Samen op vakantie

Samen op vakantie
Zorg draaglijk maken voor allochtone senioren
en hun mantelzorgers. Een eerste aanzet
Aan de hand van deze brochure willen we graag
onze ervaringen delen met een ruimer publiek.
We hebben de brochure heel praktijkgericht
opgevat om de opgedane kennis zo concreet
mogelijk te maken voor anderen.
Uitgave 2011
CM Limburg

2
Inhoud
Uw CM-voordeel
Inleiding 3
Van droom naar realiteit 4
Tijd voor actie 6
Wij zijn vertrokken 10
Na de vakantie 11
Geleerde lessen 15

Inleiding
Uit verkennend onderzoek binnen CM
Limburg blijkt dat nog heel wat oudere
allochtonen niet of onvoldoende geïnformeerd
zijn over gezondheid en zorg.
De leeftijd van de eerste generatie
allochtone ouderen stijgt. Hun zorgbehoefte
en zorgvraag zal ook stijgen.
Tegelijk worden signalen opgevangen
die erop wijzen dat mantelzorg in
deze groepen in de toekomst minder
beschikbaar zal zijn.
We hebben getracht om binnen
dit project allochtone ouderen
en hun mantelzorgers te laten
kennismaken met het aanbod van
ziekenzorg vakanties dat CM Limburg
(Ziekenzorg) aanbiedt. Zo willen we
op termijn zorg draaglijker maken
voor allochtone senioren en hun
mantelzorgers. Uiteraard zal dit ook
resulteren in een ‘sterkere tweede
generatie’, die op termijn beter
gewapend zal zijn om het ‘ouder
worden in een ander land’ vorm te
geven.
Ons doel was… laat ons van
deze ziekenzorg vakantie met
vakantiegangers van Turkse origine
meer maken dan gewoon een
vakantie, er even tussenuit.
Daarom hebben we deze eerste groep
allochtone senioren beschouwd als
klankbordgroep. Dit betekent concreet
dat ze tijdens het volledige project
betrokken werden: van voorbereiding
tot en met evaluatie. Dit proces zullen
we beschrijven in deze brochure.
Let op! We hebben er duidelijk niet
voor geopteerd om een vakantie
te organiseren uitsluitend voor
een groep vakantiegangers van
Turkse origine. De groep allochtone
senioren sluit aan bij een geplande
ziekenzorgvakantie waar dus ook
autochtone vakantiegangers aan
deelnemen.
3

4
Van droom naar
realiteit
De eerste ideeën voor een Ziekenzorg vakantie op maat van de allochtone
gemeenschap dateren reeds van 2009. Vanuit de vaststelling dat er zeer
weinig vakantiegangers met een andere herkomst meegaan op ziekenzorg
vakantie zijn we op zoek gegaan naar de achterliggende redenen.
• Eerst intern…
Het is soms goed om in eigen hart te kijken. We hebben ons daarom de vraag gesteld
waarom Ziekenzorg de allochtone gemeenschap niet of slechts zeer beperkt bereikt.
Hier moeten we een onderscheid maken tussen de verschillende activiteiten binnen
Ziekenzorg.
- De plaatselijke werking
In de plaatselijke werking zijn er her en der wel plaatselijke afdelingen met allochtone
leden. Het gaat dan voornamelijk om allochtonen van Italiaanse, Griekse of Spaanse
origine uit de mijngemeenten. De vertegenwoordiging vanuit de moslimgemeenschap
is praktisch nihil.
- De vakantiewerking
In de vakantiewerking vindt men geen allochtonen terug. Er zijn geen Italianen,
Turken, Marokkanen, Grieken, … die deelnemen aan Ziekenzorgvakanties.
- De thuisoppas

