonder genoeg 

is om te behouden en wat niet. Niet-behoudenswaardig betekent dat een terrein 

voor ontwikkeling kan worden vrijgegeven. Behoudenswaardig betekent dat 

archeologische resten bijzonder genoeg zijn om te behouden, hetgeen op twee 

manieren kan: ter plaatse in de grond (behoud in situ) of door het opslaan van 

wetenschappelijke informatie middels opgraving (behoud ex situ). De selectie 

bepaalt of een vindplaats in of ex situ wordt behouden. Een ‘lichtere’ vorm van 

opgraving betreft de opgraving met beperkingen, de archeologische begeleiding: 

tijdens graafwerkzaamheden ten behoeve van een ruimtelijke ontwikkeling wordt 

gecontroleerd of archeologische resten aanwezig zijn, en indien dit het geval is, 

worden deze gedocumenteerd en eventueel geborgen. Voor een opgraving (met of 

zonder beperkingen) is een Programma van Eisen (PvE) vereist, waarin voorkennis, 

onderzoeksvragen, strategie en methoden omschreven worden. 

De waarderingen selectiecriteria voor een archeologische vindplaats zijn vastgelegd 

in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA 3.1) en worden in bijlage 3 

uitgelegd. Het advies met betrekking tot een waardering wordt gegeven door de 

archeoloog, die het onderzoek aan de vindplaats heeft uitgevoerd. Het bevoegd 

gezag neemt het besluit of het advies onderschreven dan wel weerlegd wordt. Of 

een behoudenswaardige vindplaats uiteindelijk wel of niet wordt beschermd (in situ), 

is eveneens een politiek besluit: men zal per situatie de archeologische én overige 

maatschappelijke belangen moeten wegen. 

180


De onderzoeksagenda, met het huidige archeologische bestand en de 

onderzoekthema’s van de gemeente Roermond, kan mede richtinggevend zijn 

bij de waardering en selectie van archeologische vindplaatsen. Op basis van 

de onderzoeksagenda en de specifieke situatie van het te onderzoeken terrein 

(locatie en grootte t.o.v. de vindplaats) kan bekeken worden welke archeologische 

resten (aard en datering) wel of niet behoudenswaardig worden geacht óf op welke 

archeologische resten in een bepaalde situatie het zwaartepunt komt te liggen. 

Dergelijke beslissingen kunnen echter pas genomen worden nadat een waarderend 

archeologisch onderzoek heeft plaats gevonden. Immers alleen dan is duidelijk wat er 

archeologisch precies aan de hand is. 

Indien de onderzoeksagenda bij de (inhoudelijke) waardering van archeologische 

vindplaatsen een belangrijke rol wil blijven spelen, zal deze voortdurend 

geactualiseerd moeten worden. Een eerste voorwaarde daarbij is natuurlijk het 

nauwkeurig up-daten van het archeologisch bestand(zie ook paragraaf 7.2.5). 

Een belangrijke verbetering van de onderzoeksagenda zou voorts kunnen zijn 

het uitvoeren van synthetiserend onderzoek. Met synthetiserend onderzoek kan 

specifiekere kennis over een bepaalde periode en/of bepaald gebied verkregen 

worden, zodat toekomstig onderzoek gefundeerd beter gestuurd kan worden. 

7.2.2 De archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart 

De beleidsadviezen zijn van toepassing op vergunnings- en/of 

bestemmingsplanplichtige ruimtelijke ontwikkelingen waarbij bodemingrepen 

plaatsvinden en de Archeologische Monumenten Zorg (AMZ) geldt. In de uiteindelijke 

archeologische verwachtings- en advieskaart voor de gemeente Roermond zijn 

de archeologische verwachtingszones voor jager-verzamelaars, landbouwers 

en de bijzondere dataset samengevoegd tot één kaart, waarbij de verschillende 

archeologische verwachtingszones en archeologische monumenten zich laten 

vertalen in verschillende adviezen ten aanzien van geplande ingrepen (kaartbijlagen 

5 en 6). Aangezien op verschillende locaties binnen de gemeente Roermond 

reeds archeologisch onderzoek heeft plaats gehad en/of ontgrondingen hebben 

plaats gevonden, zijn op bepaalde locaties geen adviezen meer nodig omdat geen 

archeologische resten (meer) aanwezig zijn: de gebieden waar ontgrond is, gebieden 

waar bij archeologisch onderzoek gebleken is dat geen archeologische resten (meer) 

aanwezig zijn of terreinen waar een archeologisch onderzoek reeds is uitgevoerd en 

afgesloten (kaartbijlage 7). Deze gegevens zijn ten behoeve van de leesbaarheid 

in kaartbijlage 5 met behulp van 2 legenda-eenheden weergegeven, terwijl de 

verschillende hoedanigheden en bijbehorende adviezen in bijlage 7 uiteen worden 

gezet. 

De archeologische verwachtings- en advieskaarten (bijlagen 5, 6 en 7) zijn een 

eerste stap naar een goed gefundeerd archeologisch beleid ten aanzien van het 

181


grondgebied van de gemeente Roermond, indien de kaarten en bijbehorende legenda 

voorafgaand aan en tijdens de verschillende fasen van planvorming en –uitvoering 

in het proces worden betrokken. Door een archeologische verwachting uit te spreken 

voor een grondgebied kan een advies geformuleerd worden ten aanzien van te volgen 

procedures in geval van (mogelijke) verstoring van de verwachte archeologische 

resten in het desbetreffende gebied. De gewenste beleidslijn is op kaartbijlage 5 in 

beknopte vorm weergegeven. 

In het onderstaande wordt per verwachtingszone en advies een korte toelichting 

gegeven. 

Gebieden met een hoge archeologische verwachting buitengebied (rood) 

In gebieden met een hoge archeologische verwachting wordt de hoogste dichtheid 

aan archeologische vindplaatsen verwacht. Uitgangspunt is om het archeologisch 

erfgoed 'in situ' te bewaren. In deze zone dienen bij voorkeur geen werkzaamheden 

te worden uitgevoerd die tot fysieke aantasting van de (verwachte) archeologische 

waarden leiden. Bodemingrepen dieper dan ca. 30 cm -Mv (de bouwvoor) dienen 

te worden voorkomen. Gestreefd moet worden naar extensieve vormen van 

grondgebruik (bijv. landbouwgebied). In geval van planvorming en voorafgaand 

aan een vergunningverlening voor bodemingrepen dient vroegtijdig archeologisch 

onderzoek in de vorm van een bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek 

(IVO) volgens de richtlijnen van de gemeente Roermond te worden uitgevoerd. 

Het doel van een IVO is het aanvullen en toetsen van de gespecificeerde 

verwachting, dat gebaseerd is op het bureauonderzoek. Een IVO gebeurt door middel 

van waarnemingen in het veld, waarbij informatie wordt verkregen over bekende of 

verwachte archeologische waarden binnen een onderzoeksgebied. Dit omvat de 

aan- of afwezigheid, de aard, het karakter, de omvang, de datering, de gaafheid, 

de conservering en de inhoudelijke kwaliteit van de archeologische waarden. 

Het resultaat van een IVO is een rapport met een waardering en een inhoudelijk 

(selectie-)advies (buiten normen van tijd en geld), aan de hand waarvan een 

beleidsbeslissing (meestal een selectiebesluit) genomen kan worden. Dit betekent, 

dat de veldactiviteiten uitgevoerd worden tot het niveau waarop deze beslissing 

gefundeerd genomen kan worden (SIKB, 2007). Indien geen archeologische 

waarden (vindplaatsen) worden aangetroffen, gelden geen verdere restricties met 

betrekking tot geplande ingrepen. Bij vaststelling van archeologische waarden zal 

hiervan de omvang en gaafheid moeten worden vastgesteld aan de hand van een 

inventariserend veldonderzoek (waardering). De resultaten van dit onderzoek geven 

uitsluitsel over de behoudenswaardigheid van de archeologische resten. Dit kan 

inhouden dat verder onderzoek en/of behoud niet noodzakelijk wordt geacht. Indien 

de archeologische waarden wel behoudswaardig zijn, maar behoud niet mogelijk is, 

dienen zij te worden opgegraven. Hierbij wordt informatie over archeologische resten 

182


opgetekend en gedocumenteerd, waarna de planvorming zonder verdere restricties 

kan worden uitgevoerd. Een dergelijke keuze en de besluitvorming in het algemeen 

ten aanzien van de te nemen stappen wordt genomen door het bevoegd gezag, de 

gemeente Roermond. 

Gebieden met een hoge archeologische verwachting bebouwde kom (rood, grijs 

gearceerd) 

In de gebieden met een hoge archeologische verwachting die gelegen zijn binnen de 

huidige bebouwde kom wordt verondersteld dat er enige vorm van bodemverstoring 

heeft plaatsgevonden. In de gebieden waar vindplaatsen van jager-verzamelaars 

verwacht worden (kaartbijlage 2) wordt verondersteld dat de informatie waarde 

van eventuele jager-verzamelaars vindplaatsen nihil is. Vindplaatsen van 

landbouwende gemeenschappen daarentegen hoeven niet per definitie verstoord 

te zijn. Archeologische grondsporen van landbouwers reiken veelal tot beneden de 

bouwvoor. Afhankelijk van de funderingsdiepten kunnen dus resten bewaard zijn 

gebleven. Als gevolg hiervan dienen bij voorkeur geen werkzaamheden te worden 

uitgevoerd die tot fysieke aantasting van de (verwachte) archeologische waarden 

leiden. Het beleid is dus gericht op behoud van de bestaande situatie. Bodemingrepen 

dieper dan de bouwvoor (ca. 30 cm -Mv) dienen te worden voorkomen. In geval van 

planvorming dient hetzelfde onderzoekstraject doorlopen te worden als voor zones 

met een hoge archeologische verwachting in het buitengebied. 

De historische (dorps-)kernen en het gebied binnen de voormalige stadswal 

(oranje) 

De oude binnenstad van Roermond, inclusief de voormalige stadswal, en de 

diverse historische dorpskernen kunnen vanwege hun (verwachte) rijkdom 

aan archeologische resten elk afzonderlijk beschouwd worden als één grote 

archeologische vindplaats. Op de IKAW van de RACM zijn de oude stadskern van 

Roermond en de historische dorpskernen vrijwel geheel gekarteerd als 'onbekend'. 

Voor de oude stadskern van Roermond en de historische (dorps-)kernen geldt 

echter een hoge archeologische verwachting. In deze zones dienen bij voorkeur 

geen werkzaamheden te worden uitgevoerd die tot fysieke aantasting van de 

(verwachte) archeologische waarden leiden. Het beleid is dus gericht op behoud van 

de bestaande situatie. Bodemingrepen dieper dan ca. 30 cm -Mv dienen bij voorkeur 

te worden voorkomen. In geval van planvorming dient hetzelfde onderzoekstraject 

doorlopen te worden als voor zones met een hoge archeologische verwachting in het 

buitengebied. 

Gebieden met een hoge archeologische verwachting natte gebiedsdelen 

(paarsblauw) 

In de natte gebiedsdelen met een hoge archeologische verwachting worden 

specifieke archeologische resten verwacht gerelateerd aan de natte omstandigheden 

183


(zie kaartbijlage 4). Het gaat veelal om puntlocaties, waarvan de aard en locatie deels 

bepaald worden door het landschappelijk substraat en de aanwezige archeologische 

en historisch geografische waarden in de directe omgeving. In deze gebieden liggen 

bij uitstek mogelijkheden voor het verwerven van nieuwe inzichten op archeologisch 

gebied. Uitgangspunt is daarom behoud in situ. Ingrepen die tot (fysieke) aantasting 

van archeologische resten leiden, dienen zoveel mogelijk vermeden te worden. 

Concreet betekent dit dat gestreefd dient te worden naar extensief grondgebruik 

en dat bodemingrepen dieper dan de bouwvoor (ca. 30 cm -Mv) moeten worden 

voorkomen. Indien behoud van archeologische resten niet mogelijk is, komen deze 

zones in aanmerking voor vervolgonderzoek. Dit onderzoek kan plaatsvinden tijdens 

de uitvoeringsfase wat houdt in dat afspraken worden gemaakt tussen bevoegd 

gezag, de opdrachtgever en de opdrachtnemer over de wijze waarop afgegraven 

wordt. Wat betreft de ontgravingswijze worden er archeologische randvoorwaarden 

gesteld. Deze randvoorwaarden dienen in een Programma van Esien (PvE) of Plan 

van Aanpak (PvA) te zijn beschreven. Het PvE/PvA dient opgenomen te zijn in het 

bestek. Omdat de kans aanwezig is dat tijdens deze werkzaamheden (waardevolle) 

archeologische resten worden aangetroffen, dienen vooraf eveneens afspraken te 

worden gemaakt over de beschikbare tijd en ruimte om deze archeologische resten 

op goede wijze te kunnen documenteren. Eventueel worden lagen en houtresten 

bemonsterd ten behoeve van paleo-ecologisch, dendrochronologisch of C14 

onderzoek. 

Gebieden met een lage archeologische verwachting (geel) 

In gebieden met een lage archeologische verwachting wordt de kans op het 

voorkomen van archeologische vindplaatsen klein geacht. In deze gebieden gelden in 

principe geen restricties ten aanzien van de planvorming. 

Gebieden met een lage archeologische verwachting met kans op het aantreffen 

van water gerelateerde archeologische resten in natte gebiedsdelen (groen) 

Hoewel voor slecht ontwaterde gebieden in natte landschappelijke eenheden een 

lage archeologische ver wachting geldt voor kampementen en nederzettingsterreinen, 

hebben deze gebieden in sommige gevallen toch een bijzondere status omdat er 

bijzondere gegevens verzameld kunnen worden. Hierbij valt te denken aan goed 

geconserveerde archeobotanische resten en archeologische voorwerpen van 

organisch materiaal, etc. In de gemeente Roermond wordt voor de natte gebiedsdelen 

onderscheid gemaakt in het Holocene Maasdal, veengronden en overige gebieden. 

Met name de eerste twee zijn vanuit een wetenschappelijk oogpunt van groot belang, 

omdat relatief beperkte kennis over archeologische resten in deze natte gebiedsdelen 

bestaat. Hierin liggen bij uitstek mogelijkheden voor het verwerven van nieuwe 

inzichten op archeologisch gebied. 

184


Holocene Maasdal 

Hoewel de natte gebiedsdelen in het Holocene Maasdal ongeschikt zijn als 

vestigingslocatie, vormde het een geschikt gebied voor de jacht en met name 

de visvangst. Vanaf het Holoceen (10.000 jaar geleden – nu) vormde de Maas 

een meanderend systeem met één hoofdgeul en uitgestrekte omringende 

overstromingsvlakten. Wanneer een periode van hoog water voorbij was en de 

overstromingsvlakte geleidelijk droogviel ontstonden plaatselijk waterpoelen, 

waarin door de mens relatief makkelijk vis gevangen kon worden. Vanaf de Late 

Middeleeuwen hebben meer menselijke activiteiten in de overstromingsvlakte van 

de Maas plaats gevonden, zoals visvangst, vrachtvervoer op rivierschepen en veren. 

Structuren, zoals aanlegplaatsen en visfuiken, kunnen in natte delen nog worden 

teruggevonden. 

In geval van planvorming dient vroegtijdig archeologisch onderzoek in de vorm van 

een bureauonderzoek te worden uitgevoerd. Op basis van dit onderzoek dient een 

gespecificeerde archeologische verwachting te worden opgesteld aangaande de 

verschijningsvorm van de resten, complextype, datering, prospectiekenmerken, 

afmeting en diepte beneden maaiveld. Dit onderzoek kan eventueel worden 

aangevuld met een kleinschalig verkennend booronderzoek. Hiermee kan de 

bodemopbouw worden vastgesteld, die het mogelijk maakt de archeologische waarde 

van het gebied beter in te schatten. Vervolgens kan op basis van de resultaten 

besloten worden of en welke vervolgstappen nodig zijn. Indien blijkt dat waardevolle 

resten verwacht worden, dient hetzelfde onderzoekstraject doorlopen te worden als 

voor natte gebiedsdelen met een hoge archeologische verwachting. 

Veengronden 

Natte gebiedsdelen zijn vaak aantrekkelijk geweest als jachtterrein en derhalve 

bestaat in deze gebieden de kans op het aantreffen van archeologische resten uit de 

Steentijd (Mesolithicum tot enmet Neolithicum). Archeologische resten kunnen in het 

veen zijn ingebed, waardoor de conserveringsvoorwaarden voor met name organisch 

materiaal gunstig zijn. 

In geval van planvorming dient hetzelfde onderzoekstraject doorlopen te worden als 

voor zones met kans op het aantreffen van water gerelateerde archeologische resten 

in het Maasdal. 

Overige gebieden 

In de overige natte gebiedsdelen kunnen gelijksoortige archeologische resten 

worden aangetroffen. Met name de conserveringstoestanden zijn hier echter minder. 

Zodoende gelden deze gebieden in principe geen restricties ten aanzien van de 

planvorming. 

185


Reeds onderzochte gebieden (donkergrijs gepunt op kaartbijlage 5, meerdere op 

bijlage 7) 

In reeds onderzochte gebieden is het te doorlopen traject afhankelijk van de 

resultaten van het reeds uitgevoerde onderzoek (zie ook bijlage 5 voor een overzicht). 

Hierbij bestaan de volgende mogelijkheden: 

- in het onderzochte gebied heeft inventariserend vooronderzoek plaatsgevonden 

en is geen verder vervolgonderzoek aanbevolen: in principe gelden geen verdere 

restricties voor de planvorming, tenzij het bevoegd gezag anders oordeelt; 

- in het onderzochte gebied heeft inventariserend vooronderzoek plaatsgevonden 

en is vervolgonderzoek aanbevolen: in het gebied dient het aanbevolen 

vervolgonderzoek uitgevoerd te worden, tenzij het bevoegd gezag anders 

oordeelt; 

- in het onderzochte gebied heeft waarderend onderzoek plaatsgevonden en het 

gebied is vrijgegeven: er gelden geen verdere restricties ten aanzien van de 

planvorming. 

- in het onderzochte gebied heeft waarderend onderzoek plaatsgevonden en het 

gebied is waardevol geacht: uitgangspunt is om het archeologisch erfgoed 'in situ' 

te behouden. Indien behoud niet mogelijk is, dienen de archeologische resten te 

worden opgegraven. 

Om reeds nu adviezen voor onderzochte gebieden te kunnen geven, zijn in ARCHIS 

geregistreerde onderzoeken op hun resultaten gecontroleerd. Dit bleek niet 

eenvoudig, noch volledig uitvoerbaar. Niet alle rapporten bleken (bij de gemeente 

Roermond) aanwezig, terwijl deze onderzoeken in ARCHIS onvolledig geregistreerd 

zijn: veelal ontbreekt juist het advies. Hiernaast ontbreken bij verschillende rapporten 

de onderzoeksmeldingen of ARCHIS-waarnemingen en matchen deze ook niet met 

in ARCHIS geregistreerde onderzoeksmeldingen: een exacte locatie is dan niet te 

achterhalen. Desalniettemin zijn nu ca. 160 onderzoeken en hun adviezen, ten dele 

ook hun resultaten geregistreerd (bijlage 5). In 30 gevallen bleef een exacte locatie 

onbekend: ontbrekende onderzoeksmelding en/of ARCHIS-waarnemingsnummer. Aan 

de overige onderzoeken konden wel locaties verbonden worden, maar het resultaat 

was niet altijd even duidelijk: er kunnen drie groepen onderscheiden worden. 

De eerste groep bevat de gevallen waarvan het resultaat en/of het advies onbekend 

is gebleven (in ARCHIS is dan te weinig of niets ingevuld hierover). Voor deze 

groep geldt daarom alsnog de onderliggende verwachting wordt geadviseerd en 

het gegeven advies op te volgen. De tweede groep bevat onderzoeken waarin 

een vervolgonderzoek wordt geadviseerd. Hier geldt bij verdere ontwikkeling dit 

vervolgonderzoek (inventariserend, waarderend of definitief onderzoek) te laten 

plaatsvinden. Een derde groep bevat onderzoeken, die volgens de rapporten 

zijn afgesloten. Het gaat hierbij in een aantal gevallen om bouwbegeleidingen en 

186


definitieve opgravingen die zijn uitgevoerd en afgesloten, zodat deze terreinen voor 

ontwikkeling kunnen worden vrijgegeven (als dit niet reeds gebeurd is). Echter, 

binnen deze groep bevinden zich ook grotere inventariserende of waarderende 

(proefsleuven) onderzoeken, waarbij met betrekking tot geplande ontwikkelingen 

geen schadelijke gevolgen ten aanzien archeologische resten werden voorzien. 

Vervolgonderzoek was desgewenst niet noodzakelijk, maar dit wil niet zeggen dat het 

volledige nu in ARCHIS als onderzoeksgebied aangegeven gebied ook daadwerkelijk 

geen behoudenswaardige resten bevat. Voor deze groep wordt geadviseerd de 

resultaten alsnog te bezien in relatie tot de exacte locatie van het te ontwikkelen 

gebied en daarover contact op te nemen met de coördinatoren voor archeologie en 

monumentenzorg van de gemeente Roermond. 

Aangezien adviezen uit het verleden mogelijk gedateerd zijn, wordt voor alle gebieden 

die reeds onderzocht zijn, algemeen aanbevolen eerst contact op te nemen met de 

coördinatoren voor archeologie en monumentenzorg van de gemeente Roermond. 

Archeologische monumenten (rood en licht blauw gepunt) 

Voor wettelijk beschermde terreinen geldt dat behoud van de bestaande situatie 

is vereist en dat aantasting van de archeologische resten vermeden dient te 

worden. Deze terreinen, die ook Rijksmonumenten worden genoemd, komen 

slechts na uitzonderlijke toestemming van de minister (via de RACM) voor een 

bestemmingswijziging in aanmerking. Dit gebeurt volgens een aparte procedure. 

Voor de terreinen zonder wettelijke bescherming (terreinen van zeer hoge en hoge 

archeologische waarde, terreinen van waarde) kan gesteld worden dat behoud van 

de bestaande situatie voor deze terreinen uitgangspunt is: ingrepen die tot (fysieke) 

aantasting van de verwachte archeologische waarden leiden, dienen zoveel mogelijk 

vermeden te worden. 

Als verstoring niet vermeden kan worden met betrekking tot: 

1. vindplaatsen van jager-verzamelaars: wordt een waarderend onderzoek 

aanbevolen door middel van een waarderend booronderzoek of één of meerdere 

proefputten; 

2. vindplaatsen van landbouwers: wordt een waarderend archeologisch onderzoek in 

de vorm van proefsleuven aanbevolen. 

Waarderend onderzoek in de vorm van proefsleuven houdt in dat door middel van één 

of meerdere proefsleuven archeologische sporen worden blootgelegd en opgetekend. 

187


Vindplaatsen zonder status (rode en blauwe d riehoeken) 

Voor alle bekende archeologische vindplaatsen geldt dat behoud van de bestaande 

situatie gewenst is. Dit geldt dus voor alle archeologische vindplaatsen, ongeacht de 

archeologische verwachting van de zone waarin ze liggen. In geval van planvorming 

dient ten opzichte van een vindplaats binnen een straal van 50 m hetzelfde 

onderzoekstraject doorlopen te worden als voor zones met een hoge archeologische 

verwachting in het buitengebied. 

Verstoorde gebieden (grijs) 

Voor alle gebieden die op de kaart zijn aangegeven als verstoord, geldt dat geen 

archeologisch onderzoek nodig is. 

Ontgrondingen 

Uit de veldinspectie is gebleken dat niet alle gebieden waarvoor een 

ontgrondingsvergunning is afgegeven ook daadwerkelijk ontgrond zijn. Er zijn 

gebieden die (deels) wel ontgrond zijn, gebieden die niet ontgrond zijn, gebieden 

waarvoor het onzeker is of ze ontgrond zijn (niet te bepalen op basis van de 

veldinspectie) en gebieden waarvoor het onzeker is, maar waar de bodem wel 

verstoord bleek (zie ook kaartbijlage 7). 

- In de ontgronde gebieden is de bodem weggegraven, waardoor de archeologische 

resten verdwenen, of in ieder geval zwaar verstoord zijn. In deze gebieden is geen 

verder archeologisch onderzoek nodig. 

- In gebieden die niet ontgrond zijn, geldt de onderliggende archeologische 

verwachting. Voor deze gebieden geldt de advisering zoals die geldt voor de 

betreffende verwachting. 

- In gebieden waarvoor onzeker is of ontgronding heeft plaatsgevonden, geldt 

in principe de onderliggende archeologische verwachting. De mate waarin het 

bodemprofiel in deze gebieden verstoord is, is echter onbekend. Daarom dient in 

geval van planvorming een bureauonderzoek met inventariserend veldonderzoek 

uitgevoerd te worden. Het bureauonderzoek moet met name informatie opleveren 

over de aard van de ontgronding. Het inventariserend veldonderzoek moet dit 

toetsen. 

- In gebieden waarvoor onzeker is of ontgronding heeft plaats gevonden, maar waar 

uit de veldinspectie bleek dat de bodem verstoord is, wordt verder archeologisch 

onderzoek niet nodig geacht, tenzij het bevoegd gezag hier anders over oordeelt. 

Huidige archeologische kerngebieden Roermond 

In de huidige archeologische kerngebieden van Roermond zijn bijzondere 

archeologische resten aanwezig en te verwachten, die tot een belangrijke 

kennisvermeerdering over het verleden kunnen leiden. Het is daarom belangrijk dat 

deze gebieden extra aandacht krijgen binnen het toekomstige beleid, door middel van 

188


bescherming, streng toezicht en/of scherpere ondergrenzen met betrekking tot een 

verplichting van archeologisch onderzoek bij ontwikkeling. Uitgangspunt is om het 

archeologisch erfgoed 'in situ' te bewaren. In deze zones dienen bij voorkeur geen 

werkzaamheden te worden uitgevoerd die tot fysieke aantasting van de (verwachte) 

archeologische waarden leiden. In geval van planvorming en voorafgaand aan een 

vergunningverlening wordt hetzelfde onderzoekstraject doorlopen als voor zones 

met een hoge archeologische verwachting in het buitengebied, maar hier kunnen 

strengere eisen aan verbonden worden. 

Overig 

Tenslotte wordt opgemerkt dat archeologische vondsten die tijdens planuitvoering 

worden gedaan, vallen onder de informatieplicht zoals vastgelegd in art. 47 van 

de herziene Monumentenwet. Dit houdt in dat wanneer buiten een archeologisch 

onderzoek een archeologische vondst wordt gedaan, hiervan binnen drie dagen 

aangifte dient te worden gedaan. 

7.2.3 Ondergrenzen voor archeologisch onderzoek in de verschillende 


Om het doel van deze beleidsatlas te realiseren en beleid ten aanzien van het 

archeologisch onderzoek in de ruimtelijke planvorming vorm te geven, is het van 

belang te onderscheiden bij welke omvang van ruimtelijke ontwikkelingen het 

archeologisch onderzoek verplicht dient te worden gesteld ofwel tot welke omvang 

vrijstelling kan worden verleend. Uit een recente studie van Heunks (2006) blijkt dat 

gemeenten verschillende ondergrenzen van de oppervlakte van bestemmingsplannen 

hanteren bij het verplicht stellen van archeologisch onderzoek. In Limburg zijn onder 

andere gegevens van de gemeente Roermond en Maastricht bekend. In Maastricht 

ligt de ondergrens voor ruimtelijke planvorming in de historische binnenstad op 250 

m², maar moet binnen 50 m van een archeologische vindplaats in de historische 

binnenstad altijd archeologisch onderzoek worden verricht (mondelinge mededeling 

dhr. G. Soeters, beleidsmedewerker archeologie gemeente Maastricht, najaar 

2006). Op basis van deze gegevens en op basis van gegevens van de Vereniging 

Nederlandse Gemeenten (VNG) en de onlangs herziene Monumentenwet van 1988 

heeft Van Dijk (2006) voor de Archeologische Basis Kaart voor Venlo specifieke 

ondergrenzen geadviseerd, Verhoeven (2006) voor Parkstad en Moonen (2006) voor 

Venray. 

In de gemeente Roermond wordt het gebied gekenmerkt door een verdeling in natte 

gebiedsdelen, stedelijk gebied en landelijk gebied. In het onderhavig onderzoek is 

ook een specifieke verwachting opgesteld voor natte gebiedsdelen, waarvoor nog 

niet eerder (Venlo, Venray of Parkstad) ondergrenzen zijn opgesteld. Op basis van de 

boven genoemde beleidskaarten en onderhavige studie kunnen ondergrenzen voor 

189


ruimtelijke ontwikkelingen geformuleerd worden waarbij archeologisch onderzoek 

uitgevoerd dient te worden. 

Factoren die voor een bepaling van een ondergrens een rol spelen kunnen zowel 

archeologisch als ook algemeen maatschappelijk zijn. Archeologische factoren 

bestaan uit 1) de archeologische verwachting van een gebied, 2) de mate waarin de 

landschappelijke context van een gebied onverstoord is gebleven en 3) de huidige 

archeologische kennis van een gebied. Een algemeen maatschappelijke factor die 

invloed heeft op een werkbaar beleid in de praktijk wordt gevormd door de druk op 

de openbare ruimte in een bepaald gebied. Zo bestaan gebieden met een grote druk 

op de openbare ruimte, waar bijvoorbeeld woningbouw, industrie of infrastructuur 

gepland is en gebieden waar dit niet het geval is, zoals natuurgebieden of landelijke 

gebieden. 

Met behulp van deze factoren kunnen verschillende gebieden onderscheiden worden, 

waarvoor in principe verschillende ondergrenzen gedefinieerd zouden kunnen 

worden. Een streng selectief beschermingsbeleid kan uiteindelijk leiden tot een 

monumentenbestand met kleinschalige, niet of nauwelijks zichtbaar met elkaar en 

zijn omgeving verbonden vindplaatsen. Het is daarom beter vooral de gaafheid van 

grotere landschappelijke en archeologische ensembles als richting gevend te laten 

zijn bij het selecteren van vindplaatsen. 

Hier worden twee varianten voorgesteld, een minimale en een maximale variant. De 

minimale variant staat garant voor een verantwoorde omgang met archeologische 

resten. De maximale variant betreft de zogenaamde waardevolle cultuurhistorische 

gebieden, waar naast archeologische rijkdommen een gaaf landschappelijk ensemble 

bestaat. In deze gebieden is te verwachten dat belangrijke wetenschappelijke 

informatie aanwezig is, die tot kennisvermeerdering uit het verleden kan leiden. Aan 

deze door de gemeente te selecteren gebieden kan extra aandacht besteed worden 

door de ondergrenzen op te trekken. 

1) Minimale Ondergrenzen 

- Gebieden met een hoge archeologische verwachting: buitengebied: 2500 m²; 

- Gebieden met een hoge archeologische verwachting: bebouwde kom: 1000 m²; 

- Gebieden met een hoge archeologische verwachting: natte gebiedsdelen: 1000 

m²; 

- historische dorpskernen historische binnenstad Roermond en gebied binnen de 

voormalige stadswal: 100 m²; 

- gebieden met een lage archeologische verwachting: hier is in principe geen 

archeologisch onderzoek nodig, maar wanneer de gemeente besluit dat onderzoek 

hier toch wenselijk is kan worden uitgegaan van een ondergrens van 2500 m2; 

190


- gebieden met een lage archeologische verwachting, maar met kans op water 

gerelateerde archeologische resten: 1500 m²; 

- altijd archeologisch onderzoek binnen een straal van 50 m van een 

archeologische vindplaats of archeologisch monument. 

2) Maximale Ondergrenzen (bijvoorbeeld archeologische kerngebieden) 

- Gebieden met een hoge archeologische verwachting, buitengebied: 1000 m²; 

- Gebieden met een hoge archeologische verwachting, bebouwde kom: 500 m²; 

- Gebieden met een hoge archeologische verwachting, natte gebiedsdelen: 500 m²; 

- historische dorpskernen historische binnenstad Roermond en gebied binnen de 

voormalige stadswal: 0 m²; 

- gebieden met een lage archeologische verwachting, maar binnen een 

archeologisch kerngebied: 1500 m2; 

- gebieden met een lage archeologische verwachting, maar met kans op water 

gerelateerde archeologische resten: 500 m²; 

- altijd archeologisch onderzoek binnen een straal van 150 m van een 

archeologische vindplaats of archeologisch monument. 

Opgemerkt moet worden dat het onderzoek bij niet wettelijk beschermde 

archeologische monumenten en vindplaatsen altijd moet bestaan uit een waardering. 

De beschreven ondergrenzen gelden voor het totale plangebied van een bepaald 

ontwikkelingsproject, dus niet alleen voor gebieden die (daadwerkelijk) verstoord 

gaan worden, terwijl het (reeds) bebouwde deel meetelt in de bepaling van de 

oppervlakte. De gemeente dient deze richtlijnen goed te doordenken op hun 

consequenties voor het ruimtelijk beleid. 

7.2.4 Suggestie voor optimalisering van het archeologisch onderzoeksproces 

De archeologische kaarten, die onderdeel zijn van onderhavige rapportage, zijn een 

momentopname. Om de beleidsadvieskaart ook in de toekomst toepasbaar te houden 

is het een vereiste om regelmatig nieuw beschikbaar gekomen informatie in de 

kaarten te verwerken. Alleen zo kan het een goed instrument zijn voor de uitvoering 

van het archeologiebeleid. Belangrijk is dan ook dat de kaartbijlagen van onderhavig 

onderzoek actueel gehouden worden. Daartoe wordt voorgesteld om aan de hand van 

nieuw beschikbaar gekomen gegevens eens in de twee jaar te komen tot een officiële 

aanvulling en/of wijziging van deze kaarten. 

Updaten, bijhouden en verfijnen van het databestand 

Met het afronden van onderhavig onderzoek is reeds een behoorlijke compleet 

overzicht verkregen van archeologische vondsten uit de gemeente Roermond. Het 

is echter ook duidelijk geworden dat onbekend is in hoeverre toch nog belangrijke 

archeologische details verborgen zijn gebleven. Het is daarom belangrijk om de 

191


nog niet in ARCHIS geregistreerde vindplaatsen te registreren en niet-uitgewerkte 

archeologische onderzoeken te publiceren, waarmee de resultaten openbaar 

worden en beschikbaar voor toekomstig onderzoek. Het is verder gebleken dat 

veel vindplaatsen binnen de gemeente Roermond een onbekend complextype 

hebben. Deze vindplaatsen zorgen voor ruis in het huidige archeologische bestand 

van de gemeente. Daarom wordt aanbevolen deze vindplaatsen zo mogelijk 

nader te bekijken, zodat een vindplaatstype en een datering eventueel kunnen 

worden vastgelegd. Hiermee wordt het databestand verfijnd en kunnen scherpere 

verwachtingen en gerichtere onderzoeksvragen worden gesteld. Deze verfijning heeft 

globaal reeds plaats gevonden in het kader van het onderhavige onderzoek, waarbij 

met name vindplaatsen van jager-verzamelaars op basis van vondstcategorieën en 

aantallen specifieker benoemd zijn. Een herwaardering van onderzoeken waarbij 

vindplaatsen zijn aangetroffen met behulp van de onderzoeksresultaten kan wel 

degelijk een aanzienlijke meerwaarde opleveren bij het verkrijgen van een beter 

inzicht in het archeologiebestand van de gemeente Roermond. In het verlengde 

hiervan dient het ook aanbeveling om de aanwezige AMK-terreinen te herwaarderen 

om zo enkel de echt waardevolle gebieden te behouden. Hiermee wordt ook 

voorkomen dat de monumentstatus aan inflatie onderhevig raakt. 

