Inventariserend Veldonderzoek - Gemeente Harderwijk

Reacties artikel 10 BRO Ontwerp bestemmingsplan Parkeergarage Houtwal 

Ontvangen reacties: 

1. Vitens Gelderland, Postbus 23, 6880 BC Velp, ingekomen onder nummer 14.443 op 14 

maart 2006 

2. Provincie Gelderland, Postbus 9090, 6800 GX Arnhem, ingekomen onder nummer 

14.952 op 28 maart 2006 

3 VROM-Inspectie, Regio Oost, Postbus 136, 6800 AC Arnhem, ingekomen onder nummer 

15.225 op 4 april 2006 

4 KPN, Wholesale Services & Operations, Postbus 16300, 3500 CH Utrecht, ingekomen 

onder nummer 14.870 op 26 maart 2006 

5 Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland, tav H. Stuurman, Rietgorsmeen 74, 

3844 ZV Harderwijk, ingekomen onder nummer 14.355 op 10 maart 2006 

6. Brandweer Harderwijk, Postbus 400, 3840 AK Harderwijk, ingekomen onder nummer 

14.021 op 6 maart 2006 

7. Kamer van Koophandel Veluwe en Twente, postbus 2, 3840 AA Harderwijk, ingekomen 

onder nummer … op 7 maart 2006 

8. Rijksdienst voor de monumentenzorg (reageert via VROM), ingekomen onder nummer … 

op 4 april 2006 

9. N.V. Nederlandse Gasunie, Postbus 162, 7400 AD Deventer, ingekomen onder nummer 

13.390 op 15 februari 2006 

10. Waterschap Veluwe, Postbus 4142, 7320 AC Apeldoorn, ingekomen onder nummer 

14.953 op 28 maart 2006 

11. Connexxion per email op 23 februari 2006 

1. Vitens Gelderland 

Vitens verzoekt aan te geven welke stroken grond zijn gereserveerd, waarin drinkwaterleidingen 

dienen te worden aangelegd. 

Binnen het plangebied worden geen nieuwe drinkwaterleidingen aangelegd. Wanneer leidingen 

verlegd moeten worden, of werkzaamheden boven de bestaande leiding plaats vinden, zal contact 

worden opgenomen met Vitens. 

2. Provincie Gelderland 

a. Er moet een akoestisch onderzoek worden bijgevoegd bij het vastgestelde plan. Hogere 

grenswaarden moeten zijn aangevraagd en vastgesteld voor vaststelling van het plan. 

Het akoestisch onderzoek wordt bijgevoegd. Ten aanzien van het verzoek om hogere waarden geldt 

dat volgens de Wet geluidhinder sprake is van een reconstructie wanneer door wijzigingen de 

geluidbelasting op een gevel met 2 decibel of meer toeneemt. 

Uit het akoestisch onderzoek berekening blijkt dat op geen enkele gevel binnen de invloedssfeer van 

de parkeergarage een toename van de geluidbelasting van meer dan 2 decibel zal ontstaan. 

Weliswaar nemen de verkeersbeweging op de wegen in het jaar 2016 toe ten opzichte van nu, maar 

doordat de maximale snelheid nu 50 km/uur is en in 2016 30 km/uur, treedt er toename van de 

geluidsbelasting op een geven met 2 decibel of meer en is er volgens de Wet geluidhinder geen 

sprake van een reconstructie. 

b. Bij vaststelling van het plan moet helder zijn wat de inhoud en de effecten van de maatregelen ter 

verbetering van de luchtkwaliteit zijn. Ook moet zeker zijn dat de maatregelen worden uitgevoerd. 

In de toelichting zijn deze maatregelen sterker naar voren gebracht. 

c. Er moet voldoende tijd en budget worden vrijgemaakt om het vervolgonderzoek en de 

archeologische begeleiding te kunnen uitvoeren. 

In het financiële jaarplan van de gemeente is geld beschikbaar voor het archeologische 

vervolgonderzoek.

d. Het bestemmingsplan kan een basis vormen voor het verlenen van vrijstelling op grond van artikel 

19 lid 2 WRO, mits VROM-inspectie dit ook adviseert. 

Dit wordt voor kennisgeving aangenomen. 

3. Inpsectie VROM – Regio Oost 

Opmerkingen zijn er gekomen van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RDMZ). Het betreft de 

volgende opmerkingen: 

a. Ongenoegen is er over het feit dat er geen vooroverleg met de RDMZ heeft plaatsgevonden. Dit 

heeft wel plaatsgevonden met een eerder voorontwerp in 2000 en in het kader van het 

Waterfrontproject. 

Vooroverleg gebeurt op grond van artikel 10 van het Besluit op de Ruimtelijke Ordening. Bij de 

voorbereiding van een bestemmingsplan plegen burgemeester en wethouders waar nodig overleg 

met die diensten van Rijk en provincie die belast zijn met de behartiging van belangen welke in 

het plan in het geding zijn. 

Aan deze bepaling wordt in Nederland voldaan door een voorontwerp-bestemmingsplan aan 

bepaalde instanties toe te zenden met verzoek om commentaar. Het verkregen resultaat wordt 

vervolgens in het plan opgenomen en de eventuele open aanmerkingen worden van 

commentaar voorzien en/of alsnog in het plan verwerkt. Daarna komt de officiële 

bestemmingsplanprocedure waarin ook rijksdiensten desgewenst kunnen participeren 

(zienswijzen, bedenkingen, eventueel beroep). 

Beschreven procedure is ook voor dit plan gevolgd en voldoet daarmee dan ook aan de wettelijke 

eisen. Dat is andere plannen, zoals het Waterfront, voor een andere insteek is gekozen heeft 

meer te maken met het bijzondere karakter van deze plannen, dan dat als een standaard 

werkwijze van de gemeente moet worden gezien. 

b. Inhoudelijk is er ongenoegen over het feit dat inhoudelijk onvoldoende aandacht wordt gegeven 

aan het feit dat de locatie een onderdeel vormt van het beschermd gezicht. Wel is het beschermd 

stadsgezicht op de plankaart aangegeven, maar hieraan wordt verder geen inhoud gegeven. Ook 

de relatie van het plan tot de historisch-ruimtelijke kenmerken van het stadsgezicht is te weinig 

concreet. 

In artikel 36 van de Monumentenwet staat dat de gemeenteraad ter bescherming van een 

beschermd stads- en dorpsgezicht een bestemmingsplan vaststelt. Daarvan is sprake. Het gaat 

hier om een ondergrondse parkeergarage. Deze tast bovengronds het aanzicht van het 

stadsgezicht niet aan. In tegenstelling tot de oude situatie treedt zelf een verbetering op door 

bovengronds de vorm van het bastion sterker te benadrukken. Door middel van archeologisch 

onderzoek wordt daarnaast vastgesteld welke waarden zich onder de grond bevinden en hoe 

daarmee kan worden omgegaan. In de toelichting zal de historisch-ruimtelijke context van deze 

ontwikkeling sterker worden aangezet. 

c. De opgenomen bestemming biedt onvoldoende zekerheid om het bastion aan de buitenzijde vorm 

te geven en herkenbaar te houden. 

Ook binnen de opgenomen bestemming is het mogelijk om het bastion herkenbaar te maken. Er is 

zelfs specifiek een hoogtebepaling opgenomen om de oprichting van kleine muren die het bastion 

begeleiden mogelijk te maken. Ook de wallen en groenvoorzieningen passen binnen de 

bestemming. Bij de wal langs de Friesegracht is hiervoor ook bewust de aanduiding 

parkeergarage van de gracht afgehouden, zodat ook ondergronds geen aantasting van de wal kan 

plaatsvinden en ook de belangrijkste bomen kunnen behouden blijven. Het in het plan genoemde 

bomenonderzoek vormt daarbij de leidraad 

4. KPN 

KPN verzoekt bestaande tracés voor kabels en leidingen vrij te houden. 

Bij de uitvoering zal hier, indien noodzakelijk, rekening mee gehouden worden.

5. Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland 

In de reactie worden diverse tekstuele aanvullingen en verbeteringen voorgesteld ten aanzien van 

archeologie en cultuurhistorie. 

Deze opmerkingen zullen in het plan worden verwerkt. 

6. Brandweer Harderwijk 

a. De brandweer verzoekt overleg te plegen met de afdeling preventie. De Luttekepoortstraat en de 

Vitringasingel zijn belangrijk voor de bereikbaarheid van de binnenstad voor hulpverleningsdiensten. 

Voor uitvoering van het bestemmingsplan wordt overleg gepleegd met alle hulpdiensten. 

b. In de directe nabijheid van de parkeergarage dient een opstelplaats gereserveerd te worden voor 

een blusvoertuig en er dient bluswater (brandkranen) voor handen te zijn. 

In de parkeergarage en omgeving zullen de bluswatervoorzieningen aangepast worden aan de 

nieuwe situatie. Dit zal in overleg met de brandweer plaatsvinden. Een speciale opstelplaats zal niet in 

het plan worden gereserveerd. Vrijwel het gehele gebied van de parkeergarage zal openbaar gebied 

worden en als zodanig bereikbaar zijn in geval van nood. 

7. Rijksdienst voor de Monumentenzorg 

In kader sturingsfilosofie van de Nota Ruimte wordt zoveel mogelijk tot één reactie van rijkszijde 

overgegaan op plannen als deze. De reactie van de RDMZ is dan ook terug te vinden onder 3. van de 

Inspectie VROM. 

Zie opmerkingen bij de reactie onder 3. 

8. Kamer van Koophandel 

De kamer van Koophandel pleit voor een versnelde planologische procedure 

Indien er geen zwaarwegende bezwaren door bewoners en betrokken organisaties zijn ingebracht is 

een versnelde procedure mogelijk. De provincie heeft al aangegeven dat het plan een basis kan en 

voor het verlenen van vrijstelling op grond van artikel 19 lid 2 WRO. Of deze ook zal worden ingezet is 

afhankelijk van de stand van zaken met betrekking tot de aanbestedingsprocedure en de daaruit 

voortvloeiende keuze voor een bouwpartij. Naar alle waarschijnlijkheid is de ‘normale’ planologische 

periode snel genoeg om tot de bouw over te gaan. 

9. Gasunie, Deventer 

Geen opmerkingen 

10. Waterschap Veluwe 

Geen opmerkingen 

11. Connexxion 

Geen opmerkingen

V 

 

Febr

Harderwijk 

Houtwal 

Inventariserend Veldonderzoek 

M.A. Tolboom 

Februari 2006 

BAAC rapport 05.251

Colofon 

ISBN: 90-5985-455-1 

Redactie: Dhr. drs. R.J.M. van Genabeek 

Tekst: Mw. M.A. Tolboom 

Veldwerk: Mw. drs. I.J. Cleijne 

Dhr. drs. J.R. Mooren 

Mw. M.A. Tolboom 

Vrijwilligers: Dhr. A. Hoff 

Dhr. B. Kraak (AWN) 

Tekeningen: Mw. drs. I.J. Cleijne 

Mw. M.A. Tolboom 

Vondstdeterminatie: Mw. drs. A. Kaneda 

Inhoudelijke controle: Dhr. drs. R.J.M. van Genabeek 

Copyright: Gemeente Harderwijk/ BAAC bv, ‘s-Hertogenbosch 

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfi lm 

of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de gemeente Harderwijk/BAAC 

bv te ‘s-Hertogenbosch. 

BAAC bv 

onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie 

Graaf van Solmsweg 103 Postbus 2015 

5222 BS ‘s-Hertogenbosch 7420 AA Deventer 

Tel.: (073) 61 36 219 Tel.: (0570) 67 00 55 

Fax: (073) 61 49 877 Fax: (0570) 618 430 

E-mail: denbosch@baac.nl E-mail: deventer@baac.nl

BAAC bv Inventariserend Veldonderzoek Harderwijk, Houtwal 

Inhoudsopgave 

1 Inleiding 3 

2 Aanleiding 4 

3 Historische, archeologische en landschappelijke achtergronden 6 

4 Vraagstellingen 11 

5 Werkwijze 12 

6 Resultaten 14 

7 Interpretatie en synthese 20 

8 Conclusie 22 

9 Waardering en aanbevelingen 24 

9.1 Waardering 24 

9.2 Aanbevelingen 25 

10 Literatuurlijst 27 

11 Afkortingen 27 

Bijlage: 

Bijlage 1. Vondstenlijst algemeen 

Bijlage 2. Vondstenlijst aardewerk 

2


1 Inleiding 

In de periode van 10 tot en met 18 oktober 2005 heeft een Inventariserend 

Veldonderzoek (IVO) door middel van proefsleuven plaatsgevonden op de Houtwal 

te Harderwijk. Het onderzoek is uitgevoerd door advies- en onderzoeksbureau 

BAAC bv (Bouwhistorie, Archeologie, Architectuurhistorie en Cultuurhistorie). 

