Download PDF - Limburgse Natuurgidsen

2 

ALG¡EMEENHEtr'EN 

EFIICA lode Jaargans. Dit is het nunmer van december Lggz. 

ERrcÀ is een driemaandelrlkse uitgave van oe l.terkgroep l,¡mtu¡;;-' 

Natuurgidsen, aangesloten bij NÀl,; NatuurbesctrermínjÃãctie l,iriburg 

Voorzitter: 

Roger schoebben, Dorpsstraat 62, 3742 Eigenbitzen. 41.31.g6 

Secretariaat en penningmeesteres : 

Cécile Ulenaers, Steenweg LÍnde 66, 

Rekeningnummer : 235-oot}24g _7 S . 

Redaktie: arle leden van de werkgroep Limburgse Natuurgidsen e.a. 

Redaktieraad: 

Theo Dreesen, Neeroeterenstraat 53. 3621 opoeteren 

silvaen Janssen, Dennenstraat 6, 3660 OpgfãUbeeX. 

Cecile Ulenaers, Steenweg Linde 24, 35?õ peer 

Vormgeving en productie: Jef LefJssen. 

Druk, bundering en verzending: de famirie van Houtte. 

Lrrca verschrjnt op: 2l rnaart, Coprj 

2L Juni, 

2L september 

2L december 

Tussennummers op OI Mei 

20 oogst 

il;;;-;;-;;ã;J; 

357O Llnde-peer. 

binnen op: 15 februari, 

. 

15 mei. 

15 oogst. 

15 November. 

15 maart. ' 

01 oogst. 

73.52.79 . 

86.43.s4. 

85.4 9.06. 

73.52.79- 

eliJke overname van 

alleen 

artikelen uit deze 

toegelaten 

uitgave 

ten 

is 

dienste van de natuurbescherming en pas na 

contact 

met de respectieveliJke auteurs. 

Meningen, stelJ.ingen en uitspraken, afgedrukt in deze uitgaven, 

striJdig met de doerstellingen van de vereniging, worden na beraad 

door de redaktieraad van commentaar voorzien. -neõút op antwoord ts 

evenwel ten allen tijde gewaarborgd.

BFIIEF 

VAN trtE 

OC¡Fz¿ITTEFI 

/i* V 

,^1 

3 

tr|-f 'Ì 4'Jçlft 

Weer staan wlJ aan de vooravond van een nleuwe 

Jaanrisseling. 82 g1?g 1n iJrtempo, zoars heer onze maatschappi3 

overigens. 83 zien wiJ nochtans hoopvol tegemoet. Misschfen iË úet 

nlet slecht op zulk moment even stfl te stãan biJ onze eigen persoon 

aLs natuurgids en ons af te vragen: wie ben tk a-ts natuurõldsã 

Ben lk alleen maar de man die wandelingen 1eidt, 

veel op stap gaat en zlch lnzet voor de milleubewegingen... of gaat 

het dleper? Tracht ik op een andere manler te leveña õa ik diepãr 

in op de dingen? 

Goede Vrienden, 

Natuurglds ztJn 1s lmmers 

i e auto eens 7.aten ataan en te voet gaan of de 

h 

a 

1, 

ook,. . 

fíeta gebnuíken; 

et lieht ín huis níet onnodíg Laten- brandbn; 

obe-r a¿jf in je uinke|aankopen, onzínníge ve"p akkingen uenmijden: 

n je aankope,n rekening houden net de geâondheí d, net de dende uene'|.d, 

met het kleíne uinkeltje op dehoek ítaar ze o 

ok moeten Leuen; 

het 

glae- opepa,?en en naa? de glaecontainer bnen gen; 

het,papíe? 

oe?zemeI.en, ndd? deeontaínen doen of beuaren 1)oo? een jeugd- 

beuegíng; 

de temperatuun ín huíe een pad? graden uerl,agen; 

g.euoon gratís .t¿id naken om naar- de meneen t¿ Luíetenen; 

iemand beLanglooa 

-helpen bíj een geüone d.ageLíjkae kanwâi; 

mee-ops_tappen in de tredeebeuegíng en tegeh de beuapeníng; 

ie kinderen e"op uijzen dat enôep- en 

je 

chiþe ongezond.'zíjni' 

teLevíeiep?og?amma bewueter kiz,en. 

Natuurglds zLJn ls: echt bewust leven 

met een verantwoord inzicht in wat de 

natuur en de ¡nens aangaat. Dft wensen 

lre Je voor 83, en namens gans de bestuursgroep 

daarbiJ ook nog een heel 

flJne kerst en een vredevol nieuwJaar, 

nlet alleen voor JezeLf, maar ook voor 

.ie gezln. 

Namens het bestuur: 

Roger Schoebben, Voorzltter. 

ù 

A 

W

4 

AGTIEs¡ 

VAN tr'E 

WEFIKG¡FIGIEÞ 

Yorm i ng s act ivitei te n . 

15 Januari : 

13 februarl : 

17 april 

15 mei 

05 Junl 

72 Juni 

09 Juli 

04 september 

,48 september 

09 october 

06 november 

11 december 

rrtqq u 

n eNl 

voor hen die echt iete 

willen bijleren! 

JaarvergaderÍng van de Werkgroep Llmburgse Natuurgidsen. 

winterwandeling in de Hoge venen: samenkomst g.oo uur 

a/h station te Genk, 8.30 uur autostrade Herderen. 

Vogelgezangen i,/h gosbioLogisch Centrum te C,enk. 

Dagexcursie naar Soulrne bfJ Matagne. 

Contactdag met de Nederlandse Natuurgidsen, Lommel. 

Spinnen in de Maten. 

Uilentocht op de KlnderboerderiJ te Kiewit. 

: Daguitstap naar Àlrwaille en Comblain au pont. 

: Nat-ionale natuurbescherrningsdag. 

: Paddestoelentocht op de Kinderboerderlj te Kiewit. 

: Geologische wandeling door Limburg, daguitstap. 

: Zeeland, daguitstap. 

Samenstelling: Havee, Lumnen. 

Wandelprogramma 

2 januari: Beverst: De b.J¿.¡.:tt en Leenverd: weiden en akkers. 

Gids: Edgard Stevens. 

14 uur: Parkins Schoonbeekstraat(richting kasteel) Beverst. 

2 Januari: Lummen; tandeling te Linkhout: weiden en bossen. 

Gicls: Werkgroep Ecologie Lummen. 

L4 uur: Danclng ldeal, spoor$regovergang Linkhout, Lummen. 

2 Januari: Nieuwenhoven: l.oof bos. 

Gids: Jos De Bruyn. 

14 uur: Parkinq domein Nieuwenhoven, St.Truiden. 

Iangs de baan Hasselt-St.Trulden. 

6 februari:Beverst: Langhelde (staatsbossen): weiden en bossen. 

Gids: Edgard Stevens. 

t4 uì,:r¡ Parklng Schoonbeekstraat (richting kasteel) Beverst. 

6 maart ! Beverst : Boswlnning: beernden . 

Gids: Edgard St.evens 

14 uur: parklns Schoonbeekstraat (richting kasteel) Beverst. 

27 maart: Natuurwandeling te Merdert: holle wegen en bossen. 

Gids: werkgroep Ecologfe. Lwnmen. 

14 uur: Kerk te Meldert, Lummen. 

Samenstelling: Céclle Ulenaers,Peer.

INFc'FlÍNATIE 

trIAG¡ 

L¡EVE 

trTAG¡ 

MENSEN, 

ALLEMAAL 

// \l 

Ruin 50 curoisten hebben te St.Truiden de CURSUS NATUURCIDS tot het einde gevolgd. 

Ot ze zich allenaal lange het evaluatiegeeprek in onze werkgroep hebben ingewerkt, 

is one op dit ogenblik nog niet bekend. In elk geval: I{ELKO}í, we hebben je nodig. 

Ook de cureÍeten die niet deeindgtreep haalden, kunne contact houden mt onze lrerking 

en deelnemen aan onze activiteiten door een ABONNEUENT TE NEMEN OP ERICA. 

Ondanks de etij$ende kosten van papier en port, houden we het bij 25O FRAI{K. Í{e 

hopen dat ook de natuurgideen door het Btorten van een VRIJE BIJDRAGE het voortbeetaan 

va¡r Erica zullen veilig etellen. Dank! t{ij geven wat ne kunnen. 

Voor het, eerst bieden we.ook onze Nederlandee vrienden en natuurgideen die van over 

de grene de cursue kwamen volgen, de gelegenheid om gemakkelíjker voor Erica een 

atorting te doen: 14 GULDEN op 57,66.19-019 ABN-Bank Stein, t.¡1.v. Vereniging LÍnburgee 

Natuurgideen. Ook jullie bijdrage io van harte welkm. 

I.¡IELBÍ.IAALAFDELING BREE vierde op 24 october 11. zijn lO-jarig beetaan. llartelijke 

gelukweneen aan hen die zo een gevarieerde werkíng al die tijd rnogelijk hebben gemaaktl 

Dat daar heel wat vrÍenden natuurgideen bij zijn, ie voor on6 een reden 

tot fierheid. Specíale gelukwensen aan Jaak Paaeeen, Frans KoBtens en Jacky Jacobs 

en hrm medewerkere, die bij deze gelegenheid een prachtwerk uitgaven dat toch ergena 

een epíegel is van hun jarenlange atreven: "In en om het Stracooierbroek". 

En ten elotte, vergeet de datrrn van 15 JAI{UARI'f983 NIET te noteren ale je een nieuwe 

agenda voor 1983 aanlegt. tle hadden je graag gezien op de JAAR\TERGADBRING ÎE 

COOLEN...Ook ale je niet zo actief wae ala natuurgids de laatste tijd, naar je 

toch nog interesoeert voor war onze tferkgroep doet, ben je daar die dag zeker op 

de juiate plaato. En als je wiat rrat voor noeite Líliane, onze gaetvrouw, doet om 

iete lekkers te kunnen aanbieden, dan zou je haar beeliet niet wille teleurstellen. 

llil je æewerken aan ons publiek WANDBLPROGRAIÍMA? Dan zouden we het erg op prije 

etellen, ale je onderetaand atrookje ingevuld zou ureebrengen naar hogergenoemde 

jacvergarlering of opaturen naar ono oecretariaat tegen 15 januari 83. Let op de 

duidelijke opgave vdr uur en vertrekpunt. Dank voor de roedewerkÍng. 

Voor de reot, alvast een gelukkig nieuwjaar voor allenaalllllllllllllltlllllltllll 

Cécile Ulcnaere, Linde-Peer. 

a 

I 

5

6 Bij leven en Welzijn 

rN MEMORTÀI'! tEF DREESEN, een sfeerbeeld van een begrafenis. 

Dinsdag, 26 october, IO.OO uur in de morgen. 

Een schrale zon doet pogingen om door de ochtendneveLs te breken en 

tovert een zilveren scherm over de naJaarsvelden waarop de laatste 

bieten worden gerooid. Een bronzen horlzon riJgt de hemel aan de aarde. 

Om beurt zongen groen en geel, rood en bruin een vers in het loflied 

aan de kleur, rìâêF langzaam herkennen boom en struik zichzelf 

in het stakerig gepeinzen van hun houten scelet. Een pracht van een 

herfst is het gevteest...maar Pa Dreesen is gestorven...desondanks. 

Met tlentallen en tientallen zj-Jn ze van heinde en ver gekomen naar 

het rìergelblonde kerkJe van Gerdingen blj Bree, een kerkJe dat steun 

zoekt tegen de vierkant Kempfsche keikoppentoren, die met zlJn scherpe 

spits de oneindigheld beschriJft op de etsplaat van de rulmte. 

Getuigen willen ze zLJn van de laatste gang van Jef Dreesen, dê vader 

van onze ondervoorzitter Theo en schoonvader van Mia Moors, ook actief 

natuurgfds. Met heelder klochten komen ze blnnen gevallen, eIkaar 

van ver begroetend met de gtimlach van het bIiJ herkennen of het 

opgestoken handgebaar van wiJ zíJn er ook. Lang voor tiJd zitten de 

witte beuken eivol en is er letterliJk geen zLt- of staanplaatsJe 

meer te bemachtigen. Velen moeten btiJven buiten staan en vormen 

spontaan de erehaag als Jef wordt binnen gedragen. 

De chrlstus boven de lngang spreidt de armen wiJd in het verzoenend 

gebaar van de vereniging. Onbewust ziJn allen gekomen als soortgenoten 

en tastbaar is de eendrachtssfeer die gellJkdenkenden kenmerkt. 

Àandachtig zftten ze te luisteren naar de profijtelijke klanken en 

de malse tonen die uit het orgel neerdruppelen en als met een gouden 

gieter over de ingetogen koppen worden uitgegoten. WonderliJk is het, 

hoe Je e1k woord van de droevlqe gezangen verstaat, die het vijfkopplg 

dorpskoortJe op het twee-vierkante-meter-doxaal met een nasale stem 

aaneenrlJgt als de kralen aan een noster. Zuiver als een klaterende 

beek rilt de akoustiek door de beschilderde baldakiJnen van de donkerbruine 

eikenhouten zolderlng. Wat een verschil met die holklfnkende 

vaten die men tegenwoordig kerken pleegt te noemen, maar waarin geen 

sfeer te krijgen is. 