Ten slotte is het natuurlijk van belang om nieuwe vindplaatsen die in de toekomst 

ontdekt worden zo snel en zo goed mogelijk in ARCHIS in te voeren. Het is daarbij 

belangrijk te beseffen dat Roermond als bevoegd gezag ook eisen aan archeologisch 

onderzoek kan stellen (bijvoorbeeld met behulp van een PvE) zodat goed gebruikbare 

gegevens worden gegenereerd. Om deze vindplaatsen dienstbaar te maken voor 

het archeologisch beleid van de gemeente Roermond wordt aanbevolen de nieuwe 

vindplaatsen die in ARCHIS zijn opgenomen ook om de twee jaar aan te vullen op de 

archeologische verwachtingskaart. 

Standaardisering PvE's 

Het archeologische onderzoeksproces verloopt volgens vaststaande etappes die 

doorlopen moeten worden. Door het opstellen van standaard PvE's voor verschillende 

onderzoeken en verschillende gebieden binnen de gemeente Roermond, kan zowel 

de archeologische procesvorming als de planvorming aanzienlijk worden versneld. 

Dergelijke standaard PvE’s kunnen bijvoorbeeld worden opgesteld voor de historische 

stadskern van Roermond de historische dorpskernen, de natte gebiedsdelen met een 

hoge archeologische verwachting en bepaalde delen binnen de gemeente waarvan 

een duidelijk archeologisch beeld bestaat (locaties met archeologische ensembles, 

zie hoofdstuk 6). Voor diepgaande baggeren/of graafwerkzaamheden kunnen 

standaarden beschreven worden met betrekking tot de methodische aanpak en 

standaard onderzoeksvragen. Daardoor wordt niet alleen geld en tijd gespaard. Met 

behulp van consequente en uniforme methoden, technieken en onderzoeksvragen 

worden tevens beter betrouwbare databestanden opgebouwd waarmee onderzoeken 

192


beter met elkaar kunnen worden vergeleken. Daardoor neemt de wetenschappelijke 

waarde daarvan sterk toe. Om de standaardisering niet te ver door te voeren, is 

het raadzaam niet meer dan zeven of acht standaard PvE's voor de gemeente 

op te stellen. In de terreinen die buiten de gebieden met standaard PvE's liggen, 

dient steeds een PvE te worden opgesteld, die de specifieke onderzoeksvragen en 

-methoden verwoord. 

Bescherming van archeologische waarden 

De archeologische waarden in de bodem worden aangetast door sluipend verval. 

Het gaat voornamelijk om sporen van verschillende activiteiten, zoals bewoning, 

begraving, economische of ambachtelijke werkzaamheden en infrastructurele werken, 

die in hun onderlinge samenhang en hun ruimtelijke structuur een betekenis hebben 

voor de bewoningsgeschiedenis en identiteit van de gemeente Roermond. Wil de 

gemeente over afzienbare tijd nog beschikken over een representatief bestand van 

archeologische monumenten, complextypen en hun onderlinge samenhang, dan 

zullen gebieden met waardevolle archeologische resten moeten worden beschermd. 

Indien cultuurhistorische resten in deze plannen worden meegenomen, zal de 

meerwaarde van die gebieden alleen maar verder toenemen. Het verdient dan ook 

aanbeveling om dergelijke waardevolle gebieden buiten het bouwproces om te 

zoeken en voor bescherming voor te dragen. Mogelijk kan hiertoe een agenda in het 

kader van de gemeentelijke monumentenverordening worden opgesteld. Daarbij kan 

het beste worden gewerkt vanuit de bestaande gegevens: landschappelijke eenheden 

met een ensemble aan archeologische en cultuurhistorische waarden, die bij voorkeur 

gelijkmatig over het grondgebied van de gemeente verspreid liggen in verschillende 

landschapstypen en met resten uit diverse perioden. In de paragrafen 7.3.2 en 7.4 

wordt dit verder uitgewerkt en toegelicht. 

Een belangrijk doel van bescherming van archeologische waarden is het duurzaam 

behoud van een representatief bestand van archeologische monumenten, 

complextypen en hun onderlinge samenhang. Bij het selecteren van de potentiële 

archeologische monumenten zijn het vaak de zichtbare landschapselementen die 

voorrang krijgen op de niet of nauwelijks zichtbare, omdat ze direct waarneembare 

herinneringen en waarderingen kunnen oproepen. Het archeologisch erfgoed 

bestaat echter vooral uit vindplaatsen die niet zichtbaar zijn. Een selectief 

beschermingsbeleid kan uiteindelijk leiden tot een monumentenbestand dat bestaat 

uit een optelsom van kleinschalige, autonome, niet of nauwelijks zichtbaar met 

elkaar en zijn omgeving verbonden vindplaatsen. Het beleid resulteert op deze wijze 

tot een versnipperd behoud van het archeologisch erfgoed. Het is daarom beter de 

landschappelijke en archeologische ensemblewaarde richting gevend te laten zijn bij 

het selecteren van vindplaatsen die kunnen worden aangedragen voor bescherming. 

193


7.3 Archeologie, cultuurhistorie en behoud 

7.3.1 Waarom behoud en hoe? 

Het behoud van cultuurhistorische resten, inclusief archeologische resten, is 

belangrijk voor bewoners en bezoekers, nu en in de toekomst. Het cultuurlandschap is 

immers onderdeel van ons gemeenschappelijk erfgoed, onze eigen identiteit. Behoud 

betekent echter niet dat er geen ruimte is voor nieuwe ontwikkelingen. Het landschap 

en de ruimtelijke ordening worden immers steeds opnieuw ingericht, afhankelijk van 

de eisen van de tijd. Cultuurhistorische waarden kunnen bij de inrichting van onze 

ruimte een bron van inspiratie zijn en tegelijk iets van het verleden zichtbaar houden. 

Zo kunnen ze de kwaliteit van onze leefomgeving verhogen. Het meewegen van 

cultuurhistorie speelt een steeds belangrijkere rol bij de inrichting van de ruimte. In 

de Nota Belvedere schetst het Rijk het belang van cultuurhistorische waarden en de 

wijze waarop deze kunnen bijdragen aan het landschap van de toekomst. 

Meer in het bijzonder zijn er een aantal belangrijke argumenten aan te dragen die 

pleiten voor het inpassen van cultuurhistorie in gemeentelijke planvorming, die 

hieronder kort worden toegelicht. 

Toerisme 

De cultuurhistorie vormt een belangrijk gegeven in de toeristisch-recreatieve sector. 

Er is een toenemende belangstelling voor cultuurhistorie, authenticiteit, rust, ruimte 

en natuur. Cultuurhistorie is namelijk een belangrijke kwaliteits- en identiteitsdrager 

van een landschap. Belangrijk uitgangspunt zou kunnen zijn de cultuurhistorische 

contrasten tussen de regio’s aan te scherpen: bijvoorbeeld landelijke gebieden versus 

historische kernen, waterrijke gebieden versus waterarme, vruchtbare akkergronden 

versus heide, oude ontginningen versus jonge ontginningen, etc. 

Kostenbesparing 

Naast nieuwe impulsen voor de economie kan ook direct een kostenbesparing 

gerealiseerd worden. Uitgangspunt daarbij is om in de planfase de ruimtelijke 

invulling van water- en natuurdoelen zoveel mogelijk af te stemmen op (mogelijke) 

aanwezige cultuurhistorische waarden. Door tussen archeologische resten door 

te laveren, kunnen dure opgravingskosten vermeden worden. Indien toch gekozen 

wordt archeologische vindplaatsen op te graven, kunnen tijdig budgetten voor verder 

onderzoek worden vrijgemaakt.(lijkt alleen voor natte gebiedsdelen op te gaan?) 

Ecologie 

Een belangrijk deel van de Nederlandse flora en fauna, waaronder een deel van de 

rode-lijst soorten is gekoppeld aan specifieke, vooral oude cultuurlandschappen. 

Het betreft hier vooral soorten die afhankelijk zijn van stabiele milieus. Vooral oude 

194


cultuurlandschappen bieden niet alleen een habitat voor rode-lijst soorten maar 

kennen ook de grootste biodiversiteit. 

Duurzaamheid 

De opbouw van het landschap was tot circa 1900 een afspiegeling van het 

landbouwkundig systeem zoals dat vanaf de Late Middeleeuwen tot ontwikkeling 

kwam. Er was een directe en natuurlijke koppeling tussen geomorfologie, 

mineralogische rijkdom van de bodem, hydrologie en gebruik. Zo onderscheidde 

het beekdal zich van de hoger gelegen akkergronden en de bossen door natte 

omstandigheden (met bijbehorende flora en fauna), meanderende beeklopen en 

broekbossen. Door dit onderscheid te herstellen, kan opnieuw een duurzame, 

natuurlijke koppeling worden gelegd tussen het gebruik en het landschappelijk 

substraat en daarmee indirect de cultuurhistorische waarde. 

Educatie 

Beter dan een stapel boeken of foto's kan een wandeling door een oud 

cultuurlandschap inzicht geven hoe mensen in het verleden en heden de ruimte 

hebben benut en hebben vormgegeven. Dit biedt mogelijkheden voor het sterk 

opkomende 'omgevingsonderwijs' waarin 'regionale beeldvorming' en 'eigen regio' 

onderwerpen zijn. 

Identiteit en draagkracht 

De identiteit van een landschap wordt voor een deel bepaald door de fysischgeografische 

basis en voor een niet minder belangrijk deel door de historische 

ontwikkeling dat het heeft doorgemaakt. Opvallend is, dat juist de cultuurhistorie, 

beter gezegd het gemis aan cultuurhistorie, bij de voorbereiding van verscheidene 

projecten als dijkverzwaringen, de Betuwelijn, de Hoge Snelheidslijn, en een deel 

van landinrichtingsprojecten, de grootste problemen opleverde bij de plaatselijke 

bevolking en actiegroepen. Cultuurlandschappen bevatten namelijk wortels van onze 

cultuur. Behoud van een oud cultuurlandschap kan daarom vergeleken worden met 

behoud van kunst. Zoals kunst vertegenwoordigt ook een oud cultuurlandschap iets 

wezenlijks, namelijk de geschiedenis van onze cultuur, onze wortels, onze identiteit. 

En dat willen we niet zomaar verloren laten gaan. 

Wetenschap 

Het landschap blijkt veel unieke historische informatie te bevatten die niet achterhaald 

kan worden op historische kaarten en archieven. Om deze reden kan het landschap 

vergeleken worden met een geschiedenisboek, waaruit de ontwikkeling van het 

landschap valt af te lezen. Deze informatie is in de bodem verankerd en om deze 

reden zeer kwetsbaar voor bodemkundige ingrepen. Wat verloren is, komt nooit meer 

terug. Vele bladzijden uit dit boek zijn helaas al 'ongelezen' verloren gegaan. Dit 

proces dreigt onverminderd door te gaan. 

195


7.3.2 Bescherming van cultuurhistorische waarden 

Deze aanbevelingen overstijgen planvorming met bodemingrepen (het bouwproces). 

Uit de recent uitgebrachte Limburgse Archeologiebalans en de ervaringen in de 

dagelijkse praktijk blijkt onder meer dat behoud van archeologische waarden 

binnen het reguliere ruimtelijke planvorming een onmogelijke opgave is (De Baere 

& Mientjes, 2006). De bescherming van archeologische resten is gericht op een 

duurzaam behoud van een representatief bestand van archeologische monumenten, 

complextypen en hun onderlinge samenhang, dat tegelijkertijd zoveel mogelijk 

beantwoordt aan wetenschappelijke vraagstellingen. Deze ambitie kan niet enkel 

in het kader van reguliere ruimtelijke planvorming worden gezocht. In de dagelijkse 

praktijk betekent dit dat archeologische en cultuurhistorische resten weliswaar door 

middel van archeologisch onderzoek ex situ veilig worden gesteld, maar ook dat van 

behoud in situ geen sprake is en deze resten worden vernietigd. Het archeologisch 

en cultuurhistorisch erfgoed gaat dus (al dan niet gedocumenteerd) verloren. Dit 

betekent een aanzienlijk verlies van cultuurhistorische informatie en een vervlakking 

van de specifieke eigenschappen van dat cultuurlandschap (Eerden & Rensink, 

1996). Archeologische en cultuurhistorische belangen lijken vaak te botsen met 

belangen vanuit bestemmingsplannen. Behoud van en inzicht in de historische 

gelaagdheid van een landschap, het resultaat van de eeuwige wisselwerking tussen 

mens en natuur, kan echter een duidelijke meerwaarde bieden voor bepaalde 

bestemmingsplannen. Archeologische en cultuurhistorische waarden zijn verweven 

met het huidige landschap en zijn getuigen van het unieke en identiteitsbepalende 

karakter van dat landschap. Ook in de gemeente Roermond zijn die specifieke 

identiteitsdragers en cultuurhistorische waarden (nog) aanwezig. 

Het wordt aangeraden de in de volgende paragraaf (7.3.3) voorgedragen 

archeologisch en cultuurhistorisch waardevolle gebieden te beschermen voor 

ontwikkeling of dit alleen onder streng toezicht toe te laten. 

7.3.3 Cultuurhistorisch waardevolle gebieden 

7.3.3.1 Inleiding 

Het onderhavig onderzoek heeft geleerd dat binnen de gemeente Roermond 

naast archeologische en gebouwde monumenten ook landschappen bestaan 

die monumentaal van karakter zijn. Zij hebben geen beschermde status, terwijl 

ook zij een belangrijk deel van de (lokale) geschiedenis vertellen. Het betreft 

kleinere gebieden waar naast archeologische, ook landschappelijke en historische 

bijzonderheden binnen één ‘herkenbaar, typisch gebied’ liggen en door deze 

‘identiteit’ eigenlijk voor een vorm van bescherming in aanmerking zouden moeten 

komen of een streng toezicht bij toekomstige ontwikkeling. Het is natuurlijk geen 

toeval dat deze cultuurhistorische ensembles vooral binnen enkele van de huidige 

archeologische kerngebieden liggen. 

196


Behoud van delen van dat landschap zijn hard nodig en moet niet worden verward 

met behoudzucht of angstvallig vast willen houden aan het verleden. Juist die 

continue vernieuwing heeft het huidige landschap gemaakt tot wat het nu is, 

archeologische resten en cultuurhistorie die van plek tot plek verschillen. 

7.3.3.2 Criteria 

Om bescherming van cultuurhistorisch waardevolle gebieden mogelijk te maken, 

worden in deze paragraaf de meest opvallende terreinen die op basis van 

aardkundige, archeologische, historisch geografische en bouwkundige kenmerken 

een uniek ensemble binnen de gemeente en mogelijk zelfs binnen Nederland vormen, 

voor bescherming voorgedragen. Daarbij is rekening gehouden met: 

- de ruimtelijke verspreiding over de gemeente Roermond; 

- de ligging ten opzichte van de vier hoofdlandschapstypen in de gemeente 

Roermond (Hoogterras, Pleniglaciale terras, Laat Glaciale terras, Holocele 

rivierdalen), bij voorkeur grotere landschappelijke eenheden en zo mogelijk 

zelfs het combineren van verschillende landschapstypen. Deze achterliggende 

gedachte is ook op landelijk niveau toegepast in de Archeologiebalans (ROB, 

2002); 

- de herkenbaarheid van geologische processen die het landschap hebben 

gevormd; 

- de aanwezigheid van bijzondere archeologische resten uit zo veel mogelijk 

verschillende, en/of juist voor Roermond kenmerkende, perioden; 

- de aanwezigheid van (naar verwachting) een diversiteit aan vindplaatstypen; 

- de archeologische verwachting (bij voorkeur gebieden met een hoge verwachting); 

- de (verwachte) gaafheid van de bodem en de kwaliteit van de archeologische en 

cultuurhistorische resten; 

- de aanwezigheid van zichtbare cultuurhistorische resten; 

- de aanwezigheid van karakteristieke historisch geografische patronen; 

- de invulling van toekomstige ontwikkelingen in het kader van het Ontwerp van 

het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL), het reconstructieplan Noord- en 

Midden-Limburg (Provincie Limburg, 2004). 

7.3.3.3 Waardevolle gebieden 

Aan de hand van de archeologische en landschappelijke gegevens worden acht 

gebieden voor bescherming voorgedragen die in meer of mindere mate aan de 

gestelde criteria voldoen (zie kaartbijlage 5): 

1. De Straat/Thuserhof 

2. Wieler 

3. Asselt 

4. Swalmen Groenewoud 

197


5. Zuidewijk Spick 

6. Kitskensberg 

7. Roerdal bij Melick 

8. Mariahoeve 

Opgemerkt wordt dat het slechts een voordracht van terreinen vormt, op basis van de 

persoonlijke keuzes van de auteurs van dit rapport. 

Als uiteindelijk de wens bestaat om tot een bepaalde planologische of beleidsmatige 

bescherming over te gaan, is een gedetailleerd bureau- en/of waarderend 

archeologisch/cultuurhistorisch onderzoek nodig om te besluiten of dit daadwerkelijk 

zinvol is. 

Het dient aanbeveling de gebieden wettelijk te beschermen of minstens 

ontwikkelingen aan banden te leggen om de sterke band die nog bestaat tussen het 

landschap en het menselijk gebruik te waarborgen. Eventuele nieuwe ontwikkelingen 

dienen zoveel mogelijk aan te sluiten op bestaande structuren. Hieronder worden de 

belangrijkste archeologische en cultuurhistorische kenmerken van elk gebied kort 

toegelicht. 

Wieler 

Wieler is geselecteerd als waardevol gebied omdat het op alle criteria aangaande 

aardkunde, archeologie, historische geografie en historische bouwkunde hoog scoort. 

Het gebied lijkt wat betreft landschappelijke situering veel op Asselt, maar biedt 

zowel landschappelijk als archeologisch voldoende onderscheidende kwaliteiten 

om het als afzonderlijk waardevol gebied aan te duiden. Met name de ligging op de 

terrasrand aan de meanderende Swalm is kenmerkend voor het gebied (figuur 68). 

Bij de begrenzing van het gebied is getracht alle landschappelijke onderdelen en de 

belangrijkste archeologische vindplaatsen te omvatten. 

Bijzondere kenmerken 

- Aardkunde: het gebied is gelegen op de terrasrand die de overgang vormt 

van het laat glaciale Maasterras naar het holocene Maasdal. Een aardkundige 

bijzonderheid is het feit dat de Swalm zich steil in de terrasrand heeft ingesleten 

en vervolgens een oude holocene Maasmeander volgt, waar het riviertje de ruimte 

heeft om uitgebreide menaders te maken. In het noorden van het gebied is de 

Teutebeek door de terrasrand heen gegraven om vervolgens uit te monden in de 

Swalm. 

- Archeologie: de terrasrand vormt een gradiëntsituatie waarop archeologische 

resten uit verschillende perioden voorkomen, waaronder kampementen uit de 

Steentijd, steenen een pottenbakkerij uit de Romeinse tijd en losse vondsten uit 

de Vroege en Late Middeleeuwen. Met name de terrasrand kent daarom een hoge 

198


archeologische verwachting. Het gebied omvat bovendien de historische kern van 

Wieler, waar reeds langdurig bewoning heeft plaatsgevonden. In het Swalmdal 

kunnen rituele deposities en afvaldumps van zowel het historische Wieler als 

oudere voorgangers verwacht worden. 

- Historische geografie: het gebied vormt een historisch gegroeide 

landbouwenclave, waar de samenhang met het landschappelijk substraat nog 

duidelijk herkenbaar is, met de akkerlanden op het goed ontwaterde vruchtbare 

laat glaciale Maasterras en de weidegronden in de natte holocene Maasmeander. 

- Historische bouwkunde: het gebied omvat de historische kern van Wieler, die niet 

verstoord is door nieuwbouw. Tot de kern behoort de hoeve Wijlerhof, voor het 

eerst genoemd in 1346. 

Realisatie van in het POL gestelde doelen 

De combinatie van een bijzondere landschappelijke ligging die reeds lang voor 

de mens interessant is geweest en de duidelijk herkenbare historische geografie, 

maken dat het gebied een hoge ensemblewaarde heeft. Door het gebied rond 

Wieler aan te wijzen als een beschermd cultuurhistorisch waardevol gebied wordt 

de unieke geomorfologische situatie, waar verschillende terrasniveaus elkaar 

oversnijden en door de Swalm aaneengeregen worden, veiliggesteld. Doordat de 

Swalm vrij haar gang kan blijven gaan zullen nieuwe meanders ontstaan en oude 

afgesneden, waardoor actief nieuwe aardkundige waarden worden gevormd. Op dit 

landschappelijk knooppunt ligt Wieler als een klein gehucht. Door uitbreidingen van 

Wieler tegen te gaan, wordt de verstening van het landelijk gebied voorkomen. Dit 

199 

Figuur 68. Wieler 

gelegen op de terrasrand. 

Op de 

voorgrond de meanderende 

Swalm.

Figuur 69. Asselt 

gezien vanuit het 

Holocene Maasdal. 

De terrasrand is duidelijk 

herkenbaar. 


betekent niet dat Wieler zich niet kan ontwikkelen. Met name agrarisch en (natuur) 

recreatief gebruik kan bijdragen aan het behoud van de historisch gegroeide 

samenhang tussen het landgebruik en het landschappelijk substraat. 

Asselt 

De selectie van Asselt als cultuurhistorisch waardevol gebied sluit aan bij de actuele 

benoeming van Asselt als beschermd dorpsgezicht. Het gebied is evenals Wieler 

gelegen op de overgang van het laat glaciale terras naar het holocene Maasdal 

(figuur 69). Asselt onderscheidt zich echter door de aanwezigheid van de Romaanse 

St. Dionysiuskerk op een uitstulping van het laat glaciale terras en de historische 

betekenis van Asselt als uitvalsbasis voor de noormannen. Bij de begrenzing van het 

gebied is rekening gehouden met de terrasrand en de begrenzing van de historische 

kern van Asselt. 


- Aardkunde: het gebied is gelegen op de terrasrand die de overgang vormt van 

het laat glaciale Maasterras naar het holocene Maasdal, waarbij het laat glaciale 

terras diep het Holocene Maasdal inwigt. Aan de oostzijde wordt het gebied 

begrensd door een oude laat glaciale stroomgeul van de Maas. 

- Archeologie: het gebied in en rond Asselt kent een archeologisch zeer rijk 

verleden. Er bevinden zich kampementen van jager-verzamelaars op de 

terrasrand, een vindplaats uit de IJzertijd, vindplaatsen uit de Romeinse tijd 

(waaronder minstens één met imposante steenbouw),vindplaatsen uit de Vroege 

200


Middeleeuwen (waaronder twee met stenen funderingen en de St. Dionysiuskerk) 

en resten uit de Late Middeleeuwen (waaronder een pottenbakkerij). Asselt 

wordt voor het eerst genoemd in 860, waarbij wordt gesproken over de 

aanwezigheid van een koninklijke palts (palatium regium), die in 881 of 882 door 

de Noormannen wordt veroverd om als uitvalsbasis te dienen voor plundertochten 

in het Maas- en Rijnland. Enkele in de Maas aangetroffen viking zwaarden zijn 

hiervan nog de stille getuigen. Voor Asselt en de terrasrand geldt dan ook een 

hoge archeologische verwachting. In het Maasdal kunnen naast resten van 

infrastructuur (wegen, aanlegplaatsen) rituele deposities en afvaldumps verwacht 

worden. 

- Historische geografie: de historisch geografische situatie is vergelijkbaar met 

Wieler. In Asselt is een groot deel (ten noorden van Asselt) van de historisch 

gegroeide verdeling met akkers op het laat glaciale terras en graslanden in het 

holocene Maasdal echter verloren gegaan als gevolg van de recente grindwinning. 

Met name het laat glaciale terras en de steilrand zijn echter nog duidelijk 

herkenbaar en als waardevol te beschouwen. 

- Historische bouwkunde: evenals bij Wieler geldt voor Asselt dat de historische 

kern vrijwel niet verstoord is. Tijdens opgravingen zijn in Asselt funderingsresten 

van Romeinse gebouwen aangetroffen. Aan het maaiveld zijn de St. Dionysiuskerk 

en de ten oosten daarvan gelegen hoeve de Asselterhof historisch waardevolle 

bouwwerken. 


Hoewel de gaafheid van Asselt sterk is aangetast door de grindwinning, is nog altijd 

duidelijk zichtbaar, waarom Asselt altijd een interessante bewoningsplaats is geweest, 

en een rijke historie heeft. Daarom heeft het gebied een hoge ensemblewaarde. 

Door het gebied aan te wijzen als beschermd cultuurhistorisch waardevol gebied kan 

de zichtbaarheid van de historische gebeurtenissen bewaard blijven en het gebied 

haar eigen identiteit behouden. Het is hierbij belangrijk dat verdere aantasting van 

het landschap door grindwinning wordt voorkomen. Asselt zou vooral als toeristische 

trekpleister een economische impuls kunnen krijgen, waarbij bestaande bebouwing 

een nieuwe functie kan krijgen en daarmee behouden wordt. 

Swalmdal Groenewoud 

De aanwijzing van het gebied Swalmdal Groenewoud als cultuurhistorisch waardevol 

gebied komt voort uit de wens om afzonderlijke archeologische monumenten 

een meerwaarde te geven door ze op te nemen in een ensemble. In Swalmdal 

Groenewoud bevinden zich meerdere archeologische monumenten uit verschillende 

perioden, die daar liggen vanwege de specifieke landschappelijke situatie. Door 

de monumenten te combineren ontstaat een sterker geheel dat een verhaal vertelt 

over het gebruik van dat gebied door de tijd. Bij de begrenzing is zodoende getracht 

vindplaatsen uit zoveel mogelijk periode te omvatten. 

201



- Aardkunde: het gebied omvat een deel van het Swalmdal, waar het zich diep heeft 

ingesneden in het Pleniglaciale Maasterras. Centraal in het gebied knijpt het dal, 

wat het bij uitstek geschikt maakte als oversteekplaats (figuur 70). 

- Archeologie: in het gebied en daaromheen komen vindplaatsen voor uit 

vrijwel alle archeologische perioden. Al in de Steentijd is het gebied erg in trek 

geweest getuige het grote aantal kampementen uit verschillende perioden op 

de zuidoever. Vanwege de versmalling in het beekdal was het gebied geschikt 

als oversteekplaats. Het is niet voor niets dat de Romeinse weg van Heerlen 

naar Xanten die door het oostelijk deel van het onderzoeksgebied loopt, in deze 

zone de Swalm oversteekt. Waarschijnlijk bevond zich hier ook een kruispunt 

met een oost-west lopende weg, waaraan een Romeinse villa lag. Hoewel niet 

bekend, is het gebied ongetwijfeld ook in andere perioden geschikt geweest voor 

beekovergangen. Dit blijkt onder andere uit het feit dat zich verder noordoostelijk 

een complex met grafheuvels uit de Bronstijd bevindt, die vaak als landmark waren 

gesitueerd langs routes. De meest interessante gegevens uit het gebied betreffen 

de resten uit de Late Romeinse tijd en Merovingische periode, die bijzonder 

zeldzaam zijn in Nederland. 

- Dat de Swalm ook als een hindernis of grens kon worden beschouwd, blijkt 

uit het feit dat het in de Late Middeleeuwen/Nieuwe tijd deel uitmaakt van de 

verdedigingslinie rond Swalmen en de landweer er op werd aangesloten. Al de 

beschreven elementen zijn in het landschap bewaard gebleven. Voor zowel de 

flanken van het Swalmdal als de dalbodem geldt dan ook een hoge archeologische 

verwachting. 

- Historische geografie: hoewel de Swalm tegenwoordig niet meer in het gebied 

Swalmdal Groenewoud wordt overgestoken, blijkt de bijzondere geografische 

ligging nog duidelijk uit de aanwezige vindplaatsen. Wat op een bijzondere wijze 

zichtbaar is gebleven, is hoe de landweer aansluit op de natuurlijke barrière van 

de Swalm. 

- Historische bouwkunde: de meest waardevolle historische bouwkunde bevindt 

zich onder de grond te plaatse van de Romeinse villa. Boven de grond is de hoeve 

Groenewoud een historisch waardevol gebouw. 


Vanwege de ligging van het gebied in een natuurlijk bosgebied, is het nauwelijks 

bedreigd door ruimtelijke ontwikkelingen. Vindplaatsen en historisch geografische 

relicten zijn daardoor bewaard gebleven, waardoor het gebied een uitzonderlijk 

hoge ensemblewaarde heeft, zeker wanneer daarbij ook de wijdere omgeving wordt 

betrokken. Desondanks vormt het industrieterrein ten noorden van het gebied wel 

degelijk een bedreiging. Door het gebied Swalmdal Groenewoud aan te wijzen 

als beschermd cultuurhistorisch waardevol gebied valt deze dreiging weg en kan 

de ensemblewaarde gehandhaafd blijven. Belangrijk daarbij is om het gebied niet 

202


volledig met bos te laten begroeien. Door delen open te houden kan bijvoorbeeld het 

Swalmdal als geomorfologische eenheid beter herkenbaar gemaakt worden, of de 

landweer zichtbaar worden gemaakt. 

De Straat/Thuserhof 

Het gebied de Straat/Thuserhof is niet zozeer aangewezen vanwege archeologische 

rijkdom, maar vanwege de historisch geografische en aardkundige waarde. Het 

gebied is een knooppunt van een groot aantal verschillende landschappelijke 

eenheden, die door de mens elk op een unieke wijze zijn gebruikt (figuur 71). De 

hoeves die ooit werden aangelegd om het gebied te ontginnen zijn nog steeds als 

afzonderlijke wooneilanden herkenbaar. Bij de begrenzing van het gebied is getracht 

dit unieke landscahppelijke knooppunt zoveel mogelijk recht te doen. 


- Aardkunde: de basis van het gebied wordt gevormd door het Pleniglaciale terras 

dat in het laat glaciaal is aangesneden door de Maas, waardoor een duidelijke 

steilrand is ontstaan en een oude stroomgeul, die grofweg de westelijke 

begrenzing van het gebied vormt. In het Vroeg Holoceen is het oostelijk deel 

van het gebied afgedekt met rivierduinzanden. Gedurende het Holoceen is het 

gebied versneden door de Maasnielderbeek die vanaf het hoogterras kwam, dat 

vanuit het gebied de Straat/Thuserhof in het oosten herkenbaar is als een hoge 

steilrand. Een aardkundige bijzonderheid is de Maasnielderbeek die als het ware 

203 

Figuur 70. De Swalm 

op de plaats waar 

het dal smal is en 

de Romeinse weg 

de rivier over zou 

moeten steken.

Figuur 71. Landbouwgronden 

bij de Straat. 

Op de voorgrond de 

Maasnielderbeek, op 

de achtergrond de 

laag gelegen voormalige 

Maasgeul. 


van het Pleniglaciale terras af valt om vervolgens haar weg in de oude Maasgeul 

te vervolgen. 

- Archeologie: archeologische vindplaatsen komen in het gebied slechts beperkt 

voor (een kampement uit de Steentijd, een Romeins grafveld en enkele losse 

vondsten), wat waarschijnlijk te wijten is aan het feit dat er in het verleden weinig 

onderzoek heeft plaatsgevonden. Het gebied heeft echter zeker archeologische 

potentie gezien het voorkomen van gradientsituaties en vruchtbare gronden en 

een ligging die waarschijnlijk vlakbij de Romeinse weg van Xanten naar Heerlen 

ligt. Het gebied kent dan ook grotendeels een hoge archeologische verwachting. 

- Historische geografie: het gebied vormt een historisch gegroeide 

landbouwenclave, ingeklemd tussen de bebouwde kom van Roermond en 

de bossen van de Melickerheide. De historische verkavelingspatronen en de 

samenhang met het landschappelijk substraat zijn nog duidelijk herkenbaar. De 

akkers liggen centraal in het gebied op de vruchtbare rand van het pleniglaciale 

Maasterras, de graslanden in het westen in de oude laat glaciale Maasgeul 

en de woeste gronden op de rivierduinen in het oosten. De oude hoeves van 

waaruit het gebied ontgonnen werd, liggen nog altijd als kernen temidden van de 

landbouwgronden. 

- Historische bouwkunde: de Thuserhof en de Straat zijn historisch gegroeide 

gehuchtjes, ontstaan vanuit de eerste ontginningsboerderijen. In beide gehuchtjes 

bevinden zich nog veel historische gebouwen. 

204



De historische geografische eigenschappen van het gebied zijn nauwelijks aangetast, 

waardoor het gebied de Straat/Thuserhof zeer waardevol is. Het gebied profiteert op 

een vreemde wijze van een van de grootste verstoorders in het onderzoeksgebied: 

de A73. Door de aanleg van deze snelweg is het gebied totaal geïsoleerd geraakt 

van de stad Roermond. Hierdoor bestaat de mogelijkheid dat het gebied als het ware 

vergeten wordt, wat in feite een redding kan betekenen van de unieke samenhang 

tussen landgebruik en het landschappelijk substraat in het gebied. Het typische 

karakter als knooppunt van verschillende landschappelijke eenheden in het gebied is 

nergens zo sterk, wat het met de Thuserhof en de Straat daarin als ontginningskernen 

een zeer eigen identiteit verschaft. Het agrarisch gebruik vormt de economische 

drager van dit gebied en dient zoveel mogelijk gehandhaafd te worden. 

Zuidewijk Spick 

Het gebied Zuidewijk Spick lijkt qua landschappelijke ligging erg op het gebied 

de Straat/Thuserhof, eveneens op de overgang van het Pleniglaciale terras naar 

het laat glaciale terras met een oude Maasgeul en oeverwallen. Wat dit gebied 

bijzonder maakt is de aanwezigheid van een uitblazingsbekken, een terrein met 

bewoningssporen uit verschillende Steentijd perioden en het versterkte huis Zuidewijk 

Spick gelegen in de oude Maasgeul. Bij de begrenzing is rekening gehouden met de 

geomorfologische eenheden en de aanwezige archeologische waarden. 


- Aardkunde: het gebied is gelegen op de overgang van het Pleniglaciale 

Maasterras naar het laat glaciale Maasterras, waarin nog duidelijk de oude 

geulen en oeverwallen herkenbaar zijn. In het noordelijk deel van het gebied is de 

steilrand verstoven en is een uitblazingsbekken ontstaan met ten oosten daarvan 

de bijbehorende stuifduinen. 

- Archeologie: archeologisch gezien is het gebied vooral in de Steentijd en 

de Nieuwe tijd van belang geweest. Op de terrasrand ingeklemd tussen het 

uitblazingsbekken en de Peelrandbreuk komen kampementen van jagers en 

verzamelaars uit verschillende perioden voor. Ook voor de landbouwers bleek het 

een geschikte locatie, want in het gebied komen zowel een nederzettingsterrein 

als een urnenveld uit de IJzertijd voor. In de Nieuwe tijd is nuttig gebruik gemaakt 

van de natte situatie in de oude Maasgeul, door er een met grachten versterkt huis 

te plaatsen. Voor de hogere delen in het gebied geldt een hoge archeologische 

verwachting, terwijl in de natte delen met name beekovergangen (met kans op 

rituele deposities?) worden verwacht. 

- Historische geografie: in het gebied is optimaal gebruik gemaakt van de natuurlijke 

omstandigheden door de bouw van een versterkt huis bij de laagte ten behoeve 

van de wateraanvoer voor de grachten. Ook het landgebruik sluit nauw aan bij het 

205

Figuur 72. Het 

omgrachte huis Zuidewijk 

Spick. 


landschappelijk substraat, met elzenbossen in de lage geulen en akkers op de 

hogere oeverwallen en de terrasrand. 

- Historische bouwkunde: het gebied omvat het zuidelijk deel van de historische 

kern Boukoul, met Zuidewijk Spick als zeer waardevol gebouw (figuur 72). 


Het gebied de Zuidewijk Spick vormt een aantrekkelijk landschap, omdat het 

op korte afstand veel verschillende herkenbare geomorfologische eenheden 

omvat, waar de mens door de tijd heen vernuftig gebruik van heeft gemaakt. 

Door het gebied aan te wijzen als cultuurhistorisch waardevol gebied kan deze 

herkenbaarheid veiliggesteld worden. Het gebied biedt uitgelezen mogelijkheden 

voor excursies om geïnteresseerden en bijvoorbeeld scholieren inzicht te geven in de 

ontstaansgeschiedenis van het landschap en de aanwezigheid van de mens daarin. 