Het onderzoeksterrein is momenteel in gebruik als parkeerplaats. De gemeente 

Harderwijk heeft plannen om een nieuwe ondergrondse parkeergarage te bouwen 

op het onderzoeksterrein, waarbij bodemingrepen tot circa 15 meter diep zullen 

gaan plaatsvinden. Het doel van het IVO is de ligging van de vestingwerken in het 

plangebied vast te stellen. Tevens zal gekeken worden of vervolgonderzoek wenselijk 

is en of de resten ingepast kunnen worden binnen de nieuwbouw. Contactpersonen 

bij de gemeente Harderwijk zijn dhr. J.W. Last en dhr. Krijnen. Contactpersoon bij 

de Archeologische Werkgemeenschap Nederland, afdeling Vallei en Eemland, is 

dhr. H.W. Stuurman. Dhr. B. Kraak (AWN) heeft geholpen tijdens het veldwerk en 

dhr. Uittien heeft ons voorzien van enkele kopieën van de Herderewich Kroniek, een 

uitgave van de Oudheidkundige Vereniging Herderewich te Harderwijk. 

Administratieve gegevens 

Gemeente: Harderwijk 

Plaats: Harderwijk 

Toponiem: Houtwal 

Datum onderzoek: 10 t/m 18 oktober 2005 

BAAC objectcode: HARHO 

BAAC projectnummer: 05.251 

Centrum coördinaten: 170.935 / 484.512 

Oppervlakte onderzoek: circa 4500 m2 

Complextype: LME-NT grachten, vestingwerken 

Datering: LME-NT 

CIS-code: 13975 

Soort onderzoek: Inventariserend Veldonderzoek door middel van 

proefsleuven 

Opdrachtgever: Gemeente Harderwijk 

Postbus 149 

3840 AC Harderwijk 

0341 – 411 911 

Bevoegd gezag: Gemeente Harderwijk 

Bewaarplaats vondsten: voorlopig BAAC bv, later Provinciaal Depot 

Bodemvondsten Gelderland 

Bewaarplaats documentatie: voorlopig BAAC bv, later Rijksdienst voor het 

Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) 

3


2 Aanleiding 

1 Visscher 2001. 

Het onderzoeksterrein wordt aan de noordzijde begrensd door de Luttekepoortstraat, 

aan de westzijde door de Vitringasingel en aan de zuiden oostzijde door de 

Friesegracht (zie afb. 1). Het terrein is momenteel in gebruik als parkeerterrein. 

De gemeente Harderwijk heeft plannen om op het gehele parkeerterrein een 

ondergrondse parkeergarage te bouwen. Hierbij zullen bodemingrepen plaatsvinden 

tot circa 15 meter diep. Conform de startnotitie archeologiebeleid van de gemeente 

Harderwijk is archeologisch onderzoek op dit terrein vereist. 

Er zijn geen archeologische waarnemingen bekend van het onderzoeksterrein zelf. 

Wel zijn er waarnemingen bekend uit de directe omgeving. Het betreft 14 de – 15 de 

eeuws gedraaid aardewerk en 15 de – 16 de eeuws gebrandschilderd glas 75 meter ten 

oosten van het terrein (waarneming 7309), twee middeleeuwse waterputten 100 meter 

ten westen van het terrein (waarneming 7830) en 12 de – 15 de eeuws grijsbakkend 

gedraaid aardewerk en steengoed en grondsporen van gebouwen, waterputten en 

gedempte beekbeddingen uit de Late Middeleeuwen B en Nieuwe Tijd A. 1 

485 

484 

Harderwijk 

170 

Afb. 1 Situering onderzoeksgebied. 

4 

171 

170 171 

485 

484 

Bron: Topografische Dienst


RAAP heeft in 1999 een archeologische advieskaart opgesteld voor onder andere 

het plangebied Houtwal. 2 Vervolgens is door RAAP een archeologisch beleidsadvies 

voor de gemeente Harderwijk geschreven. 3 Voorafgaand aan het door BAAC bv 

uitgevoerde onderzoek door middel van proefsleuven, heeft BAAC bv een nondestructief 

inventariserend archeologisch veldonderzoek uitgevoerd. 4 Dit onderzoek is 

in twee delen opgesplitst: een bureauonderzoek en een veldonderzoek. De resultaten 

hiervan zullen in hoofdstuk 3 kort besproken worden. Op basis van dit onderzoek 

heeft BAAC bv een Programma van Eisen opgesteld voor het IVO door middel van 

proefsleuven. 

2 Verslagnummer 1999-2470/MW. 

3 Visscher 2001. 

4 Van Putten 2005. 

5


3 Historische, archeologische en landschappe- 

lijke achtergronden. 

Harderwijk is gelegen aan het voormalige kustgebied van de Zuiderzee. Deze 

ligging is bepalend geweest voor de ontwikkeling van Harderwijk tijdens de Late 

Middeleeuwen. De ondergrond van Harderwijk is gevormd tijdens de laatste ijstijd, het 

Weichselien (50.000-12.000 v Chr.). Ten noorden van Harderwijk is een grindhoudend 

pakket afgezet door smeltwaterstromen. Deze stromen ontstaan na het ontdooien van 

sneeuw. Het vocht kan door een permanent bevroren ondergrond (permafrost) niet in 

de bodem wegtrekken en wordt daarom afgevoerd via het oppervlak. In het Midden- 

en Laat-Weichselien wordt door de wind grote pakketten zand afgezet. Het reliëf dat 

hierdoor ontstaat wordt aangeduid als dekzandruggen. Harderwijk is voor een deel 

op een dergelijke dekzandrug ontstaan. Tijdens het inventariserend archeologisch 

veldonderzoek door middel van grondboringen is in boring 2a sediment aangetroffen 

dat is geïnterpreteerd als pleistoceen dekzand. 

Tijdens het Holoceen (vanaf 9.000 v Chr. tot heden) wordt het klimaat warmer, 

waardoor de zeespiegel stijgt en er diverse meren ontstaan, zoals het Flevomeer. 

Dit meer breidt zich uit tot één groot meer (het Almere), totdat het meer in verbinding 

komt met de Noordzee en de Zuiderzee ontstaat. Gedurende de Late Middeleeuwen 

is langs de kustlijn van de Zuiderzee een strandwal ontstaan. Deze strandwal is ten 

noordoosten en zuidwesten van Harderwijk aanwezig. 

Harderwijk is ontstaan aan de Zuiderzee, langs een beek die vanuit het zuiden door 

de lage dalen tussen de dekzandruggen, de Luttekepoort naderde en vermoedelijk 

via de Luttekepoortstraat-Wolleweverstraat-Bruggestraat richting zee stroomde. De 

beek was 5 tot 7 meter breed en op sommige plekken meer dan 1 meter diep. De loop 

van de beek is op diverse plekken binnen en buiten de stad waargenomen. Vanaf 

de Luttekepoort, die gebouwd is rond 1290, liep langs de oostoever van de beek 

een weg richting het zuiden, naar Tonsel en Ermelo. Vanaf de Luttekepoort heeft in 

noordoostelijke richting een stadsmuur gelopen naar de Grote Poort en vermoedelijk 

ook langs de noordzijde van de Grote Marktstraat. Na 1315 werd de stad uitgelegd. 

De stadsmuur werd vanaf de Luttekepoort in westelijke richting doorgetrokken 

(parallel aan de huidige Doelenstraat) en er werd een nieuwe poort gebouwd, de 

Smeepoort. Door deze nieuwe uitvalsweg verloor de weg vanaf de Luttekepoort haar 

betekenis. Ook de loop van de beek werd verlegd. Deze werd vermoedelijk tussen 

1350 en 1390 ter hoogte van de huidige Agnietenstraat afgedamd en doorgetrokken 

richting de Smeeport, waar zij uitkwam in een gracht. De oude loop van de beek 

verzandde hierdoor. De stadsmuur tussen de Luttekepoort en de Smeepoort bestaat 

uit een dubbele muur, waarvan de binnenmuur in de 14 de eeuw is gebouwd. De 

buitenmuur werd in 1528 eeuw aangelegd. Deze buitenmuur is wegens sterk verval 

in 1623 in zijn geheel gesloopt. De binnenmuur is pas in 1911 gedeeltelijk gesloopt 

ten behoeve van woningbouw. Deze huisjes staan er nog steeds. 5 Ter hoogte van de 

Luttekepoort staat nog een deel van deze muur overeind. 

Op de kaart van Jacob van Deventer (zie afb. 2) zijn de stadsmuren met grachten 

en de toegangspoorten te zien. De dubbele stadsmuur tussen de Smeepoort en de 

Luttekepoort staat hierop aangegeven alsmede het tracé van de stadsmuur die loopt 

via de Grote Poort, Scheeperssingel en de Havendam in het noordoosten en langs 

5 Feenstra 1988, 2-14. 

6


de Plantage en Blokhuis in het westen. Het noordwestelijk deel van de stadsmuur liep 

langs de huidige Strandboulevard. Op deze kaart is eveneens een dubbele gracht 

met een aarden wal te zien tussen de Smeepoort, de Luttekepoort en de Grote Poort. 

Halverwege de Grote Poort en het meest noordelijke punt van de ommuring (het 

Oude Blokhuis), eindigt de aarden wal tegen de stadsmuur. De Luttekepoort heeft 

ter hoogte van de aarden wal een extra bolwerk waarop een poortgebouw staat; een 

zogenaamde voorpoort. De Smeepoort en de Grote Poort hebben ook een bolwerk, 

maar nog geen bebouwing. 

Afb. 2 Plattegrond van Harderwijk door Jacob van Deventer (1568). 

Aan het eind van de 16 de , begin 17 de eeuw is de (dubbele) gracht gedempt en zijn er 

nieuwe vestingwerken aangelegd. Op de kaart van Blaeu (zie afb. 3) zijn deze nieuwe 

vestingwerken te zien. Tevens is de buitenmuur van de middeleeuwse vestingwerken 

ter hoogte van de huidige Doelenstraat niet meer te zien; deze is gesloopt in 1623. 

Ter hoogte van de Luttekepoort en de Smeepoort zijn bastions aangelegd. Om de 

Grote Poort is een rondeel aangelegd, een voorganger van het bastion. Een bastion is 

een vijfhoekige aarden of stenen uitbouw van een verdedigingswerk. De bastions zijn 

met elkaar verbonden door middel van een courtine, een verbindingsmuur. Vanaf de 

fl ank van een bastion kan de courtine verdedigd worden. Dit type verdedigingswerk 

is in de 15 de eeuw ontstaan in Italië en werd uitgevoerd in steen. Dit zogenaamde 

Italiaanse stelsel werd in de 16 de eeuw toegepast in de Nederlanden. Gedurende de 

Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) hadden veel steden behoefte aan nieuwe verdedigingswerken. 

De aanleg ervan was echter tijdrovend en duur. Daarom is het Italiaanse 

stelsel in de Nederlanden uitgevoerd in hout en grond. Dit was minder duur en 

sneller in aanleg. Een aantal typische kenmerken van het Italiaanse stelsel, zoals 

7


Afb. 3 Plattegrond van Harderwijk door Blaeu (rond 1650). 

de kazematten in de teruggetrokken fl anken van de bastions, werd in de nieuwe 

uitvoering niet meer toegepast. Deze uitvoering staat bekend als Oud-Nederlandse 

stelsel. In de 2 de helft van de 17 de eeuw volgt een aanpassing. Dit stelsel wordt dan 

ook het Nieuw-Nederlandse stelsel genoemd. 

Met de aanleg van aarden wallen ten behoeve van de vestingwerken is veel grond 

gemoeid. De wallen steken hoog uit boven het maaiveld en ook aan de binnenzijde 

van de wallen en in de bastions wordt het terrein fl ink opgehoogd. Buiten de 

vestingwerken om lag een diepe gracht. Op de kaart van Blaeu is te zien dat in 

Harderwijk het Oud-Nederlandse stelsel is toegepast. Dit moet aan het eind van 

de 16 de en het begin van de 17 de eeuw zijn aangelegd. De bebouwing van de laat- 

Afb. 4 Italiaans stelsel (links) en Oud-Nederlands stelsel (bron: Kruif 2004, 38-39). 

Beide: 1 wal; 2 gracht; 3 glacis; 4 bastion; 5 ravelijn 

Links: 6 escarp; 7 contrescarp; 8 frontaal vuur; 9 fl ankerend vuur 

Rechts: 6 voorwal; 7 halve maan; 8 gedekte weg 

8


6 Van Putten 2005. 

middeleeuwse verdedigingswerken op de bolwerken zijn in de bastions opgenomen. 