Vol mededogen staan de gedrapeerde helligen in het gulden retabel 

mee te leven met al die honderden, die een laatste groet komen brengen 

aan één van hun stamvaders, gebuur of kennls. Mufsstil zltten ze 

in het zilverlg licht dat afdaalt langs de stralenbundels, die schuin 

tegen de hoge gothische ramen staan. Ontroerd lufsteren ze naar het 

eresalut van de zieleherder aan het simpele leven van Jef Dreesen. 

Een leven zonder franJes of roemruchte daden, een leven daarentegen 

van Kempfsche soberheid en eenvoud, van hard werken en rrerìuldio zor-

Ìtat de gemeenechap die van hem hietd, aan vader Dreegen verliest. Z 

I{lJ nemen dan ook op een heel blJzondere wiJze net Moederker ¡nêt- 

Theo, met Mfa en hun dferbaren dèel aan het leed dat hun treft en 

dat het heengaan van deze bescheÍden man nalaat. Een man, die zoals 

Theo altlJd zeLr gemekkeliJk 1oo Jaar kon woraãn, maar dle zlch 

vÒQr ztjn dood met de echte Kempische gelatenheid dtå hem ergen-wãL, 

had neergelegd blJ het feit dat 8o Jaai voor hem aL rufmschoots voldoende 

was...ln Gods naam, zoals hij altlJd pracni-tã zeqgen. 

Tot ziens, ,Jef t 

,.ref LelJssen, overpelt, namens de redaktieraad van Erlca. 

MIJN VADERT,JE. 

I.. 

a. 

:' 

, 

a 

o 

o 

-." o 

In extremls vernemen $re 

U.:i." .oade-rtie, h¿J uas rechttaan díg heúd. 

aden 

il¿i had den zúa?en laet op zích gei 

een eerlí jk ma,n te zíjn 

ín aoord en daad. 

Dat íe het sehone duaze kaaad 

ttaa?, na ons Here Jezus Chríetus 

de etenkete man aan onden gaat, 

Zi.jn oog uae nuetíg blauu: een oe??e zee. 

Zíjn woord oan,b|ijheíd eoms plotee 

Een etalen 

fueee, 

naeht, 

H¿i Laehte nood en zoende onúeruaeht 

níjn dwaae hanen en níjn jong gedacht. 

De. .hoge echepen díe de Scheî.de droeg. 

Hij uíet hun Laden oaet en eehoon ú 

Hy had hun namen 'l.ief 

, 

o.m mee-te epeLen- a'Le een kínd naief : 

Karatehi, PantoB, CaLeutta, 

f¿ik sehoon kanaLen. 

IIíj uist de hauen, heímuee en oendníet, 

b¿i Þ?oegen nongenmíet 

en in de late avond 

on/,er Luíd en rauu aírenentíed. 

l¿.¡. heef,t de boaeen.úen zijn ieug C bemincl. 

H¿i kende bomen l¿jk wíj nbnsbn í

I Jaarverslqg 

I VERGÀDERTNGEN. 

1. Jaarvergaderinq op 9 Januari 1983 in de KommanderlJ Aldenbiezen. 

2. werkvergaderlngen bestuur: gaan door fn MaJestic, Europalaan, 

Genk op L2 febr, 30 aprll, 2g Juni, 24 sept, 12 november. 

3. Redaktlevergadpringen: 4 in getal, telkens één maand voor het 

verschiJnen van het contactblad. 

4. Bureauvergaderingen van het CentruÍr te Antwerpen worden btJgewoond 

door Cyriel Ilsbroux en Ar¡dré Vandesande. 

5. Conmissie Cultuurconservering: Luc Langie vertegenwoordigt ons 

in deze Provinciale Corunissie. 

II. KÀDERVORMING. 

1. Cursus natuurqids: 

De cursus natuurgids wordt meer en meer door Werkgroep Llmburg 

ze)-f georganiseerd 1n samenwerking met het C.V.N.-Antwerpen, 

dit om de cursbt.een meer streekgebonden opleidlng 

te geven. 

Dit Jaar ging de cursus door te St.Truiden met binnenlessen 

in het RHITO Terblest. 77 deelnemrs startten op 6 maart 82. 

tlugo Vanderllnden zorgde.met wlelewaal St.Truiden voor een 

degelijke begeleiding van deze grote groep. 

Leden van onze werkgroep verzorgden voor deze cursuss 

-algemene begelelding van lessen en excusies, ad¡ninistratle. 

-lessen: 10 lesonderwerpen van het progra¡nma (X ¡ uur). 

-lelden van st.udie-excursfes, steeds 1n gesplitste groepen. 

-begeleiden van stage-excursies. 

-bijkomende lesteksten naast het lespa-ket van het Centrum. 

medewerking aan het evaLuatlegesprek. 

2. Vorminqsdagen voor onderwllzers. 

In Reglo Tongeren werden onder inpuls van Plet Fraussen vormingsdagen 

voor onderwÍJzers ingerlcht in verband met biologielessen 

Jn de basisschool. Binnenlessen gingen door in 

het Parochiaal Centrum St.Jan, Tongeren. Zj-J werden afgewisseld 

rnet exeusies in de omgeving. Data: 20 en 27 september, 

6 en LO october en 22 november. f¡e reeks gaat verder in 1983. 

3. Studie-exc_usies. Deze zíJn bedoeld aIs blJscholing voor natuurgids 

14 feb: Bezoek aan het waterzuiveringsstation van C¡enk. 

07 mrt: Grindqaten aan de Maas, Roger Meynen. 

2l mrt: Mossenwandeling met Pater Lande$tald Janssen. 

04 apr: Bunderbos te EIsIo. 

18 

o9 

15 

16 

13 

o5 

19 

L7 

apr: 

mei: 

mei, 

mei: 

jni: 

str: 

str: 

okt: 

Vogelgelulden j.n BokriJk, Jan GabrieIs. 

Daguitstap naar Mattagne, Hugo Vanderlinden. 

Uilentocht, Chrls Onkallnkx. 

Contactdag Nederlandse Natuurgfdsen te Spaubeek. 

Grassenwandeling, Schulens Broek, Hugo Vanderlinden. 

Terril van Wlnterslag, vervangen door wandellng Stlemer. 

Nationale Natuurbeschermlnsgdag te Malmedy. 

Paddestoelentocht te Klevit, Rfk Libbot. 

O? nov: Geologische wandelfng door Llmburg, Frans Keyers. 

12 dec: daguitstap naar Zeeland.

I 

.I-rI . CONTÀCTBLÀD ERTCA. 

Naast een drlemaandeliJkse uitgave, vermeerderd met een Nal-aanhangsel, 

verschenen ln 1982 ook nog 3 tussentiJdse uitgaven en een herdenklngsnunìmer 

Theo Oeyen. 

Natuurgidsen kriJgen ln princfpe Erica gratls. Velen storten gelukkig 

een VRIJE BfJDRÀGE als steun voor de werklng van de vereniging. et 

om het voortbestaan van het ttJdschrtft mogeliJk te maken. 

Wandelaars die regeLmatig op de hoogte wlllen zLJn van onze activitelten 

kunnen zlch abonneren voor 25O FRÀ¡[K. In L982 waren er "12 

abonnees. 

IV. DEELNAIVIE AÀN TENTOONSTELLINGEN. 

Een lnformatleve stand van 3 panelen met tekst en foto's, aangernrld 

met een biJhorende folder en wandelprogrammafs werd geplaatst op: 

24 aprll: Symposlum Grenzeloos Landschap, Luc Diepenbeek. 

18/23 Juni: rdeeën voor groene ruLmten, Bree cemeentehuls. 

L2 sept-ember: Open deur d.g, Natuurhulpcentrum Opglabbeek. 

03 october: Natuurmarkt Klnrooi, Technische School., 

V. NATUURWANDELINGEN VOOR HET GROIE PUSUEK. 

Naast de kadervorming die de laatste Jaren nog uitbreidde, bliJven 

deze natuurwandelingen een hoofdbrok vormen van onze activiteit. 

De IiJst moest Ín de loop van het Jaar regeJ.matig worden aangevuld 

en beloopt 125 WANDELINGEN, gfespreld over gans de provlncie en de 

vfer sefzoenen. Dft wandelprogramma wordt doorgegeven aan de pers, 

radio, dag- en weekbladen om alzo het grote publtek te berelken. 

VI. ÀÀNGEVRAAGDE WANDDLINGEN. 

ÀIlerlei jeugdbewegingen, verenigingen en scholen. enz...doen regelmatig 

beroep op een natuurgids. Aanvragen van de scholen opvangen 

blijft een probleem. VooraL in de Week van het Bos werden weer 

tientallen klassen rondgeleid. Kleinere groepen richten zich vaak 

rechtstreeks tot een plaatselijke qids. Het Juiste aantal 1s daardoor 

niet exact op ons secretariaat bekend, maar beloopt zeker 

21O ÀÀI\TGEVRÀÀGDE WANDELINGEN. 

VII. SECRETÀRIÀAT- INFORMATTE. 

Vragen naar informatie, aanvragen voor wandelingen, telefonische 

oproepen, enz...proberen wij in de mate van het mogelÍJke te beantwoorden. 

Ook van buiten de provincie, zelfs vanuit Nederlands Lirnburg 

informeert men bfJ ons naar wandelmogellJkheden voor groepen, 

scholen. privé-personen, enz... vragen van studenten naar documentatie, 

enz...moeten wlJ vaak onbeantwoord laten, omdat wi¡ niet 

over voldoende tijd en documentatie beschikken. Gelukkig kunnen 

v¡ij hen verwijzen naar de natuurcentra. 

VIII. CONTACT MET HET I.V.N -NEDERLAND. 

Reeds meer dan 10 Jaar onderhoudt onze Werkgroep contacten met het 

fnstituut voor Natuurbeschermingseducatie, afdellng Nederlands Limburg. 

JaarllJks 1s er een studle-contactdag 1n een Lnteressant natuurgebied 

of rond een bepaald thema. Beurtellngs organiseren we 

die dag. Zo waren we dit Jaar te gast te Spaubeek, waar vooral 

educatieve actlviteiten met Jongeren aan bod kwamen. 

Samenstelling: CéciIe Ulenaers, Linde-Peer'

o 

Jaarvergadering 

INRICHTER: de Werkgroep Limburgse Natuurgidsen. 

wÀlfNEER? Zaterdag, 15 Januari 1983. 

t{ÀÀR? rn het Klooster van cooren te Kerniel blJ Borgroon. 

HOE BERETKEN? 

Als Je in Borgloon de weg naar Diepenbeek 

neemt, 1s Kerniel het eerste dorp op Je route. 

Voor Je 1n Kerniel bent, zle Je een vrljzerplaat: 

KLOOSTER VAÀI COOLEN. Daar moet Je 

Ìinks afslaan. De smalLe bochtfge weg efndlgt 

onder een oude lngangspoort. Daarboven 

staat. de elgenllJke naam van het klooster te 

lezen: MÀRIENLOF, lof aan Maria. Het is daar 

dat de lamp brandt. Het is daar dat Jullle 

allen, Llmburgse Natuurgldsen, weLkom ziJn 

in deze unieke abdlj, een werkeliJke oase 

van rust in een wereld van Jachten en Jagen. 

12.OO 

13.OO 

,5 

4 

PROGRAI'TMÀ: 

10.OO UUR,/ VOORMIDDAG!{ÀNDELTNG door het riJzend 

en dalend landschap rond Coolen. Dat gebeurt 

onder de gewaardeerde leldlng van kenner 

biJ uitstek: de heer Hendrfckx, de man 

ult Hendrieken, door aIIe natuurgfdsen gekend 

als deman dle zoveel weet dat h1J ons 

steeds ïreer verbaast, een man dle alles op de 

Juiste wiJze weet aan te brengen, een man 

Ìraarop we nooit vergeefs beroep doen. 

UUT: LUNCH TN DE REFTER VÀII HET KLOOSTER VÀN COOLEN. Daar Kunnen 

de eigen meegebrachte boterhammen gegeten worden biJ een aangeboden 

hete tas koffie of een bord warme erwtensoep naar keuzé. 

Het ars monLtrnent geklasseerde klooster van cooren gaat terug 

in de tljd tot 1439. De gebouwen llggen rond een bLnnenplaats 

verspreld en aan het klooster ztJn nog steeds een boerderiJ, 

een tuin en randeriJen verbonden, alles safnen goed voor een L2 

taL hectaren. Sinds het begln van vorlge eeuw 1s l¡arlenlof een 

abdiJ voor cistercienzerlnnen, een strenge orde dus. 12 zusters 

verrilelen heden ten dage nog steeds hun tiJd tussen gebed en werk 

op het land, de boerderlJ en het klooster. Het ls hard werken 

geblazen, want de zusters voorzfen ln hun eJ.gen onderhoud. 

De voornaarnste bestaansreden in het heden van de blddende gemeenschap 

van Coolen is er een van "zlJrì,,, als een levende aansporlng 

tot bezlnning. Tevene heeft zlJ een dlenstbare taak bfJ het 

onthaal van de zoekende, dlkwlJls opgejaagde en soms ontspoorde 

mens uit dat zogenaamde moderne leven van tegenwoordlg. Eõn 

praats waar men zich kan laven aan de stllte, de rust en de inkeer 

dle van het complex en de gemeenschap uitgaat. 

uur: BEzoEK ÀÀN HET KLoosrER vÀN cooLEN. Buiten Limburg 1s het 

nauweliJks geweten, dat dit klooster zulk groot aantal mer)

';\ 

-':Ltvhtañ' 

- u*{,\.¡.*. 