De dienst Thuisoppas Ziekenzorg CM Limburg, is een erkende oppasdienst die
zich richt naar chronisch zieken, zorgbehoevende bejaarden en personen met
een handicap in hun thuissituatie, wonend in Limburg. De dienst heeft tot doel
mantelzorgers te ondersteunen door een tijdelijke oppas in de thuiszorgsituatie
aan te bieden. Ook in het gebruik van de thuisoppas ziet men geen aanvragen van
allochtonen.
We hebben ons toen, als grootste ziekenfonds in Limburg, de vraag gesteld waarom
dit niet lukt. Hoe kunnen we werk maken van meer integratie. Volgens ons start dit
bij het bekendmaken van de mogelijkheden. Mensen moeten weten wat er kan, ze
moeten aan den lijven kunnen ervaren wat het aanbod is. Enkel via deze weg kunnen
we voor meer integratie zorgen.
• Dan extern…
Uiteraard is het niet nodig om acties op te zetten als er geen vraag naar is. Vandaar
dat we ook navraag gedaan hebben binnen de allochtone gemeenschap.
We kunnen hier vrij kort over zijn.
- Kent men het aanbod? -> neen
- Is er nood aan ondersteuning op maat binnen het gezin van de chronisch zieke
(= de zieke zelf + de mantelzorgers)? -> ja
- Wil men het aanbod leren kennen? -> ja
Binnen het project hebben we ervoor gekozen om de eerste vakantie als ‘testcase’
te beschouwen. Daarom hebben we het aanbod niet breed bekend gemaakt, maar
hebben we samengewerkt met Dogus om de vakantie vorm te geven. De vakantie
werd dus ook enkel binnen de eigen vereniging gepromoot.
10 10 5

Tijd voor actie
Dankzij het goede contact en de intensieve samenwerking met Dogus kregen
de dromen stilaan concreet vorm.
In het voorjaar van 2010 zijn we binnen het aanbod van Ziekenzorgvakanties op zoek
gegaan naar een geschikte vakantieperiode en die rekening houdend met de wensen
van Dogus en de mogelijke deelnemers.
Zo is het niet aangewezen om tijdens de zomermaanden een vakantie te organiseren
aangezien veel allochtonen dan terugkeren naar hun land van herkomst. Ook werd
rekening gehouden met de ramadan periode en het suikerfeest. In samenspraak met
het bestuur van Dogus werd uiteindelijk gekozen voor een vakantie in Nieuwpoort
(vakantiecentrum Ter Duinen). Vakantieperiode: week van 15 tot 22 oktober 2010.
Het aanspreken van mogelijke deelnemers werd door Dogus verder vormgegeven.
Tijdens de voorbereidingsfase werden ook concrete afspraken gemaakt met het
vakantiecentrum Ter Duinen in Nieuwpoort.
Ter Duinen is een herstel- en vakantieoord van de Christelijke Mutualiteit. Chronisch
zieken en gehandicapten kunnen er een heerlijke vakantie beleven. Vrijwillige
medewerkers en verpleegkundigen staan in voor de begeleiding en het programma op
maat.
We maakten afspraken over voeding (Halal), verzorging en activiteiten.
• Voeding
Het vakantiecentrum is bereid om
aangepast Halal maaltijden aan te bieden
aan de groep vakantiegangers van Turkse
origine.
• Verzorging
Iedere vakantie wordt vanuit
Ziekenzorg begeleid door een
vakantieverantwoordelijke (vrijwilliger
die instaat voor de opvolging ter plaatse
– voor de coaching van de andere
vrijwilligers – voor de afspraken met het
vakantiecentrum - …).
10 6
10

Vrijwillige medewerkers en verpleegkundigen
staan in voor de verzorging
van de vakantiegangers. De deelnemers
vullen bij inschrijving een formulier
in waarop ze aangeven welke zorgen
nodig zijn. Op basis van deze gegevens
wordt het zorgaanbod afgestemd op de
deelnemers.
Tijdens de voorbereidende
vergadering met de medewerkers
werd er op aangedrongen om de
vakantiebeleving voor de groep
van Turkse allochtonen zo normaal
mogelijk te laten verlopen zoals voor
de andere vakantiegangers. Wel werd
er gevraagd om bij de verzorging zeer
goed te communiceren over wat men
zou doen bij de verzorging en of de
vakantieganger daarmee akkoord gaat
(een zekere vorm van toestemming…).
Medewerkers die al jaren vertrouwd
zijn met de vakantiewerking vinden
het maar normaal dat mensen op de
toilet geplaatst worden, ’s morgens
gewassen worden, etc. Daarbij wordt
er niet altijd zo discreet gewerkt
omdat dit op den duur routine is voor
de medewerkers. Vrouwen verzorgen
uiteraard vrouwen en mannen maar
ook omgekeerd. In de Moslimtraditie
is dit zeker niet zo evident. Daarvoor
werd aandacht gevraagd om daar zeker
een veiligheid en discretie rond in te
bouwen.
Tijdens de medewerkersvergadering
werd al vlug duidelijk dat deze ‘extra’
aandacht niet door iedereen werd
geapprecieerd. Men vond dat we
voor de groep van allochtonen geen
uitzondering moesten maken en dat zij
zich maar moesten aanpassen aan de
rest van de groep dan wel dat we voor
hen sommige aspecten anders zouden
aanpakken. Al snel werd duidelijk dat
een aantal opmerkingen te verklaren
zijn door het onvoldoende kennen
en kunnen inschatten van de andere
cultuur. Ook in de loop van de vakantie
werd duidelijk dat als je een aantal
zaken uit de moslimtraditie verklaart
aan medewerkers en hen appeleert om
daar respectvol mee om te gaan, dit bij
de meeste medewerkers lukt.
Er werd afgesproken dat twee
medewerkers (Valere en Alex) zich
iets meer zouden bezig houden
met de groep van de Turkse
allochtonen. Zij stonden ook in voor de
‘dagelijkse’ verzorging (uitgezonderd
verpleegkundige zorgen dat door
verpleegkundigen werd opgenomen).
In de evaluatie nadien werd duidelijk
dat het niet de beste keuze is geweest
om specifiek twee medewerkers
‘verantwoordelijk’ te maken voor de
subgroep ‘allochtonen’ omdat dit de
integratie met de andere medewerkers
en vakantiegangers wat afremde.
10 10 7