Mariahoeve 

De bijzonderheid van het gebied Mariahoeve schuilt in de bijzondere geologische 

fenomenen die bepalend zijn geweest voor de aard van het landschap en de wijze 

waarop de mens het vervolgens in fases in gebruik heeft genomen. In het gebied is de 

Peelrandbreuk zichtbaar als trede in het landschap, omgeven door natte wijstgronden 

met een specifieke beemdenverkaveling en dat alles aan de voet van het Hoogterras 

(figuur 73). Bij de begrenzing van het gebied is met name rekening gehouden met de 

geologische fenomenen. 

206



- Aardkunde: het is gelegen op het Pleniglaciale Maasterras aan de voet van het 

Hoogterras en wordt doorsneden door de Peelrandbreuk die als een steilrand 

zichtbaar is. De combinatie van kwel van het Hoogterras met de Peelrandbreuk als 

barriere in de grondwaterstroming heeft geleid tot natte wijstgronden. 

- Archeologie: het gebied is nooit echt geschikt geweest voor bewoning. De 

natte kwelsituatie wijst er wel op dat mogelijk moerasijzererts in de ondergrond 

aanwezig is, dat voor de productie van ijzer kan zijn gebruikt. Met name 

in de voormalige vennen kunnen rituele deposities verwacht worden. De 

ontoegankelijkheid van het gebied maakte het wel geschikt om er zich in te 

verbergen. De schans in het westelijk deel ligt hier dan ook niet voor niets. 

Volgens een schriftelijke mededeling van dhr. W. Luys (d.d. 26 juli 2006) betreft 

het echter geen schans, maar een moated site. Hier was boerderij Hof de Boeshei/ 

Boshei gelegen. Tot midden 19de eeuw heeft er nog water in de gracht gestaan. 

- Historische geografie: Oorspronkelijk was het gebied Mariahoeve een 

vennengebied, maar door de aanleg van lange evenwijdige sloten is het gebied 

ontgonnen. Op deze wijze is de voor Roermond unieke beemdenstructuur 

ontstaan. 

- Historische bouwkunde: Hof de Boeshei en de Mariahoeve vormen de historisch 

waardevolle bouwwerken in het gebied. 

207 

Figuur 73. De langgerektebeemdenverkaveling 

op de 

wijstgronden voor het 

hoogterras.

Figuur 74. Uitgesproken 

hoogteverschillen 

in gebied Kitskensberg. 



De wijstgronden met beemdenstructuur en in combinatie met de zichtbare 

Peelrandbreuk, zorgen ervoor dat het gebied Mariahoeve een uniek landschap 

vertegenwoordigt binnen de gemeente Roermond. De beemden en ook de 

Peelrandbreuk laten zich echter aflezen door zeer subtiele hoogteverschillen. Door 

het gebied aan te wijzen als cultuurhistorisch waardevol beschermd gebied valt 

de dreiging van egalisatie weg. De beemdenstructuur heeft een onmiskenbaar 

landbouwkundige oorsprong, waardoor extensieve landbouw een geschikte 

beheersvorm vormt om het unieke karakter veilig te stellen. 

Kitskensberg 

Sinds de aanleg van de nieuwe rondweg ten oosten van Roermond, die Melick met 

Swalmen verbindt, vormt de Kitskensberg een geïsoleerd gebied met een haast 

parkachtig karakter. Vanaf de doorgaande weg is het niet zichtbaar, maar een afslag 

op een van de landweggetjes legt een rustig en zeer reliëfrijk gebied bloot. De 

begrenzing is gebaseerd op de natuurlijke omwalling van het gebied met rivierduinen. 


- Aardkunde: het gebied omvat een uitblazingsbekken omringd door rivierduinen, 

waardoor een geïsoleerde laagte is ontstaan. Op korte afstand komen daardoor 

aanzienlijke hoogteverschillen voor (figuur 74). 

- Archeologie: archeologische resten bevinden zich voornamelijk op de 

hogere delen aan de randen van het gebied. Het gaat voornamelijk om 

208


vuursteenvindplaatsen en enkele losse vondsten uit de Romeinse tijd en de 

Vroege Middeleeuwen. Voor de hoge randen geldt een hoge archeologische 

verwachting. 

- Historische geografie: het landgebruik is sinds de 19e eeuw vrijwel onveranderd, 

met landbouwgronden in het vlakke bekken en bos/heide op de hoge en droge 

rivierduinen. 

- Historische bouwkunde: het gebied is vrijwel onbebouwd, wat het een rustig, 

parkachtig karakter geeft, ondanks, of misschien wel dankzij, dat het ligt 

ingeklemd tussen de rondweg en de bebouwde kom van Roermond. 


De hoge waarde van het gebied Kitskensberg is te danken aan het feit dat het 

verborgen ligt tussen de drukte van Roermond en het doorgaande verkeer. Door de 

hoge omwalling met rivierduinen is het gebied zeer besloten en dringt de hectiek van 

de stad niet door. Door het gebied als cultuurhistorisch waardevol beschermd gebied 

aan te wijzen blijft dit karakter behouden en kan het bij uitstek dienen als stadpark om 

zich even terug te trekken uit de drukte. De hoogteverschillen en het vrijwel ontbreken 

van bebouwing geven het een voor Roermond en voor Nederland uniek karakter. 

Roerdal bij Melick 

Het Roerdal bij Melick sluit eigenlijk direct aan op het gebied Kitskensberg. Het 

gebied biedt een bijzonder wijds zicht op het Roerdal en de actieve insnijding van de 

rivier. Het dal is herkenbaar als een groene slinger te midden van de akkergronden op 

de hogere delen. De randen wiggen vaak diep het dal in (figuur 75) en vormen reeds 

lange tijd geschikte bewoningslocaties. Met name de Zwarte berg is een opvallende 

en imposante verschijning, een hoge terrasrand die ver in het Roerdal in wigt. Bij de 

begrenzing is rekening gehouden met de natuurlijke begrenzing van het dal en de op 

de randen aanwezige archeologische waarden. 


- Aardkunde: in het gebied is duidelijk zichtbaar hoe de holocene Roer zich in de 

oudere afzettingen heeft ingesneden, waarbij duidelijke steilranden zijn gevormd. 

Bovendien vindt in het Roerdal nog actief meandering plaats, waarbij nieuwe 

meanders worden gevormd en oude worden afgesneden, zoals is gebleken uit een 

vergelijk van historische kaarten (§ 3.4). 

- Archeologie: hoewel de hogere delen van het Roerdal waarschijnlijk ook geschikt 

zijn geweest voor bewoning, bevinden de meeste archeologische resten zich op 

plaatsen waar de terrasranden diep het holocene dal in wiggen. Op de Zwarte 

Berg, in het uiterste zuiden, bevinden zich nederzettingsresten uit de Romeinse 

tijd, de Vroege en Late Middeleeuwen. Op een noordelijker gelegen uitstulpsel 

bevindt zich een Romeins grafveld. Met name voor de hogere randen geldt een 

hoge archeologische verwachting. 

209

Figuur 75. De Zwarte 

Berg wigt diep het 

Roerdal in. 


- Historische geografie: de historisch gegroeide verdeling met graslanden op de 

lage gronden langs de Roer en akkerlanden op de hogere delen is onaangetast. 

Hiermee wordt de lage en natte ligging van de Roer zeer inzichtelijk gemaakt. 

- Historische bouwkunde: in het Roerdal zijn slechts enkele hogere delen geschikt 

voor bewoning. Op één van deze verhogingen ligt de Olderhof die al op de 

Tranchotkaart van begin 19e eeuw staat weergegeven. 


Vanwege de zichtbaarheid van de processen die het Roerdal hebben gevormd en 

de aantrekkelijke diep in het dal reikende (hoge) terrasranden vormt het gebied 

Roerdal Melick een zeer waardevol gebied. De kracht van het gebied schuilt in het 

feit dan het gebied vanaf de doorgaande weg N293 voor elke voorbijganger zichtbaar 

en bereikbaar is. Dit biedt grote mogelijkheden om de mens bewust te maken 

van het bijzondere landschap van de gemeente Roermond. Het gebied vormt niet 

alleen de facto maar ook van naure een ware toegangspoort tot de gemeente: een 

landschapsbeeld dat representatief is voor de landschappelijke en cultuurhistorische 

waarden die Roermond rijk is. Dit kan gerealiseerd worden door het aan te wijzen 

als cultuurhistorisch waardevol beschermd gebied. Binnenkomend vanuit het 

zuiden vormt het Roerdal de basis voor het samengaan van toerisme, educatie, 

duurzaamheid en draagkracht voor de cultuurhistorie in de gemeente. 

210


7.4 Besluit 

Ter verantwoording van de archeologieatlas heeft in eerste instantie een 

inventarisatie plaatsgevonden van archeologische vindplaatsen, evenals van 

geologische, geomorfologische, bodemkundige en hydrologische gegevens van het 

grondgebied. Op grond hiervan is een archeologische verwachtingskaart gemaakt, 

met zones met een hoge, lage of onbekende archeologische verwachting. 

Vervolgens is een onderzoeksagenda opgesteld, waarin op basis van opvallende 

archeologische ensembles uit verschillende perioden lacunes, rijkdommen 

en belangwekkende onderzoekthema’s besproken worden.Uiteindelijk zijn 13 

zogenoemde huidige archeologische kerngebieden gedefinieerd, gebieden . waarvan 

nu al duidelijk is dat zij belangrijke archeologische informatie bevatten en daarom 

bijzondere aandacht vereisen. 

Met betrekking tot een toekomstig archeologiebeleid zijn vervolgens aanbevelingen 

gegeven. Dit is gebeurd op basis van de archeologische verwachtingen en 

minimale ondergrenzen voor het verplicht stellen van archeologisch onderzoek. 

Door het optrekken van deze ondergrenzen kunnen aan de huidige archeologische 

kerngebieden extra aandacht worden verleend. 

Tot slot wordt voor enkele kleinere gebieden die niet alleen archeologisch, maar ook 

landschappelijk en cultuurhistorisch waardevol zijn, aanbevolen deze te beschermen, 

of ontwikkeling alleen onder streng toezicht te laten plaatsvinden. 

Naar een archeologiebeleid 

De kernvragen voor het archeologiebeleid zijn waar en wanneer is archeologisch 

onderzoek nodig, en: welk archeologisch onderzoek is nodig. Deze vragen zouden als 

volgt beantwoord kunnen worden: 

Archeologisch onderzoek is nodig wanneer de planontwikkeling een bepaalde grootte 

heeft bereikt (ondergrens) of binnen een bepaalde afstand tot een vindplaats ligt. 

Welk archeologisch onderzoek uitgevoerd dient te worden, hangt af van de fase 

binnen AMZ-cyclus, waarbinnen men zich bevindt. Na elke fase (inventariserend, 

waarderend en definitief onderzoek) kan een besluit worden genomen, of nader 

onderzoek nodig is of vrijstelling ten behoeve van ontwikkeling kan worden gegeven. 

De bevoegdheid tot besluiten met betrekking tot de waardering en selectie van 

archeologische vindplaatsen en de fasering conform de AMZ-cyclus liggen bij de 

gemeente Roermond. De onderzoeksagenda en de onderzoekthema's van Roermond 

vormen een basis voor de sturing van een inhoudelijke waardering van vindplaatsen 

en vraagstellingen aan onderzoek in het algemeen. 

211


212


Literatuur 

ANWB bv, 2004. Topografische Atlas, schaal 1:25.000; Limburg. ANWB bv, Den Haag. 

Arts, N., 1987. De kwaliteit en de toekomst van archeologische en cultuurhistorische objecten 

in de boswachterij Leende e.o., provincie Noord-Brabant. Staatsbosbeheer/Fysisch 

Geografisch en Bodemkundig Laboratorium, Universiteit van Amsterdam, Tilburg/ 

Amsterdam. 

Arts, N. & J. Deeben, 1981. Prehistorische jagers en verzamelaars te Vessem: een model. 

Stichting Brabants Heem, Eindhoven. 

Baas, H., B. Mobach & J. Renes, 2005. Leestekens van het landschap; 188 

landschapselementen in kort bestek. Landschapsbeheer Nederland, Utrecht. 

Beek, van der, n.b. Geologische kaart van de Roerstreek. 

Beek, J. van der & G.R. Ellenkamp, 2003. Geologie, bodem en landschap van het centrale 

zandlandschap. Afstudeerscriptie. Wageningen UR, Wageningen. 

Berendsen, H.J.A., 1996. De vorming van het land. Inleiding in de geologie en geomorfologie. 

Van Gorcum, Assen. 

Berendsen, H.J.A., 1997. Landschappelijk Nederland. Fysische geografie van Nederland. Van 

Gorcum, Assen. 

Bloemers, J.H.F, W. Groenman-van Waateringe & H.A. Heidinga (red.), 1993. Voeten in 

aarde: een kennismaking met de moderne Nederlandse archeologie. Amsterdam 

University Press. 

Boer, G.H. de & J.A.M. Roymans, 2002. Landinrichtingsgebied De Hilver; een archeologische 

verwachtings- en advieskaart. RAAP-rapport 834. RAAP Archeolo gisch 

Adviesbureau, Amsterdam. 

Bree, G.W.G. van & R.A.M. van der Molen, 2004. Straatnamen van Roermond. Stichting Rura, 


Broeke, P. van den, H. Fokkens & A. van Gijn, 2005. Een prehistorie van deze tijd. In: L.P. 

Louwe Kooijmans, e.a. (red); Nederland in de prehistorie. Bert Bakker, Amsterdam, 

17-32. 

Broeke, P. van den, 2005. Gaven voor de goden. In: L.P. Louwe Kooijmans, e.a. (red); 

Nederland in de prehistorie. Bert Bakker, Amsterdam, 659-678. 

Deeben, J. & R. Wiemer, 1999. Het onbekende voorspeld: de ontwikkeling van een indicatieve 

kaart van archeologische waarden. In: W.J.H. Willems (red.); Nieuwe ontwikkelingen 

in de archeologische monumentenzorg. Nederlandse Archeologische Rapporten 20: 

29-42. 

213


Deeben, J., D.P. Hallewas & Th.J. Maarleveld, 2002. Predictive modeling in archeological 

heritage management of the Netherlands: the indicative map of archeological 

values (2nd Generation), Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig 

Bodemonderzoek 45: 9-56. 

Deeben, J., D.P. Hallewas, J. Kolen & R. Wiemer, 1997. Beyond the Cristal Ball; predictive 

modelling as a tool in archaeological heritage management and occupation 

history. In: W.J.H. Willems, H. Kars & D.P. Hallewas (red.); Archaeological heritage 

management in the Netherlands. Fifty years State Service for archaeological 

Investigations. Van Gorcum, Assen/Amersfoort. 

Deeben, J. , 2005, De steentijd van Nederland, Meppel (Archeologie 11/12). 

Dijk, X.C.C. van, 2007. Gemeente Venlo. Een archeologische verwachtings- en advieskaart. 

RAAP-rapport 1473. RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., Amsterdam. 

Ellenkamp, G.R., 2006. Eckeltsebeek en Horsterbeek, gemeente Bergen (L); een archeologisch 

vooronderzoek: een bureauonderzoek en veldinspectie. RAAP-notitie 1716. RAAP 

Archeologisch Adviesbureau B.V., Amsterdam. 

Ellenkamp, G.R., 2006. Plangebieden Roerkeringen noord en zuid te Roermond, gemeente 

Roermond; archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek. RAAP-notitie 2022. 

RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., Amsterdam. 

Fokkens, H. & N. Roymans (red.), 1991. Nederzettingen uit de bronstijd en de vroege ijzertijd 

in de lage landen. Nederlandse Archeologische Rapporten 13. Rijksdienst voor het 

Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort. 

Fontijn, H., 2002. Sacrificial Landscapes. Cultural Biographies of Persons, Objects and ‘Natural 

Places in the Bronze Age of the Southern Netherlands, c. 2300-600 BC. Analecta 

Praehistoria Leidensia 33/34, Leiden. 

Garde, G. van der, 2002. Stadsuitbreding en stadsommuring in middeleeuws Roermond, 

Spiegel van Roermond 2002, 51-87. 

Gaauw, P.G. van der, 1994. Verslag van de veldcontrole t.b.v. de vervaardiging van de 

archeologische monumentenkaart van Limburg. RAAP-rapport 85. RAAP 

Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam. 

Geraedts, G.M.C., 1979. Een Romeinse weg tussen Swalm en Roer in kaart gebracht. 

Roerstreek 11, 93-96. 

Gerrets, D.A. & G. Williams, in druk, Definitieve Archeologische Opgraving Rijksweg 73-Zuid: 

DO-E14, Swalmen–Nieuwenhof, Archeologisch Onderzoek in het tracé van de 

Rijksweg 73. 

Gerritsen, F., 2001. Local identities. Landscape and community in the late prehistoric Meuse- 

Demer-Scheldt region. PhD Thesis Vrije Universiteit, Amsterdam. 

Gerritsen, F. & E. Rensink (eds.), 2004. Beekdallandschappen in archeologisch perspectief. 

Een kwestie van onderzoek en monumentenzorg, Nederlanse Archeologische 

Rapporten (NAR) 28, Amersfoort. 

214


Groenewoudt, B.J., 2000. Uniek mesolithisch bot in een beekdal bij Zutphen. Archeologische 

Monumentenzorg, Nieuwsbrief van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig 

Bodemonderzoek 1: 23-24. Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, 

Amersfoort. 

Heunks, E. & J.A.M. Roymans, 2000. Ruilverkavelingsgebied Baarle-Nassau; een 

gedetailleerde archeologische advieskaart. RAAP-rapport 560. Stichting RAAP, 

Amsterdam. 

Heunks, E., 2006. Gemeente Geldermalsen - Beleidsnota Archeologische Monumentenzorg; 

naar een realistische en duurzame omgang met het archeologisch erfgoed. RAAPrapport 

1384. RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., Amsterdam. 

Hiddink, H.A., 2003: Het grafritueel in de Late IJzertĳd en Romeinse tĳd in het Maas-Demer- 

Scheldegebied, in het bĳzonder van twee grafvelden bĳ Weert, Amsterdam, 

Zuidnederlandse Archeologische Rapporten 11. 

Hiddink, H.A., 2005: Archeologisch onderzoek aan de Beekseweg te Lieshout (Gemeente 

Laarbeek, Noord-Brabant), Amsterdam, Zuidnederlandse Archeologische Rapporten 

18. 

Janssen, C.R., 1974. Verkenningen in de Palynologie. Oosthoek, Scheltema & Holkema, 

Utrecht. 

Koeman, C. & J.C. Visser, 1998. De stadsplattegronden van Jacob van Deventer, map 8: 

Nederland: Noord-Brabant en Limburg. Canaletto, Alphen aan den Rijn. 

Koninklijke bibliotheek van België, 1965. Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden 

opgenomen op initiatief van Graaf de Ferraris. 

Kooistra, L.I., 1996. Borderland farming: possibilities and limitations of farming in the Roman 

period and early Middle Ages between the Rhine and Meuse. Van Gorcum/ROB, 

Assen/Amersfoort. 

Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen, 1967. Kartenaufnahme der Rheinlande 

durch Tranchot ind v. Müffling 1803-1820, schaal 1:25.000. Kaartblad 46 Roermond. 

Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen. 

Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen, 1969a. Kartenaufnahme der Rheinlande 

durch Tranchot ind v. Müffling 1803-1820, schaal 1:25.000. Kaartblad 39 Swalmen. 


Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen, 1969b. Kartenaufnahme der Rheinlande 

durch Tranchot ind v. Müffling 1803-1820, schaal 1:25.000. Kaartblad 40 Brüggen. 


Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen, 1969c. Kartenaufnahme der Rheinlande durch 

Tranchot ind v. Müffling 1803-1820, schaal 1:25.000. Kaartblad 47 Herkenbosch. 


Leusen, M. van & H. Kamermans, red., 2005. Predictive modelling for archaeological 

heritatage management: a research agenda. Nederlandse Archeologische Rapporten 

29. 

215


Linssen, J., 1971. Kroniek van de Roermondse watermolens. Publications de la societe 

historique et archeologique dans le Limbourg: jaarboek van Limburgs geschieden 

oudheidkundig genootschap 1971-1972; blz. 81-154. Limburgs geschieden 

oudheidkundig genootschap, Maastricht. 

Lock, G, & Z. Stancic, red., 1995. Archaeology and geographical information systems. Taylor & 

Franis Ltd., london. 

Lohof, E., 2001. Roermond, Musschenberg te Herten: Archeologisch onderzoek van een 

urnenveld op de Musschenberg te Herten, gemeente Roermond. ADC-rapport 105. 

Archeologisch DienstenCentrum, Bunschoten. 

Luys, W., 1985: Schansen, eens vluchtplaatsen voor de plattelandsbewoners tijdens de 

Tachtigjarige Oorlog (1568 - 1648), Jaarboek 5 van de Heemkundevereniging Maasen 

Swalmdal, p.109-132. 

Luys, W., 1993. Swalmen: op zoek naar de geschiedenis in het landschap: fietsroute / W. Luys. 

Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort. 

Kooistra, L.I., 1996: Borderland Farming. Possibilities and Limitations of Farming in the Roman 

Period and Early Middle Ages between the Rhine and Meuse, Assen. 

Moon, H., 1993. Archaeological predictive modelling: an assessment. Archaeology Branch, 

Ministry of Tourism and Ministry Responsible for Culture, Victoria, BC, Canada. 

Ort, J.A., 1884. Oude wegen en landweren in Limburg en aangrenzende gewesten. E.J. Brill, 

Leiden. 

Pater, B.C., e.a., 2005. Grote atlas van Nederland 1930-1950: comprehensive atlas of the 

Netherlands 1930-1950. Asia Maior, Zierikzee. 

Renes, J., 1999. Landschappen van Maas en Peel: een toegepast historisch-geografisch 

onderzoek in het streekplangebied Noord- en Midden-Limburg. Eisma/St.Maaslandse 

Monografieën, Leeuwarden/Maastricht. 

RGD, 1975. Geologische overzichtskaart van Nederland, schaal 1:600.000. Rijks Geologische 

Dienst, Haarlem. 

Rensink, E., 1997. Gemeente Roermond: archeo-toets. RAAP-rapport 221. RAAP Archeologisch 


Rijswijck, A. van, M.K.J. Smeets & B.A. Vermaseren, 1951. Historische opstellen over 

Roermond en omgeving. Bisschoppelijk college, Roermond. 

Roebroeks, W., 2005. De Neaderthaler en zijn voorgangers. Oud- en midden- paleolithicum, 

In: L.P. Louwe Kooijmans, e.a. (red); Nederland in de prehistorie. Bert Bakker, 

Amsterdam, hoofdstuk 5, 93-113. 

Roymans, N., 1990: Tribal societies in Northern Gaul. An anthropological perspective, (Cingula 

12), Amsterdam. 

Roymans, N. & F. Gerritsen, 2002: Landschap, ecologie en mentalités. Het Maas-Demer- 

Scheldegebied in een lange-termijn perspectief, in: Fokkens, H. & R. Jansen (red.), 

2000 jaar bewoningsdynamiek. Brons- en ijzertijdbewoning in het Maas-Demer- 

Scheldegebied, 371-406. 

216


Rooij, M. de, 1995. Archeologie in beekdalen. De betekenis voor de archeologie. Een onderzoek 

naar aanleiding van natuurontwikkelingsplannen toegespitst op de Loobeek in Noord- 

Limburg (doctoraalscriptie, Universiteit van Amsterdam), Amsterdam. 

Rouse, L.J. & T.M. Harris, 2000. A cultural landscape approach to archaeological predictive 

modeling. Department of Geoology and geography, West Virginia University, U.S.A.. 

Roymans, J.A.M., 2005. Een cultuurhistorisch verwachtingsmodel voor Brabantse 

beekdallandschappen: een mogelijke toekomst voor het verleden van de beekdalen. 

Erfgoedstudies, Vrije Universiteit Amsterdam, Amsterdam. 

Roymans, J.A.M., 2005b. Archeologische verwachtingskaarten diverse beekherstelprojecten 

Waterschap Peel en Maasvallei. RAAP-rapport 1137. Stichting RAAP, Amsterdam. 

Roymans, J.A.M., 2006. Herinrichtingsgebied Weerijs; een archeologische verwachtings- en 

advieskaart. RAAP-rapport 1376. Stichting RAAP, Amsterdam. 

Roymans, J.A.M., 2007. Ecologische verbindingszone Stadsniers, gemeente Gennep; 

archeologische begeleiding van de werkzaamheden. RAAP-rapport 1429. Stichting 

RAAP, Amsterdam. 

Roymans, J.A.M, 2007b. Herinrichting en sanering Tungelroyse Beek fase 2, gemeente Weert; 

archeologische begeleiding van de grondwerkzaamheden. RAAP-rapport 1401. 

RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam. 

Schinkel, K., 1998. Unsettled settlement, occupation remains from the Bronze Age and the Iron 

Age at Oss-Ussen. The 1976-1986 excavations, Analecta Praehistorica Leidensia 30, 

Leiden. 

Schutte, A., in druk, Definitieve Archeologische Opgraving Rijksweg 73-Zuid: DO wegvak F, 

Roermond–Straat, Archeologisch Onderzoek in het tracé van de Rijksweg 73. 

Slofstra, J., 2002: Batavians and Romans on the Lower Rhine. The Romanisation of a frontier 

area, Archeological Dialogues 9, 9-33. 

Staring Centrum, 1995 (in voorbereiding). Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 

1:50.000; 58 Roermond: concept-kaart. Staring Centrum, Wageningen. 

Stiboka, 1968. Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000; blad 58 oost, Roermond. Stichting 

voor Bodemkartering, Wageningen. 

Stiboka, 1972. Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000; blad 57 oost, 58 west 

Valkenswaard-Roermond. Stichting voor Bodemkartering, Wageningen. 

Stoepker, H., 2006. Nationale Onderzoeksagenda Archeologie, Archeologie in Limburg nr. 104, 

december 2006. 

Tack, G., P. van den Brempt & M. Hermy, 1993. Bossen in Vlaanderen. Een historische 

ecologie. Kredietbank en Stichting Leefmilieu, Leuven. 

Tichelman, G., in voorbereiding. Definitieve Archeologische Opgraving Rijksweg 73-Zuid: 

DO-D1, Belfeld-Loherschans (Leygraafweg), Archeologisch Onderzoek in het tracé 

van de Rijksweg 73. 

Tichelman, G., 2005a. Roermond, archeologisch onderzoek op de Markt. ADC-rapport 379, 

Amersfoort. 

217


Tichelman, G., 2005b. Archeologisch Onderzoek in het kader van de Maaswerken. 

Inventariserend Veldonderzoek (IVO), waarderende fase Well-Aijen, Amersfoort 

(ADC Rapport 404). Met bijdragen van: G. Williams, F. Zuidhoff, S.B.C. Bloo, A. 

Brakman & W.F. Reigersman-van Lidth de Jeude, S. Ostkamp, R. Machiels, C. 

Nooijen, T. Verschoor & H. Kras, E.A.K. Kars & C. van Pruissen, H. van Haaster & P. 

van Rijn, E. Esser, E. Smits en R. Exaltus. 

Tol, A. e.a., 2000. Twee urnenvelden in Limburg: een verslag van opgravingen te Roermond en 

Sittard, 1997-1998. Amsterdam University Press (AUP), Amsterdam. 

Tol, A.J., 1999. Urnfield and settlement traces from the Iron Age at Mierlo-Hout. In: F. Theuws 

& N. Roymans (red.); Land and ancestors. Cultural dynamics in the urnfield period 

and the Middle Ages in the Southern Netherlands. Amsterdam Academic Press, 

Amsterdam. 

Uitgeverij Nieuwland, 2006. Grote Historische Topografische Atlas 1894 – 1926, Limburg, 

schaal 1:25.000. Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. 

Uitgeverij Waanders, 1988. Ach Lieve Tijd: Acht eeuwen Roermond, de Roermondenaren en 

hun rijke verleden. Uitgeverij Waanders b.v., Zwolle. 

Verhagen, P., 1995. De archeologische potentiekaart in Nederland; een methodologie voor 

het voorspellen van archeologische waarden op basis van archeologische en 

landschappelijke gegevens. Westerheem 44: 177-187. 

Verhart, L. B.M. & M. Wansleeben, 1999. Bouwen op een verleden: een aanvullend 

archeologisch onderzoek voor het bedrijvenpark Keulse Baan-zuid, gemeente 

Roermond. Universiteit Leiden/Stone Age, Leiden/Gouda. 

Verhoeven, M.P.F., 2003. landinrichtingsgebied Wintelre-Oerle; een archeologische 

verwachtings- en advieskaart. RAAP-rapport 872. RAAP Archeologisch 


Verhoeven, M.P.F., 2003b. Ruilverkavelingsgebied Land van Thorn; een archeo logische 

begeleiding. RAAP-rapport 917, RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam. 

Verhoeven, M.P.F., 2007. Hoog, middelhoog en laag. Een archeologische verwachtings- en 

cultuurhistorische advieskaart voor de Parkstad Limburg gemeenten en de gemeente 

Nuth, RAAP-rapport 1483, RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., Amsterdam. 

Weerts, H., J. Schokker, K. Rijsdijk & C. Laban, 2006, Geologische overzichtskaart van 

Nederland. TNO Bouw en Ondergrond, Utrecht. 

Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1992. Grote Historische Provincie Atlas, schaal 1:25.000; 

Limburg 1837-1844. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, Groningen. 

Zuidhoff, F., 2005, Fysisch geografisch onderzoek, in: Tichelman, G. e.a., Archeologisch 

Onderzoek in het kader van De Maaswerken. Inventariserend Veldonderzoek (IVO), 

waarderende fase Well-Aijen, ADC-rapport 404, Amersfoort. 

218


Gebruikte afkortingen 

ARCHIS ARCHeologisch Informatie Systeem 

IKAW Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden 

-Mv beneden maaiveld 

RACM Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschappen en Monumentenzorg 

ROB Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 

Verklarende woordenlijst 

Ahrensburg-cultuur Groep jagers/verzamelaars uit het Laat Paleolithi cum, 

ca. 11.000-10.000 jaar geleden. 

archeologie Wetenschap die zich ten doel stelt om door middel 

van studie van de materiële nalatenschap inzicht te 

verwerven in alle facetten van mense lijke samenlevingen 

in het verleden. 

archeologische verwachtingskaart Een kaart waarop in vlakken staat aangegeven waar 

archeologische vindplaatsen kunnen worden verwacht. 

De kaart is het resultaat van een systemati sche analyse 

van relevante gegevens. De analyse is statistisch 

onderbouwd en wordt uitge voerd met een GIS. 

areaal Verspreidingsgebied. 

artefact Alle door de mens gemaakte of gebruik te voorwerpen. 

Celtic Fields Akkercomplex uit de Late Bronstijd en IJzertijd met een 

regelma tig pa troon en dammetjes tussen de percelen 

(raat ak kers). 

cultuurdek 30 tot 50 cm dikke cultuurlaag, soms opgebracht (vergelijkbaar 

met een es, maar minder dik), soms ontstaan 

door diepploegen. 

cultuurlaag Bodemhorizont met sporen van mense lijke activi teiten 

(schopsteken, artefac ten), echter zonder duidelijke 

bewo nings sporen. 

depot Gelijktijdige bewuste begraving of depositie van één of 

meerdere voorwerpen in de grond (in bijv. het veen of in 

een moeras). 

eolisch Door de wind gevormd, afgezet. 

erosie Verzamelnaam voor proces sen die het aard op pervlak 

aantas ten en los materiaal afvoeren. Dit vindt voornamelijk 

plaats door wind, ijs en stro mend water. 

219


esdek Oud verhoogd bouwland, ontstaan door ophoging ten 

gevolge van bemes ting. Voor de bemesting werden 

plaggen of met zand vermengde potstalmest opgebracht. 

In geval van een es is de opge brachte laag ten minste 50 

cm dik. De term es is gang baar in Noord- en Oost-Nederland. 

In Midden-Nederland wordt gespro ken van enk of 

eng en in Zuid-Neder land van akker of veld. 

fluviatiel Door rivieren gevormd, afgezet. 

formatie Een sedimentpakket dat qua herkomst en lithologische 

samenstelling een eenheid vormt. 

fysiografie Natuurbeschrijving. 

geomorfologie Verklarende beschrijving van de vormen van de aardopper 

vlakte in verband met de wijze van hun ontstaan. 

geul Brede en diep uitgeslepen aan- en af voerwegen van de 

eb- en vloed stroom in een wadden ge bied. 

glaciaal A) IJstijd: koude periode uit het Pleistoceen; b) 

betrekking hebbende op het landijs. 

grondsporen Sporen van menselijke werkzaamheden in het verle den 

(kuilen, grep pels, paalgaten), herken baar als verkleuringen 

en verstorin gen van de bodem structuur. 

grondwatertrap Gradatie voor stand van het grondwater in een 

bepaald gebied. Een hoge gradatie betreft een relatief 

droog gebied met goede afwatering (grondwatertrap 

VI of VII). Een laag gradatie betreft lage natte 

gebieden die niet of nauwelijks afgewaterd kunnen 

worden(grondwatertrappen I tot III). 

hoogterras Hoogste en oudste terras(sen) van Rijn en Maas. 

horizont Een bodemlaag waarin zich bepaalde bodemkun dige 

pro cessen afspe len. 

horst Deel van de aardkorst waarin de aardla gen relatief hoog 

zijn gelegen als ge volg van tektoni sche opheffing langs 

breuken. 

hydrologie De leer van het voorkomen, het gedrag en de chemische 

en fysische eigenschappen van water in al zijn 

verschijningsvormen, op en bene den het aard oppervlak 

uitgezonderd het water in de zeeën en oceanen. 

interglaciaal Periode tussen twee glacia len (ijstijden). 

kampement Tijdelijke verblijfplaats. 

kwel Door hydrostatische druk aan het opper vlakte treden van 

grond water. 

220


Laat Glaciaal Laatste fase van het Weichselien (13.000-10.000 voor 

het heden) die zich kenmerkt door een afwisseling van 

warme Interstadialen (Bølling en Aller ød) en koudere 

Interglacialen (Vroege en Late Dryas). 

landweer Een verdedigingswerk bestaande uit een aarden wal en/ 

of gracht, date rend uit de Middel eeu wen. 

lokatiekeuzefactor Kenmerk van het fysische milieu dat een samenhang 

vertoont met de situering van neder zettingen of 

archeologische activiteiten. 

losse vondst Enkele vondst zonder begeleidend materiaal, zonder 

context. 

meanderende rivier Een kronkelende rivier met min of meer lusvormige 

bochten. 

morfologie Het geheel van vormen in een landschap. 

nederzetting (-sterrein) Woonplaats; de aard en samenstelling van het in het veld 

aange trof fen sporen en materi aal wordt geïnterpre teerd 

als resten van bewoning in het verleden. 

oeverwal Langgerekte rug langs een rivier of kreek, ontstaan 

doordat bij het buiten de oevers treden van de stroom het 

grovere materiaal het eerst bezinkt. 

periglaciaal Heeft betrekking op de stroken rondom het door landijs 

bedekte gebied, op het daarop heersende klimaat en op 

kenmerkende ver schijnselen in dit gebied. 

Pleniglaciaal Koudste periode van de laatste ijstijd, het Weichselien, 

ca. 20.000 -13.000 jaar geleden. 

pollenanalyse De bestudering van fossiele stuifmeel korrels en sporen 

waar door een beeld van de vegeta tiege schiedenis 

ge vormd kan worden. Uit de vegeta tiege schiede nis kan 

het klimaat wor den gereconstru eerd. 