- 44^L\ t!a.r 

- :,o4.rlrrrn. 

l¿ 

Het kunstpatrimonlum dat hier te bezlchtigen rs, bestaat ult 

vloeren, lambrf zeringen, bldstoelen, commdes, enz...dle de 

sacrÍstle, de kerk en de spreekkamers sleren. 

we vfnden hfer een uitzonderllJke ultstalllng van de Louls xvstlJl 

die zlJns gellJke niet vfndt. deze stijr biedt qua uirerlijk 

geen grondig verschll met de Régence-stfJr met dewelke hlj 

gewoonllJk 1n één adem wordt vernoend. De Louls XV voert echtei 

de nleuwe vormen tot het uiterste door. HiJ fs vooral een versierlngsstlJl, 

waarbfJ wel de symetrie ult de Louis XfV verdwlJnt 

maar niet het evenwlcht ln het ornament. Het fs nu nteer een speJ. 

geworden van llJnen en vLakken. 

Een vraag die wlJ ons kunnen stellen is wel, hoe het komt dat 

een kunstvorm, die als geen ander een echte ulting is van de nakende 

decadentie 1n de maatschappelfJke samenlevJ.ng, in een zo 

ruime mate 1s terug te vinden 1n de interfeurs van een kLooster 

als dlt. Daar zl.t lnderdaad een duarlteit 1n, maar het is zeker 

een gevolg van de functie die het klooster ten tfJde van de inrlchtlng 

vervulde. De vertrekken waarin het publiek toegang had 

zLJn maar arleen zo l-uxueus ingerlcht, de verbriJfplaatsen van 

de zusters zeJ-f zLJn ufterst sober en overeenkomstig strenge regels 

voorzien van het alleen maar nodige. 

Met weergaloze fantasie en verscheldenheid wisten de kunstenaars 

hun grll11g fiJne versierlngen kwlstlg aan te brengen. Deze kenmerken 

vindt men terug zovrel 1n meubels en betimmerlngen als in 

de bouwr¡erken uit een perlode die bepaard wordt door de data 

1775-1793. zLJ vergde de uiterste bek$raamheid van de vaklieden 

en deze stlJl geldt dan ook als het vlsltekaartJe voor de meubel-en 

Ínterleurkunst, 

Coolen valt onder deinvloedsfeer van de Luikse meubellndustrle. 

Bepaald door de ParlJse rfchtllJnen (als het parlJs regent, dan 

druppelt het ln Lutk), werd de Louls XV landeltJk en regionaal 

ultgevoerd. De constructie 1s degetÍJker en beredeneerder. 

Het materl,aal ls a1tiJd massief elkenhout, zonder opplawerk, voor 

zlen van uLterst sierllJk steekwerk dat een excentrische aanbreng 

heeft. Zle hoe all.es hler glimt en blinkt onder de belangloze 

lnzet voor het behoud, rulk de boenwas dle het symbool is 

van de zorg voor het behoud van deze unfeke verzamellng. 

In de sacrist.le wordt het beschllderde schrfJn van Sinte Odilla 

bewaard en dat is de oudste bekende houtschildering In de Nederlanden 

en dle dateert van L292. In de kerk kan Je het oudst bewaarde 

zitmeubel van Belgle zlen. Het ls de zogenaamde koorstoel 

van Sinte Lutgardls. Deze Romaanse stoel met ziJn heel prfmaire 

vormgevlng is meer dan 8OO Jaar oud. 

14.OO UUT: JAARVERGADERING VAN DE WERKGROEP LTFBURGSE NÀTUURGTDSEN. 

Welkom door Roger Schoebben, Voorzitter. 

Werkingsverslag door CéctIe Ulenaers, secretaresse, penningmeeste 

Vormingsactiviteiten door Hugo Van der Linden. 

14.15 uur: SPRBEKBEURT: De natuurgids ln de crlsistlJd. 

gastspreker : Herman Delaunois: 

Medevoorzltter Verbond voor Natuurbescherming. 

Voorzitter Bond Beter Leefmllieu, Vlaanderen. 

15.OO uurs GEZELLIGE BÀBBEL bij brood, kaas en wfJn ult de 3de wereld. 

Coordinatie: Cécile ULenaers, Llnde-Peer. 

Ontvangst: Llliane Dedroog, Maasmechelen. 

Gldsen: MiJnheer Hendriks, Hendrieken. 

Zuster van het klooster vqn Coolen. 

Tekst: Jef LelJssen, Overpelt. 

1 1

12 

ErEzlrnnlnc¡ 

? 

a. 

(t \\ 

EVEN NIIJMEREN OVER DE EENVOUDIGE MENSEN VAN VROEGER EN NU. 

Ihrinner jij je ook nog uitje lagere-echooltÍjd, de leseen over de oude Belgen. 

Stoere vprhalen over de jacht en de viavangat, waarbij je lekker geen data hðefde 

van buiten te teren. van druiden die rBi eån gouden aíkkel een marerak gingen 

enijden, díep in hec woud. Natuur en godedi"n"t ãtaan bij alle primitieve iorËen 

naul, rÊt elkaar in verband. De æneen gingen offere brenlen in de donkere wouden. 

Nu moet je rtiet denken aan zo een dennenbos van nu, neen, díe zijn helaae aangeplant. 

Vroeger zijn hier onnetelijke boeeen geweest: eikån- en bãrkenboseen, ãtzenbroek- 

en machtige beukenboesen. Stel je voor: die dikke rechte staÍrnen, naarvan 

de kruinen naar elkaer toeh'elfden. Diã zich in een

MET EEN KGIFIFIEUruE ZGIUT 

OVER DRUTVELAÀRS, OPVOEDING EN TEELTCOMBINÀTTES. 

Een drufvelaar pranten, ên dan? voor Je er erg in hebt, heeft die 

levenslustige knaap honderd scheuten gezet die naar overal uttzwiepen 

en 1n mekaar strengelen. Àls leek sta Je er beteuterd bi1. Hoe 

kriJg ik daar nu een knoesti-ge, overzichtetfJke wingerd van? In de 

oudheid ls ook wiJn gedronken, dus maar te iade blj verglrius. 

t'Spaar de plant nie t ale 

- 

ze .i o\g ie . ttanneen zi j gelukkíg 

en fien omhoog 

eeh íe t, gebnui-k-het enoeímes nog níêt. Bne-ng 

uat Lícht bínnenin 

doo" 

met dd-tand uat btaderei af te pl.ukken, 

Maan, a\, 8ze stevig 

uitgegnoei,d íe, kort dan haar a?- 

men ín, kníp haar hoofdhaan 

bíj. Het staal van het snoeí- 

mes moet zii kunne n vendnagen. l,lees een l¡ande meeeter en 

eníj aLLe oúe rto l, L íge 

ranken ueg". 

Tot daar Vergfl-lus, maar wat goed is voor de drulvelaar, is ook 

goed voor het kfnd, zou men hierblJ kunnen denken. Laat het kind 

dus vrlj als ee! voger opgroeien, tot het moment gekomen is om 

het tucht en orde op te leggen. Doe dat dan met vãste hand. 

De vergeriJking kan ook verder gaan. rn verglrius, tijd had men, 

om een druivelaar vast te bindenr gêêtr geimpregneerde palen, Iaat 

staan van betonpalen. Maar de natuur voorzag tñ aft tei

14 

JGING¡ G¡ELEEFItrI 

cIIJtrI G¡EtrlAAN 

JAARVERGADERING 

DEEL VIER. 

' Een probleem, dat zich de laatste jaren rnanifesteert ie het toeneupnde 

geweld. Deze tendeng ie één der gevolgen van overbevolking, werklooeheid 

en coneumptie. Vooral dit lãatatè verpticht beide orrðår. re gaan 

werken en ie er vaak de oorzaak van dat de kleinete aan hun lot wãrden 

overgelaten. 

Scholen en jeugdgroeperingen kregen daardoor ook nog een eociale taak. 

Ze werden dikwÍjIe opvangcentra van alleen gelaten kinderen. Hoe moeten 

deze worden oPgevangen? Vele natuurgideen zijn ware encyelopía van kennie, 

*ear hebben zelden aandacht voõr didaktiek, het HOE BREI{G JE HET 

AAN? En dat wordt noeilijker naargelang de luieieraare kleiner zijn. 

Dat probleem ldaa punt 4, dat in beperkte kring werd bediecueeieerd op 

onze jaarvergadering die in januari laatetleden doorging in Aldenbiezen. 

Een eamenvatting daarvan is nu aan de beurt. J.L. 

NÀTUURGIDSEN EN DE KLEINSEN. 

Men heeft miJ_gevraagd lets te vertellen over denatuur, over wat Je 

aan kinderen reren kan en vooRAL hoe Je hen dat vertelt. 

?o-1o jaa! geleden was men 1n de natuu¡:wetenschappen nog volop aan 

de determinatie toe. Vandaar dat natuurkennis beól,ond uit het-noemen 

de naarn van dit plantje, de naam van gfndse vogel , enz...Het ls maar 

sedert onlangs dat men is beginnen spieken ovei, biotopen, verbanden, 

gevaren, alternatieven, enz. . . 

Een stap verder, dan wat in de cursus natuurgfds -hoofdstuk: pedagoglenadrukkellJk 

gezegd wordt is: maak er geen sãale opsomming vai, *ã.t 

vertel er de anekdoten blJ, reer de zaãk in haar cðntekst-zien. 

Nog een stap verder ls ge$¡oon helemaal geen namen te citeren, tenziJ 

als voorbeeld of op het einde van een verhaal. 

Natuurbegelelding is een kwestle van aandacht houden en dat kan alleen 

als men boeiend is en geen zagevent ln de zin van t 20 namen van bomen, 

bladrandsoorten, vruchtvor¡nen. enz... Dat hoeft echt niet. 

¡Iat boeit wel? Een aantal fiJne onder$rerpen zoals daar zLJn: krfngloop 

en ziJn verstoring, evenwicht en plagen, soortenriJkãom, zLeí. 

en gezond, afbreekbaar en niet afbreekbaai, voedselpyramtde, groottevergellJking 

van biotopen, âIle vlees is gras, gil in de voedsel_ 

pyramide, ls een koekoek lui, mechanismen zoals wlldgroef....enz... 

We praten dus over zichtbare dingen en geven werkelijkheidsonderricht 

op een ervaringsgerichte manier. MllieubewustziSn moãten vre aankweken, 

want daar gaat het toch om. 

ar 

o 

,TL

15 

Laten $¡e even een voorbeeld geven hoe een krlngloopverhaaltJe kan 

beglnnenz er oaLt een blad op de grond, 

oolgend iaan hangt het terug op de boom, 

neaetiee Þa,n ongetoof , ., 

Iaten ue nu eens kiiken uat die blaren op de grond doen, 

Laten wiJ nog een meer uitgebreid voor bee.ld geven over het konlJn. 

GewoonlfJk beperkt de 1es zfch tot: opsomming van onderdelen, bespreking 

van oren, tanden, poten, enz lloe deden wlJ dat op de 

KlnderboerderiJ te Klewit? 

Hoe zou een koníintie Lopen ale e" een úos aelzteraan zít? 0f een 

hond, een uoLf? ALe e? geoaar ie? 

SNEL, Ja natuurliJk, anders heeft het hele¡naal geen kans. 

Misschien loopt het eerst rechtdoor -fn een rechte liJn- maar dan 

heeft de hond het snel te pakken, de hond loopt immers sneller dan 

een koniJn. 

Zogauw echter, als het konlJn de warrne adem van de hond ln zLjn 

hats voe1t, gaat het pLots naar links en rechts uttwiJken. Het koniJn 

zegt. niet aan de hond: pas op hond, het is nu dat ik rechts ga. 

De hond is dus erg verrast, het koniJn had ook llnks kunnen uitschLeten. 

Het koniJn begint ZIG-ZAG te lopen. 

Ïlat doet dus het konlJn? 1. ZLg-zag lopen, 

2. Het maakt grote sprongen. 

Hoe ?,oopt nu die hond aehter dat koníin? Laten uii eens kiiken. 

Met ziJn neus op de grond, êI snuffelend, I(tJk zol hiJ ruikt het 

spoor van de eerste sprong, maar het spoor van de volgende sprong 

1s al weer een meter verder. Het vinden van die achtereenvolgende 

sporen kost dus t1jd. Ondertussen heeft het konlJn zLtn voorsprong 

vergroot tot 10 meter en is het beestje gered. Het koniJn maakt 

dus grote sprongen om het reukspoor te onderbreken. Voor dle grote 

sprongen heeft het langere gesplerde achterpoten nodig. 

l,tad doet een konijn om bij geúaa,? z,ijn oriendies te oeruúl:tígen? 

SteI je een mooei zandheuvel voor met op de top ervan een paar oude 

dennen, wat struikgev¡as, enkeLe eiken. Onder de wortels van dfe oude 

den, het hol. Een twaalftal koniJntJes spelen buiten. plotseling 

dreigt er gevaar. Vanult de lucht komt een prooivogel of vanop de 

grond nadert een sluipende vos. 

Hoe verwlttfgen koniJnen etkaar biJ gevaar? Kunnen zLtn geluiden maken? 