Net als bij de Luttekepoort is ook bij de Smeepoort en de Grote Poort bebouwing op 

de voormalige bolwerken aanwezig. 

Na 1672 zijn de verdedigingswerken, de bastions en stadspoorten, grotendeels 

gesloopt. De vorm van het bastion ter hoogte van de Luttekepoort en de Smeepoort 

is in de huidige plattegrond nog zichtbaar in de vorm van de Friesegracht. Het 

onderzoeksterrein is nadien amper bebouwd geweest. In het noordoostelijk deel 

van het terrein heeft een huis met een schuur gestaan (zie afb. 5). Dit woonhuis is 

in 2002 gesloopt. Tussen 1881 en 1966 was op het zuidelijk deel van het terrein de 

houthandel van de familie Arendsen gevestigd. 

Afb. 5 Kadastrale kaart uit 1827. 

Op het onderzoeksterrein is een non-destructief grondradaronderzoek (Ground 

Penetrating Radar, GPR) en aansluitend een booronderzoek uitgevoerd. 6 Het doel 

van dit onderzoek is het nagaan of, en zo ja, waar zich restanten van (middeleeuwse) 

vestingwerken en grachten in het onderzoeksterrein bevinden. Middels het 

grondradaronderzoek kon echter niet worden aangegeven waar zich funderingsresten 

en grachten bevinden. Wel konden sommige plekken aangewezen worden met veel 

anomalieën in de ondergrond. Deze wijzen mogelijk op archeologische resten. Met 

name in het zuidelijk deel, langs de Friesegracht, blijken veel anomalieën te zitten, die 

wijzen op een groot object in de bodem, mogelijk de keermuur van het bastion. Na het 

GPR-onderzoek is een aantal boringen gezet om de verwachtingen te toetsen. Het 

algemene beeld is dat de bodem voor een groot deel bestaat uit verstoorde, dan wel 

opgebrachte grond. De boringen parallel aan de Friesegracht stuitten op een harde, 

ondoordringbare laag, mogelijk baksteen of beton. In met name de noordwestelijk 

gelegen boringen is mogelijk grachtvulling aangetroffen. 

9


4 Vraagstellingen 

Op basis van het vooronderzoek zijn in het Programma van Eisen een aantal vragen 

met betrekking tot de gaafheid, conservering, datering, diepteligging, omvang en aard 

van de vindplaats opgenomen: 7 

1. Zijn er nog muren van het bastion aanwezig? 

2. Zijn er aan de noordrand van de beoogde parkeergarage resten van de oude 

toegangsweg naar de stad en hiermee samenhangende verdedigingswerken 

aanwezig? 

3. Bevinden zich in de noordoost hoek van het terrein resten van voorwerken en 

verdedigingswerken die direct met de Luttekepoort samenhangen? 

4. Bevinden er zich binnen het bastion nog resten van de oudere stadsmuur en 

gracht en de resten van een oudere fase met grachten en tussenwal? 

5. Zijn er restanten van wallen aanwezig binnen het bastion of kazematten onder het 

wallichaam? 

6. Hoe ziet de bodemopbouw midden op het bastion er uit? 

7. Bevinden er zich in of op het bastion resten van gebouwen en wat is de aard 

hiervan? 

8. Zijn er aanwijzingen voor meerdere fasen in de opbouw van het muurwerk en de 

vulling van de gracht? 

9. Hoe is het gesteld met de conditie van het muurwerk? 

10. Zijn er mogelijkheden om het muurwerk behouden en/of in te passen in de 

parkeergarage? 

11. Welke type vondstmateriaal is er in de gedempte gracht aanwezig? 

7 Programma van Eisen, d.d. 7 oktober 2005, opgesteld door dhr. drs. R. van der Mark. 

10


5 Werkwijze 

Het Inventariserend Veldonderzoek door middel van proefsleuven is uitgevoerd 

volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA versie 2.2). Door de 

aanwezigheid van kabels en leidingen is een aantal proefsleuven niet aangelegd 

zoals dit is voorgeschreven in het voor het Programma van Eisen (PvE) opgestelde 

puttenplan. De sleuven zijn korter uitgevallen dan gepland of zijn op een andere plek 

aangelegd. In overleg met de gemeente Harderwijk is een zesde proefsleuf aangelegd 

in plaats van de in het PvE voorgeschreven aantal van vijf. Wegens de grote diepte 

van de sleuven zijn de profi elen schuin aangelegd of verspringen halverwege een 

halve meter naar binnen. De sleuven zijn aangelegd met een bandenkraan met 

gladde bak. 

Het eerste vlak is aangelegd op het niveau waarop de archeologische sporen 

leesbaar zijn. Tijdens de aanleg van het vlak zijn de vondsten per vijf meter 

verzameld. De vlakken zijn gefotografeerd (digitaal) en getekend op schaal 1:50. De 

vlakken waarin veel sporen en muurwerk aanwezig is (werkput 5 en 6), zijn getekend 

op schaal 1:20. De vlakken zijn om de 5 meter gewaterpast en de sporen zijn 

gecoupeerd en afgewerkt. Van elke sleuf is één profi el gedocumenteerd door middel 

van digitale fotografi e en tekeningen (schaal 1:20). Per laag zijn vondsten verzameld. 

Van elke sleuf is de meetlijn door een erkend landmeter ingemeten in RD-coördinaten. 

11


Afb. 6 Puttenkaart. 

12


6 Resultaten 

Een overzicht van de aangetroffen sporen is te zien op de allesporenkaart (afb. 7) en 

in de profi elen (afb. 8). 

Afb. 7 Allesporenkaart. 

13


14 

Afb. 8 Profi elen.


De natuurlijke ondergrond is in alle werkputten waargenomen. In het noordelijk deel 

van het terrein bestaat de natuurlijke ondergrond uit licht grijswit grof zand en is 

vermoedelijk een strandwal of pleistoceen dekzand. Het hoogste punt bevindt zich in 

werkput 3 op 2,10 + NAP (1,30 meter onder het maaiveld) en in werkput 5 op 2,50 + 

NAP (0,90 meter onder het maaiveld). 

De natuurlijke ondergrond is in het zuidelijk en oostelijk deel van het 

onderzoeksterrein op diverse plekken waargenomen middels kijkgaatjes of 

grondboringen en ligt veel lager dan in het noordelijk deel. De natuurlijke ondergrond 

bevindt zich hier op een niveau van 0,20 tot 0,40 + NAP, vaak net iets onder het 

grondwaterniveau (werkputten 1, 2, 4 en 6) en bestaat uit (donker) grijs grof zand. 

Omdat dit niveau net iets onder het grondwaterniveau ligt, was het niet altijd even 

goed waar te nemen. 

Foto 1. Onderin de laag met takkenbossen en daarboven de bastionvulling in werkput 4. Richting NO. 

De werkputten in het zuidelijk deel van het onderzoeksterrein vertonen een 

gelijksoortige opbouw (werkput 1, 2 en 4). Hier ligt op de natuurlijke bodem een 

laag met takkenbossen, verderop de takkenlaag genoemd. Deze takkenbossen zijn 

aangetroffen in grijs grof zand en zijn regelmatig gelegd hetzij in noordzuid (werkput 

1, S 11, vnr 8), hetzij in oostwest oriëntatie (werkput 4, S 17, vnr 48, 55, zie foto 1). 

Het vondstmateriaal uit deze takkenlaag dateert uit de periode 1350-1550. 

In werkput 2 zijn de takkenbossen in meerdere niveaus aangetroffen. Het betreft 

oostwest georiënteerde takken in een pakket van geel bruin grijs gevlekt zand (S 13, 

vnr 20). Ten oosten van dit pakket liggen drie houten palen (vermoedelijk naaldhout), 

waarvan er twee in ieder geval zijn aangepunt (S 1, vnr 16). Deze hebben een 

noordzuid oriëntatie. Tegen de oostzijde van deze palen liggen takkenbossen met 

eveneens een noordzuid oriëntatie. De drie houten palen met de takkenbossen 

dateren stratigrafi sch gezien in een latere fase dan de oostwest georiënteerde 

takkenbossen. De vondsten uit beide contexten dateren in de 14 de eeuw. 

15


In de werkputten 1, 2 en 4 is op de takkenlaag een dik pakket gemengd grijs grof 

zand opgebracht. Dit pakket loopt door tot net onder de recent opgebrachte grond 

onder de bestrating (0,50 tot 0,80 meter onder het maaiveld). Uit het pakket grond zijn 

enkele fragmenten aardewerk verzameld, welke het pakket globaal in de 16 de en 17 de 

eeuw dateren (vnr 3, 26-29, 49-54). 

In het zuidelijk deel van werkput 1 (de eerste 7 meter) is een grote verstoring 

aangetroffen. Deze bestaat uit een beton- en baksteenfundering die heeft toebehoord 

aan de houtfabriek die hier tot 1966 heeft gestaan en gaat door tot op 3 meter onder 

het maaiveld (0,40 + NAP). De verstoring snijdt door het ophogingspakket dat op de 

takkenlaag ligt. 

De werkputten 3, 5 en 6 geven, ook onderling, een zodanig afwijkend beeld ten 

opzichte van de zuidelijke putten dat de resultaten zich het best per werkput laten 

beschrijven. 

Foto 2. De gracht in werkput 3. Richting NO. 

In werkput 3 is een gracht aangetroffen die is ingegraven in de natuurlijke ondergrond 

(S 14, zie foto 2). De gracht lijkt een noordwest zuidoost oriëntatie te hebben en is 

ondiep ingegraven. De breedte van circa 5 meter is erg smal voor een stadsgracht. 

De gracht bestaat uit meerdere fases; hij is na de eerste aanleg twee keer opnieuw 

uitgegraven. Wanneer de gracht voor het eerst is ingegraven, is niet bekend. Het is 

in ieder geval gebeurd na het in onbruik geraken van een greppel (S 15, vnr 31) en 

de afdekkende laag over deze greppel heen. Het materiaal uit de greppel dateert in 

de 14 de tot 15 de eeuw. De vulling van de 1 ste fase van de gracht bestaat uit gevlekt fi jn 

wit zand met grof grijs zand en enkele brokjes humeus materiaal. Met name onderin 

is de gracht gelaagd en zijn er spoelbandjes te zien. Onderin de 2 de fase heeft zich 

een stevig laagje humeus materiaal afgezet. Bovenop deze humeuze laag is een dun 

16


gelaagd pakket met spoelbandjes te zien. Hierin is een goed bewaard gebleven stuk 

leer gevonden (vnr 38). De overige vullingslagen van zowel de 2 de als de 3 de fase zijn 

gemengd met voornamelijk veel kiezels en puntjes baksteen, mortel, houtskool en 

schelp. Het vondstmateriaal uit alle vullingslagen van de gracht dateert in de periode 

1350-1450 (vnr 30, 39, 45). Het greppeltje dateert in de periode 1300-1500. 

Ten zuiden van de gracht ligt een pakket ophogingen (S 16) die voorafgaan 

aan de aanleg van de gracht. De relatie van dit pakket en de gracht met andere 

ophogingspakketten binnen het onderzoeksterrein is niet duidelijk. Het materiaal uit 

dit pakket dateert in ieder geval in dezelfde periode als de grachtvulling (1350-1450). 

Deze ophogingen en de 2 de fase van S 14 worden afgedekt met een puinlaag (vnr 34), 

welke eveneens dateert in de periode 1350-1450. 

Foto 3. Muurwerk S 3 in werkput 5. Richting NO. 

In werkput 5 zijn in de natuurlijk ondergrond enkele kuilen ingegraven, waaronder 

mogelijk twee paalkuilen (S 6 en S 9). Hieruit zijn enkele fragmenten bouwkeramiek 

en bot afkomstig. 

Net ten zuiden van het trottoir aan de Luttekepoortstraat is vlak onder de huidige 

bestrating muurwerk aangetroffen (S 3, zie foto 3). Het betreft een nagenoeg oostwest 

georiënteerd stuk muurwerk waarvan een lengte van circa 3 meter in de werkput 

is aangetroffen. De muurdikte bedraagt 2,10 m. De zuiden westzijde van het 

muurwerk zijn afgewerkte zijden. Een deel van de zuidwestelijke hoek is afgebroken, 

waarschijnlijk ten tijde van de aanleg van een rioolbuis. 