Prehistorie Dat deel van de geschiedenis waarvan geen geschreven 

bronnen be waard zijn gebleven. 

restgeul Een door afsnijding, verlaten en daardoor inactief deel 

van een rivier of geul, dat geen rol meer speelt bij de 

afvoer van rivierwater. 

rivierduin Door uitstuiving uit een riviervlakte hierlangs ontstaan 

duin (in Neder land meestal Weichse lien of Vroeg Holoceen 

van ouder dom). 

rivierterras Door een rivier verlaten en daarna versneden dalbo dem. 

schans Aarden vestingwerk, bestaande uit een vier- of meerhoekig 

om wald en om gracht terrein. 

sedentair Op een vaste plaats gevestigd. 

221


sediment Afzetting gevormd door het bijeenbrengen van losse 

gesteente frag ment jes (zoals zand of klei) en eventueel 

delen van organismen. Soms in iets te ruime zin ook 

gebruikt voor sedentaat. 

slenk Deel van de aardkorst waarin de aardla gen relatief laag 

zijn gele gen als gevolg van tektoni sche daling langs 

breu ken. 

spieker Op palen geplaatst opslaghuisje voor granen. 

turf Gedroogd veen, vaak gebruikt als brandstof. 

ven Natuurlijke veen- of waterplas in een zandge bied. 

vindplaats Plaats waar archeologisch materiaal is verzameld of te 

verza melen is. 

vlechtende rivier Een vlechtende rivier bestaat uit een stelsel van meerde 

re, ondiepe waterlopen die zich herhaaldelijk splitsen 

en samenvoe gen. 

Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen 

Figuur 1. Ligging van de gemeente Roermond (rood). Inzet: ligging in Nederland 

(ster). 

Figuur 2. Baggerwerkzaamheden. 

Figuur 3. Koeien op eilandjes tussen de Maasplassen. 

Figuur 4. Roermond vanaf de Maas. 

Figuur 5. Open landschap maasdal. 

Figuur 6. Maasnielderbeek in park Hoogvonderen. 

Figuur 7. Lateraal kanaal. 

Figuur 8. Luchtfoto peelrandbreuk. 

Figuur 9a. Terrassen. 

Figuur 9b. Terrassen (doorsnede). 

Figuur 10. Stroomgordels. 

Figuur 11. Opeenvolging van Maasterrassen ten zuiden van Asenray met het Laat- 

Glaciale terras op de voorgrond (geel), daarachter het Pleniglaciale 

terras (groen) en in de verte het Hoogterras (bos). 

Figuur 12. Landduinen. 

Figuur 13. Oude meanders. 

Figuur 14. Meanderende Swalm, gelegen in een oude meander van de Maas. 

Figuur 15. Beekeerdgronden voor steilrand. 

Figuur 16. Grondwaterniveaus en relatieve hoogteligging (bron: Van der Beek & 

Ellenkamp, 2003). 

Figuur 17. Jager-verzamelaars kampement. 

222


Figuur 18. Grafheuvel uit de Bronstijd ten oosten van Swalmen. 

Figuur 19. Foto woonstalboerderij in het prehistorisch dorp Eindhoven. 

Figuur 20. Luchtfoto van het hoofdgebouw van het Romeins villacomplex Kerkrade- 

Holzkuil. 

Figuur 21. Romeinse weg. 

Figuur 22. Romeinse weg zichtbaar als een verhoging op de AHN. 

Figuur 23. Munsterkerk in het centrum van Roermond. 

Figuur 24. Graf 158 met urn tijdens de opgraving op de Musschenberg (Tol, 

Roymans, Hiddink & Kortlang, 2000: fig.2.6). 

Figuur 25. Wijsteen Rura. 

Figuur 26. Het kerkje van Asselt gelegen op een uitstulping van het Laat Glaciale 

Maasterras. 

Figuur 27. Resten van laatmiddeleeuwse bebouwing op de Markt van Roermond. 

Figuur 28. Reconstructie van de ontwikkeling van Roermond, naar Van de Garde, 

2002. 

Figuur 29. Landweer ten oosten van Swalmen. 

Figuur 30. Uitsnede Tranchotkaart van Schans. 

Figuur 31. Uitsnede van de Ferrariskaart: Asenray als landbouwenclave temidden 

van de woeste gronden. 

Figuur 32. Uitsnede historische kaart 1894-1926: landbouwgronden rond Swalmen 

en woeste gronden in het oosten. 

Figuur 33. Uitsnede kaart Jacob van Deventer. 

Figuur 34. Schets Roermond (Bron: Van Rijswijck, e.a., 1951). 

Figuur 35. De ruïne van de Ouborch aan het riviertje de Swalm. 

Figuur 36. Kasteel Hillenraad. 

Figuur 37. Landbouwgronden rond de Thuserhof. Op de voorgrond het dal van de 

Maasnielderbeek. 

Figuur 38. Schematische weergave van de gradiëntzone. 

Figuur 39. Schematisch overzicht van bodemkundige kenmerken in de lengterichting 

van een beekdalstelsel. 

Figuur 40. Twee palingstekers en een witvissteker (rechts) uit de Nieuwe tijd. 

Figuur 41. Voorbeeld van een houten brug over een beek. 

Figuur 42. De Roerbrug (voorgrond) tussen Sint Jacob en Roermond en de 

Maasbrug (linksboven) die Roermond met het gebied ten westen van de 

Maas verbond (bron: Van Bree & Van der Molen, 2004). 

Figuur 43. Voorbeelden van geofferde voorwerpen in rivieren en beekdalen. 

Figuur 44. Resultaten bureauonderzoek voor een deel van de Roer ten westen van 


Figuur 45. Molen van Burghoff in 1910 (bron: Van Bree & Van der Molen, 2004). 

Figuur 46. Schematisch overzicht van de bevaarbaarheid van een beek. 

Figuur 47. Postdepositionele processen die zich hebben afgespeeld na de 

bewoning in de prehistorie. (1) woonplaats. (2) Na verlating raakt 

223


het erf overwoekerd. (3) Bij (her) ontginning wordt een deel van de 

grondsporen verploegd en raken archeologische eresten verspreid en de 

gefragmenteerd. (4) Als gevolg van plaggen bemesting is een bufferzone 

ontstaan waardoor de archeologische vindplaats beschermd wordt 

(Broeke, P. van den, H. Fokkens & A. van Gijn, 2005). 

Figuur 48. Vuurstenen bijlen uit het Neolithicum. 

Figuur 49. Verspreiding van vindplaatsen uit het Paleolithicum en het Mesolithicum. 

Figuur 50. Verspreiding van vindplaatsen uit het Neolithicum. 

Figuur 51. Aardewerk van de eerste boeren, de Bandkeramische cultuur. 

Figuur 52. Verspreiding van vindplaatsen uit de Bronstijd en de IJzertijd. 

Figuur 53. Huisplattegrond en reconstructie van een boerderij uit de IJzertijd. 

Figuur 54. Een uit de Maas opgebaggerd zwaard uit de Late IJzertijd. 

Figuur 55. Grafinventaris van een rijk graf uit de Vroege IJzertijd te Oss. 

Figuur 56. Fragmenten van glazen armbanden uit de Late IJzertijd. 

Figuur 57. Aardewerk uit de IJzertijd. 

Figuur 58. Een vergulde zilveren sierkap van een ijzeren Romeinse helm, gevonden 

in de Peel. 

Figuur 59. Aardewerk uit de Romeinse tijd. 

Figuur 60. Verspreiding van vindplaatsen uit de Romeinse tijd. 

Figuur 61. Munten uit de Romeinse tijd, gevonden in Tiel. 

Figuur 62. Enkele mantelspelden (fibulae) uit de Vroege Middeleeuwen. 

Figuur 63. Uit de Maas opgebaggerd gevest van een zwaard uit de 9e eeuw. 

Figuur 64. Verspreiding van vindplaatsen uit de Middeleeuwen en de Nieuwe tijd. 

Figuur 65. Gietijzeren grape uit de 14e eeuw, gevonden tijdens opgraving aan de 

Roersingel te Roermond. 

Figuur 66. Ophogingslagen en muurrestenaangetroffen tijdens onderzoek aan de 

Roesingel te Roermond. 

Figuur 67. De archeologische kerngebieden van Roermond. 

Figuur 68. Wieler gelegen op de terrasrand. Op de voorgrond de meanderende 

Swalm. 

Figuur 69. Asselt gezien vanuit het Holocene Maasdal. De terrasrand is duidelijk 

herkenbaar. 

Figuur 70. De Swalm op de plaats waar het dal smal is en de Romeinse weg de rivier 

over zou moeten steken. 

Figuur 71. Landbouwgronden bij de Straat. Op de voorgrond de Maasnielderbeek, op 

de achtergrond de laag gelegen voormalige Maasgeul. 

Figuur 72. Het omgrachte huis Zuidewijk Spick. 

Figuur 73. De langgerekte beemdenverkaveling op de wijstgronden voor het 

hoogterras. 

Figuur 74. Uitgesproken hoogteverschillen in gebied Kitskensberg. 

Figuur 75. De Zwarte Berg wigt diep het Roerdal in. 

224


Tabel 1. Tijdstabel van geologische en archeologische perioden. 

Tabel 2. Grondwatertrappen (bron: Stiboka, 1968). 

Tabel 3. Aantal vindplaatsen in de gemeente Roermond per bron. 

Tabel 4. Waarde van de archeologische rijksmonumenten in de gemeente 


Tabel 5. Vindplaatsen: periode en complextype. 

Tabel 6. Vindplaatsen: voedseleconomie. 

tabel 7. Overizcht van vindplaatstypen uit de Romeinse tijd. 

Tabel 8. Verdeling van vindplaatsen over de grondwatertrappen. 

Tabel 9. Oppervlakte in relatie tot de vindplaatsen per verwachtingszone. 

Tabel 10. Archeologische verwachting per landschappelijke eenheid voor 

vindplaatsen van jager-verzamelaars. 

Tabel 11. Archeologische verwachtingen per bodem/GWT-eenheid. 

Tabel 12. Archeologische vindplaatsen per gekarteerde bodem/GWT-eenheid 

Tabel 13. Archeologische vindplaatsen per verwachtingszone. 

Tabel 14. Verdeling van vindplaatsen per verwachtingszone, in relatie tot de 

oppervlakte, voortkomend uit het gecombineerde verwachtingsmodel 

voor zowel het buitengebied als de bebouwde kom. 

Tabel 15. Verdedigingswerken in de gemeente Roermond. 

Tabel 16. Resultaten veldinspectie van de ontgrondingen. 

Grafiek 1. Aantal vindplaatsen in de gemeente Roermond per periode. 

Grafiek 2. Vindplaatsen per complextype. 

Bijlage 1. Voorgeschiedenis archeologiebeleid van het Rijk. 

Bijlage 2. De NoaA. 

Bijlage 3. De waardering van archeologische vindplaatsen. 

Bijlage 4. Overzicht van uitgevoerd archeologisch onderzoek in Roermond. 

Bijlage 5. Boringen veldinspectie. 

Bijlage 6. Beschrijving van bodemcodes. 

Kaartbijlage 1. Topgrafisch overzicht met ARCHIS-gegevens. 

Kaartbijlage 2. Verwachtingskaart voor jager-verzamelaars. 

Kaartbijlage 3. Verwachtingskaart voor landbouwende gemeenschappen. 

Kaartbijlage 4. Verwachtingskaart natte gebiedsdelen. 

Kaartbijlage 5a. Archeologische verwachtingskaart. 

Kaartbijlage 5b. Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart. 

Kaartbijlage 6. Detail beleidsadvieskaart voor historische kernen. 

Kaartbijlage 7. Beleidsadviezen uitgevoerd onderzoek en ontgrondingen. 

225


226


Bijlage 1 Voorgeschiedenis archeologiebeleid van 

het Rijk 

Het archeologiebeleid dat op gemeentelijk niveau dient te worden uitgevoerd 

wordt gestuurd door het beleid en de weten regelgeving van de provincie en het 

Rijk. Uiteindelijk is dit op Europees niveau verankerd in het Verdrag van Malta. 

In september 2007 heeft dit uiteindelijk geresulteerd in de invoering van de wet 

op de archeologische monumentenzorg. In deze bijlage volgt een overzicht van 

de ontwikkeling tot dit beleid met korte uiteenzettingen van de belangrijkste 

beleidstukken. 

Monumentenwet 1988 

De Monumentenwet 1988 vormde tot voor kort het vigerende wettelijk kader voor 

de archeologische monumentenzorg (AMZ) en had als doel de bescherming van 

monumenten en stads- en dorpsgezichten in Nederland. Dit resulteerde erin dat 

gemeenten beschermde rijksmonumenten op de bestemmingsplannen moesten 

aangeven met een bestemming die het behoud van de archeologische waarde 

waarborgde. Het was volgens de Monumentenwet verboden om een monument te 

beschadigen of vernielen. Dit resulteerde erin dat ook een archeologische opgraving 

in feite verboden was, doordat verstoring van de bodem optreedt. Voor het doen 

van een opgraving diende een vergunning te worden aangevraagd bij de minister. 

Deze vergunning kon worden verleend aan een rijksdienst, een instelling voor 

wetenschappelijk onderwijs of een gemeente, mits deze voldoet aan de daaraan 

gestelde voorwaarden. Naast de de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap 

en Monumenten (RACM) beschikt bijvoorbeeld ook RAAP over een eigen 

opgravingsvergunning. De RACM is het nationale kenniscentrum op het gebied van 

de AMZ en heeft daarbij enkele kerntaken, zoals het verzamelen en distribueren van 

informatie, het ontwikkelen en implementeren van beleid, uit uitvoeren van onderzoek 

en het houden van toezicht. 

Verdrag van Malta (Valletta) 1992 

Met het ondertekenen van het Verdrag van Malta (Ministeries van WVC & BZ, 1992) 

erkende de Nederlandse overheid dat het archeologisch erfgoed van wezenlijk 

belang is voor de geschiedenis van de mensheid en dat een betere bescherming 

nodig is. Met de ondertekening erkende de overheid dat het erfgoed ernstig bedreigd 

wordt door het toenemende aantal grote ruimtelijke ordening projecten, natuurlijke 

invloeden, clandestiene of onwetenschappelijke opgravingen en onvoldoende besef 

onder het publiek. 

Het Verdrag van Malta heeft als doel het archeologische erfgoed in Europa te 

beschermen (artikel 1.1). In het verdrag ligt het accent op het streven naar behoud en 

227


beheer van archeologische waarden in de bodem (in situ; artikel 2.2 en 4) en op het 

zoveel mogelijk beperken van (de noodzaak van) archeologische opgravingen (artikel 

3.1.b.2). 

Het verdrag bepaalt dat archeologische waarden (als kwetsbaar en onvervangbaar 

onderdeel van het culturele erfgoed) voortaan expliciet dienen te worden mee gewogen 

bij de besluitvorming over ruimtelijke ingrepen (artikel 5) en waar mogelijk 

dienen te worden ontzien. Wanneer vervolgens bescherming en inpassing 

van archeologisch waardevolle terreinen niet mogelijk blijkt, zal de historische 

informatie moeten worden veiliggesteld door middel van verantwoord archeologisch 

onderzoek. Dit onderzoek dient te worden uitgevoerd door deskundigen (artikel 3.2) 

en zal worden afgesloten met een schriftelijke wetenschappelijke verslaglegging 

(artikel 6.2.b). De kosten van zo’n archeologisch onderzoek zullen verhaald 

worden op de verstoorder. Als waarborg voor een goede kwaliteit dienen zowel 

beschermingsmaatregelen als archeologisch (voor)onderzoek gekoppeld te 

worden aan een kwaliteitsstelsel. De informatieplicht is vastgelegd in de vorm van 

verplichte uitwisseling van informatie en het actueel houden van een databank met 

archeologische gegevens (artikel 7 en 8). Het verdrag voorziet tevens in een plicht 

tot voorlichting aan het publiek en tot publieksgerichte ontsluiting van archeologische 

waarden, teneinde bij het publiek meer begrip te ontwikkelen voor het belang van het 

archeologisch erfgoed (artikel 9). 

Nota Belvedère 1999 

In de Nota Belvedère, beleidsnota over de relatie cultuurhistorie en ruimtelijke 

inrichting (Ministeries van OC&W, LNV, VROM & VenW, 1999) presenteert de 

rijksoverheid haar cultuurhistorisch beleid. Hierin geeft de overheid aan hoe er met de 

cultuurhistorische kwaliteiten van het fysieke leefmilieu in de toekomstige ruimtelijke 

inrichting van Nederland kan worden omgegaan en welke maatregelen daartoe 

moeten worden getroffen. 

Uitgangspunt in de nota is dat cultuurhistorische waarden in belangrijke mate 

bepalend zijn voor de kwaliteit van onze ruimtelijke omgeving. Om de kwaliteit 

en identiteit van deze omgeving te behouden, dienen cultuurhistorische waarden 

sterker in de ruimtelijke inrichting van ons land te worden betrokken. Bij ruimtelijke 

ontwikkelingen kunnen zij gebruikt worden als bron van inspiratie en omgekeerd, door 

bijvoorbeeld nieuwe ruimtelijke functies te laten bijdragen aan het behoud van het 

erfgoed (Behoud door ontwikkeling). De twee belangrijkste doelen van deze nota zijn: 

- het erkennen en herkenbaar houden van cultuurhistorische identiteit in zowel 

het stedelijk als het landelijk gebied, als kwaliteit en uitgangspunt voor verder 

ontwikkelingen; 

228


- het versterken en benutten van de cultuurhistorische identiteit en de daarvoor 

bepalende kwaliteiten van de cultuurhistorisch meest waardevolle gebieden van 

Nederland, de zogenaamde Belvedère-gebieden en -steden. 

Als instrument en methode voor cultuurhistorische waardering heeft het Rijk de 

Belvedèrekaart ontwikkeld (cultuurhistorische waardenkaart van Nederland). De kaart 

onderscheidt gebieden met sectorale cultuurhistorische waarden en de Belvedèregebieden 

met gecombineerde cultuurhistorische waarden. Deze kaart vormt de basis 

voor het gebiedsgericht beleid. 

Gepleit wordt voor een geïntegreerde en gebiedsgerichte aanpak. De 

verantwoordelijkheid voor dit cultuurhistorisch beleid wordt gelegd bij het Rijk, de 

provincies, gemeenten, waterschappen en particuliere organisaties. 

Interim-beleid 2001 

Sinds 2001 is het Verdrag van Malta geïmplementeerd in een interim-beleid. Hierdoor 

is er meer aandacht voor de archeologie gekomen. Bovendien is sindsdien het beleid 

gekoppeld aan een kwaliteitssysteem waarin de normen voor de archeologische 

beroepsgroep zijn vastgesteld en wordt de kwaliteit van het archeologisch onderzoek 

gewaarborgd. De normen zijn vastgelegd in de Kwaliteitsnorm Nederlandse 

Archeologie versie 3.1 (KNA), welke wordt beheerd door de Stichting Infrastructuur 

Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; http://www.sikb.nl). 

Nota Ruimte, Ruimte voor ontwikkeling 2006 

De nota Ruimte (Ministeries van VROM, LNV, VenW & EZ, 2006) formuleert de visie 

van het kabinet op de ruimtelijke ontwikkeling in Nederland en bevat een ruimtelijke 

bijdrage aan een sterke economie, een veilige en leefbare samenleving en een 

aantrekkelijk land. Daarbij maakt het kabinet een duidelijk onderscheid tussen 

rijksverantwoordelijkheden en die van anderen. 

In het geval van ruimtelijke ontwikkelingen in het landschap volgt het kabinet 

duidelijk de Belvedère-gedachte en stelt dat de kwaliteit van het landschap 

(algemene landschappelijke, natuurlijke, culturele en cultuurhistorische waarden) 

een volwaardige plaats verdient binnen de ruimtelijke afwegingen. Het kabinet 

stelt wel dat de primaire verantwoordelijkheid voor de basiskwaliteit van het 

Nederlandse landschap bij de provincies ligt, met uitzondering van nationale 

landschappen en UNESCO-gebouwen en -gebieden waarvoor het Rijk een specifieke 

verantwoordelijkheid heeft. 

Wet op Archeologische Monumentenzorg 2007 

Sinds september 2007 is de nieuwe Wet op Archeologische Monumentenzorg van 

kracht, waarin concreet invulling is gegeven aan het Verdrag van Malta. Het betreft 

229


onder meer een herziening van de Monumentenwet 1988 (Ministerie van OCenW, 

2006) en sluit daarom zoveel mogelijk aan op bestaande weten regelgeving. De 

meest essentiële aanvulling heeft betrekking op de verankering van de AMZ in 

de bestemmingsplannen (planologische bescherming) en de introductie van het 

veroorzakerprincipe. Bovendien is met de introductie van deze wet het bevoegd 

gezag ten aanzien van het archeologiebeleid bij de gemeentelijke overheden 

komen te liggen. In de wet is vastgelegd dat gemeenten bij (op)nieuw vast te 

stellen bestemmingsplannen rekening dienen te houden met de bekende en te 

verwachte archeologische waarden. Hiervoor dienen bestemmingsplannen getoetst 

te worden aan de Archeologische MonumentenKaart (AMK) en de Indicatieve Kaart 

Archeologische Waarden (IKAW). Nadeel van deze kaarten is dat de kaartschaal 

voor gemeentelijk niveau te grof is om mee te werken. Een gedetailleerde 

gemeentespecifieke archeologische beleidskaart heeft dan ook sterk de voorkeur. 

Een dergelijke kaart vormt de vertaling van het beleid dat de gemeente hanteert in het 

kader van de Archeologische Monumenten Zorg (AMZ). 

Overig verwant beleid 

Werelderfgoed/UNESCO 

De rijksoverheid heeft de internationale verplichting tot en verantwoordelijkheid 

voor de bescherming van de werelderfgoederen in eigen land. Voor de UNESCOgebouwen 

en -gebieden in Nederland geldt dat deze voldoende zijn beschermd 

via de Monumentenwet en provinciale en gemeentelijke regelingen. De provincies 

en gemeenten dienen benodigde bescherming en ontwikkelingen van de gebieden 

te realiseren in streek- en bestemmingsplannen. Het Rijk legt in overleg met de 

betrokken instanties in gebiedsdocumenten vast hoe de instandhouding van het 

erfgoed planologisch en financieel wordt gewaarborgd. Binnen de gemeente 

Roermond bevinden zich geen gebouwen of gebieden die tot het werelderfgoed 

behoren. 

Nationale landschappen 

Nationale landschappen zijn gebieden met internationaal zeldzame of unieke en 

nationaal kenmerkende landschapskwaliteiten. In de Nota Ruimte heeft het kabinet 

20 gebieden aangewezen die in haar ogen dergelijke kwaliteiten bevatten, zoals 

o.a. het rivierengebied en het Zuid-Limburgse lössgebied. Het kabinet stelt dat de 

landschappelijke, cultuurhistorische en natuurlijke kwaliteiten van de nationale 

landschappen behouden moeten blijven en waar mogelijk moeten worden versterkt. 

Tevens zal de toeristisch-recreatieve betekenis van deze gebieden moeten toenemen. 

Als uitgangspunt voor het ruimtelijk beleid binnen deze gebieden stelt het kabinet 

‘behoud door ontwikkeling’. Dit houdt in dat er binnen de nationale landschappen 

voldoende ontwikkeling moet zijn op sociaal-economisch vlak, terwijl de bijzondere 

kwaliteiten van het gebied worden behouden of worden versterkt. Binnen de 

gemeente Roermond zijn geen gebieden met deze eigenschappen gedefinieerd. 

230


Bijlage 2 De Nationale Onderzoeksagenda 

Archeologie (NOaA) 

1 Inleiding 

Het begrip Nationale Onderzoeksagenda Archeologie (NOaA) is eind jaren ’90 van 

de 20e eeuw ontstaan uit de behoefte te komen tot samenhangende en specifieke 

doelstellingen voor archeologisch onderzoek in Nederland. De achtergrond werd 

gevormd door de zich aandienende veranderingen in wetgeving en beleid ten 

aanzien van het nationale erfgoed, als gevolg van ‘Het verdrag van Malta’ of kortweg 

‘Malta’ (www.minocw.nl/malta). Een opmerkelijk verschil ten opzichte van de oude 

Monumentenwet is de liberalisering van het bestel als gevolg van marktwerking, 

waardoor het aantal deelnemers in archeologisch onderzoek aanzienlijk is gegroeid. 

Ter bescherming van het archeologisch onderzoek en een verantwoord erfgoed 

beleid is een systeem van kwaliteitszorg opgezet. Zo zijn regels vastgelegd voor de 

uitvoering van onderzoek en mogen alleen partijen die erkend zijn door het College 

voor de Archeologische Kwaliteit (CvAK, nu opgegaan in de SIKB) en over een 

opgravingsvergunning beschikken archeologisch onderzoek uitvoeren. Zij zijn daarbij 

gehouden aan de vaktechnische normen die zijn vastgelegd in de Kwaliteitsnorm 

Nederlandse Archeologie (KNA), waarop door de Rijksinspectie voor de Archeologie 

(RIA) wordt toegezien. Ook de NOaA maakt deel uit van deze kwaliteitszorg, omdat 

het voorziet in actuele onderzoeksvragen die bij de verschillende vormen van gravend 

onderzoek het uitgangspunt zouden moeten zijn. 

Naast de wetenschappelijke wensen was duidelijk dat in het kader van het nieuwe 

archeologiebeleid met investeringen uit publieke en private middelen resultaten 

behaald moeten worden, die een dergelijk beleid rechtvaardigen. Juist met de 

groeiende aantallen archeologische deelnemers en onderzoeken is het van belang 

dat kwalitatieve, betekenisvolle kennisvermeerdering over het verleden gegenereerd 

wordt. Met dit doel is de NOaA opgesteld. Volgens de schrijvers van de NOAA is de 

agenda niet bedoeld om archeologische vindplaatsen onderling te vergelijken, op 

basis waarvan bepaalde selecties uitgevoerd zouden kunnen worden: 

"De agenda spreekt zich niet uit over de vraag of bepaalde periodes van het 

verleden, bepaalde gebieden, bepaalde vindplaatstypen of bepaalde archeologische 

fenomenen wel of niet voor onderzoek in aanmerking komen. Het is de mening 

van de projectgroep dat keuzes gemaakt moeten worden op basis van het in 

Nederland gebruikelijke systeem van waardering en niet op basis van (tijdgebonden) 

uitspraken over wat wel of niet interessant is. Elke periode, elk gebied en elk 

complextype, onafhankelijk van de huidige stand van kennis, leent zich voor 

betekenisvol onderzoek naar het verleden. Als een vindplaats eenmaal is aangemerkt 

231


als behoudenswaardig vormt de NOaA een inspiratiebron en hulpmiddel bij het 

formuleren van optimale onderzoeksdoelen en het maken van inhoudelijke keuzes 

die belangrijk zijn bij de voorbereiding en uitvoering van het onderzoek." (bron: www. 

NOaA.nl) De waarderingen selectiecriteria voor een archeologische vindplaats zijn 

vastgelegd in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA 3.1), zie ook bijlage 

3. 

De NOaA is geschreven door specialisten uit verschillende vakgebieden om alle 

archeologische kennis en doelstellingen voor toekomstig onderzoek vast te leggen. 

De NOaA geeft de huidige stand van de wetenschap en de kennislacunes weer en 

beschrijft vervolgens de onderzoekthema’s en methoden van onderzoek voor de 

toekomst. 

De NOaA bevat algemene thematische hoofdstukken en hoofdstukken die gewijd zijn 

aan archeologische perioden in een bepaalde regio. In de thematische hoofdstukken 

worden verschillende onderzoeksmogelijkheden beschreven: stadsarcheologie, 

maritieme archeologie, methoden en technieken, aanverwante wetenschappen en het 

behoud van monumenten. Voor wat betreft de hoofdstukken over de archeologische 

perioden in verschillende regio’s, zijn voor Limburg en Roermond de volgende vier 

van belang: 

- Hoofdstuk 11, de Vroege Prehistorie van Nederland; 

- hoofdstuk 17, de Late Prehistorie in Oost-, Midden- en Zuid-Nederland; 

- hoofdstuk 18, de Romeinse tijd in Midden- en Zuid-Nederland; 

- hoofdstuk 22, de Middeleeuwen en Vroegmoderne tijd in Zuid-Nederland. 

Deze hoofdstukken van archeologische perioden per regio zijn steeds eender 

opgebouwd en bestaan uit de onderzoekgeschiedenis en de stand van kennis in de 

regio, algemene onderzoekthema’s op het ‘niveau van interpretatie en synthese’ en 

tot slot onderzoeksvragen op het niveau van archeologische verschijningsvormen. 

De verschijningsvormen waarin men archeologie kan bestuderen zijn standaard 

opgebouwd met 11 paragrafen die in elk hoofdstuk van de NOaA terug komen: 

- De wordingsgeschiedenis van het landschap 

- De ontwikkeling van het cultuurlandschap 

- Post-depositionele processen, informatiewaarde en representativiteit 

- Methoden en technieken 

- Chronologie 

- Lokale gemeenschap 

- Bovenlokale gemeenschappen 

- Productie, distributie en consumptie van mobilia 

232


- Productie, distributie en consumptie van voedsel 

- Archeologische monumentenzorg 

- De toestand van het bodemarchief 

De voor de toekomst belangrijk geachte onderzoekthema’s die per hoofdstuk 

natuurlijk iets verschillen, worden in paragraaf 6.3 per periode nader beschreven. 

2 De Vroege Prehistorie 

Voor de gehele regio van Noord- en Midden Limburg geldt dat over de steentijd, zowel 

het Paleolithicum, Mesolithicum als Neolithicum, nog erg weinig bekend is. Tot nu 

toe zijn alleen de verschillende materiaalcategorieën en slechts enkele vindplaatsen 

goed onderzocht en bestaat nog weinig synthetiserend onderzoek. Een gebrek dat 

voor meerdere perioden geldt en in de NOaA ook steeds wordt benadrukt: “Het is 

dan ook van belang dat er regionale studies worden uitgevoerd van de verspreiding, 

aard, ouderdom en interpretatie van deze vindplaatsen. Daarbij dienen periode- en 

cultuurspecifieke elementen in materiële cultuur (stenen artefacten, aardewerk en 

grondstoffen) nauwkeurig te worden beschreven. Deze precisering kan bijdragen 

aan een beter begrip van chronologische en ruimtelijke trends in de bewoning van 

gebieden.” 

Midden Paleolithicum (300.000 – 33.000 jaar voor Chr.) 

Voor het Midden-Paleolithicum wordt onderscheid gemaakt in drie belangrijke 

culturele tradities: het Acheuléen, het Micoquien en het Moustérien. Onderzoek van 

buitenlandse vindplaatsen heeft recentelijk duidelijk gemaakt dat de toeschrijving aan 

een bepaalde culturele traditie ter discussie kan worden gesteld(NOaA, hoofdstuk 11). 

Laat Paleolithicum (33.000 - 8800 voor Chr.) 

Vanaf circa 13.000 jaar geleden zijn er tenminste drie culturele tradities te 

onderscheiden in Zuid-Nederland: het Magdalénien, de Federmesser-traditie (vroeger 

ook wel Tjongercultuur genoemd) en de Ahrensburg-cultuur (Deeben & Arts, 2005; 

Deeben & Rensink, 2005). 

Mesolithicum (8800 - 4900 voor Chr.) 

Binnen het Mesolithicum worden eigenlijk geen culturen onderscheiden, maar worden 

wel het Vroeg Mesolithicum (ca. 8800-6400 voor Chr), het Midden Mesolithicum (7100 

- 6450 voor Chr.) en het Laat Mesolithicum (6450- 4900 voor Chr.) onderscheiden. 

Het Mesolithicum heeft ten opzichte van het Paleolithicum en Neolithicum echter 

wel degelijk ‘eigen’ kenmerken. De aanvang van het Mesolithicum kenmerkte zich 

namelijk door een sterke klimaatsverbetering. Hoewel de mens nog altijd leefde 

als rondtrekkende jager-verzamelaars, ontwikkelde hij door de meer gesloten 

vegetatie en de kleinere fauna geleidelijk andere voedselpatronen. Het veranderende 

voedselaanbod vereiste andere, veelal kleinere, werktuigen. 

233


Neolithicum (4900 - 2000 voor Chr.) 

In Nederland worden Vroeg, Midden en Laat Neolithicum en verschillende culturen 

onderscheiden. Het oudste gedeelte van het Neolithicum beperkt zich vrijwel alleen 

tot de lössgebieden van Zuid-Limburg. Het Vroeg-Neolithicum begint daar met 

de eerste boeren van Nederland: de zogenaamde Lineair-bandkeramiek cultuur 

(LBK), tussen ca. 5300-4900 v. Chr. Hierna volgt in Zuid-Limburg de zogenoemde 

Rössencultuur (ca. 4900- 4200 v. Chr.), maar hiervan zijn weinig vondsten 

aangetroffen. In Noord-Nederland wordt in deze tijd gesproken van de Swifterband 

cultuur. Het Midden Neolithicum (ca. 4200-3400 v. Chr.) komt in Zuid-Nederland 

voor met de zogenaamde Michelsbergcultuur (MK, ca. 4200 – 3400 v.Chr) en de 

zogenaamde Steingroep (ca. 3400- 2600 v.Chr.), terwijl in West-Nederland van de 

zogenaamde Hazendonk cultuur en Vlaardingen cultuur (VL) wordt gesproken en 

in Noord-Nederland van de Swifterband en Trechterbeker cultuur (TRB). Het Late 

Neolithicum (ca. 2900 – 2000 v. Chr.) is in Zuid-Nederland vertegenwoordigd door 

de zogenaamde Steingroep, in West-Nederland (zuid-west) door de Vlaardingen 

cultuur en in Noord-Nederland (centrum-noord) door de Trechterbeker cultuur en 

de Enkelgrafcultuur. Aan het eind van het Laat Neolithicum (ca. 2500 – 2000 v. Chr) 

wordt in al deze regio’s algemeen over de klokbeker cultuur gesproken. 

Voor Limburg zijn dus vijf culturele tradities te onderscheiden: de Lineair 

bandkeramiek en de Rössencultuur uit het Vroeg-Neolithicum en de 

Michelsbergcultuur, de Steingroep en de beker-cultuur uit het Midden- en Laat- 

Neolithicum. Zoals eerder vermeld worden resten van de Lineaire bandkeramiek 

(LBK) voornamelijk in Zuid-Limburg gevonden, maar recentelijk zijn ook in de 

holocene dalbodem van de Maas twee LBK-vindplaatsen (Itteren en Nattenhoven) 

ontdekt. Deze vondsten duiden erop dat LBK-gemeenschappen ook de lager gelegen 

gebieden langs de Maas hebben benut voor bewoning, landbouw of veeteelt; dat 

wil zeggen: gebieden met een duidelijk ander landschappelijk karakter dan de 

hooggelegen lössplateaus. 

Over de bewoningsgeschiedenis van de rest van Limburg (en Nederland) in het 

Vroeg- en Midden-Neolithicum bestaat echter nog veel onduidelijkheid. Alhoewel op 

basis van het materiaal herkenbaar, weten we eigenlijk nog steeds erg weinig over 

de Michelsbergcultuur of de Steingroep (of relaties tussen deze cultuurgroepen). 

Zo zijn bijvoorbeeld in tegenstelling tot de LBK nog nauwelijks huisplattegronden in 

Nederland bekend. 

Zoals gezegd worden in de NOaA de kennislacunes en het daarop gebaseerde 

toekomstig onderzoek aan de hand van onderzoekthema’s beschreven. Voor de 

perioden binnen de Vroege Prehistorie zijn dit: 

234


Thema 1: kolonisatie en vroege bewoningsgeschiedenis van Nederland 

- Midden Paleolithicum: verzamelen van archeologische en archeozoölogisch 

materiaal in goede geologisch-stratigrafische context; 

- laat-paleolitische en mesolitische oppervlakte vindplaatsen: regionale studies van 

verspreiding, aard, ouderdom en interpretatie van deze vindplaatsen; 

- neolithisatie: kenmerken van vindplaatsen (landschappelijke ligging, materiële 

cultuur); is het aardewerk een product van ge-'neolithiseerde' mesolitische jagersverzamelaars 

of van neolitische groepen?; was er continuïteit of onderbreking van 

bewoning na de LBK? 