Is hun lichaam daarop gebouwd? Neen, tenziJ: 

1. Hartverscheurend gillen a1s ze gedood worden. Dit gebeurt niet 

alÌen uit doodsangst, maar ook om de anderen te verwittigen. 

2. of met de achterpootJes snel op degrond roffeLen; 

3. of snel wegritsen 1n het hol,- de anderen zlen dat en lopen allen 

tegeliJk zo snel mogellJk naar het hol. 

HoeoeeL deuyen moet zo'n ho?, dan uel hebben? IIoeveeL píjpen? HoeveeL 

ingangen? 

Dle L2 koniJntJes kunnen nlet ln een lange riJ gaan staan aanschulven 

om binnen te geraken. AIs er een proolvogeL in de lucht hangt, 

dan moeten de kontJntJes ln één seconde onder de grond zitten of het 

1s telaat. Dus: koniJnenholen moeten veel ingangen hebben . Vele 

deurtJes aan één hol. 

Het is ook nj.et zot dat het koniJntJe dat het eerst het gevaar gehoord 

heeft dankzlJ zLJn LANGE LEPELOREN, stilletJes zlJn hol 1¡t_sluipt, 

denkend laat die prooÍvogel maar een ander konfJntJe pakken, 

nee t 

KoniJntJes ziJn erg solidair met elkaar, zLJ leven ln groep. Groepsdleren 

zijn altiJd erg solldair. Er !s altfJd wel een konijntje

16 dat het gevaar lets eerder heeft gehoord of gezlen en dat konlJnr 

[e verwlttigt dan de ganse groep . Ook het ulteenstulven uerkt verwarrend 

voor de viJand. 

OPMERKING: 

Na het werken in de stallen, ondermeer fn de koniJnenstal, kan nen 

met een konlJn naar een lokaal gãan; 

kinderen 1n een wlJde kring, 

het koniJn ln het mldden van de ring Ís een fiJne opstelllng 

het koniJn zal niet wegspringen aangezfen deze dLeren een erge hoogtevrees 

hebben. Niet direct "Wat zLen ure?", want dan kriJgen rìre een 

droge opsommfng van onderdelen. 

We laten het beestJe heel en praten over ziJn leefgewoonten, gedrag, 

voedselpatroonr SêVâEên¡ enz...dan volgen de onderdelen vanzelf. 

BESLUTT: 

1. Laat kinderen geen onderdelen van bulten leren, maar help hen 

de kontekst onthouden door een aangepast verhaal. 

2. Pas woordkeuze, toonvariat,le, spreeksnelheid en lnhoudswaarde 

aan aan de leeftfJd en het studieJaar. 

3. Natuurlessen ziJn in het ondenrlJs drlngend aan vernleuwlng toe. 

4. Normaalscholen moeten een andere klemtoon leggen ln de opleidlng. 

5. Minder nomenclatuur, meer nadruk op verbanden. 

6. ZeLf weinig praten, kinderen laten spreken. 

7. Elke opmerkfng van een kind moet het vertrekpunt ziJn van een 

aangepast verhaal. 

8. Even klein en Jong worden als de lulsteraars. 

oF $ET 

oe 

Recrr¡ 

9T€4¡g Vl¡v 

lC 

Tom Goemans, 

Nog even een doordenkertJe.. .een fiJnproevertJe.. .een prikJe. . . 

Indien gfj nlet wordt als deze kleinen, zult glJ het ri 

hemelen nlet binnen gaan. Bi J 

bel. 

J 

k der

ÐVOLUTIE 

HOOFDSTUK VIER: FOSSIELEN, EEN BELANGRIJKE BRON VÀli¡ INFORMATIE VOOR 

DE EVOLUTIETHEORIE. 

Een belangrtJke bron van gegevena voor de evolutÍetheorle vormen de 

fosslelen. Eender welk zichtbaar teken van vroeger leven, ln een gegteente 

of een bodem, kan als een "fossiel" beschouwd worden: hout, 

schelpen, afdrukken, afgietsels, versteende vormen, krulpsporen,enz. .. 

Vroeger dachten sommlge mensen dat fossielen slechts grillige toevalligheden 

vraren ln de natuur. Anderen dachten dat het overbliJfselen 

rúaren van de zondvloed of van vele grote overstromingen. Nu Ís men 

het erover eens, dat fossielen ons aanwiJzigfngen geven over organismen 

dLe in vroegere tÍJden op aarde gel-eefd hebben, In verband met 

"evolutLe" zLJn er vele dingen duidellJker geworden door de vondsten 

van fossielen van organismen dle qua structuur kunnen vergeleken worden 

met de thans levende vormen. 

De leeft-i-jd van fosslelen kan ren met allerlei technieken -o.a. speciale 

geochemische methoden- bepalen. De ene dateringsmethode is aI 

nauwkeuriger dan de andere. 

Aanvankelljk vond men slechts fosslelen in gesteenten dle ten vroegste 

600 mllJoen Jaar geleden werden afgezet. Het betreft hier de macro-fossÍelen 

welke afkomstig zljn van harde delen van grote organismens 

hout, schelpen, beenderen...Soms zLJn deze delen pracÇisch niet 

veranderd van samenstetllng, meestal echter ziJn ze op een{andere wiJze 

versteend. BiJ het, proces van de vestening worden de oorspronkeliJke 

organische stoffen beetje biJ beetje vervangen door mineralen uit het 

grondwater. Mineralen zlJn anorganJ.sche stoffen. Hoewel de scheikundlge 

samenstelllng volledlg verandert bIlJft de vorm van de organisnten 

in vele gevallen tot in het microscopische detail, bij voorbeeld 

de celwand, bewaard. 

Fossielen kunnen ook gevormd ziJn uit dunne laagJes koolstof. Deze 

koolstof , een i:restanddeel van alle organische verblndlngen, 1s het 

enige dat overbliJft nadat alle "Ievende materlaal'r ls afgebroken. 

Bladeren van planten zi-Jn vaak 1n deze vorm bervaard gebleven. 

Fossielen kunnen ook afdrukken en afgfetsels zLJn, maar deze geven 

enkel informatle over de vorm en missen de inwendige detallstructuur 

zoal.s in het geval van de versteende overbLlJfselen. 

In de Jaren 50 van deze eeuw begon men meer Lnteresse te tonen voor de 

studle van micro-fossielen. Men had namellJk ontdekt, dat gesteenten 

soms microseoplsch klelne fosslelen bevatten. Deze kan men onder de 

lichtmlcroscoop bestuderen door zeer dunne, practlsch doorschlJnende 

plaatJes varr dat gesteente te sllJpen. De oude micro-fossielen die 

tot hiertoe gevonden werden hebben een ouderdom van ongeveer 3,1 mll- 

Jard Jaar. 

Van sommlge diergroepen werden zoveel fosslelen van verschlllende ouderdom 

verzameld, dat het mogeliJk ls de veranderingen te volgen die 

in die bepaalde diergroepen over een tiJdspanne van milJoenen Jaren 

zlJn opgetreden. Een bekend voorbeeld hlervan is de evolutie van het 

paard. ziJn vroege voorvader was niet groter dan een hond 

InmiddeLs werden ook sonunige fossfelen gevonden van sorunlge "mlssÍng 

Ilnks" of ontbrekende schakels tussen bepaalde ver:rrant veronderstelde 

diergroepen. Deze vondsten tonen, hoe het ene dler naar het andere 

evolueerde. Toch btiJven daarnaast nog massa's onopgeloste "mlssing 

links " . 

t7

18 De oorzaak hfervan ls, dat het veel vaker voorkomt dat de overbliJfselen 

van een dler niet fossiliseren dan wel. En al fossiliseren zê, 

dan bestaat bovendien de kans, dat ze noolt terug gevonden worden. 

Fossilistaie treedt meestal op ln zeeën en meren, t{aar er een voortdurende 

afzetting Is vaf, materlaal op de bodem. Zand, modder en schelpmassars 

worden er lmmers voortdurend aangevoerd- onder andere door 

stromen en rlvieren- en afgezet 

Dleren die 1n zee levenr ê! sterven en naar de bodem zlnken, zullen 

daar stllaan door afzettlngsmateriaal bedekt worden. Of dlt proces 

plaatsgrijpt, hangt. nog van een heleboet andere factoren af. Door de 

eeuwen heen, kan de steeds dlkker wordende afgezette laag zotî druk 

gaan ultoefenen op deresten van het dode dier, dat deze gelelcteliJk 

gaan verstenen. 

HOE FOSSIELEN KT'NNEI ONTSÎAAN 

I 

I 

ÉÞ 

dÈ( 

'l 

j j¡ :. ì 

DÔ 

s tro*ren , r iv ieren voeren 

voortdurend nateriaal 

ean in zeeën en meren 

dit materiaal bezinkt 

en vorrnt na vele duizendc 

jaren een dikke ).aag se- 

Ci nenten 

allerlei or6anismen - bvb. 

vissen - sterven en kornen 

op de boden terecht 

€. recten zoaLe okeì.ett 

och:¡bben en an

Het ls dus niet ve¡:wonderllJk, dat we niet ln staat zLJn aan de 19 

hand van fosslelen van landdieren, een volledlg overzlcht van hun 

evoluatLegeschiedenis te bekomen. 

Dleren die fn de oceaan leven, zoals vissen, weekdleren, zeesterren 

en koralen, leveren meer fossielen op. Toch treedt fosslllsatle betrekkellJk 

zelden op. 

In gebfeden die welnlg verstoord werden, Llggen de afgezette lagen op 

elkaar gestapeld als de bladziJden van een boek. Elke "bladzlJde" levert 

en leert ons yteer wat meer over de geschfedenLs van het leven. 

In de Grand Canyon biJ voorbeeld, kan men deze gelaagdheld zeer goed 

zien. De oudste lagen llggen onderaan, de Jongste bovenaan.Deze gelaagde 

rotsen zLJn soms ult zacht, soms ult hard gesteente opgebouwd, 

en meestal bestaan zLJ ult zandsteen of kalsteen en ontstonden zLJ, 

doordat kalk en zand werden afgezet op de bodem van ondlepe zeeën die 

eens dlt deel van Noord-Amerika bedekten. 

Àls Je rotsen nader beklJkt., dan za1 men soms hlaten opmerken ln de 

opeenvolging van delagen. Er ls bfj voorbeeld een plotse overgang 

van een laag van 2OO ml}Joen Jaar oud naar een van 18O mllJoen Jaar. 

Deze hiaten ontstonden in tlJden dat het land steeg en de zeesplegel 

daalde, waardoor de bodem tiJdeliJk droogviel en biJgevolg niets meer 

afgezet kon worden. Er trad dan eerder erosle op zodat de meest recent 

afgezette lagen $¡eer verdwenen. Wanneer het land vervolgens weer 

daalde, nam de zee terug bezlt van het land en begon de afzettlng van 

materiaal weer opnleuw. Het resultaat van die ganse opeenvolgenglng 

van afzetting, erosie en opnieuw afzetting fs echter een hiaat in de 

ouderdom van de op elkaar volgende lagen. 

/l 

t 

U!. u 

Poe eielen ! 

Lekken uithouuen, 

ha, ha, ha, ha! 

Reeds vanaf het begin van de 19de eeun onderzoekt men de opeenvolgfng 

van fossielen nauwkeurfg. In de eerste helft van diezelfde eeuw werd 

de betekenls d1e de wetenschap aan fossielen gaf nlet door iedereen 

aanvaard: sorunige tegenstanders van de evolutfegedachte, meenden zelfs 

dat dedulvel de fossleLen ln de rotsen had gestopt om de mensen aan het 

r9chepplngsverhaal te doen twiJ felen. 

fn de loop van de geschiedenis van è'aarde zlJn gesteentelagen gebroken, 

geplooid of verschoven. Soms was de ploollng zo sterk dat oude 

lagen boven de Jongere kwamen te llggen. Soms ook ziJn fosslelen uit 

oudere J.agen geërodeerd en opnieuw ln Jongere afgezet. 

Om de hele geschiedenis te reconstrueren, moete paleontologen de Iagen 

van een bepaalde plaats met lagen van andere plaatsen vergellJken. 

h

2O Op basls van zogenaamde'glds'fossielen, die men in de verschlllende 

Iagen aantreft, Ís men dan gekomen tot de geologlsche tfJdschaal en 

de ouderdom van de verschfllende lagen. 

De grote breuken, scheuren en gebergten op de aardkorst heeft men 

aan de hand van verschlllende theoriën trachten te verklaren. 

Tekst en tekening: Krj.s Struyf, Berchem. 

Karikatuur: Dan Jacob, Lummen. 

GE,OLOGIE 

DEEL VIER EN SLOT. 

BESLUIT. 

De geologlsche ondergrond speelt een grote rol in het landschappeliJk 

karakter van Limburg en het Land van Herve. Het heuvelachtlge vochtige 

wellandenlandschap van Herve ls voor een groot'deel te wiJten aan 

de onlaatbare "smeetlet"laag. Het golvende Droge Haspengouw heeft zLJn 

uitzicht te danken aan de poreuze krlJtondergrond, terwfJl Vochtig 

Haspengouw zlJn meer gesloten landschap te danken heeft aan de kLelige 

ondergrond van het Ollgoceen. 

Het hoger gelegen, droge Kempisch Plateau, ontstaan op de grlnden van 

de Maas, vormt weer een wereld op zLchzelf met zLJn aangeplante naaldbossen, 

zLJn dulnen en ziJn orachtige heide. E¡.¡ dan zíJn er nog de 

riJke aluvlale vlakten en terassen van de Maas. 