De zuidzijde van de muur heeft deels vier versnijdingen. Het muurwerk is opgetrokken 

uit bakstenen met formaten 22,5-23,0 x 11,0-12,0 x 4,5-5,5 cm (L x B x H). De 

baksteenformaten wijzen op een datering in de vijftiende of zestiende eeuw. 8 Het 

muurwerk is gefundeerd in de natuurlijke bodem op een diepte van 2,00 meter onder 

8 Berends 1989, 02-5, afb. 8. 

17


het maaiveld (1,45 + NAP). Hiervoor is eerst een kuil gegraven, waarna de fundering 

tegen de kuilwand is opgetrokken. Er is geen opgaand muurwerk meer aanwezig; 

het aangetroffen muurwerk lijkt alleen een restant van de fundering te zijn. Mogelijk 

heeft dit muurwerk toebehoord aan de voorpoort van de Luttekepoort, zoals deze op 

de kaart van Jacob van Deventer te zien is. Van de afbraak van de voorpoort resteert 

nog een uitbraaksleuf tegen de zuidzijde van het muurwerk. 

Tegen de noordzijde en deels op een versnijding van het muurwerk is een tweede 

muur gebouwd (S 4). Dit muurwerk is opgebouwd uit hergebruikt baksteen. Het is een 

latere toevoeging, waarvan de functie nog onduidelijk is. 

In het zuidelijk deel van werkput 5 is een pakket ophogingen aangetroffen (S 18). 

Hieruit is geen vondstmateriaal afkomstig. Deze ophoging is opgebracht vanaf iets 

boven de bovenste versnijding op zo’n 40 cm afstand van de muur. 

Foto 4. Houtconstructie in werkput 6. Richting Z. 

In het westelijk deel van werkput 6 is een houtconstructie (S 19, zie foto 4) van 

gootjes en palen aangetroffen. Deze constructie is aangelegd in een grijs tot licht grijs 

gelaagd pakket dat naar het westen toe meer verspit is. De functie van de constructie 

is onduidelijk. Het materiaal dat in de constructie is verzameld, dateert in de periode 

1350-1550 (vnr 63). Het geheel wordt afgedekt door een grote puinkuil waaruit zeer 

veel vondstmateriaal afkomstig is (vnr 58). Dit materiaal dateert grotendeels uit de 

periode 1650-1750. Enkele fragmenten dateren uit de periode 1575-1625. 

Het ontbreken van de ophogingspakketten (de bastionvulling) die in de zuidelijke 

putten zijn aangetroffen, zou te maken kunnen hebben met de weg die door het 

bastion naar een brug naar het buitengebied leidde (te zien op de kaart van Blaeu, 

afb. 3). Mogelijk heeft ook de houtconstructie hiermee te maken. 

18


7 Interpretatie en synthese 

De natuurlijke ondergrond bevindt zich op het noordelijk deel van het 

onderzoeksterrein op 2,10 tot 2,50 meter + NAP (0,90 tot 1,30 meter onder het 

maaiveld) en bestaat hier uit licht grijs tot wit pleistoceen dekzand of zand van de 

strandwal. In het zuidelijk en oostelijk deel van het terrein bevindt de natuurlijke 

ondergrond zich op een dieper niveau, op 0,20 tot 0,40 + NAP (circa 2,50 meter onder 

het maaiveld) en bestaat het uit (donker) grijs grof zand. De natuurlijke ondergrond is 

op het noordelijk deel van het terrein beduidend hoger gelegen dan op het zuidelijk en 

oostelijk deel. Op dit hoger gelegen deel van het terrein is in de 15 de – 16 de eeuw een 

fl ink stuk muurwerk opgetrokken, wat mogelijk te interpreteren is als onderdeel van de 

voorpoort van de Luttekepoort. Op afbeelding 9 is de kaart van Jacob van Deventer 

onder de huidige plattegrond geplaatst. Hierop is te zien dat de voorpoort en het 

bolwerk zich in het noordelijk deel van het onderzoeksterrein moeten bevinden. Om 

het bolwerk heeft een gracht gelopen. Deze is mogelijk aangesneden in werkput 3, 

hoewel deze gracht erg smal lijkt voor een stadsgracht. Mogelijk is met de bouw van 

de voorpoort van de Luttekepoort het terrein opgehoogd, zoals te zien is in werkput 5 

(S 19). 

Afb. 9 Plattegrond van Jacob van Deventer onder de huidige plattegrond. 

In het zuidelijk deel van het onderzoeksterrein heeft vermoedelijk de beek gestroomd 

die via de Luttekepoort de stad in liep. Het is echter niet duidelijk of deze beek in de 

19


proefsleuven is aangesneden. De takkenbossen duiden er wellicht op dat het terrein 

drassig is geweest en dat men het terrein begaanbaar heeft willen maken in de 14 de 

of 15 de eeuw. Hoewel tussen de takken voornamelijk materiaal met een looptijd van 

1350 tot 1550 is aangetroffen, is het niet uit te sluiten dat het hier om opspit gaat. De 

takkenbossen zouden dan voorafgaand aan de aanleg van de vestingwerken aan het 

eind van de 16 de , begin 17 de eeuw zijn aangebracht. 

Het terrein is bij de aanleg van het bastion fl ink opgehoogd. Dit ophogingspakket 

ligt direct op de takkenlaag en is geïnterpreteerd als bastionvulling. Het valt op dat 

deze ophogingslaag niet is aangetroffen in werkput 6, hoewel deze put zich binnen 

het bastionterrein bevindt. Vermoedelijk hangt het ontbreken van deze ophoging en 

de aanwezigheid van een houtconstructie in deze put samen met de doorgangsweg 

die vanuit de stad via de voorpoort in het bolwerk en later het bastion naar het 

buitengebied liep. Mogelijk houdt de puinkuil, waarmee de constructie wordt afgedekt, 

verband met de aanleg van het bastion of veranderingen aan het bastion in een latere 

fase. 

Na 1672 zijn de verdedigingswerken (poorten, bastions) gesloopt. Het afbraakniveau 

van het muurwerk in werkput 5 bevindt zich net onder de bestrating. De aarden wal 

van het bastion zal zijn afgetopt en het terrein zal zijn geëgaliseerd, waarna het lange 

tijd grotendeels onbewoond is gebleven. Er heeft enkel een woonhuis met schuur 

gestaan, welke in 2002 zijn gesloopt. Tussen 1881 en 1966 heeft er op het zuidelijk 

deel, tegen de Friesegracht aan, een houthandel gestaan, waarvan op grote diepte 

funderingen zijn teruggevonden. 

Het inventariserend archeologisch veldonderzoek middels GPR heeft niet kunnen 

aangeven waar zich funderingsresten en grachten op het terrein bevinden. 

Wel konden sommige plekken aangewezen worden met veel anomalieën in de 

ondergrond. De anomalieën wijzen op grote objecten in de bodem, mogelijk 

muurwerk. Deze plekken zijn nader bekeken middels een aantal extra boringen. Met 

het proefsleuven onderzoek is duidelijk geworden dat de aangetroffen anomalieën 

in het zuidelijk deel van het terrein een betonnen en bakstenen fundering is van de 

houtfabriek die tot 1966 op dit deel van het terrein heeft gestaan. De sedimenten 

in de boringen midden op het terrein werden geïnterpreteerd als grachtvulling. 

Uit de proefsleuven is echter gebleken dat zich midden op het terrein een pakket 

bastionvulling bevindt bovenop een takkenlaag. 

20


8 Conclusie 

Naar aanleiding van de resultaten van het Inventariserend Veldonderzoek kunnen de 

in het PvE opgenomen onderzoeksvragen worden beantwoord: 

Zijn er nog muren van het bastion aanwezig? 

De verwachting was dat zich op het zuidelijk en oostelijk deel van het terrein, 

parallel aan de Friesegracht, restanten van het bastion zouden bevinden in de 

vorm van muurwerk of aarden wallen. Deze zouden aangetroffen moeten worden 

in de werkputten 1, 2 en 6, wat echter niet het geval is. Ook een uitbraak is niet 

aangetroffen waardoor geconcludeerd kan worden dat de muren van het bastion 

dichter tegen de oever van de Friesegracht liggen. 

Zijn er aan de noordrand van de beoogde parkeergarage resten van de oude 

toegangsweg naar de stad en hiermee samenhangende verdedigingswerken 

aanwezig? 

De verwachting was in werkput 5 restanten aan te treffen van een oude toegangsweg 

en van de hiermee samenhangende verdedigingswerken. Een toegangsweg is niet 

aangetroffen. Wel is er dik muurwerk aangetroffen dat waarschijnlijk heeft toebehoord 

aan een voorpoort van de Luttekepoort. Deze dateert in de 15 de – 16 de eeuw. 

Mogelijk houdt de houtconstructie in werkput 6 wel verband met de toegangsweg of 

doorgangsweg door het bastion. 

Bevinden zich in de noordoost hoek van het terrein resten van voorwerken en 

verdedigingswerken die direct met de Luttekepoort samenhangen? 

In werkput 5 is dik muurwerk aangetroffen dat mogelijk heeft toebehoord aan 

de voorpoort van de Luttekepoort. Hoe dit muurwerk zich tot de voorpoort en de 

Luttekepoort verhoudt, is niet duidelijk. Er is te weinig muurwerk aangetroffen om 

hierover duidelijke uitspraken te doen. 

Bevinden er zich binnen het bastion nog resten van de oudere stadsmuur en gracht 

en de resten van een oudere fase met grachten en tussenwal? 

Binnen het bastion zijn resten van een gracht aangetroffen in werkput 3. Het is niet 

duidelijk welke gracht het zou kunnen zijn. Het kan een gracht zijn die te relateren is 

aan de stadsmuur of aan het bolwerk. Als de gracht te relateren is aan de stadsmuur, 

zou het kunnen gaan om de buitenste omgrachting, zoals die is te zien op de kaart 

van Jacob van Deventer (afb. 2). Hierbij dient te worden opgemerkt dat de gracht erg 

smal is voor een stadsgracht. 

Zijn er restanten van wallen aanwezig binnen het bastion of kazematten onder het 

wallichaam? 

Hoe ziet de bodemopbouw midden op het bastion er uit? 

Er zijn noch restanten van aarden wallen of muurwerk van het bastion, noch restanten 

van kazematten aangetroffen. De bodem midden op het bastion is opgebouwd uit 

een natuurlijke ondergrond van (donker) grijs grof zand waarop takkenbossen zijn 

neergelegd, mogelijk om het terrein begaanbaar te maken. Bovenop de takkenlaag 

ligt een dik pakket gemengd grijs zand dat geïnterpreteerd is als bastionvulling. Dit 

ophogingspakket loopt door tot 0,50 – 0,80 meter onder de bestrating. 

Bevinden er zich in of op het bastion resten van gebouwen en wat is de aard hiervan? 

In of op het bastion bevinden zich geen resten van gebouwen. Het muurwerk dat is 

21


aangetroffen, bevindt zich op het noordelijk deel van het terrein en is vermoedelijk 

onderdeel van de voorpoort van de Luttekepoort. 

Zijn er aanwijzingen voor meerdere fasen in de opbouw van het muurwerk en de 

vulling van de gracht? 

In de opbouw van het aangetroffen muurwerk is een fasering aan te brengen. Het 

muurwerk van S 1 is in de 15 de of 16 de eeuw opgetrokken uit hele bakstenen. In een 

latere fase is op de versnijding aan de noordzijde van de muur een tweede muur 

gebouwd van hergebruikt baksteen. Wanneer dit heeft plaatsgevonden is niet bekend. 

Ook de functie van deze muur is onduidelijk. 

Hoe is het gesteld met de conditie van het muurwerk? 

Het 15 de – 16 de eeuwse muurwerk (S 3) is in een goede conditie. Het is stevig 

gemetseld en heeft een muurdikte van 2,10 meter. Het latere muurwerk (S 4) is 

slordig gemetseld en is van minder goede kwaliteit. 

Zijn er mogelijkheden om het muurwerk behouden en/of in te passen in de 

parkeergarage? 

Het muurwerk bevindt zich tegen de noordzijde van de geplande parkeergarage. 

Aangezien de verdere verloop van dit muurwerk niet bekend is, is het niet mogelijk 

hierover in dit stadium advies uit te brengen. 

Welke type vondstmateriaal is er in de gedempte gracht aanwezig? 

In de gracht is voornamelijk aardewerk aangetroffen (6 scherven, vnr 30, 39, 45). 

Daarnaast is één goed bewaard gebleven lapje leer aangetroffen (vnr 38). 

22


9 Waardering en aanbevelingen 

9.1 Waardering 

Middels onderstaande tabel wordt conform de KNA versie 2.2 een waardestelling 

gegeven van de vindplaats op de Houtwal te Harderwijk. De ligging van het bastion is 

in de huidige plattegrond nog goed zichtbaar, maar de muren van dit bastion worden 

waarschijnlijk niet bedreigd door de voorgenomen bouwplannen. Aangezien het 

aangetroffen muurwerk wel wordt bedreigd, wordt voor dit deel van de vindplaats een 

waardestelling gegeven. 