Thema 2: landgebruik en nederzettingssystemen 

- relatie tussen (paleo-)landschappelijke kenmerken, locatiekeuze en 

nederzettingsfunctie van vindplaatsen; 

- relatie nederzettingssytemen en voedseleconomie; 

- specifieke aandachtspunten op site-niveau: functionele interpretatie van sporen en 

structuren, en de ruimtelijke verspreiding van mobilia. 

Thema 3: voedseleconomie, relatie mens en milieu 

- belang van jacht- en visvangst; strategieën die daarbij weren gehanteerd; 

specialisatie versus breedspectrum economie; regionale en chronologische trends 

in voedselbronnen; de introductie van landbouw en veeteelt. 

Thema 4: begravingen en deposities van menselijke resten 

- onderzoek gecalcineerde botresten; nauwkeurige documentatie begravingen; 

rol dierlijke producten in rituelen; DNA onderzoek menselijke resten; locatie 

menselijke begravingen analyseren ten opzichte van (gelijktijdige) nederzettingen. 

Thema 5: culturele tradities, sociale relaties en interactie 

- kenmerken, datering en variatiebreedte van materiële cultuur nader bepalen 

(bijvoorbeeld onderzoek naar stilistische en technologische kenmerken van de 

aardewerk en de (vuur)steenindustrie; 

- onderzoek naar grondstofnetwerken; 

- onderzoek naar aanwezigheid van vroeg-neolitische elementen buiten het 

verspreidingsgebied van nederzettingen. 

3 De Late Prehistorie 

Het tot nu toe uitgevoerd onderzoek naar de Late Prehistorie heeft veel opgeleverd 

over begravingen (grafheuvels en urnenvelden) en nederzettingen (enkele erven, 

nederzettingen) en soms (sinds grootschalig onderzoek vanaf de jaren ’80 van 

de 20e eeuw) ook over de samenhang hiertussen. Hiervan heeft echter vooral de 

IJzertijd geprofiteerd. Van het Laat Neolithicum en de Bronstijd, en dan met name het 

nederzettingsonderzoek, is nog steeds weinig bekend. 

235


Laat Neolithicum 

Het Laat Neolithicum (ca. 2900 – 2000 v. Chr.) is in Zuid-Nederland vertegenwoordigd 

door de zogenaamde Steingroep, in West-Nederland (zuid-west) door de Vlaardingen 

cultuur en in Noord-Nederland (centrum-noord) door de Trechterbeker cultuur en de 

Enkelgrafcultuur, terwijl het einde van het Laat Neolithicum (ca. 2500 – 2000 v. Chr.) 

in al deze regio’s algemeen de Klokbeker cultuur wordt genoemd. 

In Limburg spelen vooral de Steingroep en de klokbekercultuur een belangrijke rol. 

Bronstijd 

In Zuid-Nederland worden de Vroege, -Midden en Late Bronstijd onderscheiden. In 

de Vroege Bronstijd spreekt men ook wel van de Wikkeldraad cultuur, een relatief 

korte periode (ca. 2000 – 1800 v. Chr.). In de Midden Bronstijd (ca. 1800 -1100 v. 

Chr.) wordt de Hilversum cultuur onderscheiden, en in de Late Bronstijd (ca. 1100 – 

800 v. Chr.) de Nederrijnse Grafheuvelcultuur (Niederrheinische Grabhügelkultur). 

Deze laatste cultuur loopt door tot in de IJzertijd en wordt in de literatuur vaak 

als de zogenoemde urnenveldenperiode aangeduid. Zoals de naam al aangeeft, 

kenmerkt deze periode zich door een begravingsritueel, waarbij de doden gecremeerd 

werden en in urnen bijgezet. Samen met de urn met crematieresten werden soms 

ook nog andere grafgiften meegegeven, zoals ander aardewerk, sieraden en kleine 

persoonlijke uitrustingstukken. Karakteristiek is voorts dat deze urnen in gezamenlijk 

gebruikte grafvelden werden bijgezet en dat gedurende langere perioden, zodat 

uitgestrekte grafvelden ontstonden. De eerder nog gebruikelijke grafheuvel ontbreekt, 

of er wordt nog slechts een laag heuveltje opgeworpen. De cultuur strekt zich uit over 

Oost-en Zuid-Nederland, alsmede over aangrenzende delen van Duitsland en België 

(van den Broeke, 2005). 

Vanaf de Bronstijd ontstaat het zogenoemde bewoningspatroon met zwervende 

erven, een verschijnsel dat we vooral kennen uit de navolgende IJzertijd (zie ook 

paragraaf 3.2). 

IJzertijd 

In Nederland worden voor wat betreft de IJzertijd de Vroege (800-500 v.Chr.), Midden 

(500-250 v. Chr.) en Late IJzertijd (250 – 15v. Chr.) onderscheiden. De Vroege 

IJzertijd behoort nog tot de urnenveldenperiode, met verspreide bewoning rond 

gezamenlijke urnenvelden. Vanaf de Midden en Late IJzertijd echter ontstonden 

geleidelijk meer plaatsvaste nederzettingen en raken de urnenvelden buiten gebruik. 

In plaats daarvan worden kleinere ‘familie’ grafvelden gebruikt. 

De NOaA onderscheidt voor de Late Prehistorie (het Laat Neolithicum, de Bronstijd en 

de IJzertijd) de volgende onderzoekthema’s : 

236


Thema 1: de ontwikkeling van het cultuurlandschap 

- onderzoek van (ten opzichte van nederzettingsarealen, grafvelden en 

akkercomplexen) extensief gebruikte delen van het landschap, met name 

beekdalen, wegen, deposities op natte en droge 'natuurlijke' plekken. 

Thema 2: productie, distributie en gebruik van mobilia 

- productie, distributie/gebruik en depositie van artefacten bestuderen vanuit 

sociaal-cultureel perspectief; 

- ontwikkelen typochronologieën. 

Thema 3: de agrarische bestaansbasis 

- de agrarische economie in het laat-Neolithicum en de vroege Bronstijd; 

- de secondary products revolution; 

- de ontwikkeling van de ploeglandbouw; 

- de ontwikkeling van het gemengde landbouwbedrijf in de Bronstijd; 

- ontstaan, gebruik en ontwikkelingen van Celtic Fields; 

- uitwisselingsnetwerken. 

Thema 4: rituele praktijken 

- creëren van goede theoretische en empirische basis voor de studie van ritueel; 

- studie van relaties tussen goederen in graven en andere contexten; 

- depositie van artefacten; 

- ontstaansgeschiedenis van ingericht cultusplaatsen; 

- variatie in grafritueel. 

Thema 5: sociaal-politieke transformaties 

- nadere studie van rol en positie van elitefiguren in de Brons- en IJzertijd. 

Thema 6: de constructie van persoonsgebonden, lokale en bovenlokale identiteiten 

- relatie identiteit en landschap; 

- relatie mens-materiële cultuur. 

4 De Romeinse tijd 

De geschiedenis van de Romeinse archeologie geeft een duidelijk beeld van de 

kennis en lacunes. Het begin van de Romeinse archeologie bestond vooral uit de 

antiquarische belangstelling in de 19e eeuw voor villa’s en graven met sarcofagen 

en askisten. Vanaf de zeventiger en tachtiger jaren van de vorige eeuw vond steeds 

grootschaliger nederzettingsonderzoek plaats in met name dekzandgebieden, het 

rivierengebied en in iets mindere mate op de löss. Belangrijke onderzoekthema’s in 

de Nederlandse archeologie waren en zijn de romanisering en het Limesonderzoek. 

De kennisleemten betreffen vooral de vici (wegdorpen), de Laat Romeinse tijd en 

237


natuurlijk divers synthetiserend onderzoek (zoals bijv. voor grafvelden en deposities 

in droge landschapsdelen). 

De NOaA onderscheidt voor de Romeinse tijd de volgende onderzoekthema’s : 

Thema 1: Romanisering 

- meer aandacht voor het 'inheemse perspectief'; 

- benadering van romanisering als een groeps- en regio-specifieke articulatie van 

inheemse en Romeinse waarden; 

- aard van romanisering regionaal bestuderen door studie van materiële cultuur, 

grafritueel en veranderingen in het agrarische systeem, etc.; 

- ook aandacht voor 'de-romanisering', of 'germanisering' (in laat-Romeinse 

periode). 

Thema 2: het cultuurlandschap 

- naast de fysieke dimensie van het landschap behoeft de 'mentale' dimensie 

nadere aandacht, bijvoorbeeld de studie van ritueel (cultusplaatsen, rituele 

deposities, begravingen, etc.) om inzicht te krijgen in toenmalige ideeën over de 

kosmologische ordening; 

- hantering van langetermijnperspectief om inzicht te krijgen in de voortdurend 

veranderende beleving, omvang en inrichting van het cultuurlandschap; 

- onderzoek op micro-regionaal niveau van cultuurlandschappen; 

- ook onderzoek buiten de nederzettingen, grafvelden en akkers, bijvoorbeeld in 

beekdalen; 

- grafvelden en andere 'rituele indicatoren' dienen in hun landschappelijke context 

te worden geplaatst 

- gegevens over locatie en indeling van akkers en weiden; 

- bijzondere voedselgewassen en specerijen in relatie tot aard van de nederzetting; 

- gegevens over gebruik van verdiepte stallen; 

- botcomplexen. 


- ontwikkeling specifieke typologieën, vooral voor aardewerk; 

- herkenning van regionale productie en distributieprocessen. 

5 De Middeleeuwen en vroegmoderne tijd 

Hoofdstuk 22 van de NOaA, over de Middeleeuwen tot vroegmoderne tijd in Zuid- 

Nederland, is nog niet beschikbaar voor gebruik. Daarom is gebruik gemaakt van de 

samenvatting van Stoepker (Stoepker, 2006), een der schrijvers van dit hoofdstuk. 

238


Ook het archeologisch onderzoek van de Middeleeuwen begint in de 19e eeuw, 

toen Habets de palts van Meerssen onderzocht. In het begin van de 20e eeuw 

volgden opgravingen in de St.Servaes te Maastricht en de kerk te Asselt. Na de 

tweede wereldoorlog werden in Limburg dan vooral de Volle en Late Middeleeuwen 

onderzocht met onderzoek naar kerken en kastelen. Iets later vond een uitgebreid 

grafveld onderzoek plaats, aan het Vrijthof te Maastricht, waarin de Vroege 

Middeleeuwen weer centraal stonden. Belangrijk voor de datering van het aardewerk 

was het onderzoek van de Bruin naar de pottenbakkersovens van Brunssum_ 

Schinveld (Zuid_Limburgs aardewerk). Vanaf de tachtiger jaren van de 20e eeuw 

volgden grootschaligere onderzoeken, zowel op het platteland als in de stad, maar de 

dorpskernen zijn eigenlijk nog altijd onderbelicht gebleven. 

De volgende onderzoekthema’s worden door de NOaA (Stoepker, 2006) voor de 

Middeleeuwen voorgedragen: 

Thema 1: mens en omgeving 

- omvorming en exploitatie van het landschap; 

- rivierdynamiek en landgebruik langs beken en rivieren; 

- paleogeografische reconstructie van het middeleeuwse en vroegmoderne 

landschap; 

- perceptie van het landschap. 

Thema 2: demografische ontwikkelingen en nederzettingssystemen 

- nederzettingen in hun ruimtelijke, landschappelijke, sociale en chronologische 

context; 

- stad, dorp en platteland: de urgentie van dorpskernarcheologie; 

- demografie. 

Thema 3: identiteit en culturele differentiatie 

- verschillende bevolkingsgroepen of regionale ontwikkelingen en uitingen hiervan; 

- sociale gelaagdheid en structuren. 


- specialisatie en uitwisselingssystemen; 

- consumptie; 

- nijverheid. 

Thema 5: religieuze beleving en de invloed op landschap en samenleving 

- de wisselwerking tussen heidendom en christendom; 

- christianisering; 

- het christendom en de inrichting van landschap en nederzetting; 

- de wisselwerking tussen profaan en religieus in materiële cultuur en economie; 

- locatie en inrichting van de cultusplaats. 

239


6 Kaders van de NOaA 

De NOaA en de AMZ-cyclus 

Bij het nemen van beslissingen over ruimtelijke ingrepen moeten ook beslissingen 

worden genomen over de omgang met archeologische vindplaatsen. Daarbij is 

sprake van twee opeenvolgende stappen, die gedefinieerd zijn als "de waardering" 

en "de selectie". In de eerste stap wordt op basis van de in de KNA omschreven 

criteria (zichtbaarheid, herinneringswaarde, gaafheid, conservering, context, 

informatiewaarde, zeldzaamheid en representativiteit) vastgesteld welke 

wetenschappelijke- en welke belevingswaarde een archeologische vindplaats 

heeft(zie ook bijlage 11). In de tweede stap moet beslist worden of een vindplaats 

daadwerkelijk voor behoud ter plekke of voor destructief veldonderzoek in aanmerking 

komt (vastgelegd in het zogeheten selectiebesluit). Bij de eerste stap wordt 

geselecteerd of iets waardevol is of niet (behoudenswaardigheid), terwijl in de tweede 

stap bij de als waardevol geselecteerde vindplaatsen overwogen moet worden, samen 

met andere maatschappelijke belangen, of de vindplaats ter plaatse beschermd 

wordt. Volgens de auteurs van de NOaA speelt de NOaA in de eerste stap van 

waardering een duidelijke rol, maar in de tweede stap van selectie nadrukkelijk niet. 

De NOaA en het Programma van Eisen 

Indien bij ruimtelijke ontwikkelingen archeologische resten voorhanden zijn en 

onderzocht dienen te worden, bestaat een relatie tussen de initiatiefnemer van 

een ruimtelijke ingreep (de ‘verstoorder’) en de partij die zorg draagt voor het 

uitvoerende archeologische onderzoek. Opdrachtgevers beschikken meestal niet 

over expertise op archeologisch gebied en zijn voor wat betreft hun zorgplicht 

afhankelijk van anderen. Voor 2000 konden opdrachtgevers hiervoor nog regelmatig 

bij de rijks- en provinciale overheden terecht, maar tegenwoordig is men afhankelijk 

van commerciële partijen. Voor deze marktwerking heeft de Nederlandse staat 

uitdrukkelijk gekozen: de markt levert procedurele, procesmatige en inhoudelijke 

expertise met betrekking tot de erfgoedzorg. In alle gevallen zal de markt de 

opdrachtgever dienen te wijzen op wat goed opdrachtgeverschap (de zorgplicht) is en 

hoe dat vertaald kan worden in een zogeheten Programma van Eisen (PvE). Dit PvE 

is de basis voor de offerte en het Plan van Aanpak (PvA) van de opdrachtnemer. 

Vanuit het besef van kwaliteitszorg zijn in de KNA normen en richtlijnen opgenomen 

waaraan een PvE moet voldoen. De KNA biedt een uitgebreid format voor de 

uitvoering van onderzoek op methodisch-technisch niveau. De KNA biedt echter 

geen houvast voor de inhoudelijke invulling van het onderzoek, dat wordt overgelaten 

aan de opsteller van het PvE. Van hem of haar wordt echter wel een bijzondere 

expertise verwacht; de opsteller is een senior archeoloog. Echter, van geen enkele 

senior archeoloog kan en mag worden verwacht dat hij of zij in staat is een goed 

PvE te schrijven voor iedere willekeurige periode van onze geschiedenis of iedere 

240


willekeurige (archeo-)regio. De NOaA biedt dan ook een handreiking voor senior 

archeologen om in specifieke projecten invulling te geven aan voor het huidige 

onderzoek relevante vraagstellingen. De positie van de NOaA in de AMZ-cyclus kan 

resumerend als volgt worden omschreven: 

De NOaA biedt in algemene zin aanknopingspunten voor de waardering van 

archeologische complexen of vindplaatsen. In de agenda worden per periode en 

per regio kennisleemten en onderzoeksvragen opgesomd. De mogelijkheden tot 

opvullingen en beantwoording daarvan door onderzoek van een vindplaats kunnen 

voor deze vindplaats leiden tot een hogere waardering (informatiewaarde). De NOaA 

vormt het uitgangspunt voor de vormgeving van opgravend onderzoek en in sommige 

gevallen ook voor behoudsmaatregelen. Voor concrete projecten biedt de NOaA 

inhoudelijke inspiratie bij het opstellen van PvE’s en PvA’s voor opgravingen, en soms 

ook voor concrete inrichtingsmaatregelen. 

241


Bijlage 3 AMZ-cyclus en waardering en selectie van 

een archeologische vindplaatsen 

De Monumentenzorg 

Voor een goed inzicht in de begrippen archeologische waarden en besluitvorming 

is het zinvol het proces van de Archeologische Monumentenzorg (AMZ) nader te 

bekijken. 

De archeologische monumentenzorg is gebaseerd op voortschrijdend inzicht, waarbij 

kort samengevat vier opeenvolgende en nauw samenhangende fasen bestaan 

(zie ook figuur 1). In een eerste fase wordt geïnventariseerd waar archeologische 

resten zich bevinden (inventariserend onderzoek, bijv. d.m.v. kartering). In de 

tweede fase wordt aan de hand van vastgelegde criteria vastgesteld welke waarde 

de archeologische resten bezitten, zodat bepaald kan worden welke resten 

behoudswaardig zijn (in of ex situ) en welke ongezien verloren mogen gaan. In de 

derde fase wordt de behoudenswaardigheid vormgegeven. Indien mogelijk worden 

behoudenswaardige vindplaatsen in situ behouden door planaanpassing, maar 

anders worden deze archeo logisch onderzocht door middel van een archeologische 

opgraving. In het eerste geval moet worden vastgesteld hoe bescherming 

(instandhouding) wordt vormgegeven, in het tweede geval hoe de opgraving moet 

worden uitgevoerd en uitgewerkt: het programma van eisen (PvE). In de vierde en 

laatste fase worden tenslotte de resultaten van uitgevoerd onderzoek 'opgewerkt' 

tot nieuwe kennis over de Nederlandse geschiedenis en als uitgangspunten voor 

toekomstig onderzoek gebruikt. 

Figuur 1. Cyclus van de Archeologische Monumentenzorg (bron: NOaA, 2007). 

242


De belangrijkste fases binnen de AMZ-cyclus zijn de zogenaamde waardering 

en selectie van onderzochte archeologische vindplaatsen: de beslissingen dat 

een vindplaats wel of niet behoudenswaardig is (de waardering), en dat een 

behoudenswaardige vindplaats wel of niet ter plaatse beschermd wordt (selectie) 

voor het nageslacht. Met de waardering wordt dus bepaald wat bijzonder genoeg 

is om te behouden en wat niet. Niet-behoudenswaardig betekent dat een terrein 

voor ontwikkeling kan worden vrijgegeven. Behoudenswaardig betekent dat 

archeologische resten bijzonder genoeg zijn om te behouden, hetgeen op twee 

manieren kan: ter plaatse in de grond (behoud in situ) of door het opslaan van 

wetenschappelijke informatie middels opgraving (behoud ex situ). De selectie 

bepaalt of een vindplaats in of ex situ wordt behouden. Een ‘lichtere’ vorm van 

opgraving betreft de opgraving met beperkingen, de archeologische begeleiding: 

tijdens graafwerkzaamheden ten behoeve van een ruimtelijke ontwikkeling wordt 

gecontroleerd of archeologische resten aanwezig zijn, en indien dit het geval is, 

worden deze gedocumenteerd en eventueel geborgen. Voor een opgraving (met of 

zonder beperkingen) is een Programma van Eisen (PvE) vereist, waarin voorkennis, 

onderzoeksvragen, strategie en methoden omschreven worden. 

De waarderingen selectiecriteria voor een archeologische vindplaats zijn vastgelegd 

in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA 3.1). Het advies met betrekking 

tot een waardering wordt gegeven door de archeoloog, die het onderzoek aan de 

vindplaats heeft uitgevoerd. Het bevoegd gezag neemt het besluit of het advies 

onderschreven dan wel weerlegd wordt. Of een behoudenswaardige vindplaats 

uiteindelijk wel of niet wordt beschermd (in situ), is eveneens een politiek besluit: 

men zal per situatie de archeologische én overige maatschappelijke belangen moeten 

wegen. 

In de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.1; www.sikb.nl) 

worden criteria geformuleerd voor de waardering van archeologische vindplaatsen. 

Men maakt onderscheid tussen belevingswaarde, fysieke kwaliteit en inhoude lijke 

kwaliteit van een vindplaats. Belevingswaarde is slechts van belang voor zichtbare 

archeologische monumenten en derhalve veelal niet relevant. 

De vindplaatsen worden eerst op hun fysieke kwaliteit en vervolgens op hun 

inhoudelijke kwaliteit beoordeeld. Ze worden op basis van hun fysieke kwaliteit als 

behoudenswaardig (opgraven of be schermen) aangemerkt indien de criteria gaafheid 

en conservering samen bovengemiddeld (5 of 6 punten) scoren. Bij een middelmatige 

tot lage score (4 punten of minder) wordt naar de inhoudelijke kwaliteitscriteria 

gekeken om te bepalen of het terrein toch behoudenswaardig is. Eerst vindt een 

afweging plaats op de eerste drie inhoudelijke kwaliteitscriteria: zeldzaamheid, 

informatiewaarde en ensemblewaarde. Bij een bovengemiddelde score van 7 punten 

of meer wordt de vindplaats als behoudenswaardig aangemerkt. 

243


Waardering op fysieke criteria 

De mate waarin archeologische overblijfselen nog intact en in hun oorspronke lijke 

positie aanwezig zijn, geeft een indruk van de fysieke kwaliteit van een vindplaats. 

Binnen deze waarde wordt onderscheid gemaakt tussen de criteria gaafheid en 

conservering: 

a. gaafheid: de mate waarin de vindplaats verstoord is en de huidige stabiliteit van de 

fysieke omgeving; 

b. conservering: de mate waarin het archeologisch vondstmateriaal bewaard is 

gebleven. 

Waardering op inhoudelijke criteria 

Als de bovenstaande stappen in het proces van waardering zijn doorlopen, staat vast 

welke archeologische vindplaatsen behoudenswaardig zijn op basis van hun fysieke 

toestand. Dan volgt de waardering op basis van inhoudelijke kwaliteit. Het gaat om de 

volgende criteria: 

- zeldzaamheidswaarde: de mate waarin een bepaald type monument schaars is (of 

is geworden) voor een periode of in een gebied; 

- informatiewaarde: de betekenis van een monument als bron van kennis over het 

verleden; 

- ensemblewaarde: de meerwaarde die aan een monument wordt toegekend op 

grond van de mate waarin sprake is van een archeologische context en van een 

landschappelijke context. 

Voor het inhoudelijke waardeoordeel is ook het criterium representativiteit van belang, 

dat alleen relevant is indien bij het uitvoeren van de waardering het vermoeden 

bestaat dat duurzaam behoud van het monument gerealiseerd kan worden. De 

waarde van het oordeel over de representativiteit neemt toe naar mate meer informatie 

beschikbaar is over vergelijkbare monumenten uit dezelfde periode en hetzelfde 

gebied. 

244


Bijlage 4. Uitgevoerd onderzoek in Roermond 

Onderzoek Rapport/projectnummer Soort Toponiem Datum Grootte onderzoeksgebied Bedrijf/instantie Opdrachtgever advies 

646 ROB Schoolstraat, westzijde 11-6-1989 afgesloten 

719 ROB Voorstad St. Jacob, Klompenfabriek onbekend 

720 ZAR 6 DO(+IVO) Roermond-Musschenberg 1-1-2000 40000 ACVU Gemeente Roermond afgesloten 

721 ROB DO Jesuitenstraat afgesloten 

722 noodopgraving Munsterplein 18-6-1996 afgesloten 

1733 ROB begeleiding Munsterplein 19-6-1997 afgesloten 

1736 onbekend Musschenberg 18-6-1996 onbekend 

2111 ADC onbekend Swalmen-Oudenhof afgesloten 

2112 ADC AAO Swalmen-Heide afgesloten 

2154 ADC45 AAO-DO Roersingel 1-6-2000 13000 ADC Gemeente Roermond vervolgonderzoek 

2318 A73:? E12-E13 bouwbegeleiding Swalmen-Middelhoven 1-8-2004 9750 ADC De Maaswerken/A73 afgesloten 


2333 ADC-rap 50 AAO Swalmerstraat 1-7-2000 60 ADC Bouwbedrijf Smeets Lempens afgesloten 

2334 bouwbegeleiding Biesweerd afgesloten 

2421 bouwbegeleiding Hanssumerweerd afgesloten 

2633 A73:?DO-E14 DO Swalmen-Nieuwenhof 25-6-1905 14325 ADC De Maaswerken/A73 afgesloten 

2830 RAAP-rap 537 AAI-1 Roersingel, zie ADC-rap 45 1-5-2000 13000 RAAP Gemeente Roermond afgesloten 

3002 RAAP-verslag 1999-1608/MW AAI plangebied Kapel in 't Zand 1-8-1999 10000 RAAP Heijmans Vastgoed BV vervolgonderzoek 

3154 RAAP-verslag 2000-339/MW IVO oppkart +boring Gerbergaweg-Oude Montforterweg 1-2-2000 50000 RAAP Gemeente Roermond afgesloten 

3336 Rijksweg 73-Zuid,AAO-F3 AAO-proefsleuven A73, wegvak F, Emplterweg 1-11-2002 900 ARCHOL De Maaswerken/A73 vervolgonderzoek 

3445 ADC163 IVO-proefsleuven Tramweg, Herten 1-2-2003 5300 ADC Nieuwe Borg Projectontwikkeling afgesloten 

3512 RAAP-verslag 2001-2710/RT AAI Oude Keulse baan - Heinsbergerweg 1-9-2001 1150 m trace RAAP provincie LImburg vervolgonderzoek 

3588 ADC165 AAO-proefsleuven Lindanusstraat 1-2-2003 3000 ADC Grontmij vervolgonderzoek 

3590 ZAR 6 DO(+IVO) Roermond-Musschenberg 1-1-2000 40000 ACVU Gemeente Roermond afgesloten 

3591 ADC105 DO Musschenberg, Herten 1-9-2001 5000 ADC Meulen Bouwpromotie afgesloten 

3727 RAAP-verslag 2001-0291/AA AAI-1, fase 2 Roermond-Musschenberg fase 2 1-1-2001 80000 RAAP Meulen Bouwpromotie vervolgonderzoek 

3752 RAAP-verslag 2001-0839/AA AAI Bostraat-Zuid 1-3-2001 8000 RAAP Gemeente Swalmen, afd.VROM afgesloten 

3774 ADC181 AAO-proefsleuven Jesuitenstraat 1-5-2003 3000 ADC WSR+Bouwontwikkeling Jongen vervolgonderzoek 

3775 ADC178 AAO-proefsleuven Betlehemstraat 1-4-2003 2000 ADC Bouwontwikkeling Jongen vervolgonderzoek 

3792 bouwbegeleiding A73 27-1-2003 RWS RWS vervolgonderzoek 

3891 ADC189 DAO Ezelspoort 3-3-2003 1900 ADC Gemeente Roermond afgesloten 

3891 ADC-rap IVO-proefsleuven De Ezelspoort ADC vervolgonderzoek 

4007 A73:?AAO F5 AAO Oude Terbaanse weg- Maasnielderbeek 1-9-2003 5150 BAAC De Maaswerken/A73 afgesloten 

4040 ADC177 IVO-boringen Herten-Wolfsberg 1-4-2003 63000 ADC Meulen Bouwpromotie vervolgonderzoek 

4188 ADC185 bouwbegeleiding Roersingel 1-6-2003 7500 ADC Gemeente Roermond afgesloten 

4213 bouwbegeleiding RW73 Zuid, wegvak E/F ADC vervolgonderzoek 

4575 ADC191 IVO-boringen Laurentiusplein 1-7-2003 8400 ADC Nieuwe Borg Projectontwikkeling afgesloten 

4621 inmeten Wilhelminaplein, Roermond 25-6-1905 Wergroep Roermond afgesloten 

4800 BAAC-rap. 03.101 IVO-proefsleuf N293-Linderweg 1-11-2003 370 BAAC De Maaswerken/A73 vervolgonderzoek 

5131 ADC273 bouwbegeleiding Wilhelminasingel 1-7-2004 100 ADC Broodheer Vastgoed projecten BV afgesloten 

5144 RAAP-rap.994 IVO-proefsleuven Keulse Baan 1-6-2004 11000 RAAP REO vervolgonderzoek 

5252 IVO Lerop Becker& Van de Graaf onbekend 

5254 IVO-proefsleuven RW73 Zuid, wegvak G, H Becker& Van de Graaf Maaswerken onbekend 

5257 onbekend Merum, Roerdalen,RW73 Zuid, wegvak G, H Becker& Van de Graaf Maaswerken onbekend 

5258 onbekend RW73 Zuid, wegvak G, H Becker& Van de Graaf Maaswerken onbekend 

6071 begeleiding RW73 wegvak H RWS afgesloten 

6170 ADC258 IVO-proefsleuven Herten-Wolfsberg 1-7-2004 1120 ADC Meulen Bouwpromotie afgesloten 

6236 ADC-rap.250 IVO Roermond,Huize Ernst Casimir 1-5-2004 2000 ADC Nieuwe Borg projectontwikkeling vervolgonderzoek 

6402 BAAC-rap. 04.084 IVO-proefsleuf Roermond, Broekhin 1-6-2005 545 BAAC Nieuwe Borg projectontwikkeling vervolgonderzoek 

6651 bouwbegeleiding A73, Turfheide 3-6-2004 RWS RWS afgesloten 

7230 RAAP-not 1080 Arch. begeleiding Roermond-Musschenberg 1-4-2005 100000 RAAP Meulen Bouwpromotie afgesloten 

7230 RAAP-verslag 1999-410/MW IVO + arch. Begeleiding Tramweg, Herten 1-2-1999 25 RAAP Meulen Bouwpromotie afgesloten 

8162 ADC-rap. 453 Archeologische begeleiding Lerop, Jongenhof 1-10-2005 32000 ADC De Maaswerken/A73 afgesloten 

8439 pr.nr.174063 IVO Begijnhofplan 1-3-2004 4200 Syntegra Begijnhof Roermond bv vervolgonderzoek 

8524 RAAP-not. 575 IVO Componistenbuurt-Oost 1-2-2004 5500 RAAP Nieuwe Borg projectontwikkeling afgesloten 

8527 RAAP-not. 576 IVO mar. Theresialaan-Hendrik Uwenstraat 1-5-2005 1600 RAAP Nieuwe Borg projectontwikkeling afgesloten 

8527 RAAP-rap. 576 IVO Maria Theresialaan RAAP afgesloten 

8534 RAAP-not. 714 IVO Spoorlaan-noord - Mar. Theresialaan 1-6-2004 10000 RAAP Stationspark Roermond BV afgesloten 

8547 RAAP-not. 357 IVO St.Jozefkerk, Haanstraat-Javastraat 1-5-2003 4610 RAAP gemeente Roermond afgesloten 

8561 RAAP-not 433 IVO Schilbergweg,Roermond 1-9-2003 5000 RAAP particulier afgesloten 

245


8630 RAAP-rap 443 IVO Apollolaan, Melick RAAP vervolgonderzoek 

8641 RAAP-not 605 IVO verkenning Baksteenfabriek, Bostraat te Swalmen 1-3-2004 6000 RAAP Bouwontwikkeling Jongen Louis Scheepers afgesloten 

8768 RAAP-not. 692 IVO Konings afgesloten 

8842 RAAP-not. 726 IVO Hillenraedtstraat 1-6-2004 13000 RAAP HEVO Bouwmanagement BV afgesloten 

8855 RAAP-not 536 IVO Musschenberg, Herten 1-12-2003 101250 RAAP Monumentenhuis vervolgonderzoek 

8862 RAAP-not. 539 IVO Roermond, Broekhin 1-1-2004 4700 RAAP Nieuwe Borg projectontwikkeling vervolgonderzoek 

8899 ADC-rap.371 IVO-buro Spoorlaan-noord 1-3-2005 200 ADC gemeente Roermond afgesloten 

8972 RAAP-not 413 IVO Hoek Hambeek-Roerderweg 1-8-2003 5800 RAAP Bouwfonds Ontwikkeling BV afgesloten 

8988 RAAP-not 414 IVO Kitskenberg 1-8-2003 400 RAAP Gebr. Maessen BV afgesloten 

9037 geen rapport aanwezig IVO proefsleuven Roermond-Straat ADC vervolgonderzoek 

9250 BAAC-rap. 05.024 bouwbegeleiding N293-zuid 1-12-2005 28200 BAAC De Maaswerken/A73 afgesloten 

9390 ADC-rap.392 IVO Buitenop, gasfabriek 1-3-2005 2000 ADC Buitenop BV afgesloten 

9849 isbn 9077768246 IVO-boringeb St.Wirosingel, Roemond 1-5-2005 100000 B&vdG Econsultancy vervolgonderzoek 

9851 IVO Stadsrand Zuid, Merum Grontmij REO onbekend 

10197 RAAP-rap. 209 IVO Zandmaas vervolgonderzoek 

10204 RAAP-rap 220 AAI Musschenberg, Herten 1-12-1998 300000 RAAP Meulen Bouwpromotie vervolgonderzoek 

10224 RAAP-rap 261 IVO Kapel in 't Zand, De Galgenberg 1-3-1997 15000 RAAP gemeente Roermond vervolgonderzoek 

10300 RAAP-rap 294 IVO Roermond, Roerdalen RAAP onbekend 

10372 RAAP-rap 524 IVO RAAP onbekend 

10549 RAAP-rap 473 IVO +AAO Reubenberg 1-10-1999 40000 RAAP-ADC Gemeente Swalmen, vervolgonderzoek 

10556 RAAP-rap 481 bureau-onderz. Zwartbroekplein-WillemII singel 1-7-1999 300 RAAP Stichting Wonen Zuid vervolgonderzoek 

10633 RAAP-verslag 2000-1094/MW AAI Structuurweg 1-5-2000 20750 RAAP Gemeente Roermond afgesloten 

10764 RAAP-rap 308 geofysisch onderzoek Plangebied Groot Seminarie 1-10-1997 1000 RAAP Ruijters Vastgoed Ontwikkeling BV vervolgonderzoek 

10765 RAAP-rap 308 geofysisch onderzoek Plangebied Groot Seminarie 1-10-1997 1000 RAAP Ruijters Vastgoed Ontwikkeling BV vervolgonderzoek 

11404 RAAP-rap. 689 AAI Rijksweg 73,Maasbracht 1-1-2003 1050000 RAAP De Maaswerken/A73 vervolgonderzoek 

12095 ADC-rap 379 arch.begeleiding/opgrav Markt, Roermond 500 ADC Gemeente Roermond afgesloten 

12267 IVO-proefsleuven Bosstraat-Sportparklaan, Swalmen GRONTMIJ onbekend 

12279 ADC-rap 424 AAO St. Christoffelkathedraal,Markt Roermond 1-6-2005 120 ADC Gemeente Roermond vervolgonderzoek 

12433 Grontmij Arch rap. 93 IVO Roerstreek-Beesel 1-4-2005 300000 Grontmij WML vervolgonderzoek 

12481 Grontmij Arch rap. 158 onbekend Merum-Roerstreek Zuid Grontmij onbekend 

12694 ADC-rap 440 IVO Retailpark 6-6-2005 ADC afgesloten 

12694 ADC-rap.622 IVO Roermond, Retail Park 1-6-2005 50000 ADC Van TolPartcipaties BV afgesloten 

13092 pr.nr.174188 IVO Manege Westersteenman 1-11-2004 96000 Syntegra Groenplanning Maastricht BV afgesloten 

13713 ADC-rap 482 DO St. Christoffelkathedraal,Markt Roermond 1-10-2005 120 ADC Gemeente Roermond afgesloten 

13752 Bureau Hoofdstraat, Herten Syntegra afgesloten 

13939 172064 SAI Via Limburg N293 Oosttangent 1-1-2004 Syntegra De Maaswerken/A73 afgesloten 