8
• Activiteiten
CM is een Christelijke organisatie, dus voor de vakantiegangers
worden soms godsdienstige activiteiten georganiseerd. Zoals een
bezinningsmoment, een kerkdienst, … .
Zo wordt er voor de maaltijd altijd een bezinningstekst door één van de medewerkers
of een vakantieganger voorgelezen. Eenmaal werd er een misviering gehouden.
De vakantiegangers worden bij de voorbereiding van deze viering intens betrokken.
Voor de medewerkers en vakantiegangers ligt het onderscheid met de moslims vooral
op het vlak van de godsdienst. Dit is het meest gekende of zou het meest gekende
moeten zijn…Maar in de praktijk zijn wij autochtonen totaal niet vertrouwd met de
islam…De Turkse vakantiegangers waren wel erg vertrouwd met deze rituelen in
onze christelijke traditie en gaan daar zeer respectvol mee om, praten er openlijk over,
geven aan dat er heel veel gelijkenissen zijn tussen de Koran en de Bijbel. Ze maakten
er totaal geen probleem van om ook ‘stil’ te zijn tijdens het bezinningsmoment aan
tafel. Tijdens de misviering hebben we een alternatief programma aangeboden aan de
Turkse deelnemers.
• Informatie aan de vrijwilligers en de verpleegkundigen
Standaard wordt er voor iedere vakantie een samenkomst georganiseerd met de
vrijwilligers en de verpleegkundigen om de vakantie voor te bereiden. De zorgbehoefte
van iedere deelnemers wordt overlopen en het team maakt afspraken over verzorging
(wie verzorgt wie – permanentie tijdens de nacht - …). Zoals hierboven omschreven
waren er extra inspanningen noodzakelijk om het één en ander te duiden en vooral het
gemeenschappelijke te benaderen dan wel het anders gaan invullen van de vakantie
voor de deelnemers van Turkse origine. Uit de evaluatie nadien blijkt dat dit voor de
meeste medewerkers als positief werd ervaren maar zeker niet voor iedereen.

• Vervoer
De groep van Turkse deelnemers zijn
met dezelfde bus meegereden als de
andere vakantiegangers.
• Extra personeelsbezetting
vanuit CM Limburg
Omwille van het proefproject werden
er meer medewerkers toegewezen
(2) dan de norm die gehanteerd wordt
voor ‘gewone’ vakanties. Achteraf
bekeken was dit zeker niet nodig
geweest. Dit gaf wel iets meer comfort
voor de medewerkers als bij andere
vakanties waardoor de vakantie ook
door de medewerkers werd ervaren
als ‘eerder licht’. Bij de wandelingen
(wat zeker het belangrijkste aandeel
is in het dagprogramma, zeker aan
zee !) waren er telkens voldoende
duwers. Dit geeft aan dat er voldoende
‘personeelsbezetting’ was. De
extra bezetting gaf ook ruimte om
meer aandacht te besteden aan
de communicatie naar de andere
medewerkers. Dit loonde zeker !
9