Waarden Criteria Scores 

Beleving 

Fysieke kwaliteit 

Inhoudelijke kwaliteit 

Schoonheid wordt niet gescoord 

Herinneringswaarde ja 

Gaafheid 

23 

3 (hoog)/ 

2 (midden) 

Conservering 3 (hoog) 

Zeldzaamheid 2 (midden) 

Informatiewaarde 3 (hoog) 

Ensemblewaarde 3 (hoog) 

Representativiteit nvt 

Het muurwerk is niet zichtbaar vanaf het maaiveld. Het opgegraven deel van het 

muurwerk geeft onvoldoende inzicht in de oorspronkelijke verschijningsvorm van 

het poortgebouw, waartoe het mogelijk heeft behoord. Als onderdeel van de laatmiddeleeuwse 

verdedigingswerken van Harderwijk staat dit muurwerk in directe 

relatie tot de Luttekepoort, waarvan een toren nog zichtbaar is in de huidige 

bebouwing. Het muurwerk herinnert aan de historisch bekende Luttekepoort. 

Het aangetroffen muurwerk is amper verstoord door latere werkzaamheden, zodat het 

criterium ‘gaafheid’ midden tot hoog scoort. De ‘conservering’ heeft een hoge score, 

omdat het muurwerk goed bewaard is gebleven in de bodem. 

De score voor ‘zeldzaamheid’ is midden aangezien er in Harderwijk nog enkele 

andere poortgebouwen zijn geweest. Het is niet bekend in hoeverre de overige 

toegangspoorten (Smeepoort, Grote Poort) nog archeologisch bewaard zijn gebleven. 

Op landelijke schaal scoort zeldzaamheid midden tot hoog aangezien de resten van 

15 de en 16 de eeuwse voorpoorten vaak door latere wijzigingen aan vestingwerken zijn 

verdwenen. De informatiewaarde van de resten is hoog omdat er vrijwel niets bekend 

is van de ontwikkelingsgeschiedenis van de poort. Bovendien is elders in Nederland 

nauwelijks onderzoek gedaan naar 15 de en 16 de eeuwse voorpoorten. De score met 

betrekking tot de ‘informatiewaarde’ is daarom hoog. Het muurwerk staat hoogst 

waarschijnlijk in direct verband tot het geheel aan stadsmuren en -poorten van


Harderwijk. De ‘ensemblewaarde’ is daarom hoog. Van de overige voorpoorten die 

Harderwijk heeft gehad, is niet veel meer bekend dan hoe ze staan afgebeeld op de 

kaarten van Jacob van Deventer en Blaeu. 

Het aangetroffen muurwerk heeft voor bijna alle criteria een hoge waardering 

gekregen en is daarom behoudenswaardig. 

9.2 Aanbevelingen 

Op basis van de resultaten van het IVO door middel van proefsleuven is het aan 

te bevelen een vervolgonderzoek op het noordoostelijk deel van het terrein plaats 

te laten vinden (afb. 10). Mede omdat de bodemingrepen ten behoeve van de 

parkeergarage zich niet beperken tot het huidige parkeerterrein, maar zich uitstrekken 

tot halverwege de openbare weg en het braakliggende terrein. De volgende aspecten 

kunnen hierdoor nader onderzocht worden: 

De relatie tussen het aangetroffen muurwerk (in werkput 5) en de gracht (in 

werkput 3) onderling en, zo mogelijk ook, in relatie tot de (voorpoort van de) 

Luttekepoort. Momenteel is er nog geen zicht op deze relatie. 

De functie van de houten structuren (in werkput 6). Mogelijk bevinden zich op dit 

deel van het terrein nog restanten van muurwerk en wallichamen van het bastion. 

Dit vervolgonderzoek zou plaats kunnen vinden nadat de bestrating is weggehaald en 

er geen kabels en leidingen meer in de grond aanwezig zijn. 

Wanneer er nog muurwerk en wallichamen van het bastion aanwezig zijn in de 

bodem, zal dit zich mogelijk ook bevinden tussen de aangelegde werkputten 1 en 

2, en de Friesegracht en mogelijk ook ter hoogte van de westelijke oprit van het 

parkeerterrein. Het is voor het lokaliseren van de bastionlichamen aan te bevelen 

om tijdens de aanleg van de bouwput een archeologische begeleiding te laten 

plaatsvinden. 

Op het zuidelijk deel van het terrein zijn voornamelijk ophogingspakketten en 

takkenbossen aangetroffen. Een vervolgonderzoek op deze locatie zou geen nieuwe 

informatie opleveren. Vervolgonderzoek op dit deel van het terrein achten wij dan ook 

niet noodzakelijk. 

24


Afb. 10 Aanbeveling. 

25


10 Literatuurlijst 

Berends, G., 1989: Baksteen in Nederland in de Middeleeuwen, Restauratie 

vademaecum, Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist, 02-1 t/m 02-19. 

Feenstra, E.J., 1988: Stille wateren in diepe gronden, Herderewich Kroniek 15,1, 2- 

14. 

Kruijf, T. de, 2004: Atlas van historische vestingwerken in Nederland; Zeeland, 

Utrecht. 

Mark, R. van der, 2005: Programma van Eisen, Inventariserend Veldonderzoek d.m.v. 

proefsleuven, Harderwijk, Houtwal, BAAC bv, ’s Hertogenbosch. 

Putten, M.J. van, 2005: Plangebied Houtwal te Harderwijk. Non-destructief 

inventariserend archeologisch veldonderzoek Karterende fase, BAAC rapport 05.230, 

Deventer. 

Visscher, H.C.J. & H.B.G. Scholte Lubberink, 2001: Startnotitie archeologiebeleid, 

gemeente Harderwijk, Raap-rapport 632, RAAP, Amsterdam. 

Verslagnummer 1999-2470/MW, 1999: Plangebieden Vuldersbrink, Bleekterrein en 

Houtwal, Gemeente Harderwijk, Archeologische Advieskaart. RAAP Archeologisch 

Adviesbureau, Amsterdam. 

11 Afkortingen 

BIJNA: bijna steengoed 

FAYEN: fayence 

IWIT: industrieel wit 

KOGEL: kogelpot 

MAJ: majolica 

PORSO: porselein 

PROTO: proto-steengoed 

STEEN: steengoed 

WIT: witbakkend 

26


Bijlage 1. Vondstenlijst algemeen 

vondst put tek.nr spoor aarde bak natuur glas metaal leer hout bot monster 

nummer werk steen steen organisch 

1 1 x x 

2 1 1 x x 

3 1 1 x x 

4 1 1 x 

5 1 1 x x x 

6 1 2 x 

7 1 1 x 

8 1 2 x x 

9 1 1 x 

10 1 2 x 

11 2 x x x x x 

12 1 x x x x 

13 2 x x x x x 

14 1 x 

15 2 3 1 x 

16 2 2 x 

17 2 x 

18 2 x 

19 2 3 x 

20 2 3 x 

21 2 3 2 x 

22 2 3 x 

23 2 3 x 

24 2 3 x 

25 2 3 x 

26 2 3 x 

27 2 3 x x 

28 2 3 x x 

29 2 3 x 

30 3 5 x 

31 3 5 x 

32 3 5 x 

33 3 5 x 

34 3 5 x 

35 3 x x 

36 3 x x 

37 4 x 

38 3 5 x 

39 3 5 x x 

40 3 5 x 

41 3 5 x x 

42 3 5 x 

43 3 5 

44 3 5 x 

45 3 5 x 

46 3 5 x x 

47 4 x 

48 4 x x 

49 4 7 x 

50 4 7 x 

51 4 7 x x 

52 4 7 x 

53 4 7 x 

54 4 7 x 

55 4 x x 

56 5 x x 

57 5 6 x x 

27


58 6 11 x 

59 6 11 x 

60 6 x 

61 6 x 

62 6 11 x x 

63 6 x 

64 6 x 

65 5 9 x 

66 5 9 x 

67 5 9 x 

68 5 9 x 

69 5 9 x 

70 5 x x 

28

29 

vondst put spoor aantal fragment baksel afwerking vorm begin eind 

nummer algemeen datering datering 

1 1 1 wand ROOD loodglazuur grape? 1550 1750 

2 1 2 wand ROOD loodglazuur ? 1350 1550 

3 1 1 wand ROOD grape? 1350 1550 

3 1 1 wand STEEN zoutglazuur kan 1350 1450 

4 1 1 bodem STEEN kan 1350 1500 

5 1 3 wand ROOD loodglazuur grape 1350 1550 

5 1 1 wand STEEN kan 1350 1450 

5 2 1 wand ROOD tegel 

6 1 1 rand GRIJS kom 1300 1500 

6 1 1 wand STEEN kan 1350 1450 

6 1 1 wand GRIJS ? 1300 1500 


6 1 1 rand ROOD loodglazuur grape? 1350 1550 

8 1 1 rand ROOD loodglazuur grape 1350 1550 


8 1 wand ROOD tegel 

8 1 1 wand STEEN zoutglazuur en ijzerengobe kan 1350 1450 

8 1 1 rand STEEN zoutglazuur beker 1350 1450 


11 2 1 bodem IWIT loodglazuur met blauwe drukdecor kop 1850 1900 

11 2 1 bodem FAYEN tinglazuur met blauwe beschildering bord 1700 1750 


11 2 1 rand ROOD loodglazuur vergiet 1650 1750 

11 2 1 wand STEEN spat zoutglazuur kan? 1400 1500 

12 1 1 wand BIJNA kan 1300 1325 

12 1 1 bodem IWIT loodglazuur schoteltje 1850 1900 

12 1 1 rand STEEN zoutglazuur spinsteentje 1500 1700 

Bijlage 2. Vondstenlijst aardewerk 

BAAC bv Inventariserend Veldonderzoek Harderwijk, Houtwal

30 




12 1 2 rand ROOD loodglazuur grape? 1550 1750 

12 1 1 rand IWIT loodglazuur kom 1850 1900 

13 2 1 bodem ROOD loodglazuur pot 1700 1800 

13 2 2 bodem ROOD loodglazuur, slipversiering kom 1700 1750 

13 2 1 bodem PORSO veldspaatglazuur, onderglazuur blauw schotel of bord 1700 1750 