13939 172064 SAI+AAI N293-oosttangent 1-9-2003 Syntegra Provincie Limburg vervolgonderzoek 

13941 172064 AAI tracé N280 (Maalbroek) 1-9-2003 enkel kilom. Syntegra provincie LImburg afgesloten 

14194 RAAP-not 908 IVO Groeneweg te Ool 1-11-2004 5000 RAAP particulier afgesloten 

14199 RAAP-not. 919 IVO-bor Roermond, Bredeweg 1-11-2004 6500 RAAP AdviesbureAU John Gosens BV afgesloten 

14726 ADC-rap IVO-proefsleuven Neerstraat/Pradisstraat Steenen Trappen ADC vervolgonderzoek 

14769 Bureauonderzoek ADC onbekend 

14947 BAAC IVO Stadsweide vervolgonderzoek 

15302 IVO Landgoed, Swalmen-Noord 8-5-2006 Vestigia afgesloten 


15836 ADC-rapport 453/ DO Straat, RoermondWegvak F, Rijkdsweg73 1-11-2005 1110 ADC De Maaswerken/A73 afgesloten 

15901 ADC-rap. 453 DO DE Steenen trappen ADC afgesloten 

15930 IVO-proefsleuven Bosstraat-Pronsendijk 27-2-2006 ROB afgesloten 

16268 IVO Parklaan, Melick RAAP vervolgonderzoek 

16304 ADC-rap.588 IVO Maasnielderweg 33 1-8-2006 750 ADC Sijber Wooncenter vervolgonderzoek 

16379 Boukoul Vestigia afgesloten 

16425 BAAC rap. 06.034 IVO Oudenhof, Swalmen onbekend 

16426 BAAC-rap. 06.034 IVO Oudenhof, Swalmen 14-3-2006 BAAC onbekend 

16988 ADC-rap.622 IVO-proefsleuven Roermond,Huize Ernst Casimir 1-12-2006 380 ADC Nieuwe Borg projectontwikkeling afgesloten 

17072 121815 IVO-buro Lindanusstraat 1-3-2002 3000 Grontmij Heimans vervolgonderzoek 

17114 RAAP-not. 1669 IVO-buro Componistenbuurt-Oost 1-5-2006 63000 RAAP Meulen Projectontwikkeling BV vervolgonderzoek 

17193 bouwbegeleiding Bredestraat+ diverse locaties 9-1-2007 ADC onbekend 

17650 pr.nr.02170506/17650 IVO Hoofdstraat, Herten in Merum 1-6-2006 7200 B&vdG Econsultancy vervolgonderzoek 

18072 Grontmij Arch rap. 110 IVO kruispunt N271,St.Wirosingel& Elmpterweg, 1-7-2006 40000 Grontmij Priga BV afgesloten 

18786 IVO-proefsleuven Parklaan, Melick RAAP afgesloten 

18920 SOB DO Betlehemstraat, Voogdijstraat afgesloten 

18972 BAAC-rap. 06.207 IVO Roermond, Munsterplein 5 1-10-2006 817m2, binnenterrein: 270 BAAC Rensdael-Groep Vareks bv vervolgonderzoek 

19227 ADC-rap.764 IVO Roermond-crematorium 11-6-2007 15000 ADC Kragten BV afgesloten 

19231 Grontmij Arch rap. 93 bouwbegeleiding Roerstreek-Beesel 1-4-2005 300000 Grontmij WML afgesloten 

246


19794 IVO Herten Grontmij onbekend 

20266 Grontmij Arch rap. 393 IVO Productieweg, t.Z Keulse Baan 1-12-2006 trace-lengte 380 m Grontmij Gemeente Roermond afgesloten 

20366 BILANrap. 2005/4 IVO-buro Roermond-Schöndeln 1-1-2005 215000 BILAN Arcadis Ruimtelijke Ontwikkeling BV vervolgonderzoek 

20671 BAAC-rap. 06.006 BOK BAAC vervolgonderzoek 

22036 BILAN bouwbegeleiding N293 BILAN afgesloten 

23322 ?? Roermond Grontmij onbekend 

23324 ?? Roermond Grontmij onbekend 

Roermond : 51? A73:?AAO E12-E13 AAO Swalmen-Middelhoven 1-5-2003 830 ADC De Maaswerken/A73 afgesloten 

Roermond : 52? A73:?AAO E14 AAO Swalmen-Middelhoven 1-2-2000 800 ADC De Maaswerken/A73 vervolgonderzoek 

Roermond : 136? ADC-rap.348 IVO-buro Melickerveld, Melick 1-2-2005 850000 ADC Leigraaf Midden-Limburg BV vervolgonderzoek 

Roermond : 93? A73:?AAO E 15 AAO Swalmen-Syperhof 1-2-2003 6300 ARC De Maaswerken/A73 afgesloten 

Roermond 75? ARCADIS Quickscan Roermond-Schöndeln 1-3-2005 215000 ARCADIS Bouwontwikkeling Jongen vervolgonderzoek 

? Maaswerken baggerbegeleiding realisatie PP2, Maaskilometers 86.9-92.1 km 1-12-2001 Maaswerken De Maaswerken/A73 afgesloten 

Roermond: 75? Monumentenhuis Limburg 2000-211 IVO-buro Jesuitenstraat 1-7-2000 2700 Monumentenhuis vervolgonderzoek 

? 13941 pr.nr.15902-110023 SAI+boringen Maalbroek, Swalmen 1-1-2003 25000 Oranjewoud Raaijmakers afgesloten 

Roermond: 154? RAAP-not 1194 IVO Dorpstraat, Assenray 1-6-2005 6000 RAAP particulier vervolgonderzoek 

? RAAP-not 1473 IVO Dorpstraat, Assenray 1-1-2006 11000 RAAP Aveco de Bondt vervolgonderzoek 

?? BAAC-rapport 03.026 IVO-verkenning Lateraalkanaal West 1-12-2003 375000 BAAC De Maaswerken/A73 vervolgonderzoek 

Roermond: 121? RAAP-not 769 IVO Veestraat 35 te Herten 1-7-2004 560 RAAP particulier afgesloten 

Roermond: 146? RAAP-not 980 IVO karterend N271-Burg.Strenslaan-Oude Baan 1-12-2004 22000 RAAP Statutair Reisburo Break-out BV vervolgonderzoek 

Roermond: 145? RAAP-not. 1011 bouwbegeleiding Meerlebroek, Swalmen 1-2-2005 120000 RAAP De Maaswerken/A73 afgesloten 

Roermond: 147? RAAP-not. 1155 IVO Raadhuistraat 25, Maasniel 1-5-2005 7000 RAAP Swentibold Projectontwikkeling afgesloten 

? SAR 175062 bouwbegeleiding St. Christoffelkathedraal,Markt Roermond 1-3-2005 200 Syntegra Stichting Renovatie Kathedraal Roermond afgesloten 

Roermond: 76? A73:?AAO E7 AAO Swalmen-Turfhei 1-1-2003 828 ADC De Maaswerken/A73 afgesloten 

Roermond: 61? RAAP-641 AAI trace 280-Oost (Boukoul) 1-1-2001 6030000 RAAP provincie LImburg vervolgonderzoek 

Roermond:128? RAAP-not 735 IVO+ arch. Begeleiding Linderweg, Melick en 1-6-2004 trace-lengte 5500m RAAP NV Waterleiding Maatschappij Limburg afgesloten 

? RAAP-not 980 IVO+inspectie Swalmen, tZ N271, tN Kroppestraat 1-5-2004 5000 RAAP Gemeente Swalmen afgesloten 

? RAAP-not. 1011 IVO +bouwbegeleiding Meerlebroek 2, gemeente Beesel 1-4-2006 104000 RAAP RWS Limburg afgesloten 

Roermond:86? RAAP-not. 284 IVO Roermond, Broekhin Noord 1-2-2003 ca. 10.000 RAAP Rijmar BV afgesloten 

Roermond:91? RAAP-not. 506 IVO-bor Roermond, Elmpterweg 1-11-2003 2000 RAAP Louis Scheepers afgesloten 

Roermond:70? RAAP-not. 96 bouwbegeleiding Wilhelminalaan, Maasniel 1-5-2005 5000 RAAP gemeente Roermond afgesloten 

Roermond:28? RAAP-rap 497 bureau-onderz. Wilhelminaplein, Roermond 1-9-1999 11200 RAAP Nieuwe Borg Projectontw. vervolgonderzoek 

Roermond:27? RAAP-rap 513 IVO SWalmerstraat 1-12-1999 435 RAAP Bouwbedrijf Smeets Lempens vervolgonderzoek 

Roermond:48? RAAP-rap 624 IVO de Steenen Trappen 1-1-2001 6400 RAAP BOAK Limburg BV vervolgonderzoek 

Roermond:58? RAAP-rap 643 verwachtingskaart Herten Industrieterrein Roerstreek 1-1-2001 8700000 RAAP WML vervolgonderzoek 

Roermond:18? RAAP-rap. 354 AAI A73-Zuid Belfeld-Swalmen 1-6-1998 13,13 km x 90 m RAAP De Maaswerken/A73 vervolgonderzoek 

Roermond:25? RAAP-rap. 512 AAI MER Oosttangent 1-12-1999 3850000 RAAP provincie LImburg vervolgonderzoek 

Roermond:106? RAAP-rap. 950 IVO Hawinkel en Meerlebroek, Swalmen 1-9-2003 160000 RAAP De Maaswerken/A73 vervolgonderzoek 

Roermond:140? 175082 IVO Brabantsestraat, Roermond 1-5-2005 13015 Syntegra gemeente Roermond afgesloten 

Roermond:141? 175218 IVO-buro Raadhuistraat 37, Maasniel 1-10-2005 1150 Syntegra DvL Milieu&ztechniek vervolgonderzoek 

247


Bijlage 5 Boringen veldinspectie 

boring: ROVW-1 

Beschrijver: RE, datum: 3-8-2007, X: 195.762,31, Y: 355.029,54, precisie locatie: 1 dm, 

coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 58D, boortype: zandguts-2 cm, doel boring: 

bodemkunde, landgebruik: akker, provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: Merum, 

opdrachtgever: Gemeente Roermond, uitvoerder: RAAP Zuid 

0-30 Algemeen: kleur: bruingrijs 

Lithologie: klei, matig zandig 

Bodemkundig: A-horizont, interpretatie: bouwvoor 

30-60 Algemeen: kleur: lichtbruin 


Bodemkundig: B-horizont 

Opmerking: stugger, fragment steenkool, sterk lossig 

60-110 Algemeen: kleur: lichtbruingeel 

Lithologie: zand, kleiig, matig fi jn 

Bodemkundig: C-horizont, veel Fe-vlekken 




bodemkunde, landgebruik: akker, provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: Keulsebaan, 



Lithologie: zand, zwak siltig, matig fi jn 




Bodemkundig: C-horizont 


Lithologie: zand, zwak siltig, matig grof 





bodemkunde, landgebruik: akker, provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: Keulsebaan, 







Bodemkundig: interpretatie: verstoord 

Archeologie: bouwpuin onbepaald: ondoordringbaar 

Opmerking: ondoordringbaar, ontgrond en volgestort met puin 




bodemkunde, landgebruik: overige (cultuur), provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: 

Keulsebaan, opdrachtgever: Gemeente Roermond, uitvoerder: RAAP Zuid, opmerking: industrieterrein 

248


0-20 Algemeen: kleur: donkerbruingrijs 






Opmerking: licht geel, bruin en zwart gevlekt 




Opmerking: ongestoorde ondergrond 




bodemkunde, landgebruik: overige (cultuur), provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: 

Kitskensberg, opdrachtgever: Gemeente Roermond, uitvoerder: RAAP Zuid 



Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond 



Bodemkundig: interpretatie: bouwvoor 

Opmerking: afgedekte bouwvoor 



Bodemkundig: BC-horizont 

Opmerking: blijft beetje vlekkerig. waarsch. niet ontgrond, maar wel wat 

verstoord. 




bodemkunde, landgebruik: plantsoen, provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: 

Kitskensberg, opdrachtgever: Gemeente Roermond, uitvoerder: RAAP Zuid 




Archeologie: bouwpuin onbepaald: fragmenten 

Opmerking: gevlekt 





Opmerking: bruin gevlekt. Hoogteligging is gelijk aan omgeving, waarsch.niet 

ontgrond, wel verstoord 




Archeologie: bouwpuin onbepaald: ondoordringbaar 

Opmerking: ondoordringbaar 




bodemkunde, landgebruik: akker, provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: Maasniel, 

opdrachtgever: Gemeente Roermond, uitvoerder: RAAP Zuid, opmerking: volkstuintjes 


Lithologie: leem, zwak zandig 


Archeologie: bouwpuin onbepaald: enkel fragment 

10-90 Algemeen: kleur: bruin 


249




Opmerking: lijkt briklaag 


Lithologie: klei, zwak zandig 


Opmerking: oude klei 













Opmerking: licht geel en bruingrijs gevlekt 


Lithologie: zand, zwak siltig, zwak grindig, matig fi jn 








Lithologie: leem, sterk zandig 

Bodemkundig: A-horizont, interpretatie: verstoord 








Lithologie: leem, sterk zandig, enkele kleien zandlagen 


Opmerking: lijkt intact door gelaagdheid 










Opmerking: erg veel puin aan het oppervlak 


Lithologie: zand, matig siltig, zwak grindig, matig fi jn 



Opmerking: gevlekt en puin. Bodem is verrommeld, desondanks in veld wel relief 

zichtbaar 

250










Opmerking: in perceel naast b.10, hier niet verstoord en geen puin op veld. 










bodemkunde, landgebruik: akker, provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: Asselt, 


0-10 Algemeen: kleur: grijsbruin 



Opmerking: in lager gelegen perceel. Bovengrond ontbreekt 
















Lithologie: zand, sterk siltig, matig fi jn 



Lithologie: zand, sterk siltig, matig fi jn 






Opmerking: zelfde laag als in b.12 op 10cm -Mv 











251



Opmerking: stug 




bodemkunde, landgebruik: akker, provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: Swalm, 


0-25 Algemeen: kleur: grijsbruin 






Opmerking: zandpakket in kleiig swalmdal. Mogelijk ingestort 




bodemkunde, landgebruik: akker, provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: Swalm, 



Lithologie: klei, sterk zandig 

Bodemkundig: interpretatie: bouwvoor 

10-45 Algemeen: kleur: lichtbruingrijs 


45-50 Algemeen: kleur: lichtgrijs 


50-95 Algemeen: kleur: bruingrijs, aard ondergrens: abrupt (




coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 58G, boortype: zandguts-2 cm, doel boring: 

bodemkunde, landgebruik: akker, provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: Baxhof, 





Archeologie: aardewerk: enkel fragment 

Opmerking: geel en lichtgrijs gevlekt, verstoord en ontgrond 

40-75 Algemeen: kleur: lichtbruingrijs 



Opmerking: lichgrijs en donkerbruingrijs gevlekt 

75-110 Algemeen: kleur: lichtgrijs 


Bodemkundig: C-horizont, veel Fe-vlekken 

Opmerking: ongestoorde ondergrond 




bodemkunde, landgebruik: akker, provincie: Limburg, gemeente: Roermond, plaatsnaam: Raayerhof, 


0-30 Algemeen: kleur: donkerbruin 



Archeologie: aardewerk: enkel fragment 




Opmerking: lossig, briklaag 




Opmerking: bodem niet ontgrond 

253


Bijlage 6. Beschrijving van bodemcodes 

Bodem Bodemtype Textuur 

ABv Venige beekdalgronden 

AR Roergronden 

bEZ23 Hoge bruine enkeerdgronden lemig fijn zand 

BKd25 Radebrikgronden fijnzandige lichte zavel 

BKd26 Radebrikgronden fijnzandige, siltige lichte zavel 

BKh25 Daalbrikgronden fijnzandige lichte zavel 

BKh26 Daalbrikgronden fijnzandige, siltige lichte zavel 

BZd23 Rooibrikgronden zwak en sterk lemig fijn zand 

cZd23 Akkereerdgronden lemig fijn zand 

Hd21 Haarpodzolgronden leemarm en zwak lemig fijn zand 

Hn21 Veldpodzolgronden leemarm en zwak lemig fijn zand 

KRd1 Ooivaaggronden (oud) lichte zavel 

KRn1 Poldervaaggronden (oud) lichte zavel 

KRn2 Poldervaaggronden (oud) zware zavel 

pZg23 Beekeerdgronden lemig fijn zand 

pZn21 Gooreerdgronden leemarm en zwak lemig fijn zand 

Kalkhoudende ooivaaggronden 

Rd10A (jong) lichte zavel 

Rd10C Kalkloze ooivaaggronden (jong) lichte zavel 

Rd90C Kalkloze ooivaaggronden (jong) zware zavel en lichte klei 

Rn95C kalkloze poldervaaggronden (jong) zware zavel en lichte klei 

vWz Moerige eerdgronden moer op zand 

Y21 Holtpodzolgronden leemarm en zwak lemig fijn zand 

Y23 Holtpodzolgronden lemig fijn zand 

Y23b Horstpodzolgronden lemig fijn zand 

Zb21 Vorstvaaggronden leemarm en zwak lemig fijn zand 

Zb23 Vorstvaaggronden lemig fijn zand 

Zn23 Vlakvaaggronden lemig fijn zand 

zVz Meerveengronden 

podzol 

zWz Moerige eerdgronden zand met moerige tussenlaag 

254 

zand ondieper dan 120cm, zonder





Deel 3 van 3 - Catalogus van archeologische vindplaatsen





Deel 3 van 3 - Catalogus van archeologische vindplaatsen


1. ARCHIS-waarnemingen 

ARCHISwaarnemingsnummer: 

1425 

Toponiem: Asselt Plaats: Asselt 

Coördinaten: 197500 / 359750 

Bodem: Kalkhoudende ooivaaggronden 

(jong) (Gwt: -) 

Datering: Romeinse tijd 

Complextype: onbekend 

Economie: landbouwers 


1432 

Toponiem: Maas Plaats: Asselt 

Coördinaten: 198000 / 360000 

Bodem: Water (Gwt: -) 





1433 


Coördinaten: 198000 / 360000 


Datering: Middeleeuwen Vroeg 




1434 

Toponiem: Donderberg Plaats: 


Coördinaten: 198000 / 355000 

Bodem: Bebouwing (Gwt: -) 

Datering: Neolithicum 

Complextype: losse vondst 

Economie: jager-verzamelaars 


1436 

Toponiem: Oolder Huisje Plaats: Ool 

Coördinaten: 194400 / 356000 



Datering: IJzertijd 

256 




1441 

Toponiem: Heistraat Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 200650 / 360050 

Bodem: Hoge bruine enkeerdgronden 

(Gwt: VII) 





1442 


Swalmen 

Coördinaten: 200950 / 359950 


(Gwt: VII) 

Datering: Prehistorie 




3217 

Toponiem: Plaats: 

Coördinaten: 198000 / 359000 

Bodem: Kalkloze ooivaaggronden 

(jong) (Gwt: VII) 





3225 


Coördinaten: 200000 / 360000 






3226 


Coördinaten: 198000 / 359000 






ARCHIS-


waarnemingsnummer: 3857 


Coördinaten: 200030 / 353200 

Bodem: Vorstvaaggronden (Gwt: VII) 

Datering: onbekend 




3862 

Toponiem: Melick Plaats: Melick 

Coördinaten: 199540 / 352940 

Bodem: Holtpodzolgronden (Gwt: VII) 

Datering: Steentijd 




3863 


Coördinaten: 198280 / 352820 



Complextype: nederzetting 



3868 

Toponiem: Industrieterrein T N 

Spoorlijn Plaats: Melick 

Coördinaten: 200500 / 354020 

Bodem: Veldpodzolgronden (Gwt: VII) 





3926 


Coördinaten: 199540 / 352940 






3926 


Coördinaten: 199540 / 352940 





ARCHIS- 

257 


Toponiem: Industrieterrein T N 

Spoorlijn Plaats: Melick 

Coördinaten: 200500 / 354020 






3967 

Toponiem: Mussenberg Plaats: 


Coördinaten: 196100 / 354440 


(Gwt: VII) 





3982 

Toponiem: Doeppelberg Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 199130 / 353250 

Bodem: Veldpodzolgronden (Gwt: VI) 





3992 

Toponiem: Herten Plaats: Herten 

Coördinaten: 196060 / 354340 


(Gwt: VII) 





4065 


Coördinaten: 198000 / 359000 







4066 


Coördinaten: 198000 / 359000 

Bodem: Kalkloze ooivaaggronden







4070 


Coördinaten: 198000 / 359000 







4106 

Toponiem: Wijlerveld Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199600 / 361560 

Bodem: Daalbrikgronden (Gwt: VII) 





4107 


Swalmen 

Coördinaten: 199600 / 361560 






4108 


Swalmen 

Coördinaten: 199600 / 361560 






4108 


Swalmen 

Coördinaten: 199600 / 361560 


Datering: Middeleeuwen Laat 



258 


4409 

Toponiem: Jagershuisje Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 200860 / 353200 


Datering: Paleolithicum Laat 




4410 

Toponiem: Keulsebaan Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 201900 / 353010 


Datering: Mesolithicum 

Complextype: kampement 



4411 

Toponiem: Heide Plaats: Melick 

Coördinaten: 200760 / 353540 






6590 

Toponiem: Museum Asselt Plaats: 

Asselt 

Coördinaten: 198650 / 359680 

Bodem: kalkloze poldervaaggronden 

(jong) (Gwt: V) 


Complextype: pottenbakkerij 



6632 

Toponiem: Oudberg Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199580 / 360490 

Bodem: Moerige eerdgronden (Gwt: II) 


Complextype: motte 



6722 

Toponiem: Industrieterrein Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 201600 / 353500







6722 


Melick 

Coördinaten: 201600 / 353500 






6722 


Melick 

Coördinaten: 201600 / 353500 






6724 

Toponiem: Grindgat Maas Plaats: 

Ool 

Coördinaten: 194200 / 355320 




Complextype: villa complex 



6738 

Toponiem: Dr Philipslaan Plaats: 


Coördinaten: 197820 / 356580 






6744 

Toponiem: Grindgat Maas Plaats: 

Ool 

Coördinaten: 194200 / 355320 






259 


9290 

Toponiem: Maas Plaats: Roermond 

Coördinaten: 196000 / 357000 



Datering: Bronstijd 




9295 

Toponiem: Kitskensberg Plaats: 


Coördinaten: 199200 / 353600 






9321 

Toponiem: Onbekend Plaats: Asselt 

Coördinaten: 198000 / 360000 






9321 


Coördinaten: 198000 / 360000 






9322 


Coördinaten: 198000 / 360000 






9333 


Coördinaten: 198000 / 360000 



Complextype: onbekend




9338 

Toponiem: Lotharingse Bos Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 201250 / 359500 



Complextype: graf 



9358 


Coördinaten: 198000 / 360000 






9359 

Toponiem: Nielderbroek Plaats: 

Maasniel 

Coördinaten: 198460 / 356250 






9361 


Coördinaten: 198000 / 360000 






9363 

Toponiem: Asselt Bij Kapelletje 

Plaats: Asselt 

Coördinaten: 198000 / 360000 






9426 

Toponiem: Turfheide Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 201500 / 362680 

260 

Bodem: Rooibrikgronden (Gwt: VII) 





9426 

Toponiem: Turfhei Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 201500 / 362680 






9426 


Coördinaten: 201500 / 362680 






9432 

Toponiem: De Wit Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 203200 / 360380 






9432 


Coördinaten: 203200 / 360380 






9433 

Toponiem: De Lanck; Voormalig Amk- 

Terrein Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 202500 / 358870 

Bodem: Vorstvaaggronden (Gwt: VI) 





9434 

Toponiem: De Spick Plaats: 

Onbekend


Coördinaten: 201250 / 357700 

Bodem: Hoge bruine enkeerdgronden (Gwt: VII) 




ARCHIS-waarnemingsnummer: 9434 

Toponiem: De Spick Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 






Toponiem: De Spick Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 







Coördinaten: 198000 / 360000 


Datering: Middeleeuwen 




Toponiem: De Hout Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 201900 / 360350 







Coördinaten: 201900 / 360350 







Coördinaten: 201900 / 360350 







261


Coördinaten: 201900 / 360350 






9463 


Coördinaten: 201900 / 360360 






9467 

Toponiem: Kasv Basten Plaats: 

Beesel 

Coördinaten: 200500 / 360150 






9516 


Onbekend 

Coördinaten: 201500 / 362680 






9516 


Coördinaten: 201500 / 362680 






9517 


Onbekend 

Coördinaten: 201500 / 362680 





ARCHIS- 

262 


Toponiem: Varkensgat Plaats: 

Beesel 

Coördinaten: 201000 / 360550 






9521 

Toponiem: Varkensgat Plaats: 

Beesel 

Coördinaten: 201000 / 360550 






9532 

Toponiem: De Wit Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 203220 / 360380 






9533 

Toponiem: Galgenberg; Voormalig 

Amk-Terrein Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 202460 / 358700 

Bodem: Veldpodzolgronden (Gwt: V) 





9534 


Swalmen 

Coördinaten: 201250 / 357750 


(Gwt: VII) 





9534 


Swalmen 

Coördinaten: 201250 / 357750 

Bodem: Hoge bruine enkeerdgronden


(Gwt: VII) 





9535 

Toponiem: Turfhei Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 201530 / 362550 






9538 


Coördinaten: 201500 / 362400 






9540 

Toponiem: De Lanck Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 203480 / 360120 






9540 


Swalmen 

Coördinaten: 203480 / 360120 






9541 


Swalmen 

Coördinaten: 203500 / 360200 






9541 

263 


Swalmen 

Coördinaten: 203500 / 360200 






9542 

Toponiem: Galgenberg; Voormalig 

Amk-Terrein Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 202420 / 358960 






9543 

Toponiem: Galgenberg Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 202500 / 358550 






9544 

Toponiem: De Galgenberg Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 202550 / 358450 






9545 

Toponiem: Veldbeek Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 200050 / 359750 






9546 


Coördinaten: 202000 / 360500 




Economie: jager-verzamelaars



9546 


Coördinaten: 202000 / 360500 






9547 


Coördinaten: 202000 / 360500 






9548 


Coördinaten: 202000 / 360350 






9548 


Coördinaten: 202000 / 360350 






9548 


Coördinaten: 202000 / 360350 






9550 

Toponiem: Schroefstraat Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199250 / 360750 

Bodem: Horstpodzolgronden (Gwt: VII) 




264 


9551 

Toponiem: Asselterhof Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 198800 / 359650 

Bodem: Radebrikgronden (Gwt: VII) 





9551 

Toponiem: Asselterhof Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 198800 / 359650 






9552 


Coördinaten: 202000 / 360200 






9552 


Coördinaten: 202000 / 360200 






9553 


Coördinaten: 202250 / 360300 






9553 


Coördinaten: 202250 / 360300 



Complextype: losse vondst




9553 


Coördinaten: 202250 / 360300 






9554 


Coördinaten: 202200 / 360400 






9555 


Swalmen 

Coördinaten: 201200 / 357620 


(Gwt: VII) 





9556 


Coördinaten: 203150 / 360350 






9556 


Coördinaten: 203150 / 360350 






9556 


Coördinaten: 203150 / 360350 



265 




9557 


Coördinaten: 203200 / 360350 






9557 


Coördinaten: 203200 / 360350 






9558 

Toponiem: Boukoul Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 201650 / 358650 






9559 


Coördinaten: 201500 / 357620 


Datering: Nieuwe tijd 




9560 

Toponiem: Kerk Asselt Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 198550 / 359650 







9560 

Toponiem: Kerk Asselt Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 198550 / 359650








9566 


Coördinaten: 202000 / 360350 






9569 

Toponiem: Haven Stadsweide 

Plaats: Roermond 

Coördinaten: 197000 / 357200 






9570 

Toponiem: Houterveld Noord Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 201200 / 360650 


(Gwt: VII) 


Complextype: grafveld 



9620 


Coördinaten: 203200 / 360380 






9621 


Coördinaten: 203200 / 360380 





ARCHIS- 

266 



Swalmen 

Coördinaten: 202500 / 358750 






9623 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





9623 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





9624 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





9625 


Coördinaten: 203200 / 360950 






9632 

Toponiem: Asselt Museum Plaats: 

Asselt


Coördinaten: 198600 / 359650 







9638 

Toponiem: Fabriek Terstappen 

Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 202250 / 360800 

Bodem: Haarpodzolgronden (Gwt: VII) 





9648 

Toponiem: Westelijk Kasteel Hillenraad 


Coördinaten: 199700 / 359150 






9648 



Coördinaten: 199700 / 359150 






9648 



Coördinaten: 199700 / 359150 






9649 


Swalmen 

Coördinaten: 199150 / 360850 





267 


9649 


Swalmen 

Coördinaten: 199150 / 360850 






9650 

Toponiem: Swalmen Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199350 / 357850 

Bodem: Poldervaaggronden (oud) 

(Gwt: V) 





9650 


Swalmen 

Coördinaten: 199350 / 357850 


(Gwt: V) 





9653 

Toponiem: Heide Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 201280 / 361900 

Bodem: Akkereerdgronden (Gwt: VII) 





9653 


Coördinaten: 201280 / 361900 






9653 


Swalmen


Coördinaten: 201280 / 361900 






9654 


Coördinaten: 202250 / 360300 






9655 


Coördinaten: 202250 / 360300 






9657 

Toponiem: Achter Sijperhof Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199200 / 359100 






9658 

Toponiem: Achter Sijperhof Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199200 / 359100 






9663 

Toponiem: Groenewoud Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 201620 / 360810 





ARCHIS- 

268 



Swalmen 

Coördinaten: 200000 / 358240 






9697 


Coördinaten: 201500 / 362400 






9698 


Coördinaten: 201500 / 362400 






9699 


Coördinaten: 201280 / 361900 






9699 


Coördinaten: 201280 / 361900 






9700 


Coördinaten: 201280 / 361900 





ARCHIS-




Coördinaten: 201280 / 361900 






9714 

Toponiem: Gerichtsberg Duitse Bos 


Coördinaten: 202800 / 360700 






9715 

Toponiem: Eppenbroek Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 200030 / 359720 






9716 

Toponiem: Achter Museum Asselt 


Coördinaten: 198800 / 359680 






9716 



Coördinaten: 198800 / 359680 






9718 

Toponiem: Rookhuizen Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199900 / 361000 



269 




9737 


Coördinaten: 201650 / 362330 






9738 


Coördinaten: 201550 / 362550 






9780 


Swalmen 

Coördinaten: 199900 / 361900 






9780 


Swalmen 

Coördinaten: 199900 / 361900 






9803 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





9804 

Toponiem: De Spick Plaats:


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





9805 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





9805 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





9808 


Coördinaten: 201500 / 362400 


Datering: Paleolithicum Midden 




9809 


Coördinaten: 201500 / 362400 






9810 


Coördinaten: 202200 / 360400 





270 


9810 


Coördinaten: 202200 / 360400 






9810 


Coördinaten: 202200 / 360400 


Datering: Paleolithicum 




9810 


Coördinaten: 202200 / 360400 






9811 


Coördinaten: 202000 / 360350 






9811 


Coördinaten: 202000 / 360350 






9812 


Coördinaten: 202000 / 360350 




Economie: landbouwers



9818 

Toponiem: Wieler Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 199800 / 361650 






9818 


Coördinaten: 199800 / 361650 






9818 


Coördinaten: 199800 / 361650 






9832 


Coördinaten: 203200 / 360380 






9832 


Coördinaten: 203200 / 360380 






9832 


Coördinaten: 203200 / 360380 





ARCHIS- 

271 



Swalmen 

Coördinaten: 202500 / 358750 






9833 


Swalmen 

Coördinaten: 202500 / 358750 






9834 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





9834 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





9835 


Swalmen 

Coördinaten: 203480 / 360120 






9836 


Coördinaten: 202000 / 360350







9836 


Coördinaten: 202000 / 360350 






9843 

Toponiem: Wijler Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 199800 / 361400 






9843 


Coördinaten: 199800 / 361400 






9843 


Coördinaten: 199800 / 361400 






9844 


Coördinaten: 199560 / 361500 






9848 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 

272 


(Gwt: VII) 





9849 



Coördinaten: 202500 / 358750 






9850 


Coördinaten: 203200 / 360380 






9854 

Toponiem: Reubenberg Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 201700 / 362100 






9855 



Coördinaten: 199700 / 359150 






9855 

Toponiem: Westelijk Kasteel 

Hillenneedt Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 199700 / 359150 







9858 


Coördinaten: 201500 / 362680 






9858 


Coördinaten: 201500 / 362680 






9870 


Coördinaten: 201500 / 362680 






9879 



Coördinaten: 202500 / 358750 






9880 



Coördinaten: 199700 / 359150 






9880 

Toponiem: Bij Kasteel Hillenraedt 


Coördinaten: 199700 / 359150 




273 



9880 



Coördinaten: 199700 / 359150 






9880 



Coördinaten: 199700 / 359150 






11372 

Toponiem: Swalmen Plaats: Asselt 

Coördinaten: 198000 / 360000 






15246 

Toponiem: Bosstraat Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 203280 / 360490 






15278 

Toponiem: Bonne Aventure Plaats: 


Coördinaten: 196350 / 356200 






15279 

Toponiem: Hatenboer Plaats: 

Roermond


Coördinaten: 195650 / 355850 






15606 

Toponiem: Houtakker Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 201370 / 360640 


(Gwt: VII) 





15609 


Onbekend 

Coördinaten: 201500 / 362680 






15609 


Coördinaten: 201500 / 362680 






15618 

Toponiem: Hatenboer Plaats: 


Coördinaten: 195000 / 356000 






15640 


Coördinaten: 195000 / 356500 





274 


15714 


Swalmen 

Coördinaten: 201370 / 360640 


(Gwt: VII) 





15714 


Swalmen 

Coördinaten: 201370 / 360640 


(Gwt: VII) 





15805 

Toponiem: Munsterplein Plaats: 


Coördinaten: 197000 / 356160 



Complextype: kerk 



15821 

Toponiem: Zwarte Berg Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 198280 / 352820 






15821 

Toponiem: Zwarte Berg Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 198280 / 352820 






15821 

Toponiem: Zwarte Berg Plaats:


Melick 

Coördinaten: 198280 / 352820 






15825 

Toponiem: Maaswielderweg 13 

Roermond Plaats: Roermond 

Coördinaten: 198000 / 357030 






15974 

Toponiem: Dondersberg Plaats: 


Coördinaten: 199000 / 355000 






16023 

Toponiem: Maas Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 194000 / 355000 







16168 

Toponiem: Oudborg Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199560 / 360460 



Complextype: steenbakkerij 



16211 

Toponiem: Ool Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 194000 / 355000 






275 


16212 


Coördinaten: 194000 / 355000 







16212 


Coördinaten: 194000 / 355000 







16212 


Coördinaten: 194000 / 355000 







16217 

Toponiem: De Weerd Plaats: 


Coördinaten: 195500 / 357500 







16261 


Coördinaten: 198250 / 360500 






16273 


Coördinaten: 197000 / 359000








17527 

Toponiem: Huis De Toren; De Thooren 

Plaats: Maasniel 

Coördinaten: 198600 / 356480 



Complextype: versterkt huis 



17533 


Coördinaten: 194000 / 355000 







17541 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





18798 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





18798 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 


276 




18799 



Coördinaten: 199700 / 359150 






18799 



Coördinaten: 199700 / 359150 






18799 



Coördinaten: 199700 / 359150 






18800 

Toponiem: Ten Westen Van Politieburo 


Coördinaten: 200200 / 360380 






19170 

Toponiem: Nabij Kerk Asselt Plaats: 

Asselt 

Coördinaten: 198600 / 359800 






ARCHIS-




Asselt 

Coördinaten: 198600 / 359800 







19170 


Asselt 

Coördinaten: 198600 / 359800 







19170 


Asselt 

Coördinaten: 198600 / 359800 







19171 

Toponiem: Nabij Eppenbeek Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199680 / 360040 