10
We zijn vertrokken
Na heel wat voorbereidend werk is de bus met vakantiegangers op 15
oktober 2010 vertrokken naar Nieuwpoort voor een ontspannende vakantie.
• Activiteiten ter plekke
Zoals reeds eerder aangegeven bestaat zo een vakantieweek aan zee het grootste
gedeelte uit wandelingen (zeker bij goed weer, en dat was het geval). De omgeving
is er prachtig (vlakbij de vaargeul tussen Nieuwpoort-bad en Nieuwpoort-stad.
Daarnaast zijn er knutselmomenten, de dagelijkse fitometer en ’s avonds is er meestal
een groepsactiviteit in de feestzaal met kienen, een show, een kwis en dergelijke. In
het begin ging de Turkse groep meestal apart wandelen. Al snel voelde iedereen dat
dit niet de bedoeling kon zijn en sloten we aan bij de andere groepen. Op het einde van
de vakantieweek kwamen we echt tot een mix en was er zeker van een aparte groep
allochtonen geen sprake meer.

Na de vakantie
We hebben in dit project heel veel tijd gestoken in de evaluatie van de
vakantie. Vandaar dat evaluatiesamenkomsten georganiseerd werden met
begeleiders en met deelnemers (aparte sessies).
• Wat vonden de vrijwilligers en de verpleegkundigen ervan?
Op 11 november kwam een groep vrijwilligers en verpleegkundigen samen om het
initiatief te evalueren. Om de gegevens te verzamelen hebben we gewerkt met een
korte vragenlijst (zie bijlage). 20 medewerkers vulden deze vragenlijst in.
Over het algemeen kunnen we stellen dat het proefproject positief geëvalueerd werd.
Een paar resultaten…
I. Wat was uw ervaring met de groep Turkse vakantiegangers tijdens de
vakantieweek?
70% van de medewerkers van de Ziekenzorgvakantie beoordelen hun ervaring met de
groep Turkse vakantiegangers als positief, 5% omschrijft de omgang als aangenaam en
slechts 5% vindt hun aanwezigheid storend.
11

12
Enkele citaten
“Ze zijn welkom. Hun eigenheid mogen ze behouden, maar het mag echter geen
bijkomende zorgen vragen.”
“Ik zou de groep, aan alle medewerkers, de kans geven om in contact te komen en zo
hen beter te leren kennen op alle vlakken. Het was een gezellige en fijne groep.”
II. In welke mate hebt u contact gehad met de groep vakantiegangers van Turkse
origine?
65% van de vrijwilligers had evenveel contact met de allochtone vakantiegangers als
met de autochtone vakantiegangers. 30% geeft echter aan dat er geen contact was.
Dit is te verklaren door het feit dat er twee CM medewerkers meegingen als
begeleiders van de groep. Zij stonden dan ook voornamelijk in door de opvolging en de
begeleiding van de groep. Uit het evaluatiegesprek en de schriftelijke reacties van de
vrijwilligers leren we dat we dit zeker in de toekomst niet meer op deze manier moeten
aanpakken. Meer hierover later.

III. Ondervond u taalproblemen in contact met deze groep?
Uit onderzoek blijkt nog altijd dat taal een belangrijke drempel is wat betreft integratie.
20% van de Ziekenzorgvrijwilligers heeft problemen ondervonden wat betreft taal
tijdens de vakantie. Dit is niet niets!
IV. Vond u dat de groep teveel aandacht kreeg van dezelfde medewerkers?
Op deze vraag antwoord 75% ‘ja’. Zoals reeds eerder vermeld is dit een duidelijke
les voor ons als organisatoren.
Enkele schriftelijke reacties hierover:
“Als er nog allochtonen meegaan, geen probleem, maar niet steeds door een speciale
begeleiding vanuit CM.”
“We hebben niet de mogelijkheid gehad om contact te hebben met deze mensen.
Er waren altijd dezelfde medewerkers met hen bezig.”
“Goed bedoeld van CM, maar meer echt samen doen met anderen. Meer mengen met
andere vakantiegangers. Twee personen van CM, goed voor eerste keer, maar nadien
niet meer nodig als speciale begeleiding.”
13 10

