Ik had een neef in Den Haag - Vijfeeuwenmigratie.nl

Na de oorlog trokken de
terrazzowerkers regel­
matig naar Rotterdam.
In het Unilever-gebouw
brachten Gino Vallan
(links met hoed) en zijn
personeel in 1960 maar
liefst 5.000 vierkante
meter glasmozaïek aan.
[Part.coll. G. Vallan]
gelegenheid voldoende buitenlandse arbeids­
krachten tewerk te stellen. C ... ) Dus moeten er
nieuwe Nederlandse terrazzowerkers worden
aangekweekt.11
Het is 1946, Nederland staat aan het begin van
de wederopbouw en heeft dringend behoefte
aan vakbekwame arbeiders. In de jaren erna
stagneert in sommige plaatsen zelfs de nieuwbouw,
vanwege het gebrek aan vakkundige ter­
razzowerkers. De officiële beleidslijn van So­
ciale Zaken om buitenlandse arbeidskrachten
te weren en zoveel mogelijk Nederlanders aan
het werk te helpen, blijkt niet langer te handha­
ven. Het ontbreekt simpelweg aan animo om
de plaats in te nemen van een Italiaanse ter­
razzowerker.
Het grote tekort aan terrazzowerkers was ont­
staan doordat een groot aantal Italianen in de
Tweede Wereldoorlog naar Italië was terug­
gekeerd. Onder degenen die in Den Haag achterbleven,
waren veel ouderen die zich lang­
zamerhand uit het bedrijf terugtrokken. Het
terrazzowerk vereiste bekwame vaklieden,
daar was iedereen het over eens. Een opleiding
duurde drie jaar, vervolgens moesten de leerlingen
dan nog bijna twee jaar werkervaring
opdoen om volleerd terrazzowerker te worden.
Dat duurde niet alleen te lang voor de
bouwsector, maar ook voor veel leerlingen.
Het Rijksarbeidsbureau was wel bereid een
oogje toe te knijpen, maar was tevens bevreesd
voor het moment dat de vraag weer terugliep,
waarna het moeilijk zou worden de vreemdelingen
nog uit te wijzen. Bovendien bestond de
kans dat dezen zich dan als zelfstandigen ves­
tigden of overschakelden naar een andere sec­
tor, zoals de ijsbereiding.
Een enquête uit november 1946 leert dat op dat
moment landelijk gezien de verhouding Italianen
-Nederlanders in de terrazzobedrijven fifty­
fifty was: 383 Italiaanse tegenover 381 Neder­
landse terrazzowerkers. Van de 249 ondernemingen
waren er 118 het eigendom van Neder­
landers. Uit het overzicht blijkt bovendien de
grote voorliefde van Italiaanse terrazzowerkers
voor Den Haag; het beeld week hier beduidend
af van het landelijk gemiddelde. Weliswaar
waren er van de 22 bedrijven in de stad negen in
Nederlandse handen, onder de terrazzower­
kers werden maar liefst zestig Italianen tegen­
over zeven Nederlanders geteld.
Eind jaren veertig moest de overheid toegeven
dat de maatregelen om het Italiaanse monopolie
te breken niet hadden gewerkt. Onder be­
paalde voorwaarden, zoals de verplichting ook
Nederlanders aan te nemen, mocht werving in
het buitenland plaatsvinden. Alleen terrazzobedrijven
die de overheidsvoorschriften aan
hun laars lapten kregen geen werkvergunning
voor nieuwe Italiaanse werknemers. In 1951
werkten er in de Haagse terrazzobedrijven 85
Italianen naast 20 Nederlanders. Verder waren
er 40 leerlingen en 62 overige (Nederlandse)
werknemers in dienst. Dat waren waarschijn­
lijk allemaal schuurders, want de regel was dat
op elke vakman ten minste één schuurder werk­
te. Het verloop onder leerlingen was groot, wat
volgens de ambtenaren van Sociale Zaken
kwam doordat Italianen niet graag met Nederlanders
samenwerkten. De laatsten zouden niet
bereid zijn tot lange werktijden. Franco Cristo­
foli, eigenaar van het grootste nog bestaande
terrazzobedrijfin Den Haag:
Ja, ze hadden een andere mentaliteit. Maar
men had natuurlijk ook liever een Italiaan dan
een Nederlander, omdat de communicatie
met Italianen beter verliep. Tot er een bedrijf
was dat zei: 'Jongens, de Scheveningers zijn
goeie schuurders.' En dat was ook zo, het wa­
ren harde werkers. Bij ons hebben twee, drie
schuurders gewerkt die Vrolijk heetten. 12
In de naoorlogse jaren was er dus volop werk
voor terrazzowerkers. Er werd overal gebouwd
en door het gebrek aan hout was er een grote
vraag naar granitovloeren. Met sommige aannemers,
zoals Wilma en de drie generaties van
het Bouwbedrijf Meijer, was er een vertrou­
wensrelatie opgebouwd en als die werk buiten
de stad hadden, gingen de terrazzowerkers
mee. Franco Cristofoli (1933) herinnert zich
zijn eerste contact met een aannemer, vlak na
het overlijden van zijn vader.
Ik wilde eigenlijk helemaal geen terrazzo­
werker worden, maar bouwkundig tekenaar.