Tekst en fossielentekeningen: Frans Keyers, Maaseik. 

Nota van de redaktie. 

lliermee eluíten wij deze reeks over de Geologieche ondergrond van Limburg 

af. We danken Frans Keyere heel hartelijk voor zijn medewerking 

aan ons blad. tlij ie een van de weínigen die ong zonder vragen aanbood 

een reeks artikelen over dit moeilijk onder*rerp te schrijven. Een zeldzaamheid, 

de dag van vandaag, iemand díe zich aanbiedt iets te doen. 

I 

h ¿Ë, 

o 

¡r¡ 

I 

À 

. 

l¡¡ 

oJ 

o 

zut 

lt¡ 

o 

z 

Í 

¡L 

Op I novenber hadden rre dan nog eens het bijzondere genoegen s¡et hem 

op geologieche wandelÍng door Li¡nburg te trekken en de theorie te toetsen 

aan de werkelijkheíd. Een rijke ervaríng werd dat. Ook Paul Denie 

wae daarbij. Tueeen beide heren ontspori zich een epontane, open en aanvullende 

gedachtewieeeling over het onzichtbare dat het Limburge landachap 

bepaalt en dat hier en daar aan de oppervlakte komt. De hierna 

volgende foeeielentekeningen geven een beeld van wat er te vinden is 

op zo'n tocht. zí: zijn eveneens toepaeselijk op het verhaal van Eric 

Struyf en op het verolag van Paul Denie. Dank U, Frane, voor deze tekeningen. 

Alhoewel wij one natuurlijk wel een en ander herinnerden uit een vroeger 

leven, wao het bijzonder leerrÍjk deze toch nog eens over te doen. 

I{ae het niet Bach, de achrijver van Jonathan Saegull die zei: onderwijzen 

ie een ander herinneren aan wat hij reede lang wiet.? Daarin 

zijn de heren geelaagd en daarom: hartelijk dank allcbei: Prane én Paul. 

Helaas !üaren er te weinig getuigen.,.en die afuezig waren hadden deze 

keer meer dan ongelijk. tle plannen deze geologieche wandeling nog eens 

in de volgende jaargang van onze activíteiten. Hopelijk zijn er dan 

meer belangetellenden. Het ie een friase neus meer dan waard. J.L.

nocraa 

,Þ 

E nkelc Vr;i! - losstelen 

; 

EXO&IRâ LQ a r15lttt, 

x alz 

l

22 

Cor,lLruùt-soarfc.4 

f 

I 

c 

O ti 1oc.ce n 

-T,.,vrìI ello - .earl-en 

Çt i loceen 

9 Turritcllo. 

j'fl € e¿ e c 

4, 

)(a 

Itr ¿r - 4oo,fo- 

+ 0/;7oêcc q 

løneL'alula ntdtt'.4 

x a/¿ 

/"î ;acc ¿n -7/;¿a¿¿ ¿ 

t. 

t0 

L edo^ 5oo " t 

0li7oc een 

3,t elraer¡s Jlyeyner;1 

9J;r.cc. h+ )'tÀ.r* 

4^

8? 

a 

' SÐNIXCOg &UggC Ug,Lgrd 

"\rt +:- 

'.- \. 

-. t ,t'.. .. . 

'a+uln¿ ub?+e¿op ap u? 

,rovuaoo+ a4,C??4u?uo4 ap uoo 

uaddo+¿aÙuta ap +?n 

.uauupXo ap ua uayuoa ap eqo7,:! uaya.rq 

cdoo¡ao'Ln¿p ap uÞo e.r.apv a+¿Daz aP u? 

lp.ro& .raY4oT ,toolaooa laq 84Dat+e 8?þ 

',f,DO¡4 

' p ?aqsoo 1¿ aoa al! ?1,( a?u?a 

: apa.]o 04,C?7¿apDo¿ooa ap 

a+uan.t ua4uo¿p ap uÞa ,""i#?r\t"i ií, ":"^ 

úaanXelaoau ap qtaaa ,r.aa7?z pno elv 

'a17?1s ap uoo dyaqos aP uauulq 

aoaoy ap ?qcaX¿aPao ldooye 

4vDTJlaonaq ap do paoo0aoog aP !Vqaco¡ 

'... 

'ùaïulQ Ap uO& 

euasaolgúapu?To ap ¿aPuo uairo?¿oaq 

¿aqu'd?aP UDO ua44o+ auunp ao 

,t 

i....-r,-1,Ft t;a¡r.Ír".lr,.;."4,, 

..'+ 

'ugü,Nrôr gq Nr ouvvÐli¡oog 

tÅ 

tñ,ií- 

t( 

¡ 

'Þ- 

t ,l:t '\¿': 

¡"t::i: 

3N3.o.z13CI tr3CI gNvtlx 3CI NI 

'4 

-_-l¡. 

,1:

24 

TEFluc 

NAAR tr'E NATUUR 

I 

r..rþ rJ 

Natuur en Tuin. 

DE TUTN BESCHUTTEN TEGEN DE VTIND. 

De tufn beschutten tegen de wlnd kan gebeuren door middel van hagen en 

omhefningen. Vooral op het noorden en het westen 1s extra beschermlng 

nodig. De heersende wlndrichting kan verschillend zlJn per streek en 

men moet zlch daaraan aanpassen. Wlnd koelt de grond af, doet hem ultdrogen 

en verdrlJft het koolzuurgas dat uft de grond opstiJgt. Het bIiJven 

hanqen van koolzuurgas is belangrlJk. BiJ windst,llte wordt het opgenomen 

door de onderkant van de bladeren en omgebouwd tot suiker en 

zetmeel. De grond zeLf, kunnen we in dammen leggen, haaks op de windrichting 

om ziJn invloed te verlagen. 

Voor een succesvolle tuinbouw is windkerlng een absolute voorwaarde. 

Van ousher ziJn hoge muren rondom een tuin bekend. Windkering is noodzakeliJk 

voor flJne en vroege groenteteelt en ook voor de fruitteelt. 

De windkering is niet alleen goed voor de cultuur zelf , maar het merendeel 

der tulnbouwproducten beantwoord een goede windkering met een 

hogere opbrengst. Ook de luchtvochtigehetd is bij windkering fn de tuin 

groter, wat tot een sterkere groei Leldt. Een paar fruitbomen maken 

hlerop een uitzonderlng: walnoot, kers, sommige appel- en peresoorten, 

waarmee men kan rekening houden biJ de keuze van de soorten. 

Een haag is het goedkoopste wlndscherm. fn een vochtig Jaar zal een 

haag over het algemeen goed doorgroeien op goede grond, zonder dat deze 

daar speciaal woidt voor klaar gemaakt. Het is nodig dat een haag ook 

van onder goed afsluit. Nochtans ontwikkelt het Jonge hout zich aan de 

bovenkant, niet van onder. Het gevolg is een kale haag en dat is niet 

de bedoeting. Daartegen kan men de haag schuin naar boven aflopend 

snoeien. Daardoor ontstaat een betere lichtaanvoer en en zal de haag 

van onder ook goed uitlopen. In droge tiJden maakt men de haag telkens 

nat. Men geeft ze eventueel een bemesting door grondbedekking. De 

haag snoeit men tweemaal per Jaar: eenmaal in de winter en eenmaal in 

de zomer na St.Jan. 

Een onder snoei gehouden haag neemt weinig rulmte in. Men kan ook een 

vriJgroeiende haag aanleggen, waarbfJde struiken ongehinderd kunnen 

dooigroeien. Men dunt ze hoogstens hier en daar wat uit... De vriJ 

groeiende haag neemt veel plaats 1n en 1s dus aLleen maar brulkbaar waar 

er veel plaats ls. Nog te vermelden is dat een streng gesnoeide haag 

practisch niet bloett of vruchten draagt, wat hetzelfde geldt voor- een 

wefnig gesnoeide haag. Eên vriJ groeiende haag daarentegen is geschikt 

a1s vruchtendragqnde haag. Denken wij aan hazelnoot, vlier, hulst, Fozebottel, 

haagbeuk, sleedoorn, meidoorn, inheemse soorten waarvan wiJ 

de aanplanting aanraden om het typische karakter van de streek te onderliJnen 

en te bevorderen. 

Jos Berghs, LeoPolsburg. 

I

f{ atuur en revalid atie 

}¡AruURI{U,PCENTRI.¡,T STÀRT MgT ZOM:IEREbIÀSIEL EN IÍINTER\/ERBIJJPTÀÀíNS VæR rcEI,S. 

Door Jarenlang bezig te zlJn met deverzorging van wl.Ide vogels, word 

Je regelmatfg geconfronteerd met hulpbehoevende wilde zoogdleren. Denk 

aan eekhoorn, wezel, hermellJn,bunzlng,vos, ree, egel, enz ..... 

À1 deze dferen hebben een andere verzorging en een andere aanpak nodigt 

stellen andere elsen aan de revalidatiekoolen, a,/d aanpaãsingskoolen, 

a/h voedsel, enz...Kortom, witden we deze dleren een opttña- 

Ie kans_geven, dan dlende lets totaal nteuws utt de grond gestänpt, 

temeer daar het reeds bestaande vogelaslel vriJwel altlJd vol ztl. 

Uitelndelljk was het één v/d leden dle de handschoen opnam en v,/h 

verzorgen v/d witde dieren een levenstaak wflde maken. De heer sitvaln 

Peeters van Neeroeteren werd bereld gevonden deze zware taak op 

zich te nemen. Natuurlljk gesteund door onze dlerenartsen, door het 

vogelasiel én ntet finanelëIe hulp van het natuurhulpcentrum, dat nu 

l/d toekomst de geldetfJke problemèn van TWEE asiels ãa1 behartigen. 

Samen met het vogelasiel werd de wlnterverbLfJfplaats 

onderdeeL v/h aslel opgericht. De bedoeling is Jonge, 

putte dl.eren v,/d vrlesdood te redden door hen in huls 

te voederen en hen dan een gecontroleerde winterslaap 

om hen 1,/h voorJaar weer de vrlJheld terug te geven. 

Dat is tegen de natuurliJke selectie ln, zal Je zeggen. Misschien wel, 

maar vte gaan v/h standpunt ult dat de egelpopulatie veel te tiJden 

heeft v,/d autovregen, waarlangs kllometer na kilometer egeltJes liggen. 

Hier komt, de natuurliJke selectie ook niet aan te pas. Àls de mens dus 

a,/d ene zlJde een diersoort het voortbestaan moelllJk maakt, ls het 

langs de andere zlJde een mensellJke plicht om de weegschaal terug 

in evenwlcht te brengen. 

Verder ls het nog zo, dat gezonde en sterke moederdieren tweemaal per 

Jaar werpen. EenmaaL I/h voorJaar en eenmaal t/h najaar. Met de Jongen 

v,/h voorJaar: geen probleem, maar met de worp v/h naJaar ls het 

anders gesteld. 

Door het laat L/a zomer of zelfs nog L/d herfst ter wereld komen, kunnen 

Jonge dieren niet voldoende ln gewlcht aanzetten voordat de wlnter 

lnvalt en is de kans op doodvrlezen zeet groot, daar ztJ, wanneer 

hun opgedane vetreserves uitgeput geraken, ult hun winterslaap ont$¡aken 

en met knipperende oogJes 1/d sneeuw komen te staan. Hetzelfde gebeurt 

met het, moederdj.er, dat zeer veel energle ts kwlJtgeraakt door 

het ter wereld brengen en groot trekken v,/d klelne bengels, zodat ook 

zLJ zeeÊ dikwiJls de lente nlet meer haalt. Een grootse taak dusl 

t'tocht U dus op één van Uw wandeLingen i,/d toekomst Jonge egels, al dan 

nlet vergezeld van hun moeder ontmoeten: gelfeve hen dan op te nemen 

en het aslel te verwittigen. Hetzel.fde geldt voor overdag actlef ztJnde 

dieren, daar deze 1n 95 26 van de gevallen ziek ziJn. 

SiI Janssen, Opglabbeek, 

¿5 

voor egels als 

zfeke of uitgeop 

te nemen, bij 

te laten doen, 

Finantieel hulpbetoon ie wenaelijk en nodigl Het ve 

Natuurhulpcentrum, IÞnneetraat 6, 3660 Opgfabbeek. 

Stevene, Oude Baan 46, 3650 Lanklaar. 

Faro. Neye, Rozenboe 93, 38ll Nier¡erkerke 

relag bewijat datl HeIp hent ! t t t I 

Tel : Ol I I 854906. Rek z 457-2O3142L-53. 

Te 1: ot I lTsSLso . Rek : 735-3200043-0l . 

Tel : ot Ll 6753t8. Rek: 735-13t 1716-70.

26 Natuur en Voeding. 

I.lanneer voedsel geen voedoel meer ie, wordt de natuurlijke lichanelijke 

weeretand çbroken. Een goed aaængeeteld oenu geeft 

æeetal allee wat wenodig hebben. Dit prÍncipe ie echter totaal 

uit het oog verloren. De rnogelijkheden híertoe worden nog steede 

verder ingekrornpen door de diveree behandelinge- en conserveringenethoden, 

om over de groei- en kweekæthoden nog æer te 

znijgen. Deze heten dan wel gezond, usar in werkelijkheid heeft 

het ueeete voedeel de zon niet eene gezíen en ie het mestal 

alleen gaaf aan de buítenkant. 