14
V. Zou u het moeilijk hebben om vakantiegangers van een andere cultuur te verzorgen /
te begeleiden?
Goed nieuws voor de toekomst! 90% van de respondenten geeft aan hier totaal
geen probleem mee te hebben.
Als mooie illustratie willen we hier ook de brief opnemen van de vakantieverantwoordelijke.
Betreft: Integratieproject Ziekenzorg CM Limburg
In het kader van een nieuw project over integratie in het vakantiehuis
Ter Duinen Nieuwpoort zijn er een aantal mensen van Turkse origine mee op
vakantie geweest. Na een afwachtende start van de kant van de leiding en de
medewerkers, maar ook van de andere kant moet ik tot besluit komen dat dit project
100% geslaagd is. In de loop van de week heb ik die mensen zien openbloeien.
Besluit: Dit project mag een vervolg krijgen!
Groeten Julien
• De mening van de vakantiegangers
De groep had een “goed gevoel” bij de vakantie. In het begin was er wel wat “angst en
onzekerheid” over wat er allemaal ging gebeuren.
Zij beschouwen de vakantie als “een nieuwe wereld” die opengaat. Ze waren voordien
totaal niet vertrouwd met het aanbod dat er bestaat vanuit Ziekenzorg. Iemand die
chronisch ziek is gaat binnen hun cultuur zelden of nooit op vakantie. Het totale
“zorgconcept” dat Ter Duinen aanbiedt zonder het gevoel van een ziekenhuis en met
vakantiegevoel was een openbaring.
Tijdens de evaluatievergadering op 12 januari 2011 werden herinneringen opgehaald.
Er werden foto’s geprojecteerd en afspraken gemaakt voor toekomstige deelname. Er
werd ook teruggekomen op de vakantie die werd geëvalueerd.
De vakantiegangers waren zelf ook van mening dat er teveel aandacht ging naar
hun als groep. De inzet van de twee CM medewerkers als begeleiders, de ‘speciale’
activiteiten, de moeite die het vakantiecentrum deed naar eetgewoonten, … het wordt
door de groep erg geapprecieerd. Ze denken er zeker over na om in de toekomst nog
deel te nemen aan een Ziekenzorgvakantie. Voor hen is het interessant om als groep in
te schrijven.

Geleerde lessen
• Interne sensibilisering is minstens even belangrijk dan sensibilisering van de doelgroep
Een goede communicatie is belangrijk. Misverstanden zijn er meestal omdat de
autochtonen te weinig vertrouwd zijn met de ‘andere’ cultuur. Men vervalt ook dikwijls
in de slogan dat zij zich maar moeten aanpassen aan ons, terwijl voor 95% van de
dagelijkse dingen die zich voordoen er geen andere manier van aanpak is tussen
de culturen. Over die 5% gaan we toch niet moeilijk doen en hopelijk respectvol
met elkaar omgaan. Meer zelfs: een week bij wijze van spreken ‘samenwonen’ met
de andere cultuur waar alle facetten van het dagelijks leven zeer dichtbij komen
zoals opstaan, zich wassen, aankleden, het eten, en de hulp daarbij…zijn de ideale
voedingsbodem om elkaar beter te leren kennen en te genieten van de verwondering
dat de andere cultuur zoveel moois heeft… Dit veronderstelt uiteraard een minimale
openheid, maar als die er is langs twee kanten, krijgen we enkel een versterkte
aandacht voor elkaar en wordt de omgeving waarin we samen wonen en leven veel
boeiender.
• Onbekend is onbemind
De vakantiegangers van allochtone origine zijn totaal niet vertrouwd met het aanbod
en de mogelijkheden die er zijn om ondanks hun ziekte toch nog te genieten van het
leven. Er gaat een nieuwe wereld voor hen open. We zijn tevreden dat we via dit
project het onbekende een beetje dichterbij gebracht hebben.
• Goede ondersteuning is belangrijk maar heeft grenzen
Omdat dit een eerste proefproject was hebben we veel aandacht besteed aan
ondersteuning vanuit CM Limburg. Dit heeft ons veel bijgeleerd over de andere cultuur,
hun gebruiken en gewoonten.
De intensieve begeleiding was zeker
een meerwaarde voor onszelf. Maar
we moeten er rekening mee houden
dat dit zijn grenzen heeft. Zowel de
vakantiegangers van allochtone herkomst
als de andere vakantiegangers
ervaren dit.
TER DUINEN
NIEUWPOORT
15

16
met steun van limburg.be
V.U. Jan Schrijnemakers, Prins-Bisschopssingel 75, 3500 HasseltAan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Zij is louter informatief bedoeld. AF18286 842011