Ik had een neef in Den Haag - Vijfeeuwenmigratie.nl

De eerste schuurmachine
op benzi ne schafte het
terrazzo bedrijf R. Vallan
&. Zn. omstreeks '936 aan.
Rechts vader Romano
Vallan, links zijn zoon
Gino. [Part.coll. G. Vallan]
milie Baggerman. Waarschijnlijk leidden de
wetten op kinderarbeid ertoe dat Italianen hun
monopoliepositie verloren.
Terrazzowerkers uit Friuli
De reputatie van mozaïek- en terrazzowerkers
uit het Noord-Italiaanse Friuli is wijdverbreid.
Hun geboortedorpen - Taurino, Sequals, Spi­
limbergo, Fanna en Managio - lagen aan de voet
van de bergen. Vanwege het vochtige klimaat
en de onvruchtbare grond was er sprake van
een geringe agrarische ontwikkeling. Bij een
toenemende bevolking was het noodzakelijk
naar andere bestaansbronnen te zoeken. Zo
werden ambachtelijke specialisaties ontwikkeld
die men elders te gelde probeerde te ma­
ken. Al aan het begin van de negentiende eeuw
trokken de mozaïekwerkers naar Oostenrijk en
Frankrijk om daar Romeinse vloeren te restau­
reren. Zij stonden in hoog aanzien, omdat hun
werk veel vaardigheid vereiste. Ieder steentje
legden zij met de hand in, terwijl bij terrazzo
de steentjes (afval uit marmergroeven) over de
grond werden gestrooid en vervolgens in de
specielaag daaronder gestampt en gerold. Het
was Gian Domenico Facchina (1826-1904) uit
Sequals die rond 1867 een nieuwe techniek bedacht
voor een groot mozaïekwerk, bestemd
voor de Opéra in Parijs.4 Hij legde de steentjes
niet meer ter plaatse in, maar plakte ze eerst op
een stuk papier. Dat papier werd vervolgens
omgekeerd op het vochtige cement en er daarna
afgetrokken. Na deze vondst werden de
Friulaanse terrazzowerkers overal uitgenodigd
voor prestigieuze bouwwerken. De eerste Italiaanse
mozaïekwerkers uit Sequals die in 1881 in
het vreemdelingenregister van Den Haag werden
ingeschreven, waren in dienst van Facchina
in Parijs.
Terrazzowerkers kwamen niet alleen uit
Frankrijk, maar vooral via Duitsland naar Ne­
derland. Het was Isidore Odorico uit Sequals
die daar waarschijnlijk als eerste grote werk­
plaatsen opende. In 1830 begon hij in Wenen,
om vervolgens in Dresden, Berlijn en Frankfurt
terrazzobedrijven op te zetten. s In de bloeiende
bedrijven van hem en zijn collega's vonden
in de negentiende eeuw duizenden Italianen
werk. Het hoogtepunt moet rond 189° hebben
gelegen. De vraag naar terrazzowerk kwam
niet alleen uit Duitsland zelf, maar ook uit de
omringende landen, zoals Nederland. Zo waren
de werknemers van Odorico betrokken bij
de bouw van het Kurhaus in Scheveningen, dat
in 1885 werd geopend. Op een gegeven moment
moeten zij de sprong naar een zelfstandige vestiging
in Nederland hebben gewaagd - zeker
toen de zaken in Duitsland na 1905 vanwege de
economische crisis terugliepen.
De grote pionier in Nederland was Giovanni
Batta Gobeschi. Als zoon van een Poolse ldeermaker
en een Friulaanse moeder werd hij in
1858 in Fanna geboren. In 1895 kwam hij via
Amsterdam naar Den Haag, waar hij drie jaar
later Comelia Verbeek trouwde. Veel eigenaren
van florerende terrazzobedrijven in Den Haag
en daarbuiten leerden het vak bij hem. Zijn be­
kendste werk is ongetwijfeld de vloer van de
Haagse Passage. Slechts een oplettende passant
zal zijn op ingenieuze wijze verwerkte signatuur
in de vloer ontdekken (vóór nummer 11).
Terrazzowerker Marzolla daarentegen bracht
na zijn restauratiewerkzaamheden in 1997 op
een meer prominente wijze bij nummer 46 de
naam van zijn bedrijf onder de aandacht.
De vestiging van terrazzowerkers in Den Haag
volgde het patroon van kettingmigratie: enkele
pioniers verkenden de mogelijkheden en zodra
er sprake was van succes, volgden anderen.
Sommige Italiaanse bazen gaven aan terrazzowerkers
uit het geboortedorp de voorkeur boven
anderen uit Friuli. Zij lieten hun vrouw
achter, om in november, als de vorst het wer­
ken in Nederland onmogelijk maakte, naar huis
terug te keren. In maart/ april meldden zij zich
dan weer bij hun patroon in Den Haag. Niet iedereen
kon elk jaar de terugreis maken, herin­
nert Emesto Coral zich.
Mijn vader is in de jaren twintig de wereld ingetrokken,
want in Friuli was geen werk. Hij
had familie in Australië en Zuid-Amerika en
een paar dorpsgenoten in Nederland. Omdat
hij dichtbij vrouwen kinderen wilde blijven,
heeft hij gekozen voor Nederland. Via Lim-