De groenten worden tijdene de groeí neermaals behandeld net gif. 

Voorbe'eld? Aardappelen die vroeger reglnatig op uitlopere werden 

beKek en, krijgen nu een laagje vergif over zích uitgestrooid. 

Snakelijk. Het ie tragiech dat we verval van de wereld te danken 

hebben aan de voorr¡it-gang. I{e onderneæn hiertegen individuele 

of collectieve ecties, gæd bedoel.d, maar weinig opleverend. 

Eergt saænhrerking, dan tegenwerking en daarna: 

aie niet ueet, díe u?eet maar door; 

uie níet ueet, did ureet aieh dood. 

De induetrie ie níet zo heppig daar enige verandering aan te brengen. 

Inderdaad, leirend voedeel ie laetig om te behandelen en íe 

vlug aan bederf onderhevig. f{e laten ona due n¡ar voor de gek 

houden door een emaakmakertje of een kleuretofje. Een minder of 

æer maakt níet veel uít. tlen kan hierover een intereesant boek 

raadplegen: Voedsel in Nederland, geechreven door Rob Símone. 

lþt voedeel bederft dan ¡relie¡raar niet zo enel, s'aar daar levend 

voedeel dit wel doet, snspt u wel dat dit æer dood voedeel dan 

levend ia. Iævend voedsel ie laatig en laat zich zoale hoger 

reede gezgð noeilíjk verwerken. Ze maken het zíelloos en harteloos 

door de geur, kleur en smaakstoffen en proberen het daarna 

weer hartelijk te naken. 

I{e leren allenaal rekenen, lezen en echrijven tot onze laatete 

eník, maar wsarom leren we ook niet eten zoals het hoort, want 

dat doen we ook tto onze laatete enik. Het voedeel dat wij eten, 

bepaald inr¡era voor een groot deel hoe wij denken. tfie zijn denkleven 

in bedwang wi1 houden, zaL zíjn patroon van voeding moeten 

nazien en eventueel veranderen. 

Voor de neeote ænaen ie het vebazend moeílijk de lekkere dingen 

zuo en de heerlíjke dingen zo te laten Btaan, ook al weten ze 

heel goed dat het elecht voor hun gezondheid ís. !ilel zal æn 

onder druk der ornetandígheden beeluíten tot herziening van a1lerlei 

elechte genoo'nten om. ..aodra de toeetand weer wat is verbeterd, 

in de oude fouten te hervallen. De æno is nu eenmaal een 

gewoontedier en on verkeerde dingen af te leren die nen heeft 

toegepast van in zijn jeugd ie híj niet zo gelukkig, want dat 

kost enoñîe ínepanning, zelfdíeciplÍne en volharding. 

ALc.nc, S

27 

I{eten wat euiker en ¡ritbrood voor ven¡oeeting aanrichten, is het et¿rteein voor de 

integrale afwijzing. Het ie opvallend dat ænoen die proberen zich benuet te worden 

van hetgeen ze willen of doen, automr¡tisch aan htrn voedíng gaan echaven. Laten 

wij deze gulden etelregel goed onthouden: GBESTELIJKE GRERICHTHEID I¡ERKT AtnOUA- 

ÎISCH VERSOBERING IN DE HAND. 

Vereobering kan bovendien heel enakelijk zijn, dat íe enkel afhankelijk van de eigen 

crestiviteit. Ga terug naar de natuurlijke ooreprong der dingen, kweek zoveel mogelíjk 

uw groenten zelf. Kneek groenten die van nature ovenrÍnteren zoadt U níet 

meer aangewezen bent op de kant en klaar producten die er ten Blotte ¡lleen uraar 

zijn voor de geldbeugel van de makere. 

a 

.t 

a 

\¡ 

recepten 

êa!!êryELs!4_gr_B4W!99I . 

Niernre aarappelen ic de echíl koken. Handval epínazíe halen. Een eaueje van 4 lepela 

olie en 2 lepele citroen naken. I fijngesnipperd uitje , íeta tamari en zeezout. 

Aardappelen laten afkoelen, in etukken enijden, mengen Det het eaueje en de çhakte 

epinazie. Dit kan nog aangevuld worden rnt genalen brandneteltoppen. Serveren tret 

tomstens 1a. 

Spinazie bevat: 9 soorten vitanienen naarvan de voornaanste vÍt l. Door het oxaalzuur 

minder geechikt voor reumapatienten. Verde bevat ze mineralen als: calcium, 

kaliurn, natrium, nagneeium, íjzer, zrravel, chloor en jodiun. Snakelijk. 

}TORTELSI.A. 

worteltjeo naaoen en niet echillen, gezien onder de echil de grootete hoeveelheíd 

mineralen zitten. Raepen en mengen Det een eaueje van olie en appelazijn. l{ortelen 

bevatten vitanienen: A, B, C en zelfs E. 

SOJABONENSALADE. 

lOO gran gare eojaboontjee, ll2 uí, Il2 appel, I zoetzure augurk, I theelepel 

ken¡el, I eetlepel tonatenpuree, I eetlepel ciderazijn, 1 eetlepel koudgeperste 

olie, zeezovL. 

Saueje maken net olie, toúatepuree, ciderazijÃ, zeezovt en gehakte kervel. Daarin 

Dengen: fijngeeneden augurk en eojaboontjes. Even laten íntrekken. Deze ealade 

kan sret aardappelen of granen geaerveerd worden. 

FRA}ICINE SCRAYEN. ZONHOVEN.

28 natuur en boek 

LÀ}¡DSCHAPSWÀNDELING DOOR HET DOMEIN ÀLDEN-BIESEN 

Van het provinclaal Natuurcentrum te Rekem-Lanaken, ontvfngen wiJ 

ter recentie een boekJe over .è.lden-B1esen, waarin een landschapswandeling 

wordt aangeboden. t{ie kent het nlet, ALden-Biesen: dát 

prachtige kultureel erfgoed dat ziJn geliJke nlet heeft en dat heel 

Europa ons mag benlJden. 

Een handig boekJe 1s het geworden dat passend in de hand llgt en gemakkeliJk 

fn de zak glfjdt. 24o X 1o5 mm groot is het, 42 bladzfJden 

dlk, voozien van mooie foto's, relieftekeningen en plattegrondkaárten. 

Een goede vondst ziJn de symbolen vraarmee de onderscheiden aspecten 

woorden aangeduid naargelang ziJ in de wandering voorkomen. 

.IaarllJks worden langs de eindwerken in de cursus natuurgids veÌe 

wandelgidsen samengestetd. rk stel miJ dan ook de vraag of het nlet 

opportuun zou zlJn, die symbolen met eventuele toevoeglng van andere 

te laten gebruiken ln die eindwerken, zodat eindeliJk eens wat meer 

uniformlteft wordt berelkt fn de aanbiedlng en verwerklng. 

De ultgezette wandellng is werkelijk goed besproken. Kort, bondig 

en veelziJdlg 1s de commentaar duidelijk gegeven. Misschlen komt de 

reliefbespreking lets te veel aan bod en de flora fets te weinig, 

terwlJl het ontbreken van defaunaopgave zonder twfJfel velen zal 

verdrieten. Dit ln tegenstelllng met andere wandelgldsen waarln van 

het laatste wel eens te veel wordt aangeboden. De zeldzame waarde 

van het gebled was anders nog meer tot haar recht gekomen. 

De lay-out is verzorgd. Alleen de letterkeuze fiJkt mlJ een fetsJe 

ongelukkig. Men koos een dunne gesprelde letter voor de landschapspunten 

en een dtkke dicht opeen staande letter voor de uftleg. Nu 

is de drukker verpllcht de fnktaanvoer te regelen op de dunne letter. 

Het gevolg daarvan is dat de dlkke letter iets teveel wordt 

bediend wat de leesbaarheld ongunstig beinvloedt en de nochtans 

prachtige, met zorg gekozen foto's te zwart heeft laten uitvallen. 

Voor de rest: niets dan goed op het request. Een waardevolle uÍtgave 

Ís het die navolging verdient, êD waarvan wlJ het vervolg met belangstelling 

tegemoet zien. Deze gids is verkrlJgbaar biJ het Provlnclaal 

Natuureentrum Rekem. , Populierenstraat, 30, 362C Rekem-Lanaken. 

Telefoon: 01l/71. 44.44. 

Jef LeiJssen, Overpe1t. 

T 

#

FIJNE WANtrTEL]ÐLEKJE 

HOGE VENEN, DEEL DRIE. 

In de vorige aflevering van "H0Gt VENEN" hadden we beloofd wat te vertellen 

over bqnen en bossen en daarbij enkele tips te geven voor kleurrijke herfstwandelingen. 

Aangezien dit artikeìtje echter verschijnt rond 15 december, 

vergeten we even de herfst en profiteren van de winter om ons te verdiepen 

in het hoe en waarom van een aantal dingen op het Hoog Plateau. lle kunnen 

dan bij volgende wandelingen trachten deze kennis, onontbeerlijk voor de natuurgids, 

te toetsen aan de werkelijkheid. 

0m de hunkerende wandelaar niet te ontgoochelen hebben we toch aan het einde 

van dit stukje een interessante uitgestippelde wandeling opgenomen. 

DE GROTE SPONS 

Bij een wandeling door de Hoge Venen wordt soms de vraag gesteld : "l,laarom 

is het hier toch altijd zo nat ?" Het antwoord lijkt eenvoudig : "0mdat het 

hier zoveel regent". Nochtans is dit maar een stulqje van de waarheid. In de 

Hoge Venen is het zo nat omdat het overvloedig neervallende water niet onmiddelliik 

wegstroomt door de aanwezigheid van veen : laagveen en vooral 

hoogveen. De bovenlaag van een hoogveen, de veenmoslaag dus, kan, zoals we 

in een vorige aflevering gezien hebben, een massa water vasthouden. 

Men heeft berekend dat een veenmostapijtje van I m2 groot en 20 cm dik 57 

liter water ophoudt of 570 ton per hectare. 

De grootste hoeveelheid water zit echter niet in de bovenste veenmoslaag, 

maar in de onderliggende turflaag die op sormige plaatsen tot 7 m dik is. 

Turf bestaat nl. voor 97l uit water. I m3 turf bevat dus 970 liter water. In 

de Hoge Venen bedraagt de totale veenoppervlakte 

veengrond) 22.000 ha. Indien de turflaag gemiddel 

eens een berekeningetje maken. 

( 

d 

,r@>y 

r\- J 

= open venen + bossen op 

2 m dik is kun je zelf 

De aanwezigheid van veen verhindert dus het sneì afvloeien van neerslagwater. 

Regenwater wordt beter opgenornen wanneer de grond al nat is, daar het via 

de natte bovenlaag gemakkelijker doordringt tot de diepere lagen, in dit geval 

de turflagen. De bovenste veenmoslaag heeft dus een rol als bevoorrader 

van de grondwaterlaag. Maar het hele compìex van veenmos- en turflagen heeft 

ook de eigenschap het opgespaarde water langzaam te kunnen afgeven. Daardoor 

blijven in het Hoogveen, zelfs bîj lange droogteperiodes, de beekjes vloeien. 

a 

ì 

29

30 

ONTSTAAN 

Het ontstaan van dit reusachtig waterspaarbekken met zelfregelend debiet 

hebben we te danken aan het wonderlijke samenspel van drie factoren : 

1. Klimaat : nat en koud. 

Door zijn hoogte tot bijna 700 m is het gebied de eerste hindernis voor de 

overheersende oceanische winden op hun tocht naar het oosten. De afkoeling 

van ong. loC per 100 m hoogteverschil veroorzaakt een grote verzadiging aán 

gecondenseerd water. Gevolg : er valt jaarlijks gemiddeld 1400 rm neerslag 

tegenover slechts 700 nm in ìaag België. 

Ook mistvorming doet zich zeer dikwijls voor. Daarbij kan de ene zijde van 

een.helling volledig in de mist zitten, terwijl het aan de andere zijde gans 

helder is. l,tanhoop dus niet wanneer je ter hoógte van Baraque Michel-door de 

erwtenbrii riidt en probeer het eens wat verdei voorbij Botrange bergafwaarts. 

De gemiddeìde jaartemperatuur bedraagt slechts 6r5oC. Sedert de waarnemingen 

van 1880 zijn de volgende records opgetekend (gemiddelde temperatuur over 

een ganse maand ) : 

2. Rel iëf : 

warmste maand jul i 

koudste maand juli 

warmste maand januari 

koudste maand januari 

Het ganse gebied boven de 500 m hoogtel ijn noemt men terecht "LE HAUT PLATEAU,, 

het is een relatief hooggeìegen zacñtheuúelend plateau waar hei water lã;g: 

zaam vloeit en stagneert in de depressies. 

3. 9ndergfond : 

Leisteen en kwartsiet vormen de rotsachtige ondergrond. Het zijn zeer oude metamorfe 

gesteenten van sedimentaire oorsprong, daterend uit het Cambrium, dus 

500 miljoen jaar oud. Kwartsiet, wit dooraderd, komt hier en daar aan de op- 

PÇrvlakte als geïsoleerde rotsbìokken in het landschap en ook als "perriers" 

of--steenhopen' zoals we verder zulìen zien. De laatst afgezette leemlaag, 

"löss" genaamd, heeft door afbraak een ondoordringbare kieilaag gevorm¿-ðie 

mede het ontstaan en de ontwikkeling van veenvorming heeft mogelijk gemaakt. 

