De schaduw als werkterrein in regressietherapie

Postulaten
Dit zijn de meer evidente kanten van de schaduwzijde, die zich tonen via de verbale ladingen. De taal wijst
hier rechtstreeks de weg naar de schaduw. De voorbeelden zijn legio: ‘ik kan nooit iets goed doen’, ‘ik stoot
elke keer op een muur’, ‘niemand luistert naar mij’…
Een subtieler voorbeeld van een postulaat dat naar boven komt in de sessie en haar vernietigende kracht
eindelijk blootgeeft. Een vrouw van 40 jaar is reeds drie keer onterecht ontslagen, ze zit al jaren zonder
werk ondanks haar verwoede pogingen en sollicitaties om weer aan de bak te geraken, sociaal en fnancieel.
In de sessie stoten we op een innerlijk kind dat tegenover haar ouders staat en moet zeggen: ‘IK BESTA!’.
Deze uitspraak is zo verhelderend: haar problemen met de wereld zijn terug te brengen tot het feit dat diep
binnenin de cliënt zichzelf (nog) niet toestaat om te bestaan (postulaat is: IK BESTA NIET, IK MAG NIET
BESTAAN). Ze doet er alles aan om het omgekeerde te bewijzen, haar plaats te veroveren, maar dit werd
nog niet ondersteund door een innerlijk bewustzijn dat dit ook mag. Ze vocht nog steeds met haar ouders
en de wereld om haar bestaansrecht, en lokte daarmee de afwijzing uit.
Schaduw bezit jou als jij je schaduw niet bezit
Als je het trauma niet (h)erkent, gaat het met jou op de loop. Ik verwijs naar de analyse van Judith Herman
(Trauma & Herstel), terecht verplichte lectuur. Trauma ontstaat wanneer handeling en verweer onmogelijk
zijn, zodat de persoonlijkheid fragmenteert. Het verband tussen oorzaak en symptomen verdwijnt er vindt
geen integratie van de herinnering plaats.
Het slachtoffer is daardoor zijn oude persoonlijkheid kwijt; deze is vervangen door een nieuwe (= stuk
schaduw!); de nieuwe persoonlijkheid balanceert permanent tussen herbeleving of vervlakking (cf. dialectiek
van trauma) wat dan weer een perfecte illustratie is van de polariteit!
De opdracht is te ontsnappen uit de woordloosheid van het trauma, en herstel te creëren van het
zeggenschap. Belang van zelfverzoening (cf. individuatie van Jung) = “ik weet dat ik mezelf heb”; “ik heb greep
op mezelf – ik ben niet langer in de greep van het trauma, de schaduw!
Voorbeeld Ik heb een jonge man op de bank die enorm afziet van de breuk met zijn vriendin. Deze laatste is
er vandoor met zijn vriend. De man wordt er zot van, hij kan het niet aanvaarden. Hij wil af van die
gedachten die hem blijven achtervolgen, die helse nachten, herinneringen, het gebrek aan concentratie
waardoor hij een gevaar vormt zijn werkomgeving.
Na het herleven van het moment van de mededeling van de breuk (alleen! eenzaam! door zijn vrienden en
kennissen zijdelings bekeken, zij wisten al wat er ging gebeuren) gaan we via spontane regressie naar een
schoolmoment. De jongen is 7 jaar en komt vanuit Engeland in een Belgische school terecht, zonder
vriendjes. In de eerste schooldagen wordt hij letterlijk buiten gesloten, in de regen, door zijn klasgenoten.
Héél alleen, verraden. De simpele confrontatie met dit inzicht doet hem beseffen dat dit de onderlaag was
van zijn niet-verwerkte breuk. Niet het liefdesverdriet, maar de isolatie, het verraad van de omgeving
speelde hem parten. De brok zenuwen die binnenkwam, gaat in sereniteit naar buiten.
“Hoe vind je de leeuw die je heeft opgegeten?” (Jung)
Deze rake zin illustreert hoe, ondanks de wil en moed van de cliënt om naar zijn schaduw te gaan, deze
laatste de oplossing volledig in de weg kan zitten. Hier stoten we op de belangrijkste beperking of hindernis
van regressiewerk. In die optiek past hier enkel bescheidenheid, geduld, een stukje hoop, stille
vastberadenheid... dat toch die ene rake zin mag vallen, die ene ‘goddelijke’ opmerking die een doorbraak
creëert. Oplossen van recursiviteit kan je samenvatten als het vinden van dat kleine sleuteltje dat past in het
kleine spleetje van een reuzengrote, belemmerende deur/luik, waarachter de ‘waarheid’ zit te duwen en te
wachten. Het is als het vinden van dat ene drukknopje in een dashboard.
Voorbeeld Een obsessieve piekeraar wil van zijn dwangneurose af. Hij volgde al vele therapieën. Cliënt en
therapeut hebben het gevoel dat regressie een doorbraak kan zijn. De jongeman in kwestie heeft al
aanknopingspunten gevonden voor zijn piekeren: super-bezorgdheid van zijn moeder op cruciale
(ziekte-)fasen in zijn leven, een dominante vader waarvoor hij altijd op zijn hoede is. Deze ladingen zijn
ontegensprekelijk aanwezig. Doordat we in de sessie ook moesten zoeken hoe we (ondanks een E+S) bij de
kern geraakten, doordat het even duurde begon de cliënt te piekeren op de bank: ik doe het niet goed, het
zal niet lukken… (recursiviteit + overdracht!). De sessie is dan ook geen doorbraak geworden. Ik heb het
juiste knopje niet gevonden.
Catharsis & integratie
Je kan de verzoening van de tegenstellingen alleen bereiken door deze te overstijgen, waardoor het goede
iets verliest van haar goedheid en het kwaad iets van haar slechtheid. Dit werkt bevrijdend, de bewuste
8