13 2 1 bodem PORSO veldspaatglazuur, onderglazuur blauw schotel 1850 1900 


13 2 1 wand STEEN zoutglazuur kruik 1800 1900 

13 2 1 bodem ROOD pot 1800 1900 

15 2 1 wand STEEN kan 1300 1400 

15 2 1 wand GRIJS kan 1300 1500 

15 2 1 wand ROOD loodglazuur kan? 1350 1550 


16 2 2 wand STEEN kan 1325 1400 


16 2 3 rand BIJNA kan 1300 1325 


19 2 1 bodem ROOD kom 1350 1550 



21 2 2 2 wand ROOD loodglazuur grape? 1350 1550 

21 2 2 1 wand GRIJS ? 1300 1500 



23 2 1 rand ROOD loodglazuur met witte sliblaag kom 1650 1750 



25 2 1 wand GRIJS ? 1300 1500 


31 



25 2 1 rand GRIJS kan? 1300 1500 



26 2 1 bodem STEEN zoutglazuur rn ijzerengobe kan 1350 1450 


27 2 1 wand GRIJS ? 1300 1500 

28 2 1 bodem ROOD loodglazuur met slibversiering bord met standvinnen 1600 1700 

29 2 1 bodem ROOD loodglazuur met slibversiering bord 1700 1750 

29 2 1 bodem WIT loodglazuur met koperoxide grape??? 1700 1750 

30 3 1 rand STEEN zoutglazuur en ijzerengobe kan 1350 1450 

30 3 1 wand ROOD ? 1350 1550 


30 3 1 bodem STEEN zoutglazuur kan 1350 1450 

31 3 1 wand STEEN kan 1325 1400 

31 3 1 wand GRIJS ? 1300 1500 

31 3 1 rand ROOD loodglazuur dakbedekking 1350 1500 

33 3 1 rand STEEN ijzerengobe kan 1350 1450 

33 3 1 wand KOGEL kogelpot 1000 1300 

33 3 5 wand STEEN kan 1350 1450 

33 3 2 rand KOGEL kogelpot 1000 1300 


35 3 1 rand STEEN zoutglazuur en ijzerengobe kan 1350 1450 

35 3 1 bodem PROTO kan 1250 1300 

35 3 1 oor STEEN beker of kan 1350 1450 

35 3 1 wand STEEN kan 1350 1450 



36 3 1 bodem ROOD loodglazuur grape 1350 1400 

36 3 3 rand STEEN kan 1350 1450 


32 



36 3 4 wand ROOD loodglazuur kan/bakpan 1350 1500 

36 3 1 rand STEEN beker 1350 1450 

36 3 1 wand GRIJS kan 1300 1500 

36 3 3 bodem GRIJS kom/kan 1300 1500 


37 4 1 wand STEEN zoutglazuur en ijzerengobe knikker/stop 1600 1700 

37 4 1 bodem MAJ lood- en tinglazuur met blauwe beschildering bord 1600 1650 


41 3 1 wand STEEN kan of beker 1350 1450 

43 3 1 wand STEEN zoutglazuur en jzerengobe kan 1350 1450 

44 3 1 wand GRIJS ? 1300 1500 





46 3 2 wand STEEN kan 1350 1450 

48 4 1 wand STEEN kan 1325 1400 

50 4 1 wand STEEN kan? 1350 1450 


51 4 1 rand ROOD loodglazuur kom? 1550 1650 

51 4 1 wand PROTO zoutglazuur ? 1250 1300 



55 4 1 rand ROOD loodglazuur kop? 1550 1750 

56 5 1 bodem GRIJS kom? 1300 1500 

56 5 1 rand STEEN zoutglazuur kan 1350 1450 


56 5 3 wand STEEN kan 1350 1450 

56 5 1 bodem STEEN kan of beker 1350 1450 


33 



56 5 1 bodem STEEN zoutglazuur en ijzerengobe kan 1350 1450 


58 6 1 rand ROOD loodglazuur test 1650 1750 


58 6 2 wand ROOD tegel 



58 6 1 wand ROOD loodglazuur vergiet 1600 1700 

58 6 1 wand ROOD tegel 1600 1700 


58 6 1 rand ROOD loodglazuur met witte sliblaag kom 1650 1750 

58 6 1 bodem BIJNA kan 1300 1325 


58 6 1 rand FAYEN tinglazuur met blauwe beschildering bord 1700 1750 


58 6 1 rand IWIT loodglazuur bord 1850 1900 

58 6 1 wand FAYEN tinglazuur met blauwe beschildering bord? 1650 1750 

58 6 5 wand WIT loodglazuur pot 1700 1750 

58 6 1 rand STEEN kan 1300 1350 


58 6 1 bodem PORSO veldspaatglazuur, onderglazuur blauw bord 1575 1625 

58 6 2 bodem WIT loodglazuur pot 1700 1750 

58 6 1 bodem ROOD loodglazuur kom 1650 1750 

58 6 1 rand ROOD loodglazuur bakpan 1650 1750 

58 6 1 bodem ROOD loodglazuur ? 1650 1750 

58 6 1 rand IWIT loodglazuur kom 1850 1900 

58 6 1 wand ROOD loodglazuur met witte sliblaag kom 1700 1800 

58 6 1 wand WIT loodglazuur met koperoxide kom? 1650 1750 

59 6 1 rand ROOD loodglazuur kom of kop? 1650 1750 


34 



59 6 1 rand ROOD loodglazuur grape of kan? 1650 1750 


60 6 5 wand IWIT loodglazuur bord 1850 1900 

60 6 1 bodem IWIT loodglazuur bord 1850 1900 



60 6 1 rand IWIT loodglazuur bord 1850 1900 

61 6 2 rand IWIT loodglazuur schoteltje 1850 1900 

61 6 1 wand GRIJS kom? 1300 1500 

61 6 2 rand ROOD loodglazuur met koperoxide tegel 1800 1900 

61 6 1 wand ROOD loodglazuur kom? 1650 1750 


61 6 1 rand ROOD loodglazuur kom 1850 1900 

61 6 1 wand FAYEN tinglazuur tegel 1700 1800 

61 6 1 kop POR loodglazuur pijpkop 1800 1900 


61 6 1 bodem MAJ lood- en tinglazuur met blauwe beschildering bord 1650 1750 

63 6 1 wand STEEN beker 1350 1450 

63 6 1 oor ROOD kan? 1350 1550 


65 5 1 rand STEEN kan 1300 1350 

66 5 1 oor STEEN kan 1350 1450 


67 5 1 wand STEEN kan 1325 1425 

68 5 4 wand STEEN kan 1350 1450 


68 5 1 bodem ROOD kom 1350 1550 

69 5 1 wand STEEN kan 1350 1450 



35 







36

PARKEERGARAGE HOUTWAL TE 

HARDERWIJK 

AKOESTISCH ONDERZOEK 

GEMEENTE HARDERWIJK 

29 juli 2005 

110623/CE5/172/000306

Inhoud 

PARKEERGARAGE HOUTWAL TE HARDERWIJK 

1 Inleiding_____________________________________________________________________ 4 

2 Uitgangspunten______________________________________________________________ 5 

2.1 Ligging __________________________________________________________________ 5 

2.2 Representatieve bedrijfssituatie De Houtwal ________________________________ 5 

2.3 Weg- en verkeersgegevens _________________________________________________ 5 

3 Toetsing in het kader van de Wet milieubeheer_________________________________7 

3.1 Wettelijk kader ___________________________________________________________ 7 

3.1.1 Langtijdgemiddelde beoordelingsniveau ________________________________ 7 

3.1.2 Maximale geluidsniveaus_____________________________________________ 8 

3.1.3 Inrichtingsgebonden verkeer__________________________________________ 8 

3.2 Berekeningsmethode ______________________________________________________ 8 

3.2.1 Algemeen _________________________________________________________ 8 

3.2.2 Langtijdsgemiddelde beoordelingsniveau _______________________________ 9 

3.2.3 Maximale geluidsniveaus_____________________________________________ 9 

3.2.4 Inrichtingsgebonden verkeer__________________________________________ 9 

3.3 Berekeningsresultaten ____________________________________________________ 10 

3.3.1 Langtijdgemiddelde beoordelingsniveaus Lar,LT____________________________ 10 

3.3.2 Maximale geluidsniveaus LAmax _________________________________________ 10 

3.3.3 Inrichtingsgebonden verkeer_________________________________________ 11 

3.4 Conclusie _______________________________________________________________ 11 

4 Reconstructieonderzoek _____________________________________________________ 12 

4.1 Wettelijk kader __________________________________________________________ 12 

4.1.1 Reconstructie in de zin van de Wet geluidhinder ________________________ 12 

4.1.2 Hogere waarden___________________________________________________ 13 

4.1.3 Conclusie_________________________________________________________ 15 

4.2 Berkeningsmethode ______________________________________________________ 15 

4.3 Berkeningsresultaten _____________________________________________________ 16 

4.4 Conclusie _______________________________________________________________ 16 

5 Samenvatting en conclusies__________________________________________________ 17 

5.1 Toetsing Wet milieubeheer ________________________________________________ 17 

5.2 Reconstructieonderzoek___________________________________________________ 18 

Bijlage 1 Situatie parkeergarage De Houtwal _____________________________________ 19 

Bijlage 2 Verkeersgegevens______________________________________________________ 20 

Bijlage 3 Rekenmodellen toets Wet milieubeheer ___________________________________ 21 

Bijlage 4 Berekeningsresultaten toets Wet milieubeheer______________________________ 22 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 2


Bijlage 5 Rekenmodellen reconstructieonderzoek ___________________________________ 23 

Bijlage 6 Berekeningsresultaten reconstructieonderzoek______________________________ 24 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 3

HOOFDSTUK 

Inleiding 


In opdracht van de Gemeente Harderwijk is een akoestisch onderzoek verricht naar de 

nieuw aan te leggen ondergrondse parkeergarage De Houtwal . Deze parkeergarage, die 

ruimte biedt aan 450 parkerende personenauto s, is gelegen tussen de Vitringasingel, de 

Luttekepoortstraat en de Friesegracht. Een impressie van de parkeergarage en de 

omliggende omgeving is in bijlage 1 weergegeven. 

Aanleiding van dit onderzoek is dat de parkeergarage waarschijnlijk milieuvergunning- 

plichting is en dat de Vitringasingel en de Luttekepoortstraat waarschijnlijk een fysieke 

reconstructie zullen ondergaan. 

Het doel van het onderzoek is daarom tweeledig. In de eerste plaats zal de inrichting 

getoetst worden aan de Wet milieubeheer en ten tweede wordt nagegaan of door de fysieke 

reconstructie van de wegen ook sprake is van een reconstructie in het kader van de Wet 

geluidhinder. 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 4

2.1 LIGGING 

HOOFDSTUK 

Uitgangspunten 


De ondergrondse parkeergarage De Houtwal is gepland tussen de Vitringasingel, de 

Luttekepoortstraat en de Friese gracht. De parkeergarage zal bereikt kunnen worden via een 

hellende weg, die de Vitringasingel met de parkeergarage verbindt. De ingang van de 

parkeergarage is beneden het maaiveldniveau van de Vitringasingel gelegen. Een impressie 

van de parkeergarage en de omgeving is in bijlage 1 weergegeven. 

2.2 REPRESENTATIEVE BEDRIJFSSITUATIE DE HOUTWAL 

In overeenstemming met de Gemeente Harderwijk is de representatieve bedrijfssituatie 

voor de meest maatgevende dagen bepaald. Hieronder zijn de akoestisch relevante 

gegevens weergegeven: 

De garage zal geopend zijn tussen 8.00 en 18.00 uur. 

De garage biedt ruimte aan 450 geparkeerde personenauto s. 

Op een maatgevende dag rijden enkel gedurende de dagperiode 1200 motorvoertuigen 

de garage in en uit. 

De hellende weg, die de parkeergarage met de Vitringasingel verbindt, behoort niet tot 

het terrein van de inrichting. 

2.3 WEG- EN VERKEERSGEGEVENS 

Tabel 2.1 

Wegverkeersgegevens 2005 

Nabij de nooduitgang is een ventilatiekoker gepositioneerd. De hoogte van deze koker 

bedraagt 7 meter. Het ventilatiesysteem is 24 uur per dag actief. 

Door de Gemeente Harderwijk zijn de verkeersintensiteiten op de Vitringasingel en de 

Luttekepoortstraat voor de jaren 2000 en 2015 met en zonder parkeergarage aangeleverd, zie 

bijlage 2. Tevens zijn door de gemeente de autonome groei en de verdelingen per periode en 

per motorvoertuigcategorie op deze wegen aangegeven. Op basis van de aangeleverde 

intensiteiten en de autonome groei (van 2%) zijn de intensiteiten voor het jaar 2005 en 2016 

bepaald. Alle verkeersgegevens zijn in de tabellen 2.1 en 2.2 weergegeven. 

Weg 

Etmaal- 

intensiteit 

Vitringasingel 4074 

Luttekepoort- 

straat 

7706 

Periode 

Uur- 

Intensiteit 

(%) Licht 

Voertuigverdeling per categorie 

(%) motorvoertuigen 

Middel- 

zwaar 

Zwaar 

Dag 6,4 94,3 3,4 2,4 

Nacht 0,7 94,2 3,8 2,0 

Dag 6,4 94,3 3,4 2,4 

Nacht 0,7 94,2 3,8 2,0 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 5

Tabel 2.2 

Wegverkeersgegevens 2016 

Weg 

Etmaal- 

intensiteit 

Vitringasingel 5553 

Luttekepoort- 

straat 

9044 

Periode 

Uur- 

Intensiteit 

(%) Licht 


Voertuigverdeling per categorie 

(%) motorvoertuigen 

Middel- 

zwaar 

Zwaar 

Dag 6,4 94,3 3,4 2,4 

Nacht 0,7 94,2 3,8 2,0 

Dag 6,4 94,3 3,4 2,4 

Nacht 0,7 94,2 3,8 2,0 

De maximale snelheid op de hierboven genoemde wegen bedraagt momenteel 50 km/uur. 

Echter is men voornemens om deze maximale snelheid voor de gehele Vitringasingel en een 

deel van de Luttekepoortstraat (tussen de Vitringasingel en de Friesegracht) terug te 

brengen naar 30 km/uur. Deze snelheid zal derhalve ook worden gebruikt voor het jaar 

2016. Het wegdek van de wegen, dat momenteel uit betonklinkers bestaat, blijft in de 

komende jaren ongewijzigd. 

Op basis van de in bijlage 2 weergegeven intensiteiten en de openingstijden van de garage, 

die in paragraaf 2.2 zijn vermeld, kan geconcludeerd worden dat enkel gedurende de 

dagperiode 1200 motorvoertuigen de parkeergarage in- en uitrijden. Deze voertuigen, allen 

van de categorie lichte motorvoertuigen, zullen met een gemiddelde snelheid van ongeveer 

10km/uur over het hellend wegdeel tussen de parkeergarage en de Vitringasingel rijden. 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 6

HOOFDSTUK 

3.1 WETTELIJK KADER 


Toetsing in het kader 

van de Wet milieubeheer 

In oktober 1998 heeft het Ministerie van VROM de Handreiking Industrielawaai en 

Vergunningverlening uitgebracht. Hiermee hebben de gemeenten meer bevoegdheden en 

vrijheden gekregen. Dit richt zich vooral op niet gezoneerde industrieterreinen en solitaire 

bedrijven. Als de gemeente een eigen beleid ontwikkelt voor industriegeluid door een 

zogenaamde Nota Industrielawaai op te stellen, vormt dit het toetsingskader voor de eisen 

in milieuvergunningen. Voor zover bekend heeft de gemeente Harderwijk nog geen Nota 

Industrielawaai opgesteld. Dit betekent dat bij het opstellen van de geluidsvoorschriften 

gebruik moet worden gemaakt van de systematiek van richt- en grenswaarden van de in de 

Handreiking geïntegreerde Circulaire Industrielawaai. 