I.IAT IS VEEI{ ? 

Veen i! egn opeenhoping van dode ptantenresten die niet volledig afgebroken 

ziil: Geologisch gezien is veen, èvenals zand en klei, een gestãenté. Zand 

qn k!ei zijn anorganische gesteenten terwijl veen een organisch gesteente is 

dat ter plaatse uit afgestórven pìantenresten ¡rordt opgebour{d. Dõ term "veen" 

9lbruiken we ook vcor aanduiding van een streek of lai¡ðschap waar veenvorming 

plaats vindt of vond 

l8 9 

I 

-3 

2"C 

4 

oc 

oc 

5 

oc 

I

HOE ONTSTAAT VEEN ? 

Veenvorming veronderstelt aanwezigheid yan een plas water en een vegetatie. 

Vanaf de oevers dringen moeras- en waterplanten de plas binnen. llanneer deze 

planten afsterven kunnen ze niet verder worden afgebroken door het ontbreken 

van de aërobe bacteriën. Deze bacteriën kunnen alleen werkzaam zijn als er 

voldoende zuurstof in het water aanwezig is. Nu is het water van de Hoge Venen 

zeer zuurstofarm, zodat er weinig of geen werking van aërobe bacteriën 

is. De dode pìantenresten beginnen zich op te stapelen op de bodem van de 

plas en vormen er een compacte massa die we turf nòemen. De veenvorming 

speelt zich nog onder het grondwaterniveau af en we hebben te doen met laagveen. 

Een laagveen wordt gevoed door grond- en oppervlaktewater uit de omgeving 

en het veennateriaal zelf ligt laag ten opzichte van dit water en van 

de omgeving. 

ONTI.IIKKELING VAN LAAG- TOT HOOGVEEI{ 

Wanneer de plas vol raakt met turf treedt een belangrijke verandering op in 

de waterhuishouding. Het uit de omgeving aangevoerdð water wordt in ñet-veen 

vastgehouden. De invloed van regenwater wordt steeds groter. tlanneer de turf 

eindelijk_boven de grondwaterlijn uitkomt, verschijnen op de natte plaatsen 

els_en wilg en op de drogere berk en den. Zeggesooiten, llaapmossen'en riet 

spelen nu-een belangrijke rol. Er ontstaat een moerasbos waarbij dode planten 

en_afgevallen bìaderen zich opstapelen en een dikke laag vormen. De bodem 

zelf wordt zuur en voedselarm, waardoor de boomwortels ãfsterven.0p dat 

ogenblik wordt het terrein overmeesterd door de veenmossen en krijgôn we 

hoogveen. 

I'letenschappeliik wordt hoogveen gedefinieerd als een geomorfologisch-botanisch 

compìex dat door actieve groei is uitgerezen boven het niveau van het 

grondwater in de omgeving. De begroeiing houdt het regenwater zodanig vast 

dat een eigen verhoogde tvaterspiegel ontstaat. Hieronder wordt dood plantenmateriaal 

in zuurstofarrne omstandigheden opgeslagen. De veenvorming gaat dus 

verder boven het niveau van het grondwater uit de omgeving en de turfvorming 

gebeurt dus "in het droge". Het veenmateriaal ligt hõog tñ tret landschap. 

De produktie in een hoogveen is heel gering, het benadert uiterste rust. Er 

is dan ook maar weinig voor nodig om die rust te verstoren en de aanzet tot 

aftakeling te geven. Drainering, turfafgraving en veenbranden zijn natuurtijk 

fataal, maar zelfs een kleine verschuiving in-de zwaartekracht ván het veen 

zelf of geringe veranderingen in de atmosferische omstandigheden kunnen ineenstorting 

van een hoogveen veroorzaken. 

In de Ho-gg. Venen-is. "Fagne de Clefay" (ten noordoosten van Fagne t'lalonne) 

een geschikt gebied om veen en veenvorming te bekijken. Alle stadia van Stagnerend 

grondwater met indringende planten, tot actief laagveen, tussenveen 

en hoogveen komen er voor. Het actief hoogveen tekent een-donkere ovaal af 

in het centrum van dit open gebied. Het ié opgebouwd in zadelvorm (gewelfd 

hoogveen). 

31

32 

DT HOGE VENEN DOOR DE EEU[.|IN 

Il 4e Hoge Venen is de veenvonning begonnen aan het einde yan de laatste ijstiiden, 

dus zo'n_10.000 jaar geleden.-l,len weet nu dat de ijskap die Noord- 

E9¡opa bedekte slechts reikte tot de zuidelijke rand van Nãderiand. Anderziids 

lag ook het A'lpenmassief onder een enorme ijskap. De ijsvrije zone tussen 

deze twee gletsjergebieden onderging de invloè¿ vän het koude-klimaat, 

wat zich uitte in een toendrabegroeiing. 

I_!g!_Þçgi.n van de 20ste eeuw veronderstelde de Luikse hoogleraar Lêon 

FREDERICQ dat tiidens de ijstijden ook de Hoge Venen bedekt-waren door een 

ijskap. Hii steunde zich hiervoor o.m. op de-aanwezigheid van steenophopingen' 

de zgn. "perriers" aan de rand van het veenplateau.Hij beschouirde'nl. 

deze steenhopen als resten van morenen. Men weet'nu dat dezã "perriers" op 

een andere.wiize tot stand zijn gekomen. Aan het einde van de i¡sti¡aen Uägon-eerst 

de bovenlaag te ontdooien. Daardoor begon een modderile fiì¡ van 

smeìtwatel, !lei en kwartsietblokken te gìijden õp de nog niet õntdooide 

ondergrond. To'n verschuiving kwam tot stilitan¿ ôp plaa[sen u,aar de valleien 

samenkomen, smal worden of uitlopen op vlak teriein. De grotere blokken 

kwartsiet die men hier en daar in nät lahdschap ontmoet, zijn daar tijdens 

hetzelfde glijproces ter plaatse gekomen. Deze'blokken,'die-uiteraard-minder 

bet{eeglijk waren, zijn eerder dan de lichtere materiaìen tot stilstand 

gekomen en mede door erosie van de omringende grond gqTsoteerd geworden. 

De perriers vind je 

gen 

.terug op de kaarten van "Les A¡nis de la Fagne". Ze ìig- 

alle in of nabij 

de bedding van de veenrivieren en zijn duidelijk waai- 

neembaar. Sonmige zijn 

vele tientallen meters lang. 

PALYNOLOGI E 

Samen met de_ijskap-hypothese veronderstelde Léon FREDERICQ dat de vegetatie 

van het veenìandschap gedurende duizenden jaren na de ijstijden vrijwõl onveranderd 

was gebleven.. Hij steunde zich hiervoor o.m. óp dé aanwezìgheid 

thans-van pìanten van het boreaal-montane type. Dank zij'de palynololie of 

de pollenanalyse weet men nu echter dat het-legetatiektäed vän äe Hole Venen 

sterk veranderd is sinds de ijstijd. 

De palynologie gaat als volgt te werk. Uit het veen uprdt een vertikaal staal 

genomen t9! op de diepte van de ondoordringbare kleilaag, dus de basis van 

de begroeiing..Uit dit staaì worden stuifmõelkorrels geiéoleerd en gedetermineerd 

door ze te vergelijken met de korrels van thans-nog levende sõorten. 

Men noteert ook 9p welke hoogte in het staal deze korreli gevonden zijn. Dit 

alles i.s.mogelijk omdat de buitenste wand van de stuifmeellorrets zeeÉ goed 

bestand is tegen.de^nadelige inwerking van verveningsprocessen. Door teiltng 

van het aantal stuifmeelkoirets per soort, rekening-gähouden met hun hoogtein 

het staal, verkrijgt men een inzicht iñ ¿e opeeñvótging van de verschíllende 

vegetaties nn iñ de dominantiegraad in eeh bepaaÍaê"perioue. 

In de I9g. Venen werd een palynologisch onderzoek gedaan door de Universiteit 

van Luik. Men boorde door de turflãag tot op de onãoordringbare kleilaag en 

nam een staal van 3,6-m. De begroeiiñg en vêenvorming is hier ornstreeks- 

7.000 v.C.. begonnen. Gans ondeñaan in-de turflaag viñdt men resten van holpiiPl 

veenbies, wijfjesvaren en woìfsklauw. Vrij-vlug doen veenrnossen in beperkte 

mate hun intrede. 0p een hoogte van 60 cm ¡ovãn de kleilaag - de veen-

vorming is.dan r.000 jaar bezig - vinden we resten yan yeenmossen en 

scheuchzeria, een inmiddels uii de Hoge venen yerdwenen piani.-- 

Omstreeks 3.000 v.C. wordt het klimaa[ geìeideiijk zàcntã;-ä; verschijnen 

y9]lesraq en dopheide. Rond 1.500 v.C. is het hoógveen aì voldóende ontwik- 

Keld en doen de planten uit de familie van de heiðeachtigen missaal hun intrede. 

Het veen neernt dan ongeveer zijn huidige vorm aan. 

Ook in de boombegroeiing rond en tussen de veenplassen hebben zich yoortdurend-wijligingen 

voorgedaan. Rond 7.000 v.C. do¡nineerden ú¡[ ã; grove den. 

vanaf 5.000 v.c..versðhiinen hazelaar en eir èl làiãr-iïnãã'än-ötñ, trãarùôo, 

het berkebos verdrongen w9r!t, De beuk àoet tiJn intrede rõnã"g.ooo v.C. en 

verdringt de olm. Tussen 1.500 en 800 v.C. worãen eik en linJe-rree" verdrongen 

en overheersen beuk, hazelaar en els. Rond 800 v.C. tensìõtie woraen hazelaar 

en els verdrongen'door haagbeuk. 

PINGO'S 

I'le.hebben-gezien dat veenvorming tot ontwikkeling komt in een depressie in 

het terrein en tilt aanwezigheið van watôr àn-een vegetatie. Nu zijn in de 

Hoge.venen vele..depressj.t Þp een eigànaáraite-wijze ontstaan tijdens de laatste 

ijstijden. I're bedoeren hier de víviers oi pin!õ;s. 

Een.pingo is een duidelijke rondg_of ovgle depressie, omringd door een wal. 

De.diameter gaat gewoonliik van 15 tot 150 m-ãn oe hóotie-rãñ ã. waì van 2 

tot 5 m. De oorsprong is lang raadseìachtig g"Ùteven. úèñ àãär,I.un waterreservoirs 

uit vroegere tiiden, overblijfsõlí vgn turfontginning of putten 

door de voorhistoriiche.meñs gégraven om er puuiäo"ñ.;-i;';;"¿ä richten. In 

1:^:lÍ:l:::f!"..pinso's. (viviei Frédericq .n iluið¡ fi'qüäti'uðña rnen n.reiïjk 

overÞlìJfsels van een houten constructie, verstevigA mit sienen, dat onweerl 

legbaar het werk was van mensenhlnden. i,í viiiÀr uãrqùei uõñä-ren bovendien 

potscherven en bewerkte silex. 

Uit wat hieronder.volgt bìiikt dat de mens deze pingo,s niet gegraven heeft, 

maar geÌ'{oon gebruik gemaakt heeft van wat de natilur voor hem 6eieid had 

Door vergelijking met geìijkaardlge verschijnselen in Alaska en Siberië, 

waar dit thans nog vooikomt, aanvãardt men ñu ãrõàr"än åã-Jðlõänoe-ùeriíaring. 

Tiidens de Iaatste iistii¿en bevindt ziðñ onde; ãã bõürñiaãõ'üãn to.ndrabegroeiing 

een.permanent bevroren.laag,.de-permãtrost. Vanuii'not di.pà¡ liõ_ 

gende en nooit bevroren waterriire öñdertägen,wordt waiài *rtõõggestuwd door 

barsten el sp!eten.in de.permafiost. nan àã-uó;;;i.";;;ä ;il-ãå permafrost 

gekomen, bevriest dit watär onmiddelliii eñ ¡ðéìnt zich àen-it"àos aangroeien- 

de iislens te vormen die de bovensre gionãlaãõ.imet-iõärãräuãõròÀiiñõi'i.'ããr- 

lgutlt 9n opzij duwt. Er ontstaat dus ãen uuil'tÀ net terrein. Door barsten in 

!!9 uutt.kan oppervlaktewater indringeñ.ñ-wõtãi ae ijit.ñs uetåikbaar voor 

T:l!!:r,lflq:fgtrnen. Het bovensre vãn de ijsìens uesiñt-iã sràiten en de 

daarop liggende laag aarde glijdt met de moúderstrooñ naar de zijkanten en 

Ygqnt er.de wal, samen met de reeds.eerder gnzij gestuwJã g.õnã. Hanneer de 

ijslens helemaal is afgesmoìten uli¡ii ee; ãü;"eðn wai orËiñôãe depressie 

9v9r' $af!n op ,een-ondoordringbyg onderìaag (rlei) ñ.t-örónã"ãt.. 

Het vol'!ç¿!gç 

stagneert. 

.arsme'lten van de-iislenieñ ii-üermoe¿ål 

van ijt de ileäñti aan her einde 

iJstijden sebeurd. 0p dat-oeenuifu is'õð'i ãð-ùèö"oãiiñö-rijiàr 

en kon op een ideáre õã*òräãñ 

wijze äe veeniorming nemen. 