19198 


Swalmen 

Coördinaten: 200060 / 361100 






19198 


277 

Swalmen 

Coördinaten: 200060 / 361100 






19198 


Swalmen 

Coördinaten: 200060 / 361100 






19199 


Coördinaten: 201650 / 362330 






19199 


Coördinaten: 201650 / 362330 






19200 


Swalmen 

Coördinaten: 202500 / 358750 






19200 


Swalmen 

Coördinaten: 202500 / 358750 







19201 


Coördinaten: 203200 / 360380 






19201 


Coördinaten: 203200 / 360380 






19201 


Coördinaten: 203200 / 360380 






19201 


Onbekend 

Coördinaten: 203200 / 360380 






19201 


Coördinaten: 203200 / 360380 






19202 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 



278 



19202 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





19202 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





19335 

Toponiem: Maasnielderweg Plaats: 


Coördinaten: 198100 / 357000 






19336 


Swalmen 

Coördinaten: 199900 / 361900 






19336 


Swalmen 

Coördinaten: 199900 / 361900 





ARCHIS-



Toponiem: Veldstraat Plaats: 


Coördinaten: 197200 / 356300 



Complextype: stad 



19338 

Toponiem: De Maasbongerd Plaats: 

Buggenum 

Coördinaten: 197440 / 360050 




Complextype: huisplaats 



19343 


Coördinaten: 197270 / 356220 




Economie: onbekend 


19359 


Onbekend 

Coördinaten: 203200 / 360380 






19361 

Toponiem: Industrieterrein Heide 

Plaats: Melick 

Coördinaten: 202120 / 353140 






19361 



Coördinaten: 202120 / 353140 


279 





19361 



Coördinaten: 202120 / 353140 






21231 


Onbekend 

Coördinaten: 201760 / 362480 






21272 

Toponiem: Pastoors Wal Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 196900 / 356600 






21273 

Toponiem: Stadhuis Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 196830 / 356470 






21274 

Toponiem: Voorstad St Jacob Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 196580 / 356300 





ARCHIS-



Toponiem: Min Beversstraat Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 197980 / 356240 






21277 

Toponiem: Schoolstraat Plaats: 


Coördinaten: 197270 / 356220 






21288 

Toponiem: Schuitenberg Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 197010 / 355930 






21290 


Coördinaten: 196000 / 356000 






21291 

Toponiem: Hammerveld Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 196400 / 355350 




Complextype: kasteel 



21301 


Melick 

Coördinaten: 201600 / 353500 


280 





21301 


Melick 

Coördinaten: 201600 / 353500 



Complextype: kampement/nederzetting 



21432 

Toponiem: Maalderstraat 36 Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 202180 / 356780 






27094 

Toponiem: Jezuietenstraat Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 196970 / 356430 






27094 


Onbekend 

Coördinaten: 196970 / 356430 



Complextype: klooster 



27094 


Onbekend 

Coördinaten: 196970 / 356430 





ARCHIS-



Toponiem: Trace A 73 Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 199580 / 354500 






27101 


Onbekend 

Coördinaten: 199580 / 354500 






27101 


Onbekend 

Coördinaten: 199580 / 354500 






27139 

Toponiem: Plaats: Herten 

Coördinaten: 195600 / 355140 



Complextype: depositie 



27781 

Toponiem: Oudborg; Oudborch; 

Rathem Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 199690 / 360360 






27783 

Toponiem: Uiterwaard Maas Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 196470 / 357230 



281 




27785 

Toponiem: Kerk Van De H.Laurentius 

Plaats: Maasniel 

Coördinaten: 198760 / 356750 






27790 

Toponiem: Kouleweg Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 199600 / 361400 






27792 

Toponiem: Roerkade; Roer Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 196710 / 356420 


Datering: Onbekend 

Complextype: Beschoeiing 



27792 

Toponiem: Roerkade; Roer Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 196710 / 356420 






28069 


Coördinaten: 196000 / 356000 






28359 

Toponiem: Groenewoud Plaats:


Swalmen 

Coördinaten: 202010 / 360630 






28360 

Toponiem: Vlakte Der Kruiken 


Coördinaten: 200440 / 360440 






28365 

Toponiem: Kerk Asselt Plaats: Asselt 

Coördinaten: 198300 / 360500 






28390 


Coördinaten: 203200 / 360380 






28391 


Swalmen 

Coördinaten: 202500 / 358750 






28392 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 




282 


28392 


Onbekend 

Coördinaten: 201250 / 357700 


(Gwt: VII) 





28393 


Swalmen 

Coördinaten: 199150 / 360850 






28395 

Toponiem: Vlakte Der Kruiken 


Coördinaten: 200440 / 360440 






28396 

Toponiem: Kruiskamp Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 200440 / 360720 






28402 


Coördinaten: 201280 / 361900 






28402 


Coördinaten: 201280 / 361900







28405 

Toponiem: Groenwoud Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 202010 / 360630 



Complextype: villacomplex 



29113 

Toponiem: Middelhoven Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199570 / 360810 






29277 

Toponiem: Turfhei Plaats: Beesel 

Coördinaten: 201540 / 362740 






29299 


Coördinaten: 201750 / 362500 






29302 


Coördinaten: 201750 / 362500 






29389 

Toponiem: Koningsgriend Plaats: 

283 

Onbekend 

Coördinaten: 197000 / 359500 






29389 


Onbekend 

Coördinaten: 197000 / 359500 






29392 

Toponiem: Leeuwen Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 197100 / 358500 







29397 

Toponiem: Lateraalkanaal Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 195000 / 357000 







29403 

Toponiem: Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 198000 / 356500 






29403 


Coördinaten: 198000 / 356500 







29403 


Coördinaten: 198000 / 356500 






29405 

Toponiem: Ratommerveld Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 199250 / 358720 






29406 


Coördinaten: 197880 / 358530 


(Gwt: VII) 





29406 


Coördinaten: 197880 / 358530 


(Gwt: VII) 





29406 


Coördinaten: 197880 / 358530 


(Gwt: VII) 





29406 


Coördinaten: 197880 / 358530 


284 

(Gwt: VII) 





29452 

Toponiem: Hout Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 202200 / 360350 






29452 


Coördinaten: 202200 / 360350 






29452 


Coördinaten: 202200 / 360350 



Complextype: weg 



29459 

Toponiem: Bosheide Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 202500 / 361480 






29459 


Swalmen 

Coördinaten: 202500 / 361480 



Complextype: grafheuvel 



29461 

Toponiem: Plaats:


Coördinaten: 202540 / 358480 






29464 


Coördinaten: 201900 / 358600 






29468 


Coördinaten: 200800 / 361360 






29472 


Coördinaten: 201300 / 357700 


(Gwt: VII) 





29478 


Swalmen 

Coördinaten: 202640 / 360810 






29487 


Swalmen 

Coördinaten: 202710 / 361550 





ARCHIS- 

285 



Swalmen 

Coördinaten: 202770 / 361610 






29489 


Swalmen 

Coördinaten: 202860 / 361690 






29772 

Toponiem: Kroppestraat/Romeinse 

Weg Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 202060 / 360240 






30476 


Coördinaten: 195930 / 357050 




Complextype: heiligdom 



30484 


Coördinaten: 195930 / 357130 



Complextype: heiligdom 



30507 

Toponiem: Plaats: Roggel 

Coördinaten: 196560 / 356700 







30508 


Coördinaten: 196760 / 356310 






30516 

Toponiem: Plaats: Leeuwen 

Coördinaten: 197350 / 358050 






30523 


Onbekend 

Coördinaten: 198040 / 357020 






30527 


Coördinaten: 198100 / 357050 



Complextype: graf (crematie) 



30548 

Toponiem: Maas Plaats: Buggenum 

Coördinaten: 198200 / 360140 







30623 


Coördinaten: 198000 / 359000 



286 





30664 


Swalmen 

Coördinaten: 201290 / 360610 






30664 


Swalmen 

Coördinaten: 201290 / 360610 






30680 


Onbekend 

Coördinaten: 198100 / 356990 






30682 


Swalmen 

Coördinaten: 201200 / 360650 


(Gwt: VII) 





30682 


Swalmen 

Coördinaten: 201200 / 360650 


(Gwt: VII) 






30686 



Coördinaten: 198000 / 357040 






30689 



Coördinaten: 198000 / 357020 






30691 



Coördinaten: 198000 / 357020 






30726 

Toponiem: Wolfsgraaf; Wielerheide; 

Voorvelt Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 202090 / 360760 



Complextype: landweer 



30727 

Toponiem: Wolfsgraaf; Wielerheide; 

Voorvelt Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 201950 / 361230 






30731 

Toponiem: Boeshei; Op Het Maalbroek 

Plaats: Onbekend 

287 

Coördinaten: 201680 / 357210 



Complextype: versterking 



30732 

Toponiem: Boeshei; Op Het Maalbroek 


Coördinaten: 201680 / 357210 



Complextype: schans 



30744 

Toponiem: Wolfsgraaf Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 201610 / 361700 






30746 

Toponiem: Hillenrade; Kasteel 

Hillenraad Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 200180 / 359330 






30750 


Coördinaten: 199300 / 361400 






30754 


Coördinaten: 199600 / 360900 



Complextype: wachtpost 


ARCHIS-



Toponiem: Markt Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 200320 / 360450 






30757 


Swalmen 

Coördinaten: 199570 / 360810 






30758 


Coördinaten: 199000 / 361000 






30758 


Coördinaten: 199000 / 361000 






30758 


Coördinaten: 199000 / 361000 






30760 


Coördinaten: 199540 / 361500 





ARCHIS- 

288 



Coördinaten: 199370 / 361360 






30766 


Onbekend 

Coördinaten: 195000 / 357500 







30766 


Onbekend 

Coördinaten: 195000 / 357500 







30767 

Toponiem: Nielderbroek Plaats: 

Maasniel 

Coördinaten: 198460 / 356250 






30768 


Coördinaten: 198100 / 356990 






30770 


Coördinaten: 196040 / 357300 


Datering: Romeinse tijd





30807 

Toponiem: Dionysiuskerk; Asselterhof 


Coördinaten: 198600 / 359650 







30809 


Coördinaten: 198000 / 359000 







30812 

Toponiem: Museum Plaats: Asselt 

Coördinaten: 198660 / 359670 




Complextype: kerk? 



30812 

Toponiem: Museum Plaats: Asselt 

Coördinaten: 198660 / 359670 




Complextype: kerkhof 



30827 



Coördinaten: 198600 / 359650 






289 


30839 



Coördinaten: 198600 / 359660 







30839 



Coördinaten: 198600 / 359660 







30895 


Coördinaten: 203170 / 360340 






30896 

Toponiem: Rietweg Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 201610 / 358790 






30900 


Coördinaten: 200000 / 359000 






30901 


Swalmen 

Coördinaten: 201900 / 360660 

Bodem: Vorstvaaggronden (Gwt: VII)



Complextype: villacomplex 



30911 


Coördinaten: 202000 / 360350 






31028 

Toponiem: Schuitenberg/Stadhuis 


Coördinaten: 197010 / 355930 






31169 

Toponiem: Maasoever Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 196000 / 356500 







31497 

Toponiem: De Heistert; Luzenkamp 


Coördinaten: 201500 / 354500 






31520 

Toponiem: Stationsstraat Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 200320 / 360940 



Complextype: graf (urnenveld) 


ARCHIS- 

290 


Toponiem: Plaats: Schondeln 

Coördinaten: 197620 / 353910 






31524 


Coördinaten: 197620 / 353910 






31524 


Coördinaten: 197620 / 353910 






31524 


Coördinaten: 197620 / 353910 






31527 

Toponiem: Rattommerveld Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 199300 / 353410 






31529 


Swalmen 

Coördinaten: 201200 / 359880 







31549 

Toponiem: Maasnielder Beek Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 199660 / 354770 

Bodem: Venige beekdalgronden (Gwt: 

II) 





31553 

Toponiem: Hillenraad Plaats: 

Boukoul 

Coördinaten: 201220 / 359500 






31553 


Boukoul 

Coördinaten: 201220 / 359500 






31553 


Boukoul 

Coördinaten: 201220 / 359500 






31558 


Swalmen 

Coördinaten: 201280 / 359430 






31559 

Toponiem: Bosstraat Plaats: 

Swalmen 

291 

Coördinaten: 202200 / 360900 






31571 

Toponiem: Schondeln Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 197670 / 354060 







31593 

Toponiem: Rattommerveld Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 198740 / 353340 






31593 


Coördinaten: 198740 / 353340 






31613 

Toponiem: Ool Plaats: Ool 

Coördinaten: 193650 / 355850 






31615 


Coördinaten: 194000 / 355000 








31625 

Toponiem: Kroppestraat Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 202300 / 360210 






31626 


Coördinaten: 194200 / 355320 







31626 


Coördinaten: 194200 / 355320 







31626 


Coördinaten: 194200 / 355320 







31626 


Coördinaten: 194200 / 355320 







31626 


Coördinaten: 194200 / 355320 


292 






31641 

Toponiem: Heytweg Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 201240 / 361420 






31650 

Toponiem: Eppenbroek Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 200030 / 359720 






31653 


Coördinaten: 201000 / 358000 






31654 

Toponiem: Prinsendijk Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 202000 / 361000 






31661 

Toponiem: Hoogterras Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 202860 / 360760 





ARCHIS-




Swalmen 

Coördinaten: 202860 / 360710 






31668 


Swalmen 

Coördinaten: 202880 / 360660 






31669 


Swalmen 

Coördinaten: 202850 / 360610 






31672 


Swalmen 

Coördinaten: 202862 / 360651 






31673 


Swalmen 

Coördinaten: 202925 / 360700 






31673 


Swalmen 

Coördinaten: 202925 / 360700 


293 





31674 


Swalmen 

Coördinaten: 202900 / 360700 






31690 


Swalmen 

Coördinaten: 202980 / 360640 






31703 


Swalmen 

Coördinaten: 202970 / 360620 






31705 


Swalmen 

Coördinaten: 202910 / 360650 






31720 


Swalmen 

Coördinaten: 202880 / 361060 





ARCHIS-




Swalmen 

Coördinaten: 202230 / 360190 






31746 

Toponiem: Maasniel Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 198100 / 357050 






31769 

Toponiem: Keulsebaan Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 201900 / 353010 






31769 


Coördinaten: 201900 / 353010 






31770 


Melick 

Coördinaten: 200850 / 353210 






31770 


Melick 

Coördinaten: 200850 / 353210 



294 




31773 

Toponiem: Keulse Baan Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 200730 / 353270 






31775 

Toponiem: De Meer Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 201570 / 352740 






31776 


Coördinaten: 200120 / 353190 






31776 


Coördinaten: 200120 / 353190 






31779 

Toponiem: Melicker Heide Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 200760 / 353560 






31829 




Coördinaten: 198020 / 357030 






31832 

Toponiem: De Sneppen Plaats: 


Coördinaten: 196500 / 358750 







31837 


Coördinaten: 198000 / 360000 






32894 

Toponiem: Hamstraat-Munsterplein 


Coördinaten: 197110 / 356190 






32894 

Toponiem: Hamstraat-Munsterplein 


Coördinaten: 197110 / 356190 






33306 

Toponiem: Maas Plaats: Ool 

Coördinaten: 194350 / 355830 





295 


33370 



Coördinaten: 201500 / 354500 






33370 



Coördinaten: 201500 / 354500 






33403 

Toponiem: Kruisherenstraat Plaats: 


Coördinaten: 197250 / 356050 



Complextype: industrie 



33403 

Toponiem: Kruisherenstraat Plaats: 


Coördinaten: 197250 / 356050 






33446 

Toponiem: Zwartenberg Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 197850 / 353400 






33446 

Toponiem: Zwartenberg Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 197850 / 353400







33461 


Coördinaten: 194000 / 353000 







33462 

Toponiem: Oldenburg (De Borg; 

Oudenborg) Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 194850 / 353950 







33756 

Toponiem: Notenboom Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 198150 / 355900 






33761 


Coördinaten: 196000 / 355000 






33763 


Coördinaten: 196000 / 355000 





ARCHIS- 

296 



Coördinaten: 196000 / 355000 






33763 


Coördinaten: 196000 / 355000 






33764 


Coördinaten: 196000 / 355000 






33769 


Coördinaten: 196000 / 355000 






33769 


Coördinaten: 196000 / 355000 






33769 


Coördinaten: 196000 / 355000 






33769



Coördinaten: 196000 / 355000 






33775 


Coördinaten: 196000 / 355000 






33779 

Toponiem: Maastrichterweg; Roerbrug 


Coördinaten: 197130 / 355300 






33779 



Coördinaten: 197130 / 355300 






33779 



Coördinaten: 197130 / 355300 






33823 


Onbekend 

Coördinaten: 195760 / 354660 





297 


33877 

Toponiem: Ratommer Veld Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 200100 / 352600 






33878 

Toponiem: Thuserhof Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 200960 / 355170 


(Gwt: VII) 





33879 


Onbekend 

Coördinaten: 200960 / 355170 


(Gwt: VII) 





33881 


Onbekend 

Coördinaten: 200960 / 355170 


(Gwt: VII) 





34252 

Toponiem: Maas Plaats: Linne 

Coördinaten: 193950 / 353525 

Bodem: Opgehoogd (Gwt: -) 





34254


Toponiem: Kerk V.D. H.Michael; 


Coördinaten: 195330 / 354800 






34259 

Toponiem: Ooldergriend; Maas 


Coördinaten: 193000 / 355000 







34297 

Toponiem: De Borg; Borch; Oudenborg 


Coördinaten: 194850 / 353950 







34308 

Toponiem: Munsterkerk Plaats: 


Coördinaten: 197400 / 356190 






34375 

Toponiem: Drususberg; Drusiusberg 


Coördinaten: 193950 / 354500 




Complextype: motte 



34377 

Toponiem: Drususberg; Drususheuvel 


Coördinaten: 193950 / 354500 

298 







34398 

Toponiem: Munsterplein; 

Cuypersmonument Plaats: Roermond 

Coördinaten: 197050 / 356140 






34398 

Toponiem: Munsterplein; 

Cuypersmonument Plaats: Roermond 

Coördinaten: 197050 / 356140 






34403 


Coördinaten: 196800 / 356250 






34497 

Toponiem: Huis Hattem; Plaats: 


Coördinaten: 196980 / 354800 






34520 

Toponiem: Spoorweg-Emplacement 


Coördinaten: 197400 / 356000 







34688 


Coördinaten: 195000 / 355500 







34708 

Toponiem: Kitskesberg Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 199000 / 354000 






34761 

Toponiem: Hatenboer Plaats: Herten 

Coördinaten: 195000 / 355000 


(Gwt: VII) 





34767 


Coördinaten: 195000 / 355000 


(Gwt: VII) 





34821 

Toponiem: Plaats: Melick 

Coördinaten: 201000 / 354000 






34833 


Coördinaten: 201000 / 354000 



299 




36488 

Toponiem: Maas Plaats: Herten 

Coördinaten: 195000 / 355000 


(Gwt: VII) 





36698 

Toponiem: Musschenberg Plaats: 

Herten 

Coördinaten: 195900 / 354400 


(Gwt: VII) 





36742 

Toponiem: Baggergat Plaats: Ool 

Coördinaten: 194350 / 355100 







37010 


Asselt 

Coördinaten: 197600 / 360100 







37010 


Asselt 

Coördinaten: 197600 / 360100 








38430 

Toponiem: Grintgat Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 194000 / 355000 







38433 

Toponiem: Roodebrug Plaats: 


Coördinaten: 195900 / 355740 



Complextype: brug 



38434 

Toponiem: Paardestal Plaats: 


Coördinaten: 195700 / 356000 






38438 


Coördinaten: 194000 / 355000 







38442 


Coördinaten: 194000 / 355000 







38448 


300 

Coördinaten: 194000 / 353000 







38493 

Toponiem: Grintgat Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 194000 / 353000 







38496 


Swalmen 

Coördinaten: 201900 / 360660 






38500 

Toponiem: Straat Plaats: Straat 

Coördinaten: 200550 / 355400 


(Gwt: VII) 





38504 

Toponiem: Visserstoren Plaats: 


Coördinaten: 196700 / 356400 



Complextype: wal 



38528 

Toponiem: Rattentoren Plaats: 


Coördinaten: 196740 / 356520 



Complextype: versterking




38529 

Toponiem: De Weerd Plaats: 


Coördinaten: 195500 / 357500 







38537 

Toponiem: Godsweerder-Singel 


Coördinaten: 197350 / 356460 






40655 


Coördinaten: 194100 / 355700 







43364 

Toponiem: Turfhei; Heide Noord 


Coördinaten: 201501 / 362455 






43364 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






43364 

301 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






43364 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






43364 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






44172 


Herten 

Coördinaten: 195900 / 354400 


(Gwt: VII) 





44172 


Herten 

Coördinaten: 195900 / 354400 


(Gwt: VII) 





44172 


Herten 

Coördinaten: 195900 / 354400 

Bodem: Hoge bruine enkeerdgronden


(Gwt: VII) 





44172 


Herten 

Coördinaten: 195900 / 354400 


(Gwt: VII) 





44172 


Herten 

Coördinaten: 195900 / 354400 


(Gwt: VII) 





44201 



Coördinaten: 199680 / 353380 






44202 



Coördinaten: 199750 / 353600 






44202 



Coördinaten: 199750 / 353600 





302 


44202 



Coördinaten: 199750 / 353600 






44202 



Coördinaten: 199750 / 353600 






44451 


Coördinaten: 201020 / 361700 






44451 


Coördinaten: 201020 / 361700 






44452 

Toponiem: Nieuwenhof Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199520 / 360280 






44452 


Swalmen 

Coördinaten: 199520 / 360280 

Bodem: Radebrikgronden (Gwt: VII)






44452 


Swalmen 

Coördinaten: 199520 / 360280 






44545 


Swalmen 

Coördinaten: 201400 / 361450 






44643 

Toponiem: Roersingel Plaats: 


Coördinaten: 196749 / 356165 






44643 

Toponiem: Roersingel Plaats: 


Coördinaten: 196749 / 356165 






44914 

Toponiem: Groot-Seminarie Plaats: 


Coördinaten: 197115 / 356472 





ARCHIS- 

303 


Toponiem: Groot Seminarie Plaats: 


Coördinaten: 197100 / 356556 






45359 


Swalmen 

Coördinaten: 201303 / 361503 






45363 

Toponiem: Zwartbroekplein Plaats: 


Coördinaten: 197075 / 355750 






45363 


Coördinaten: 197075 / 355750 






45407 

Toponiem: Maas Plaats: Ool 

Coördinaten: 193400 / 355700 






45427 


Coördinaten: 194500 / 356200 








46076 

Toponiem: Swalmerstraat Plaats: 


Coördinaten: 197165 / 356625 






46549 


Herten 

Coördinaten: 195867 / 354280 


(Gwt: VII) 





46549 


Herten 

Coördinaten: 195867 / 354280 


(Gwt: VII) 





46549 


Herten 

Coördinaten: 195867 / 354280 


(Gwt: VII) 





46594 


Swalmen 

Coördinaten: 199970 / 360840 





304 


46594 


Swalmen 

Coördinaten: 199970 / 360840 



Complextype: akker 



46594 


Swalmen 

Coördinaten: 199970 / 360840 






46594 


Swalmen 

Coördinaten: 199970 / 360840 






46595 


Swalmen 

Coördinaten: 199760 / 360660 






46595 


Swalmen 

Coördinaten: 199760 / 360660 






46595 


Swalmen 

Coördinaten: 199760 / 360660







46595 


Swalmen 

Coördinaten: 199760 / 360660 






46599 



Coördinaten: 201551 / 362599 






46599 



Coördinaten: 201551 / 362599 






46599 



Coördinaten: 201551 / 362599 






46599 



Coördinaten: 201551 / 362599 





305 


46601 



Coördinaten: 201501 / 362455 






46601 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






46601 



Coördinaten: 201501 / 362455 






46601 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






47150 

Toponiem: Syperhof Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199150 / 359000 






47150 


Swalmen 

Coördinaten: 199150 / 359000







47150 


Swalmen 

Coördinaten: 199150 / 359000 






47150 


Swalmen 

Coördinaten: 199150 / 359000 






47150 


Swalmen 

Coördinaten: 199150 / 359000 






47150 


Swalmen 

Coördinaten: 199150 / 359000 






47150 


Coördinaten: 199150 / 359000 





ARCHIS- 

306 


Toponiem: Biesweerd 1 Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 198382 / 361793 




Complextype: schip 



48598 


Coördinaten: 195687 / 354054 

Bodem: Roergronden (Gwt: VII) 





48598 


Coördinaten: 195687 / 354054 






48967 


Swalmen 

Coördinaten: 201180 / 359780 






49055 

Toponiem: Hanssumer Weerd 

Plaats: Rijkel 

Coördinaten: 198457 / 362610 






49055 



Coördinaten: 198457 / 362610 


Datering: Middeleeuwen Laat





49055 



Coördinaten: 198457 / 362610 






49057 


Coördinaten: 198467 / 362646 







49057 


Coördinaten: 198467 / 362646 



Datering: historie 




49059 

Toponiem: Hanssumerweerd Plaats: 

Rijkel 

Coördinaten: 198466 / 362686 







49061 


Rijkel 

Coördinaten: 198450 / 362754 






307 


49063 


Coördinaten: 198433 / 362822 







49067 


Coördinaten: 198382 / 362913 






49069 


Rijkel 

Coördinaten: 198383 / 362923 






49069 


Coördinaten: 198383 / 362923 






49078 


Rijkel 

Coördinaten: 198465 / 362413 






49080 


Coördinaten: 198464 / 362450 







49082 


Klein Hanssum 

Coördinaten: 198464 / 362436 






49084 


Klein Hanssum 

Coördinaten: 198470 / 362486 






49086 

Toponiem: Hansumerweerd Plaats: 

Klein Hanssum 

Coördinaten: 198486 / 362495 







49088 


Klein Hanssum 

Coördinaten: 198479 / 362526 







49088 


Klein Hanssum 

Coördinaten: 198479 / 362526 






308 


49090 


Coördinaten: 198482 / 362519 







49092 


Klein Hanssum 

Coördinaten: 198476 / 362437 







49094 


Klein Hanssum 

Coördinaten: 198474 / 362370 







49096 


Plaats: Klein Hanssum 

Coördinaten: 198479 / 362421 







49098 

Toponiem: Biesweerd Plaats: Wieler 

Coördinaten: 198454 / 362259 







49100



Rijkel 

Coördinaten: 198459 / 362819 







49100 


Rijkel 

Coördinaten: 198459 / 362819 







49102 


Coördinaten: 198428 / 362917 







49104 


Rijkel 

Coördinaten: 198433 / 362905 







49106 


Rijkel 

Coördinaten: 198455 / 362830 







49108 


Rijkel 

309 

Coördinaten: 198463 / 362804 







49110 


Rijkel 

Coördinaten: 198464 / 362795 







49110 


Rijkel 

Coördinaten: 198464 / 362795 







49112 


Rijkel 

Coördinaten: 198483 / 362729 







49114 

Toponiem: Biesweerd Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 198387 / 361810 







49116 


Swalmen 

Coördinaten: 198350 / 361450








49116 


Swalmen 

Coördinaten: 198350 / 361450 







49118 


Swalmen 

Coördinaten: 198379 / 361788 







49118 


Swalmen 

Coördinaten: 198379 / 361788 







49121 


Coördinaten: 198355 / 361691 







49121 


Coördinaten: 198355 / 361691 




310 




49121 


Coördinaten: 198355 / 361691 







49121 


Coördinaten: 198355 / 361691 







49123 


Coördinaten: 198355 / 361700 







49123 


Coördinaten: 198355 / 361700 







49125 


Coördinaten: 198355 / 361710 







49125



Coördinaten: 198355 / 361710 







49127 


Coördinaten: 198355 / 361720 







49135 


Coördinaten: 198355 / 361680 







49137 


Coördinaten: 198328 / 361460 







49139 


Coördinaten: 198355 / 361670 







49141 


Coördinaten: 198355 / 361660 





311 



49141 


Coördinaten: 198355 / 361660 







49149 


Coördinaten: 198350 / 361385 







49149 


Coördinaten: 198350 / 361385 







49250 

Toponiem: Bronkweg Plaats: Melick 

Coördinaten: 198595 / 353100 






49255 

Toponiem: Rattommerweg Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 198980 / 353425 






49257 

Toponiem: Oude Keulse Baan 

Plaats: Roermond


Coördinaten: 199100 / 353550 






50990 

Toponiem: Ezelspoort Plaats: 


Coördinaten: 196766 / 356116 






51019 

Toponiem: Kartuis/ Bethlehemstraat 


Coördinaten: 197050 / 356500 






51019 

Toponiem: Kartuis/ Bethlehemstraat 


Coördinaten: 197050 / 356500 






51021 

Toponiem: Jesuitenstraat Plaats: 


Coördinaten: 196996 / 356415 






51029 

Toponiem: Rotonde Roersingel 


Coördinaten: 196675 / 356225 





312 


51035 

Toponiem: Wilhelminasingel 3 


Coördinaten: 197296 / 356670 






51037 

Toponiem: Huize Casimir Plaats: 


Coördinaten: 197350 / 356725 






51091 

Toponiem: Herten Wolfsberg Plaats: 

Herten 

Coördinaten: 195400 / 353650 






51126 

Toponiem: Stationspark Plaats: 


Coördinaten: 197560 / 356210 






51206 

Toponiem: Broekhin Noord Plaats: 


Coördinaten: 198620 / 357830 






51206 

Toponiem: Broekhin Noord Plaats: 



Coördinaten: 198620 / 357830 






51208 

Toponiem: Oude Baan Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199708 / 359618 

Bodem: Daalbrikgronden (Gwt: VI) 





51214 


Herten 

Coördinaten: 195750 / 354400 


(Gwt: VII) 





51356 


Coördinaten: 203150 / 360360 






51356 


Coördinaten: 203150 / 360360 






51751 


Coördinaten: 195000 / 355000 


(Gwt: VII) 




313 


51751 


Coördinaten: 195000 / 355000 


(Gwt: VII) 





51879 


Melick 

Coördinaten: 198700 / 353800 

Bodem: Gooreerdgronden (Gwt: VI) 





51879 


Melick 

Coördinaten: 198700 / 353800 






51915 

Toponiem: Kerkhof Plaats: 


Coördinaten: 198380 / 353580 






51921 

Toponiem: Plaats: Roermond 

Coördinaten: 199100 / 353160 






51925 


Coördinaten: 198850 / 359740 

Bodem: Ooivaaggronden (oud) (Gwt: 

VII)






51925 


Coördinaten: 198850 / 359740 


VII) 





51927 



Coördinaten: 198600 / 358130 






51927 



Coördinaten: 198600 / 358130 






51929 


Coördinaten: 202200 / 360400 






51931 


Coördinaten: 201800 / 360300 


(Gwt: VII) 





51937 

314 

Toponiem: Plaats: Merum 

Coördinaten: 195580 / 353900 






51937 


Coördinaten: 195580 / 353900 






51939 

Toponiem: 'T Roermondse Veld 


Coördinaten: 198500 / 353380 






51941 


Coördinaten: 199100 / 353160 






51954 


Herten 

Coördinaten: 195980 / 354320 


(Gwt: VII) 





51954 


Herten 

Coördinaten: 195980 / 354320 


(Gwt: VII) 






51954 


Herten 

Coördinaten: 195980 / 354320 


(Gwt: VII) 





51954 


Herten 

Coördinaten: 195980 / 354320 


(Gwt: VII) 





51954 


Coördinaten: 195980 / 354320 


(Gwt: VII) 





51981 


Coördinaten: 201550 / 362550 






51981 

Toponiem: Turfhei Plaats: Beesel 

Coördinaten: 201550 / 362550 






51985 


Coördinaten: 201750 / 362500 

315 






51985 


Coördinaten: 201750 / 362500 






52035 

Toponiem: Waterwingebied W.M.L. 