3.1.1 LANGTIJDGEMIDDELDE BEOORDELINGSNIVEAU 

Tabel 3.1 

Richtwaarden voor 

woonomgevingen 

Voor woonbestemmingen worden de in tabel 3.1 opgenomen richtwaarden aanbevolen. 

Aangegeven zijn de richtwaarden op de beoordelingspunten in de woonomgeving. Bij de 

vergunningverlening wordt voor het geluidsaspect voor nieuwe inrichtingen als volgt 

gehandeld: 

Bij de eerste toetsing worden de waarden van tabel 3.1 gehanteerd. 

Overschrijding van deze richtwaarden kan toelaatbaar zijn op grond van een bestuurlijk 

afwegingsproces. Een belangrijke rol daarbij speelt het bestaande referentieniveau van 

het omgevingsgeluid. 

Als maximum niveau geldt de "etmaalwaarde" van 50 dB(A) op de gevel van de 

dichtstbijzijnde woningen of het referentieniveau van het omgevingsgeluid. 

De omgeving van de parkeergarage Houtwal komt qua karakter overeen met een woonwijk 

in de stad. 

Aard van de woonomgeving Aanbevolen richtwaarden in de woonomgeving in dB(A) 

Dag Avond Nacht 

landelijke omgeving 40 35 30 

rustige woonwijk, weinig verkeer 45 40 35 

woonwijk in de stad 50 45 40 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 7

3.1.2 MAXIMALE GELUIDSNIVEAUS 


Voor de maximale geluidsniveaus (L Amax ) wordt gestreefd naar niveaus die ter plaatse van 

woningen niet meer dan 10 dB(A) hoger zijn dan de langtijdgemiddelde beoordelings- 

niveaus. De grenswaarden voor het maximale geluidsniveau zijn in principe: 

70 dB(A) in de dagperiode. 

65 dB(A) in de avondperiode. 

60 dB(A) in de nachtperiode. 

In uitzonderlijke gevallen kunnen voor de dagen nachtperiode nog tot 5 dB(A) hogere 

niveaus worden toegestaan. 

3.1.3 INRICHTINGSGEBONDEN VERKEER 

Het inrichtingsgebonden verkeer (het verkeer van en naar de inrichting), wordt beoordeeld 

volgens de Circulaire inzake geluidhinder veroorzaakt door het wegverkeer van en naar de 

inrichting; beoordeling in het kader van de Wet milieubeheer d.d. 29 februari 1996 . 

Conform deze circulaire dienen de geluidsniveaus veroorzaakt door wegverkeers- 

bewegingen van en naar de inrichting separaat van de geluidsniveaus vanwege de 

inrichting zelf te worden berekend. Hierbij wordt uitsluitend een maximum aan de 

gemiddelde geluidsniveaus gesteld. Bij de vergunningverlening kan echter worden 

uitgegaan van een voorkeursgrenswaarde van 50 dB(A) etmaalwaarde voor het equivalente 

geluidsniveau. Indien een overschrijding van de voorkeursgrenswaarde niet kan worden 

voorkomen, kan (mits gemotiveerd) een ontheffing worden overwogen tot een maximale 

grenswaarde van 65 dB(A). 

3.2 BEREKENINGSMETHODE 

3.2.1 ALGEMEEN 

Ter bepaling van het langtijdsgemiddelde beoordelingsniveau, de maximale geluidsniveaus 

en het equivalente geluidsniveau ten gevolge van het inrichtingsgebonden verkeer zijn een 

drietal akoestische rekenmodellen opgesteld. Deze rekenmodellen zijn opgesteld met 

behulp van het programma Geonoise v5.12. 

In alle modellen is met alle van belang zijnde factoren rekening gehouden, zoals 

afstandsreducties, reflecties, afscherming en bodem- en luchtdemping. In het rekenmodel 

zijn derhalve een aantal geluidsafschermende en -reflecterende objecten en schermen 

gemodelleerd. Tevens is het gehele gebied aangemerkt als hard, geluidsreflecterend 

bodemgebied. Op de gevels van de woningen zijn ontvangerpunten aangebracht, waarop 

het geluidsniveau is bepaald. De beoordelingshoogte bedraagt 2 en 5 meter ten opzichte van 

het locale maaiveld. De locaties van de ontvangerpunten zijn per model weergegeven in 

bijlage 3. 

In de hiernavolgende subparagrafen zullen per model de specifieke invoergegevens worden 

besproken. 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 8

3.2.2 LANGTIJDSGEMIDDELDE BEOORDELINGSNIVEAU 

Tabel 3.2 

Bronnen langetijdsgemiddelde 

beoordelingsniveau 


In het model voor het langtijdsgemiddelde beoordelingsniveau zijn de akoestisch relevante 

bronnen, die behoren tot de inrichting, ingevoerd. Op deze bronnen is, indien noodzakelijk, 

een bedrijfsduurcorrectie toegepast. De bronnen en de toegepaste bedrijfsduurcorrectie per 

periode zijn weergegeven in tabel 3.2. De weergegeven bronvermogens zijn afkomstig uit 

ervaringscijfers. De bedrijfsduurcorrecties zijn gebaseerd op de uitgangspunten, die zijn 

weergegeven in paragraaf 2.2. 

Identificatie Bron Bronvermogen 

Bedrijfsduurcorrectie [dB(A)] 

Dag Avond Nacht 

1 Opening garage 70,6 0,8 x x 

2 Ventilatiekoker 71,1 0 0 0 

x = bron niet actief gedurende periode 

De overdrachtsberekeningen, die zijn uitgevoerd ter bepaling van het langetijdsgemiddelde 

beoordelingsniveau, zijn verricht conform de Handleiding meten en rekenen 

Industrielawaai van 1999. Het model en de bronparameters zijn weergegeven in bijlage 3. 

3.2.3 MAXIMALE GELUIDSNIVEAUS 

Tabel 3.3 

Bronnen maximale 

geluidsniveaus 

In het model voor de maximale geluidsniveaus zijn de akoestisch relevante bronnen, die 

behoren tot de inrichting, ingevoerd. Gedurende de periodes dat deze bronnen actief zijn, is 

geen bedrijfsduurcorrectie toegepast. In tabel 3.3 is een overzicht van de relevante bronnen 

weergegeven. 

Identificatie Bron 

Bronvermogen 

Bedrijfsduurcorrectie [dB(A)] 

[dB(A)] Dag Avond Nacht 

3 Opening garage 97,4 0 x x 

4 Ventilatiekoker 71,1 0 0 0 

x = bron niet actief gedurende periode 

Opgemerkt wordt dat het bronvermogen voor de opening in de garage niet gelijk is aan het 

bronvermogen uit tabel 3.2 omdat in dit geval een optrekkende personenauto in de opening 

van de garage als maatgevende bron is gekozen. 

De overdrachtsberekeningen, die zijn uitgevoerd ter bepaling van de maximale 

geluidniveaus, zijn verricht conform de Handleiding meten en rekenen Industrielawaai 

van 1999. Het model en de bronparameters zijn weergegeven in bijlage 3. 


Voor het inrichtingsgebonden verkeer is uitgegaan van de verkeersgegevens, die zijn 

aangeleverd door de Gemeente Harderwijk en de uitgangspunten in paragraaf 2.3. In 

tabel 3.4 op de volgende pagina zijn de gehanteerde bronnen samengevat. 

De overdrachtsberekeningen, die zijn uitgevoerd ter bepaling van de equivalente geluids- 

niveaus ten gevolge van het inrichtingsgebonden verkeer, zijn verricht conform de 

Handleiding meten en rekenen Industrielawaai van 1999. Het model en de bronparameters 

zijn weergegeven in bijlage 3. 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 9

Tabel 3.4 

Bronnen inrichtingsgebonden 

verkeer gedurende de 

dagperiode 

Bron 

Intensiteit 

3.3 BEREKENINGSRESULTATEN 

Snelheid 

(km/uur) 

Aantal 

bronnen 


Bron vermogen 

[dB(A)] 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 10 

Cb 

[dB(A)] 

Hellende weg 2400 10 4 95,4 7,0 

Vitringasingel 1200 30 37 95,4 14,9 

Luttekepoortstraat 840 30 8 95,4 16,6 

3.3.1 LANGTIJDGEMIDDELDE BEOORDELINGSNIVEAUS L AR,LT 

Tabel 3.5 

Berekende invallende 

langtijdgemiddelde 

beoordelingsniveaus L Ar,LT 

Op basis van de representatieve bedrijfssituatie is het langtijdgemiddelde 

beoordelingsniveau L Ar,LT vanwege de parkeergarage op de gevels van nabijgelegen 

woningen bepaald. Alle berekeningsresultaten zijn vermeld in bijlage 4. De meest 

maatgevende beoordelingspunten zijn samengevat in tabel 3.5. 

Beoordelingspunt 

Langtijdgemiddeld beoordelingsniveau LAr,LT Dag Avond Nacht 

Friesegracht 13 32 31 31 



Doelenstraat 44 30 23 23 


Uit de berekeningen blijkt dat het langtijdgemiddelde beoordelingsniveau ter hoogte van 

woningen niet hoger is dan 32 dB(A) in de dagperiode, 31 dB(A) in de avondperiode en 

31 dB(A) in de nachtperiode. Hiermee wordt voldaan aan het toetsingskader dat is 

weergegeven in paragraaf 3.1.1. 

3.3.2 MAXIMALE GELUIDSNIVEAUS L AMAX 

Tabel 3.6 

Berekende invallende maximale 

geluidsniveaus L Amax 

Op basis van de representatieve bedrijfssituatie zijn de maximale geluidsniveaus L Amax 

vanwege de parkeergarage op de gevels van de nabijgelegen woningen bepaald. Alle 

berekeningsresultaten zijn vermeld in bijlage 4. De meest maatgevende beoordelingspunten 

zijn samengevat in tabel 3.6. 

Bron Beoordelingspunt 

Maximaal geluidsniveau LArmax Dag Avond Nacht 

Opening garage Doelenstraat 42 51 x x 

Doelenstraat 44 50 x x 

Doelenstraat 40 50 x x 

Ventilatiekoker Friesegracht 13 31 31 31 



Hieruit blijkt dat het maximale geluidsniveau L Amax ter hoogte van woningen niet hoger is 

dan 51 dB(A) in de dagperiode, 31 dB(A) in de avondperiode en 31 dB(A) in de 

nachtperiode. Hiermee wordt voldaan aan het toetsingskader dat is weergegeven in 

paragraaf 3.1.2.


3.4 CONCLUSIE 


Op basis van de in paragraaf 3.2.4 weergegeven verkeersgegevens zijn de etmaalwaarden 

voor de equivalente geluidsniveaus L Aeq vanwege het inrichtingsgebonden verkeer bepaald. 

Alle berekeningsresultaten zijn vermeld in bijlage 4. Uit deze berekeningsresultaten blijkt 

dat de etmaalwaarde maximaal 56 dB(A) bedraagt ten gevolge van het inrichtingsgebonden 

verkeer. Deze etmaalwaarde overschrijdt de voorkeursgrenswaarde, maar is kleiner dan de 

maximaal toegestane grenswaarde van 65 dB(A). 

Uit de toetsingen aan de Wet milieubeheer blijkt dat: 

Het langtijdgemiddelde beoordelingsniveau ter hoogte van woningen niet hoger is dan 

32 dB(A) in de dagperiode, 31 dB(A) in de avondperiode en 31 dB(A) in de 

nachtperiode. 

Het maximale geluidsniveau L Amax ter hoogte van woningen niet hoger is dan 51 dB(A) 

in de dagperiode, 31 dB(A) in de avondperiode en 31 dB(A) in de nachtperiode. 

De etmaalwaarde ten gevolge van het inrichtingsgebonden verkeer maximaal 56 dB(A) 

bedraagt. 