"ãn-ãänvang 

33

34 

Een pingo is een boeiend schouwspel. I'tennerkt duidelijk het yerschil in begroei.ing 

tussen de wal en het ceñtrum. De wal is opgebóuwd uit de vroegere 

grondlaag van de toendrabegroeiing. l.len yindt er ni¡-de planten van dã ãroõe 

heide. Het uitzicht van het centrlru of de depressie daai.entegen nangi áf-iãn 

het stadir¡m in de veenvorming. Geu¡conltjt träft men er een dik veerñostapiJt 

aan. 

Vooral in het Brackvenn-(links en rechts van de weg Eupen-Monschau, juist 

ygof q. grens) zijn^mooie pingo's.te bekijken. Zet-de wagen op de paittng, 

komende.van Eupen., ?00 m voorbiJ de 30 m hoge netalen brãndwafnttoi"en, tíñts 

van de baan. Steek de grote baañ over en neán het pad dat Ín iui¿wesiélijie 

richting loopt. 

Na 400.m heb je links van dit pad al een eerste pingo. 

Op.de kaarten van "Les A¡nis de'la Fagne" zuì je äcn[er nog vele andere pingo's 

aantreffen, de ene aì mooier dañ ¿e andeie. 

POUHONS 

Een ander merkwaardig verschijnsel in de Hoge Venen zijn de "pOuHONS,,. 

Een.pouhon is een brón die roódgekleurd watãr afgeefi,-àai-¿e'tòur neett van 

rotte eieren. Aan de bron zelf ãiet men òpborreiãn¿ wátei en-.ãn rode modderige 

pap di.e langzaam afglijdt naar een nä¡ijgelegen ¡eek.-oaãi¿oor is het 

water van de beek soms kiìometers lang rooa gõfteúrd. Denk maar aan de Eau 

Rouge die haar naam niet gestolen treeit 

Een pouhon ontstaat als volgt : op somnige plaatsen kan regenwater 20 tot 

50.m diep doordringen tot tñ tret lesteen[e.'Dit water blijía dãar soms weken 

tot maanden staan en wordt er verii¡kt met ijzer, mangaanl calcium, magnesium, 

natrium en lithium. 

Door chemische inwerking Jgst het ijzer op, de zuurstof wordt verjaagd en alleen 

de.opggloste zouteñ ulijven ovãr. Dit-is de oorzaak van de róde-kleur en 

de karakteristieke geur, wanñeer het water terug aan de oppervlakte komt. 

Merkwaardige pouhols tiil : de pouhon de Bernister op de Eau Rouge, de pouhon 

des^Cuves op dg Trôs Marêts, de'pouhon Pietkin op de'Roer-en àe-[oútrons van 

de.Bayehon en de..Spoorbach. Deze-pouhons vind je'terug op de tãai^ten van ,,Les 

funis de la Fagne". 

BRONNEN 

Eigenìiik kan men het.hele.gebied van de Hoge Venen beschouwen als éên grote 

bron. Dlt komt doordat de béekjes niet gevoõd worden door duideìijk zicñtbare 

bronnen' maar door de ontelbaré watersliertjes die uit tet-veãñ-siSpeten. 

Het heeft dus niet veel zin te trachten een veenriviertje toi-àan ñäar oorsprong 

te volgen. Er zijn nochtans weì enkele duidelijk zichtbare bronnen. 

De gekendste zijn de Fontaine Périgny.(800 m ten oostén van Baraque I'lichet) 

en de Verdte Fontaine (200 m ten nõoi'aèn van Fontaine Þerignyj,-riáártangi ' 

een pad loopt.

RIYIEREN 

De kamlijnen van het plateau verdelen de waterlopen in drie stroongebieden : 

1' de ROER : ontspringt in het Fagne..Halonne en mondt te Roermond uit in de 

llaas ; de bijrivieñen die_op t¡ãl-fröõg-pTãtãu, onrspringen zijn de Schwarzbach 

en de Schwalm of perléh¡act¡ 

2' de vtsDER : ontsprilg! !n het steinleyvenn en rnondt uit in de Maas te 

Luik ; bekendste-biiiivieren ontsprtñi.ñä in ¿e Hõge-úãnän , u.lte, Hoëgne, 

Gileppe, Steinbach,-Getzbain, S[õõrOäËñl-Sóor, Statte, Sawé en Louba. 

3. de I,IARCHE : ontspringt eigentijk buiten de Hoge.Venen, nl . nabij Bllllingen, 

maar wordt vooral gevoed door ãrie^uiJ"iviereñ ¿ie w;i ;ó'nät Hoog plateau 

ontsprinsen' rrJ . gãvqr,on, Trôs.maicii"än'Ë;;-;id;;.""' vp 'r( 

De I'larche mondt uif in ¿é nmui¿vð,-ãã nruiåiu in de ourthe en de 0urthe 

te Luik in de ... Maas. 

Men ziet dus dat alle water van de Hoge Venen naar de Maas loopt, zij het dan 

langs verschillende wegàn. 

I.'ANDELEN LANGS DES BTIKJES EOORD 

vooral Helle en Hoëgne.zijn bij een betrekkelijk ruim publiek bekend.gok 

ìangs de Trôs Marêtõ, ae.Éàyehón en ¿e waictre îs het soms nogal druk. valleitjes 

met minder goedé paden-õi ver¿e";;;;íö.n uun.parkings-en openbare ¡{eg, 

zijn doorgaans veeì^ruitiger. Ik denk .uñ-¿ã"õäwé, de statte, de Steinbach, 

de Spoorbach en de Soristãne. 

Mijn persoonlijke voorkeur gaat echter beslist, uit naar de vallei van de 

schwalm, heìemaal in het ooíiàn van de noõå'üãn"n en misschien daarom door 

l:t9g:ll!9n Tinder bekena. ¡rãñ'-noemt de sðtrwaim ook de pertenbach omdat daarrn 

vroeger naar,parers werd gezochtr^afkomslig van een soort parermosser. 

Hi:ttf hebben däze zome' no!-in de-scnwãim-åãn'iäuã;ä.'ö;;.ufiårr.l sevon- 

Zonder al te veel kaartìeeservaring kan ie..hiernavolgende wandeling gemakkeliik 

maken. ,Je gebruikt beii ùã-r.àã.f-ü.ñ-,,i-åi'iu,r, ¿. la Fasne,,, btad nr 4. 

(Ter herinnerin! : je kan ãezã-raa"ten kopen in de meeste boekhandels van 

!ëliro'i'i'¡i'Íi'irlii:tlstii,:?,:li.i î":irg:üJhr*;,fti,';lrr"i:r;;.ti.r, 

naal Geosrafisch Instiruut tfueIÌ..pli_op ; ;;'ãà speciare kaarr ,,Hoge venen,, 

(l :25.000 / recto-verso)'ùãn-áet NcI ;taai'dii gebied niet op ! 

Je rijdt met de wagen via Kalterherberg (= Duítsl.and) naar het plaatsje 

HEISTER, dat zich 6evinoi preiies 2,S Ë,rn'te;-;;ìdoosten van de kerk van Kaì_ 

terherberg. 

In Heister staat-maar één huis, geltgezellig restaurant dat je, na geparkeerd 

te hebben, laat links liggen. (rt-tañ Jã..ñtäi-uanraden bij een andere gelesenheid 

dit restauranr eõñs rttÈi tiñ[s'te-i;;ä ligggl). Srap even tangs de 

verharde wes richting zuid "n-ãuai ffi ünöl-ãä scneiding tussen bos en wei 

(het pad ìoopt enkelð meters tn-tret ¡ösi-äñ-nii" de Heisterbach die je over- 

35

36 

steekt (= Belgisch-Duitse grens), waarna je de Erongersigf 9lrgomopwaarts 

volgt zó yer je kunt. Je wandeìf nu verder, steeds in zuidelijke richting' 

over de Hohe ilark, een geklasseerd landschap, dat eigenlijk tot het militair 

domein van Elsenborn behoort, maar waar de vredelievende en ongewapende 

wandelaar geduld wordt. I'le beyinden ons hier in een gebied met veel herten 

en reeën. Nader steeds behoedzaan een krulsing van wegen of brandgrachten 

en kijk links en rechts. Misschien zie je wel een troepje dieren grazen 

en dan kan je ze lang bespieden. 

Steeds verder naar het zuiden stappend, komen we aan de rand van het oefenterrein 

van het kamp van Eìsenborir. Je zult er niet naast zlen ! Vervolg nu 

je weg langs deze rànd in oostelijke richting tot je uitkomt bii de Schwalm' 

die je begint te volgen stroomafwaarts, dus richting noord. Je begint nu aan 

een bevreemdend mooi stuk natuur. Beklim even verder de Bieleyrots (gemakkelijk) 

en bewonder van daarboven dit unieke desolate landschap, met middenin 

de zich in tatrijke bochten kronkelende Schwalm.0p de beboste flanken van 

de zachte heuvels bemerk je ronde open pìaatsen. Dit zijn rust- en graasplaatsen 

voor het wiìd. Vanop de Bieleyrots zie je ook in noordwesteliike richting 

vlakbij (slechts 500 m) de Galgenberg, een kaìe heuvel. 

Terug beneden ga je rond of over de Galgenberg en verlaat ie de Schwalm. 

Voìg nu het pard op de rechteroever van de JiÍgersief, een biiriviertie van de 

Schwalm. Blijf dit pad volgen wanneer het in noordelijke richting wegdraait 

van de Jägersief en houd nu zoveel mogelijk de richting noord aan om na ong. 

2 km uit te komcn bij de Fuhrtsbach, een andere bijrivier van de Schwalm. 

Je voìgt nu de F'uhrtsbach stroomafwaarts, dus in westelijke richting. Neem 

bij voorkeur het pad op de rechteroever. Ongeveer 300 m voorbij de samen- 

¡'loeiing met de Schwalm kom je uit op de grote baan (Kalterherberg-Höfen) 

Ur'j de Höfener I'tuhle, een gezellig café dat echter in de winter gesloten is. 

Nr¡ ¡oêt je de eerst.e 300 m dezelfde weg terug tot aan de samenvloeiing 

Schwa.lm-Fuhrtsbach. Blijf nu de Schwalm volgen in zuidelijke richting gedurende 

u.ng. 3 km. Ki.ik uit om op het juiste ogenblik cte Schwalm te verlaten 

en alzo terug Heistr:r te bereiken, het vertrekpunt van de wandeling. 

Deze wanotrling is 1,1 km lang en - gezien het gevarieerde terrein - toch niet 

van cle lic,'rtste.0m deze wandel'ing op een aangename wijze te doen heb ie' 

rusttijden inbegrepen, toch wel 5 à 6 uur nodig. 

Ik kan je dezr: wandeiing ook bii sneeuw aanbevelen. Je hebt het voordeel dat 

je niet zult overhoo¡r gereden worden door een troep stuurloze luidruchtige 

ianglaufers (wat wel het geval is in de onrgeving van Botrange en Erackvenn !). 

Hou er echter wel rekening mee : hoe dikker de sneeuw, hoe ìastiger het stappen. 

De hierboven, uitgestippelde wandeling kun ie echter gemakkelijk inkorten, 

a1 naargelan.3 de weersomstandigheden en de toestand van het terrein (en 

van de deeìnemers). 

VeeI wandelgenotl 1o november 1982. Rik Schulten, Diest. 

Kalender. 

20 Januarl 83. 2O.oO uur: Dia-avond: SCHOTLÀND, Hubert Lehaen. 

organisatie: Davindsfonds Opoeteren. 

13 febrUAriS3: BUSUTTSTÀP NÀAR ZEELAIiID: 

vertrek: 06.00 uur op de markt van lúaaseik. 

Iangs de gehele RiJksweg L'l tot Maasmechelen. 

aangeven; Marc Stevens, Tivoli 3, Lanklaar, tel275.56.52. 

Organl"satle : Wielewaal Maasland.

INHGIUtrl 

IJAN ÞTT NUMTVIEFI 

Brlef van de voorzitter 

Àctles : Vormlngsactlvfteitenplan 93 

Ítandelprogranma 

fnfornatle: dag lleve mensen 

BfJ leven en welziJn 

MtJn VadertJe 

Jaarverslag 82 

Jaarvergaderlng 83 

Bezlnning: even miJmeren 

KorreJ.tJe zout 

l{lnterochtend 

Jong geleerd3 Jaarvergadering 4 

Evolutle 4 

Cieologie 4 

Krans der selzoenen:l{fnter 

Terug naar de natur:r: 

Natuur en tuln 

Natuur en revalldatie 

Natuur en voeding 

Natuur en boek 

FtJn glandelplekJe: Hoge Venen 3 

Kalender 

fnhoud 

3 

4 

4 

5 

6 r'7 

7 

8rg 

10, l1 

L2 

13 

13 

14, 15 

17,Lg 

2c-,2L 

23 

,L6 

,L9 

,22 

37 

24 

25 

26,27 

28 

29,3c^,31, 32,33, 34,35, 36 

36 

37. 

Aan alle "groendenkenden" een flJne Kerst en een gelukklg 93 van 

de vo1talflgè redaktleraad. 

VLEß' e?r€// 

R, 

ÞÊ 

IN 

4ô 

fre¡D 

t, 

TI 

vuAPENrv6 

rÐ 

Het zLJ zol

Download PDF - Limburgse Natuurgidsen

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?