Plaats: Herten 

Coördinaten: 195540 / 354760 






52401 


Swalmen 

Coördinaten: 201800 / 360740 






52405 


Coördinaten: 202000 / 360500 






52405 


Coördinaten: 202000 / 360500 






52421 

Toponiem: Plaats: Roermond


Coördinaten: 197360 / 356420 






52583 

Toponiem: Hawinkel Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 200500 / 361500 






52585 

Toponiem: Asselterhof Plaats: Asselt 

Coördinaten: 198780 / 359680 



Complextype: walburcht 



54329 


Coördinaten: 195725 / 353700 



Complextype: huisplaats 



54329 


Coördinaten: 195725 / 353700 






54329 


Coördinaten: 195725 / 353700 






54329 


316 

Coördinaten: 195725 / 353700 






54329 


Coördinaten: 195725 / 353700 






54375 

Toponiem: Aan De Rijksweg Plaats: 

Aan de Rijksweg 

Coördinaten: 195400 / 353000 






54375 


Aan de Rijksweg 

Coördinaten: 195400 / 353000 






55675 


Maasniel 

Coördinaten: 198769 / 356752 






55882 

Toponiem: Roermond-Markt Plaats: 


Coördinaten: 196792 / 356423 







56640 

Toponiem: Asenray; Dorpsstraat 


Coördinaten: 200570 / 356600 


(Gwt: V) 





56640 



Coördinaten: 200570 / 356600 


(Gwt: V) 





56640 



Coördinaten: 200570 / 356600 


(Gwt: V) 





121179 


Coördinaten: 199560 / 361500 






121180 


Coördinaten: 198610 / 359680 




Complextype: kerkheuvel 



121184 


317 

Coördinaten: 201900 / 358600 






121310 

Toponiem: Hoosterhof Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199900 / 361900 






121311 


Coördinaten: 199250 / 358720 






121312 



Coördinaten: 198800 / 359680 






121313 



Coördinaten: 199700 / 359150 






121313 



Coördinaten: 199700 / 359150 







121343 


Coördinaten: 201800 / 362480 






121344 



Coördinaten: 202500 / 358870 






121356 


Onbekend 

Coördinaten: 199100 / 361050 






121361 


Onbekend 

Coördinaten: 199250 / 353750 






121361 


Coördinaten: 199250 / 353750 






121401 


Coördinaten: 201250 / 357750 


(Gwt: VII) 


318 




130477 


Coördinaten: 199500 / 353854 






130477 


Coördinaten: 199500 / 353854 






130477 


Coördinaten: 199500 / 353854 






130478 


Coördinaten: 199299 / 353731 






130478 


Coördinaten: 199299 / 353731 






130479 


Coördinaten: 199463 / 353686 



Complextype: weg




130480 


Coördinaten: 199744 / 353591 






130481 


Coördinaten: 199778 / 353542 






130481 


Coördinaten: 199778 / 353542 






130481 


Coördinaten: 199778 / 353542 






130482 


Coördinaten: 200090 / 353345 






130483 


Coördinaten: 200560 / 353436 





319 


130484 


Coördinaten: 200058 / 353563 






130485 


Coördinaten: 200181 / 353436 






130486 


Coördinaten: 199878 / 353681 






130487 


Coördinaten: 199828 / 353716 






130488 

Toponiem: Heide-Roerstreek Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 200671 / 353333 






130488 

Toponiem: Heide-Roerstreek Plaats: 

Melick 

Coördinaten: 200671 / 353333 







130489 



Coördinaten: 199868 / 353341 






130489 


Coördinaten: 199868 / 353341 






130490 



Coördinaten: 199690 / 353369 






130502 

Toponiem: Heide Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 201200 / 361900 






130502 


Coördinaten: 201200 / 361900 






130502 


Coördinaten: 201200 / 361900 



320 




130502 


Coördinaten: 201200 / 361900 






130504 


Coördinaten: 201240 / 362000 






130504 


Coördinaten: 201240 / 362000 






130504 


Coördinaten: 201240 / 362000 






130504 


Coördinaten: 201240 / 362000 






130506 

Toponiem: Baxhof Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 200898 / 361770 


(Gwt: III) 

Datering: Nieuwe tijd





130507 

Toponiem: Kasteelresten Oudborg 


Coördinaten: 199586 / 360465 






130508 


Onbekend 

Coördinaten: 201242 / 362268 


(Gwt: III) 





130509 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






130512 


Coördinaten: 201220 / 362020 






130512 


Coördinaten: 201220 / 362020 






130513 

Toponiem: Bussereind Plaats: 

321 

Onbekend 

Coördinaten: 201370 / 362140 






130517 


Onbekend 

Coördinaten: 201765 / 362502 






130518 


Coördinaten: 201020 / 361700 






130518 


Coördinaten: 201020 / 361700 






130518 


Coördinaten: 201020 / 361700 






130518 


Coördinaten: 201020 / 361700 






130518



Coördinaten: 201020 / 361700 






130518 


Coördinaten: 201020 / 361700 






130522 


Onbekend 

Coördinaten: 200640 / 361290 


(Gwt: III) 





130523 

Toponiem: Asseltseweg Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199500 / 360085 






130523 


Swalmen 

Coördinaten: 199500 / 360085 






130523 


Swalmen 

Coördinaten: 199500 / 360085 





322 


130523 


Swalmen 

Coördinaten: 199500 / 360085 






130523 


Swalmen 

Coördinaten: 199500 / 360085 






130524 


Onbekend 

Coördinaten: 201551 / 362599 






130524 


Onbekend 

Coördinaten: 201551 / 362599 






130524 



Coördinaten: 201551 / 362599 






130525 


Plaats: Swalmen


Coördinaten: 201501 / 362455 






130525 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






130525 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






130525 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






130525 


Swalmen 

Coördinaten: 201501 / 362455 






130526 

Toponiem: Swalmdal Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199572 / 360253 





323 


130526 


Swalmen 

Coördinaten: 199572 / 360253 






130526 


Swalmen 

Coördinaten: 199572 / 360253 






130526 


Swalmen 

Coördinaten: 199572 / 360253 






130528 


Onbekend 

Coördinaten: 201480 / 362370 






130528 


Onbekend 

Coördinaten: 201480 / 362370 






130531 


Onbekend


Coördinaten: 199480 / 359950 






130531 


Onbekend 

Coördinaten: 199480 / 359950 






130532 


Onbekend 

Coördinaten: 199443 / 360103 






130532 


Onbekend 

Coördinaten: 199443 / 360103 






130533 

Toponiem: Station Plaats: Onbekend 

Coördinaten: 200010 / 360870 






130533 


Coördinaten: 200010 / 360870 





ARCHIS- 

324 



Coördinaten: 200010 / 360870 






130533 


Coördinaten: 200010 / 360870 






130534 


Onbekend 

Coördinaten: 199970 / 360910 






130534 


Onbekend 

Coördinaten: 199970 / 360910 






130534 


Onbekend 

Coördinaten: 199970 / 360910 






130534 


Onbekend 

Coördinaten: 199970 / 360910 







130535 


Swalmen 

Coördinaten: 199760 / 360660 






130535 


Swalmen 

Coördinaten: 199760 / 360660 






130535 


Swalmen 

Coördinaten: 199760 / 360660 






130535 

Toponiem: Fabriek Plaats: 

Onbekend 

Coördinaten: 199760 / 360660 






130536 


Coördinaten: 200660 / 361370 


(Gwt: III) 





130775 


325 

Coördinaten: 199400 / 359800 






130775 


Coördinaten: 199400 / 359800 






130775 


Coördinaten: 199400 / 359800 






130775 


Coördinaten: 199400 / 359800 






130776 


Coördinaten: 199290 / 359500 






130776 


Coördinaten: 199290 / 359500 






130776 


Coördinaten: 199290 / 359500







130776 


Coördinaten: 199290 / 359500 






130777 


Coördinaten: 199240 / 359450 






130777 


Coördinaten: 199240 / 359450 






130777 


Coördinaten: 199240 / 359450 






130778 


Coördinaten: 199240 / 359370 






130778 


Coördinaten: 199240 / 359370 


326 





130778 


Coördinaten: 199240 / 359370 






130778 


Coördinaten: 199240 / 359370 






130779 


Coördinaten: 199220 / 359280 






130779 


Coördinaten: 199220 / 359280 






130779 


Coördinaten: 199220 / 359280 






130779 


Coördinaten: 199220 / 359280 


Datering: Middeleeuwen Vroeg





130779 


Coördinaten: 199220 / 359280 






130779 


Coördinaten: 199220 / 359280 






130779 


Coördinaten: 199220 / 359280 






130780 



Coördinaten: 199110 / 359050 






130780 



Coördinaten: 199110 / 359050 






130780 



Coördinaten: 199110 / 359050 

327 






130780 



Coördinaten: 199110 / 359050 






130780 



Coördinaten: 199110 / 359050 






130781 

Toponiem: N271 Plaats: Roermond 

Coördinaten: 199130 / 358770 


VII) 





130781 


Coördinaten: 199130 / 358770 


VII) 





130782 


Coördinaten: 199200 / 358540 


VII) 






130782 


Coördinaten: 199200 / 358540 


VII) 





130782 


Coördinaten: 199200 / 358540 


VII) 





130782 


Coördinaten: 199200 / 358540 


VII) 





130783 

Toponiem: Leygraaf Plaats: 


Coördinaten: 199550 / 357740 






130783 



Coördinaten: 199550 / 357740 






130784 


Coördinaten: 199740 / 357340 


328 





130784 


Coördinaten: 199740 / 357340 






130784 


Coördinaten: 199740 / 357340 






130785 

Toponiem: Elmpterweg Plaats: 


Coördinaten: 199740 / 357420 






130785 



Coördinaten: 199740 / 357420 






130785 



Coördinaten: 199740 / 357420 






130786 

Toponiem: Elmpterweg Plaats:



Coördinaten: 199710 / 357570 






130786 



Coördinaten: 199710 / 357570 






130787 

Toponiem: Oude Terbaanse Weg 


Coördinaten: 199100 / 354860 






130787 



Coördinaten: 199100 / 354860 






130787 



Coördinaten: 199100 / 354860 






130787 



Coördinaten: 199100 / 354860 





329 


130788 


Coördinaten: 198930 / 354980 






130788 


Coördinaten: 198930 / 354980 






130788 


Coördinaten: 198930 / 354980 






130788 


Coördinaten: 198930 / 354980 






130789 

Toponiem: Maasnielder Plaats: 


Coördinaten: 198940 / 354670 






130789 



Coördinaten: 198940 / 354670 







130789 



Coördinaten: 198940 / 354670 






130789 



Coördinaten: 198940 / 354670 






130789 


Coördinaten: 198940 / 354670 






130790 



Coördinaten: 199540 / 355190 






130790 



Coördinaten: 199540 / 355190 






130790 



330 

Coördinaten: 199540 / 355190 






130790 



Coördinaten: 199540 / 355190 






130873 



Coördinaten: 199235 / 358560 






130873 



Coördinaten: 199235 / 358560 






130873 



Coördinaten: 199235 / 358560 






130873 



Coördinaten: 199235 / 358560 







130873 



Coördinaten: 199235 / 358560 






130874 

Toponiem: Intratuin Plaats: 


Coördinaten: 199750 / 357450 






130874 



Coördinaten: 199750 / 357450 






130874 



Coördinaten: 199750 / 357450 






130874 



Coördinaten: 199750 / 357450 






130874 



331 

Coördinaten: 199750 / 357450 






130874 



Coördinaten: 199750 / 357450 






130874 


Coördinaten: 199750 / 357450 






130875 

Toponiem: -Kilometerpaal 50 Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199254 / 359260 






130875 

Toponiem: -Kilometerpaal 50 Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199254 / 359260 






130876 


Coördinaten: 199125 / 359260 





ARCHIS-




Coördinaten: 199125 / 359260 






130876 


Coördinaten: 199125 / 359260 






130877 

Toponiem: Kloosterhof Plaats: 


Coördinaten: 199060 / 354856 






130877 


Coördinaten: 199060 / 354856 






130878 



Coördinaten: 199971 / 354977 


II) 





130878 



Coördinaten: 199971 / 354977 


II) 


332 




130878 


Coördinaten: 199971 / 354977 


II) 





130879 

Toponiem: Spoorlijn Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 199306 / 359640 






130880 



Coördinaten: 199285 / 358449 






130881 



Coördinaten: 199679 / 357498 






130882 



Coördinaten: 199710 / 354755 


II) 




ARCHIS-





Coördinaten: 199710 / 354755 


II) 





130883 



Coördinaten: 199060 / 354856 






130884 

Toponiem: Straat Plaats: Roermond 

Coördinaten: 199930 / 355590 






130884 


Coördinaten: 199930 / 355590 






130885 


Coördinaten: 199980 / 355600 






130885 


Coördinaten: 199980 / 355600 





333 


130885 


Coördinaten: 199980 / 355600 






130886 


Coördinaten: 200030 / 355770 






130886 


Coördinaten: 200030 / 355770 






130886 


Coördinaten: 200030 / 355770 






130886 


Coördinaten: 200030 / 355770 






130887 

Toponiem: Leijgraaf Plaats: 


Coördinaten: 200040 / 355870 







130888 

Toponiem: Laatweg Plaats: 


Coördinaten: 199760 / 357130 






130888 

Toponiem: Laatweg Plaats: 


Coördinaten: 199760 / 357130 






130889 

Toponiem: Tegelerije Plaats: 


Coördinaten: 199810 / 357750 






130889 



Coördinaten: 199810 / 357750 






130889 



Coördinaten: 199810 / 357750 






130890 

Toponiem: Heidebaan Plaats: 


334 

Coördinaten: 198840 / 354470 






130891 



Coördinaten: 199750 / 357450 






130892 



Coördinaten: 199625 / 357700 






130893 



Coördinaten: 199260 / 354900 






130893 



Coördinaten: 199260 / 354900 






130893 



Coördinaten: 199260 / 354900 







130893 



Coördinaten: 199260 / 354900 






130893 



Coördinaten: 199260 / 354900 






130893 


Coördinaten: 199260 / 354900 






130894 

Toponiem: Leijgraaf Plaats: 


Coördinaten: 199235 / 358560 






130895 

Toponiem: N271 Plaats: Swalmen 

Coördinaten: 199125 / 358900 


VII) 





130895 


Coördinaten: 199125 / 358900 


335 

VII) 





130895 


Coördinaten: 199125 / 358900 


VII) 





130895 


Coördinaten: 199125 / 358900 


VII) 





130895 


Coördinaten: 199125 / 358900 


VII) 





131024 

Toponiem: Gerbergaweg Plaats: 

Merum 

Coördinaten: 195310 / 353545 






131025 


Merum 

Coördinaten: 195310 / 353700 







131025 


Merum 

Coördinaten: 195310 / 353700 






131025 


Merum 

Coördinaten: 195310 / 353700 






131026 


Merum 

Coördinaten: 195220 / 353610 






131026 


Merum 

Coördinaten: 195220 / 353610 






131026 


Merum 

Coördinaten: 195220 / 353610 






131042 

Toponiem: Tegelereye Plaats: 


Coördinaten: 199380 / 357850 

336 


(Gwt: V) 





131043 



Coördinaten: 199370 / 357770 


(Gwt: V) 





131043 



Coördinaten: 199370 / 357770 


(Gwt: V) 





131043 



Coördinaten: 199370 / 357770 


(Gwt: V) 





131043 



Coördinaten: 199370 / 357770 


(Gwt: V) 





131044 



Coördinaten: 200020 / 357570 

Bodem: Radebrikgronden (Gwt: VII)






131044 



Coördinaten: 200020 / 357570 






131044 



Coördinaten: 200020 / 357570 






131045 

Toponiem: Spik Plaats: Roermond 

Coördinaten: 199850 / 356080 






131046 


Coördinaten: 200010 / 356170 






131046 


Coördinaten: 200010 / 356170 






131046 


Coördinaten: 200010 / 356170 

337 






131046 


Coördinaten: 200010 / 356170 






131047 


Coördinaten: 200110 / 356000 






131047 


Coördinaten: 200110 / 356000 






131047 


Coördinaten: 200110 / 356000 






131111 


Herten 

Coördinaten: 195800 / 353960 






131111 


Herten


Coördinaten: 195800 / 353960 






131134 


Coördinaten: 197300 / 354180 







131138 


Coördinaten: 195970 / 353550 






131141 


Coördinaten: 195030 / 353360 






232009 

Toponiem: Molenveld Plaats: Merum 

Coördinaten: 195580 / 353920 






232009 

Toponiem: Molenveld Plaats: Merum 

Coördinaten: 195580 / 353920 






232009 


338 

Coördinaten: 195580 / 353920 






232067 


Coördinaten: 201500 / 362400 






232067 


Coördinaten: 201500 / 362400 






232070 


Coördinaten: 201500 / 362680 






232167 


Coördinaten: 198560 / 359840 







232167 


Coördinaten: 198560 / 359840 







232174




Coördinaten: 197100 / 356200 






232176 

Toponiem: Kasteel Hillenraad Plaats: 

Boukoul 

Coördinaten: 200130 / 359310 


II) 


Complextype: waterburcht 



232178 

Toponiem: Aan Het Schoolbroek 


Coördinaten: 200820 / 361720 


(Gwt: III) 





232193 


Coördinaten: 198560 / 359840 







232193 


Coördinaten: 198560 / 359840 







400495 

Toponiem: Sint-Christoffelkathedraal 


Coördinaten: 196759 / 356503 


339 





400781 

Toponiem: Achilleslaan Plaats: 

Maasniel 

Coördinaten: 198471 / 356357 






401061 

Toponiem: Camping Maaszicht 


Coördinaten: 198740 / 360300 


VII) 





401226 

Toponiem: Sint-Christoffelkathedraal 


Coördinaten: 196770 / 356501 






403245 



Coördinaten: 195900 / 354600 


(Gwt: VII) 





403245 



Coördinaten: 195900 / 354600 


(Gwt: VII) 






403245 



Coördinaten: 195900 / 354600 


(Gwt: VII) 





403294 



Coördinaten: 196000 / 354300 


(Gwt: VII) 





403294 



Coördinaten: 196000 / 354300 


(Gwt: VII) 





403294 



Coördinaten: 196000 / 354300 


(Gwt: VII) 





403294 



Coördinaten: 196000 / 354300 


(Gwt: VII) 




340 


403296 



Coördinaten: 195850 / 354700 






403298 



Coördinaten: 196050 / 354300 


(Gwt: VII) 





403298 



Coördinaten: 196050 / 354300 


(Gwt: VII) 





403298 



Coördinaten: 196050 / 354300 


(Gwt: VII) 





403308 



Coördinaten: 196125 / 354125 





ARCHIS-





Coördinaten: 196000 / 354450 


(Gwt: VII) 





403312 



Coördinaten: 195850 / 354500 


(Gwt: VII) 





403312 



Coördinaten: 195850 / 354500 


(Gwt: VII) 





403312 



Coördinaten: 195850 / 354500 


(Gwt: VII) 





403318 



Coördinaten: 195850 / 354600 


(Gwt: VII) 




ARCHIS- 

341 




Coördinaten: 195850 / 354600 


(Gwt: VII) 





403589 



Coördinaten: 195890 / 354400 


(Gwt: VII) 





403589 



Coördinaten: 195890 / 354400 


(Gwt: VII) 





403591 



Coördinaten: 195800 / 354420 


(Gwt: VII) 





403591 



Coördinaten: 195800 / 354420 


(Gwt: VII) 




ARCHIS-





Coördinaten: 195800 / 354420 


(Gwt: VII) 





403591 



Coördinaten: 195800 / 354420 


(Gwt: VII) 





403595 



Coördinaten: 195775 / 354350 


(Gwt: VII) 





403595 



Coördinaten: 195775 / 354350 


(Gwt: VII) 





403597 



Coördinaten: 195900 / 354175 


(Gwt: VII) 




ARCHIS- 

342 



Coördinaten: 195950 / 354075 


(Gwt: VII) 





403599 


Coördinaten: 195950 / 354075 


(Gwt: VII) 





403599 


Coördinaten: 195950 / 354075 


(Gwt: VII) 





403603 



Coördinaten: 195975 / 353950 






403603 



Coördinaten: 195975 / 353950 






403603 



Coördinaten: 195975 / 353950 

Bodem: Roergronden (Gwt: VII)






403605 


Coördinaten: 195800 / 354075 






403609 



Coördinaten: 195810 / 354075 






403609 



Coördinaten: 195810 / 354075 






403609 



Coördinaten: 195810 / 354075 






403609 



Coördinaten: 195810 / 354075 






403611 

343 



Coördinaten: 195875 / 353975 






403611 



Coördinaten: 195875 / 353975 






403796 

Toponiem: Dorpstraat Plaats: 

Asenray 

Coördinaten: 201125 / 356650 


(Gwt: VII) 





403796 

Toponiem: Dorpstraat Plaats: 

Asenray 

Coördinaten: 201125 / 356650 


(Gwt: VII) 





403976 


Swalmen 

Coördinaten: 199818 / 360678 






403976 


Swalmen 

Coördinaten: 199818 / 360678 

Bodem: Bebouwing (Gwt: -)






403976 


Swalmen 

Coördinaten: 199818 / 360678 






403976 


Swalmen 

Coördinaten: 199818 / 360678 






403976 


Swalmen 

Coördinaten: 199818 / 360678 






403976 


Swalmen 

Coördinaten: 199818 / 360678 






404024 

Toponiem: Merum-Zuid Plaats: 

Herten 

Coördinaten: 195230 / 353300 





ARCHIS- 

344 



Herten 

Coördinaten: 195230 / 353300 






404024 


Herten 

Coördinaten: 195230 / 353300 






404028 

Toponiem: Roermond - Straat 


Coördinaten: 199830 / 355590 


(Gwt: V) 





404074 

Toponiem: N293-Zuid Plaats: 


Coördinaten: 199000 / 353500 






404074 



Coördinaten: 199000 / 353500 






404074 



Coördinaten: 199000 / 353500







404098 



Coördinaten: 195900 / 354650 


(Gwt: VII) 





404140 

Toponiem: Rijksweg 73 Zuid: F4 

Plaats: Straat 

Coördinaten: 199968 / 355650 






404553 



Coördinaten: 199731 / 357398 






404861 

Toponiem: Roermond - Straat 


Coördinaten: 199830 / 355590 


(Gwt: V) 





405022 


Terrein Plaats: Boukoul 

Coördinaten: 201900 / 358700 





345 


405321 



Coördinaten: 195758 / 354391 


(Gwt: VII) 





405697 

Toponiem: Oolderplas Plaats: 

Merum 

Coördinaten: 194680 / 353950 







406183 


Merum 

Coördinaten: 195000 / 353500 






406239 


Coördinaten: 194900 / 353530 






406709 


Swalmen 

Coördinaten: 199368 / 359887 






406709 

Toponiem: Middelhoven Plaats:


Swalmen 

Coördinaten: 199368 / 359887 






406709 


Swalmen 

Coördinaten: 199368 / 359887 






406709 


Swalmen 

Coördinaten: 199368 / 359887 






406709 


Swalmen 

Coördinaten: 199368 / 359887 






406709 


Swalmen 

Coördinaten: 199368 / 359887 






406709 


Swalmen 

Coördinaten: 199368 / 359887 





346 


406787 


Swalmen 

Coördinaten: 201985 / 360645 






406921 

Toponiem: Linderweg Plaats: Melick 

Coördinaten: 198485 / 353035 






406921 


Coördinaten: 198485 / 353035 






406921 


Coördinaten: 198485 / 353035 






406970 



Coördinaten: 195750 / 354400 


(Gwt: VII) 





407724 

Toponiem: Rieterweg Plaats: 

Swalmen 

Coördinaten: 201743 / 359276 

Bodem: Veldpodzolgronden (Gwt: VII)






407725 

Toponiem: Dr. Leurszijstraat Plaats: 


Coördinaten: 196720 / 355850 





347


2. ARCHIS-vondstmeldingen 

ARCHISvondstmeldingsnummer: 

136330 


Coördinaten: 198780 / 359680 

Bodem: Radebrikgronden (BKd26Gwt: 

VII) 




136330 


Coördinaten: 198780 / 359680 


VII) 




139795 


Coördinaten: 201945 / 360555 

Bodem: Moerige eerdgronden 

(vWzGwt: II) 




139795 


Coördinaten: 201945 / 360555 

Bodem: Moerige eerdgronden 

(vWzGwt: II) 




139827 


Coördinaten: 198509 / 353004 

Bodem: Holtpodzolgronden (Y23Gwt: 

VII) 



ARCHIS- 

348 

vondstmeldingsnummer: 

139827 


Coördinaten: 198509 / 353004 


VII) 




139827 


Coördinaten: 198509 / 353004 


VII) 




139800 


Coördinaten: 199740 / 353260 

Bodem: Vorstvaaggronden (Zb21Gwt: 

VII) 




139799 


Coördinaten: 199790 / 353075 


VII) 




139800 


Coördinaten: 199740 / 353260 


VII) 




139799 


Coördinaten: 199790 / 353075



VII) 




139933 


Coördinaten: 198620 / 357830 


VII) 




139933 


Coördinaten: 198620 / 357830 


VII) 



3. AMK-terreinen 

AMK-nummer: 1348 

Coördinaten: 197042 / 356182 

Toponiem: Centrum; Munsterplein 


Status: Terrein van zeer hoge 

archeologische waarde, beschermd 

Datering: Middeleeuwen laat: 1050 - 

1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 

Complextype: Klooster(complex) 


Coördinaten: 197042 / 356182 

Toponiem: Centrum; Munsterplein 




Datering: Middeleeuwen laat: 1050 

- 1500 nC / Middeleeuwen laat: 1050 - 

1500 nC 

Complextype: Nederzetting, onbepaald 


Coördinaten: 201185 / 359786 

Toponiem: Heistraat Plaats: Swalmen 



349 

Datering: Bronstijd laat: 1100 - 800 vC / 

IJzertijd: 800 - 12 vC 

Complextype: Urnenveld 


Coördinaten: 201953 / 359970 


Swalmen 



Datering: Romeinse tijd: 12 vC - 450 

nC / Romeinse tijd: 12 vC - 450 nC 

Complextype: Weg 


Coördinaten: 202242 / 360173 

Toponiem: Kroppestraat-Zuid Plaats: 

Swalmen 



Datering: Bronstijd: 2000 - 800 vC / 

Bronstijd: 2000 - 800 vC 

Complextype: Grafheuvel, crematie 


Coördinaten: 202306 / 360214 

Toponiem: Kroppestraat-Noord 






Complextype: Grafheuvel, gemengd 


Coördinaten: 201905 / 360654 


Swalmen 





Complextype: Romeins villa(complex) 


Coördinaten: 202865 / 360746 

Toponiem: Bosstraat; Brandtoren 






Complextype: Grafheuvel, onbepaald 


Coördinaten: 202865 / 360746 

Toponiem: Bosstraat; Brandtoren






1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 



Coördinaten: 198763 / 359674 

Toponiem: Asselterhof; Raaijer 

Luyckweg Plaats: Asselt 



Datering: Middeleeuwen vroeg: 450 

- 1050 nC / Middeleeuwen vroeg: 450 - 

1050 nC 



Coördinaten: 199582 / 360811 


Wieler 





Complextype: Steen-/pannenbakkerij 


Coördinaten: 199500 / 360443 

Toponiem: Oudenhof; Oudborg 



archeologische waarde 



1500 nC 

Complextype: Motte/kasteelheuvel/ 

vliedberg 


Coördinaten: 196717 / 355862 

Toponiem: Dr. Leurszijstraat Plaats: 


Status: Terrein van hoge 




1500 nC 



Coördinaten: 199919 / 361889 

Toponiem: WIELER-NOORD; * 

Plaats: Wieler 

Status: Terrein van archeologische 

betekenis 

Datering: Mesolithicum: 8800 - 4900 

350 

vC / Neolithicum: 5300 - 2000 vC 



Coördinaten: 199990 / 361008 

Toponiem: SWALMEN-NOORD; @ 



betekenis 


vC / Mesolithicum: 8800 - 4900 vC 



Coördinaten: 201794 / 361462 

Toponiem: Boschheide; De Wolfsgraaf 




Datering: Middeleeuwen laat B: 1250 - 

1500 nC / Nieuwe tijd A: 1500 - 1650 nC 

Complextype: Landweer 


Coördinaten: 202094 / 360714 

Toponiem: Groenewoud; De 

Wolfsgraaf Plaats: Swalmen 







Coördinaten: 201743 / 359242 

Toponiem: Bisschopkamp; Rieterweg 








Coördinaten: 202770 / 361610 

Toponiem: Prinsendijk Plaats: 

Swalmen 



Datering: Neolithicum laat B: 2450 

- 2000 vC / Neolithicum laat B: 2450 - 

2000 vC 

Complextype: Grafheuvel, inhumatie 


Coördinaten: 202523 / 361459 

Toponiem: Boschheide Plaats:


Swalmen 



Datering: Neolithicum laat: 2850 - 2000 

vC / Bronstijd: 2000 - 800 vC 



Coördinaten: 203182 / 360347 

Toponiem: Bosstraat; Grenskantoor 








Coördinaten: 203182 / 360347 





Datering: Paleolithicum: tot 8800 vC / 

Neolithicum: 5300 - 2000 vC 



Coördinaten: 203182 / 360347 









Coördinaten: 202290 / 360819 

Toponiem: Bosstraat; fabriek 

Verstappen Plaats: Swalmen 



Datering: Bronstijd laat: 1100 - 800 vC / 


Complextype: Urnenveld 


Coördinaten: 201900 / 358551 

Toponiem: De Lanck Plaats: Boukoul 







351 

Coördinaten: 201683 / 357205 

Toponiem: Haambroek Plaats: 

Boukoul 



Datering: Nieuwe tijd: 1500 - 1950 / 

Nieuwe tijd: 1500 - 1950 

Complextype: Schans 


Coördinaten: 202520 / 358490 

Toponiem: GP 411a Plaats: Boukoul 







Coördinaten: 202520 / 358490 

Toponiem: GP 411a Plaats: Boukoul 







Coördinaten: 201635 / 358887 

Toponiem: Boukool-Oost Plaats: 

Boukoul 







Coördinaten: 202862 / 360710 









Coördinaten: 202862 / 360710 






1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 

Complextype: Weg



Coördinaten: 202866 / 360672 









Coördinaten: 202866 / 360672 






1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 



Coördinaten: 202861 / 360634 









Coördinaten: 202861 / 360634 






1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 



Coördinaten: 202864 / 360652 









Coördinaten: 202864 / 360652 






1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 

352 



Coördinaten: 202928 / 360702 









Coördinaten: 202928 / 360702 






1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 



Coördinaten: 202890 / 360694 









Coördinaten: 202890 / 360694 






1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 



Coördinaten: 202981 / 360646 









Coördinaten: 202981 / 360646 



Status: Terrein van zeer hoge




1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 



Coördinaten: 202970 / 360629 









Coördinaten: 202970 / 360629 






1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 



Coördinaten: 202904 / 360651 









Coördinaten: 202904 / 360651 






1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 



Coördinaten: 201779 / 362483 

Toponiem: Wielerheide; Rijksweg 



waarde 

Datering: Neolithicum laat: 2850 - 2000 

vC / IJzertijd: 800 - 12 vC 



Coördinaten: 202900 / 361050 

353 

Toponiem: DE BOSBERG Plaats: 

Swalmen 


betekenis 

Datering: Onbekend / Onbekend 



Coördinaten: 201020 / 359480 

Toponiem: SWALMEN-ZUID Plaats: 

Swalmen 


betekenis 





Coördinaten: 201270 / 359440 

Toponiem: BOUKOUL-NOORD 

Plaats: Boukoul 


betekenis 





Coördinaten: 201240 / 359500 




betekenis 





Coördinaten: 201220 / 359480 




betekenis 





Coördinaten: 201535 / 362547 

Toponiem: Turhhei Plaats: Heide 






AMK-nummer: 10278


Coördinaten: 201462 / 362659 

Toponiem: Turfhei Plaats: Heide 







Coördinaten: 201449 / 358494 

Toponiem: Boukoul-Oost Plaats: 

Boukoul 







Coördinaten: 199316 / 353730 




waarde 

Datering: Neolithicum: 5300 - 2000 vC / 




Coördinaten: 199316 / 353730 




waarde 





Coördinaten: 199455 / 353638 

Toponiem: Oude Keulse Baan Plaats: 

Melick 


waarde 





Coördinaten: 199455 / 353638 

Toponiem: Oude Keulse Baan Plaats: 

Melick 


waarde 




354 


Coördinaten: 199404 / 361446 

Toponiem: Wieler Plaats: Wieler 





Complextype: Steen-/pannenbakkerij 


Coördinaten: 198590 / 359666 

Toponiem: Asselterhof; Pastoor 

Pinckersstraat Plaats: Asselt 



Datering: Middeleeuwen vroeg D: 900 

- 1050 nC / Middeleeuwen laat A: 1050 

- 1250 nC 

Complextype: Kerk 


Coördinaten: 198590 / 359666 

Toponiem: Asselterhof; Pastoor 

Pinckersstraat Plaats: Asselt 




nC / Middeleeuwen vroeg D: 900 - 1050 

nC 



Coördinaten: 201287 / 357603 

Toponiem: Spickerbroek; Spick 








Coördinaten: 199247 / 358633 

Toponiem: Rijksweg Plaats: Swalmen 







Coördinaten: 199686 / 359121 

Toponiem: Hillenraedt Plaats: 

Swalmen 



Datering: IJzertijd: 800 - 12 vC / 

IJzertijd: 800 - 12 vC




Coördinaten: 199686 / 359121 

Toponiem: Hillenraedt Plaats: 

Swalmen 







Coördinaten: 199111 / 361009 


Swalmen 



Datering: Paleolithicum laat: 35000 

C14 - 8800 vC / Neolithicum: 5300 - 

2000 vC 



Coördinaten: 199699 / 353381 





Datering: Neolithicum midden A: 4200 

- 3400 vC / Neolithicum midden A: 4200 

- 3400 vC 



Coördinaten: 199764 / 353628 





Datering: Neolithicum midden A: 4200 

- 3400 vC / Neolithicum midden A: 4200 

- 3400 vC 



Coördinaten: 201646 / 361654 

Toponiem: Wolfsgraaf; Heydweg; Aan 

de Wolfsboom Plaats: Swalmen 







Coördinaten: 201987 / 360652 

355 


Swalmen 





Complextype: Romeins villa(complex) 


Coördinaten: 202934 / 360628 

Toponiem: Brandtoren: Bosstraat 








Coördinaten: 202934 / 360628 

Toponiem: Brandtoren: Bosstraat 





1500 nC / Nieuwe tijd: 1500 - 1950 



Coördinaten: 198679 / 360270 

Toponiem: Camping Maaszicht 




Datering: Middeleeuwen vroeg: 450 

- 1050 nC / Middeleeuwen vroeg: 450 - 

1050 nC 

Complextype: Nederzetting, onbepaald


4. Gemeentelijke 

monumenten 

Nummer: - 

Coördinaten: 202564/361317; 

202723/361317; 

202669/360822; 

202847/360646; 

202875/360516. 

Toponiem: Bosstraat 





Complextype: 5 bunkers WOII 

Nummer: - 

Coördinaten: 201452/359027 - 

201672/358406 

Toponiem: Hoenderweg De Lanck 






Nummer: 10 

Coördinaten: 199580/360440 

Toponiem: Naborgchweg 





Complextype: steenoven 

Nummer: 26 

Coördinaten: 198670/359680 

Toponiem: Pastoor Pinckersstraat 





Complextype: broodovens 

Nummer: - 

Coördinaten: 201847/361387 – 

202426/359990 

Toponiem: Veestraat -Heydweg 






356 

5. Amateurmeldingen 

De hieronder gehanteerde 

nummering is gebaseerd op 

de nummering die in eerste 

instantie aan de vindplaatsen 

is toegekend. Tijdens de 

verwerking zijn enkele nummers 

afgevallen, bijvoorbeeld 

omdat ze overeenkwamen 

met bestaande vindplaatsen 

(ARCHIS). Voor de precieze 

verwerking zie paragraaf 4.1 en 

4.2, deelrapport I. 

Amateur-vindplaatsnummer: 1 

Toponiem: Begijnhof Plaats: 


Coördinaten: 197285 / 356389Bodem: 

bebouwing (Gwt: -) 

Datering: Late Middeleeuwen 

economie: landbouwers 



Toponiem: Grauwe toren Plaats: 


Coördinaten: 196806/ 356384 

Bodem: bebouwing (Gwt: -) 





Toponiem: Godsbongerd Plaats: 


Coördinaten: 197277/ 356263 






Toponiem: Swalmerstraat Plaats: 


Coördinaten: 196942 / 356498 


Datering: Nieuwe tijd economie: 

landbouwers 



Toponiem: Karthuis Plaats: 


Coördinaten: 197147 / 356466







Toponiem: Wilhelminaplein Plaats: 


Coördinaten: 197344 / 356544Bodem: 

bebouwing (Gwt: -) 





Toponiem: Luifelstraat Plaats: 


Coördinaten: 196763 / 356418 






Toponiem: Astorie Plaats: Roermond 

Coördinaten: 196784 / 356445 





Amateur-vindplaatsnummer: 

10 

Toponiem: Neerstraat Plaats: 


Coördinaten: 196900 / 356040 



landbouwers 



11 

Toponiem: Stadhuis Plaats: 


Coördinaten: 196864 / 356433 






15 

Toponiem: Bestuursacademie Plaats: 


357 

Coördinaten: 197007 / 356428 



landbouwers 

Complextype: industrie? 


18 

Toponiem: Notenboomlaan Plaats: 


Coördinaten: 197784 / 356248 


Datering: IJzertijd economie: 

landbouwers 



20 

Toponiem: Jezuitenstraat Plaats: 


Coördinaten: 196954 / 356450 






21 

Toponiem: Munsterstraat Plaats: 


Coördinaten: 197000 / 356333 






21 

Toponiem: Munsterstraat Plaats: 


Coördinaten: 197000 / 356333 






22 

Toponiem: Rattentoren Plaats: 


Coördinaten: 196753 / 356560 




Complextype: kerkhof



23 

Toponiem: Kleine Bergstraat Plaats: 


Coördinaten: 196841 / 356280 






24 

Toponiem: Grote Kerkstraat Plaats: 


Coördinaten: 196832 / 356528 



landbouwers 

Complextype: industrie? 


25 

Toponiem: Buitenop Plaats: 


Coördinaten: 196679 / 356546 



landbouwers 



26 

Toponiem: Zwartbroekplein Plaats: 


Coördinaten: 197121 / 355694 






27 

Toponiem: Wilhelminaplein Plaats: 


Coördinaten: 197301 / 356514 






28 

Toponiem: Voogdijstraat Plaats: 


358 

Coördinaten: 197283 / 356491 






29 

Toponiem: Vismarkt Plaats: 


Coördinaten: 196662 / 356384 






32 

Toponiem: Jezuitenstraat Plaats: 


Coördinaten: 196952 / 356460 






33 



Coördinaten: 197964 / 356987 


Datering: Romeinse tijd economie: 

landbouwers 



34 



Coördinaten: 197057 / 356220 






35 



Coördinaten: 195994 / 354377 

Bodem: hoge bruine enkeerdgrond 

(Gwt: VII) 

Datering: Steentijd economie:


landbouwers 



35 



Coördinaten: 195994 / 354377 


(Gwt: VII) 


landbouwers 



35 



Coördinaten: 195994 / 354377 


(Gwt: VII) 

Datering: Middeleeuwen economie: 

landbouwers 



37 

Toponiem: Louisapension Plaats: 


Coördinaten: 197042 / 356242 






39 

Toponiem: Gouden Leeuw Plaats: 


Coördinaten: 196842 / 356237 






40 

Toponiem: Kattentoren Plaats: 


Coördinaten: 197244 / 356730 





359 


41 

Toponiem: Godsweertstraat Plaats: 


Coördinaten: 197286 / 356460 




Complextype: Pottenbakkerij 


42 

Toponiem: Roermondseweg Plaats: 


Coördinaten: 195810 / 354712 



landbouwers 

Complextype: graf

Archeo-landschapppelijke knooppunt gemeente Roermond

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?