Geconcludeerd kan worden dat met de berekende geluidsniveaus wordt voldaan aan de 

wettelijk toelaatbare langtijdgemiddelde en maximale geluidsniveaus, die respectievelijk 

50 dB(A) en 60 dB(A) etmaalwaarde bedragen. De etmaalwaarde ten gevolge van het 

inrichtingsgebonden verkeer overschrijdt de wettelijke voorkeursgrenswaarde, maar is 

kleiner dan de maximaal toegestane grenswaarde van 65 dB(A). Derhalve adviseren wij om 

in de vergunning voor het inrichtingsgebonden verkeer een etmaalwaarde van 56 dB(A) op 

te nemen. 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 11

HOOFDSTUK 

4.1 WETTELIJK KADER 

Reconstructieonderzoek 

4.1.1 RECONSTRUCTIE IN DE ZIN VAN DE WET GELUIDHINDER 


Er is sprake van een reconstructie in de zin van de Wet geluidhinder wanneer een wijziging 

op of aan een aanwezige weg leidt tot een toename van de geluidbelasting vanwege die weg 

van 2 dB of meer, indien de geluidsbelasting na de reconstructie meer dan 51 dB(A) 

bedraagt. Ofwel de toename wordt pas berekend vanaf de voorkeursgrenswaarde van 

50 dB(A). Bij een reconstructie in de zin van de Wet geluidhinder dient een 

reconstructieprocedure te worden gevolgd: de feitelijke reconstructie van de weg mag pas 

plaatsvinden na een daartoe strekkend besluit van de gemeenteraad. Tevens dient een 

hogere waarde door Gedeputeerde Staten te worden vastgesteld (artikel 99 Wet 

geluidhinder). In beginsel dient de toename van de geluidbelasting te worden weggenomen. 

Indien het om redenen van landschappelijke, stedenbouwkundige, verkeers- kundige of 

financiële aard niet of niet voldoende mogelijk is de toename weg te nemen kan door 

Gedeputeerde Staten een hogere waarde worden vastgesteld. 

De voor de toetsing te hanteren peiljaren zijn: 

Het jaar voorafgaand aan het jaar waarin de werkzaamheden aan de weg worden 

aangevangen, zonder verkeersprognose van 10 jaar later. 

Het jaar volgend op het jaar waarop de werkzaamheden aan de weg zijn voltooid, met 

een prognose van 10 jaar later. 

In het onderhavige onderzoek zijn de peiljaren 2005 en 2016 gehanteerd (met de bij dat jaar 

behorende verkeersintensiteiten). 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 12


Conform artikel 100, lid 1 en 2 van de Wet geluidhinder bedraagt de grenswaarde van de 

geluidbelasting in het jaar vóór reconstructie de laagste van de volgende twee waarden: 

De heersende waarde. 

Een eventueel eerder in het kader van de Wet geluidhinder vastgestelde hogere 

waarde. 

4.1.2 HOGERE WAARDEN 

Volgens de verstrekte informatie van de gemeente is voor geen van de woningen eerder een 

hogere waarde vastgesteld. De grenswaarde is daarom gelijk aan de heersende waarde. 

Gedeputeerde staten kunnen, volgens artikel 100a, lid 1 van de Wet geluidhinder een hogere 

waarde dan de in paragraaf 4.1.1 vermelde grenswaarden vaststellen, met dien verstande 

dat de verhoging van de geluidsbelasting vanwege de reconstructie 5 dB(A) niet te boven 

mag gaan. Een verhoging van meer dan 5 dB(A) is enkel toegestaan in die gevallen waarin: 

ten gevolge van de reconstructie de geluidbelasting van de gevel van ten minste een gelijk 

aantal woningen elders met een ten minste gelijke waarde zal verminderen, en 

de wegbeheerder heeft verklaard dat hij financiële middelen ter beschikking stelt uiterlijk 

ter uitvoering van sanerings- en gevelmaatregelen vóór afloop van de reconstructie met 

betrekking tot woningen die door de reconstructie een hogere geluidbelasting ondervinden. 

Woningen 

Voorts stelt artikel 100a, lid 1 dat ingeval voor de betrokken woning conform artikel 83 

(nieuwe situatie) een hogere waarde is vastgesteld dan wel geen hogere waarde is 

vastgesteld én de heersende waarde 55 dB(A) niet te boven gaat, mag bij reconstructie van 

een weg geen hogere waarde dan 60 dB(A) in buitenstedelijk gebied en 65 dB(A) in stedelijk 

gebied worden vastgesteld. Ingeval voor de betrokken woning nog geen hogere waarde is 

vastgesteld en de heersende waarde groter is dan 55 dB(A), mag de waarde na reconstructie 

maximaal 70 dB(A) bedragen. Dit geldt voor zowel stedelijk als buitenstedelijk gebied 

(artikel 100a, lid 2 van de Wet geluidhinder). 

Andere geluidsgevoelige objecten 

Andere geluidsgevoelige objecten zijn volgens artikel 4 van het Besluit onder te verdelen in 

verschillende categorieën: 

- basisscholen; 

- scholen voor voortgezet onderwijs; 

- instellingen voor hoger beroepsonderwijs; 

- algemene, categorale en academische ziekenhuizen, alsmede verpleeghuizen; 

- andere gezondheidszorggebouwen dan bedoeld onder d. 

Alle geluidsgevoelige bestemmingen anders dan woningen binnen het onderhavige 

onderzoeksgebied kunnen worden ondergebracht onder de categorieën a, b, c of d. 

Ingeval voor het betrokken geluidsgevoelige object conform artikel 85 (nieuwe situatie) een 

hogere waarde is vastgesteld dan wel geen hogere waarde is vastgesteld én de heersende 

waarde 55 dB(A) niet te boven gaat, mag bij reconstructie van een weg geen hogere waarde 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 13


dan 60 dB(A) in buitenstedelijk gebied en 65 dB(A) in stedelijk gebied worden vastgesteld, 

voor de categorieën a tot en met d in de Wet geluidhinder. 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 14

4.1.3 CONCLUSIE 


Ingeval voor het betrokken geluidgevoelige object nog geen hogere waarde is vastgesteld en 

de heersende waarde groter is dan 55 dB(A), mag de waarde na reconstructie maximaal 

70 dB(A) bedragen voor de categorieën a tot en met d. Dit geldt voor zowel stedelijk als 

buitenstedelijk gebied (artikel 100b Wet geluidhinder en artikel 8, lid 4 van het Besluit). 

Binnen het in deze rapportage gehanteerde onderzoeksgebied is door Gedeputeerde Staten 

nog niet eerder een hogere waarde vastgesteld voor woningen en andere geluidsgevoelige 

bestemmingen. De grenswaarde is derhalve de geluidsbelasting één jaar voor de 

reconstructie. Een eventueel aan te vragen hogere waarde mag in principe niet meer dan 

5 dB(A) boven deze grenswaarde liggen, echter gerekend vanaf 50 dB(A). 

Voor de woningen met een grenswaarde tot en met 55 dB(A) geldt een plafondwaarde van 

65 dB(A). Voor de woningen met een grenswaarde boven de 55 dB(A) geldt een 

plafondwaarde van 70 dB(A). Voor geluidsgevoelige objecten behorende tot de (hier van 

toepassing zijnde) categorieën a tot en met d gelden overeenkomstige waarden. 

Overigens wijst de toelichting van de wettekst erop dat, gelet op de definitie van 

reconstructie in de zin van de Wet geluidhinder, de door Gedeputeerde Staten vast te stellen 

hogere waarde ten minste 2 dB hoger moet zijn dan de grenswaarde. Wanneer geen sprake 

is van een reconstructie in de zin van de Wet geluidhinder hoeft dus geen hogere waarde te 

worden vastgesteld. 

4.2 BERKENINGSMETHODE 

Ter bepaling van de geluidsbelasting vanwege het wegverkeerslawaai zijn een tweetal 

akoestische rekenmodellen opgesteld voor de situaties 2005 en 2016. In deze rekenmodellen 

zijn de gebouwen en de akoestisch relevante wegen in de omgeving ingevoerd. 

De modellering van het wegverkeer is uitgevoerd overeenkomstig het Reken- en 

meetvoorschrift wegverkeerslawaai 2002. De berekeningen zijn uitgevoerd met het 

computerprogramma Geonoise v5.12. In bijlage 5 zijn de rekenmodellen weergegeven. 

In de modellen zijn op de woningen beoordelingspunten gelegd. De posities van deze 

beoordelingspunten zijn weergegeven in bijlage 5. 

Het geluidsniveau op de beoordelingspunten is bepaald in de vorm van de etmaalwaarde. 

Deze etmaalwaarde is gelijk aan de hoogste van de volgende waarden: 

Het geluidsniveau gedurende de dagperiode (07.00 19.00 uur). 

Het geluidsniveau gedurende de nachtperiode (23.00 07.00 uur), vermeerderd met 

10 dB(A). 

Op de geluidsniveaus mag een aftrek in verband met artikel 103 van de Wet geluidhinder 

en artikel 6 van het Reken- en meetvoorschrift wegverkeerslawaai 2002 worden toegepast. 

De geluidsniveaus inclusief de bovengenoemde aftrek wordt de geluidsbelasting genoemd. 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 15

4.3 BERKENINGSRESULTATEN 

Tabel 4.1 

Samenvatting 

berekeningsresultaten 


Op de woningen binnen het plangebied zijn rekenpunten gelegd. Op deze wijze is het 

mogelijk om per geluidsgevoelige bestemming de geluidsbelasting te bepalen. De berekende 

geluidsbelastingen voor de situaties in 2005 en 2016 zijn in bijlage 6 weergegeven. In tabel 

4.1 zijn deze resultaten voor enkele beoordelingspunten samengevat. 

Beoordeelde 

weg 

Beoordelingspunt 

Geluidsbelasting [dB(A)] 

2005 2016 

Vitringasingel 

Luttekepoort- 

straat 

4.4 CONCLUSIE 

Reconstructie 

Wgh 

Friesegracht 17 52 51 Nee 



Doelenstraat 8 59 57 Nee 

Doelenstraat 50 56 56 Nee 

Luttekepoortstraat 45 67 64 Nee 



Uit de berekeningsresultaten blijkt dat ten gevolge van de wijzigingen aan de wegen de 

geluidsbelastingen afnemen in de toekomstige situatie. Derhalve is er nergens sprake van 

een reconstructie in de zin van de Wet geluidhinder. Tevens blijkt uit de berekenings- 

resultaten dat de plafondwaarde van 70 dB(A) nergens wordt overschreden. 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 16

HOOFDSTUK 

conclusies 


Samenvatting en 

In opdracht van de Gemeente Harderwijk is een akoestisch onderzoek verricht naar de 

nieuw aan te leggen ondergrondse parkeergarage De Houtwal . Deze parkeergarage, die 

ruimte biedt aan 450 parkerende personenauto s, is gelegen tussen de Vitringasingel, de 

Luttekepoortstraat en de Friesegracht. 

Aanleiding van dit onderzoek is dat de parkeergarage waarschijnlijk milieuvergunning- 

plichting is en dat de Vitringasingel en de Luttekepoortstraat waarschijnlijk een fysieke 

reconstructie zullen ondergaan. 

Het doel van het onderzoek is daarom tweeledig. In de eerste plaats zal de inrichting 

getoetst worden aan de Wet milieubeheer en ten tweede wordt nagegaan of door de fysieke 

reconstructie van de wegen ook sprake is van een reconstructie in het kader van de Wet 

geluidhinder. De conclusies van de twee onderzoeken zijn hieronder weergegeven. 

5.1 TOETSING WET MILIEUBEHEER 

Uit de berekeningsresultaten blijkt dat: 

Het langtijdgemiddelde beoordelingsniveau ter hoogte van woningen niet hoger is dan 

32 dB(A) in de dagperiode, 31 dB(A) in de avondperiode en 31 dB(A) in de 

nachtperiode. Hierdoor bedraagt de etmaalwaarde ten gevolge van het langtijd- 

gemiddelde 41 dB(A). 

Het maximale geluidsniveau L Amax ter hoogte van woningen niet hoger is dan 51 dB(A) 

in de dagperiode, 31 dB(A) in de avondperiode en 31 dB(A) in de nachtperiode. 

Hierdoor bedraagt de etmaalwaarde ten gevolge van de maximale geluidniveaus 

51 dB(A). 

De etmaalwaarde ten gevolge van het inrichtingsgebonden verkeer maximaal 56 dB(A) 

bedraagt. 

Geconcludeerd kan worden dat met de berekende geluidsniveaus wordt voldaan aan de 

wettelijk toelaatbare langtijdgemiddelde en maximale geluidsniveaus, die respectievelijk 

50 dB(A) en 60 dB(A) etmaalwaarde bedragen. De etmaalwaarde ten gevolge van het 

inrichtingsgebonden verkeer overschrijdt de wettelijke voorkeursgrenswaarde, maar is 

kleiner dan de maximaal toegestane grenswaarde van 65 dB(A). Derhalve adviseren wij om 

in de milieuvergunning voor het inrichtingsgebonden verkeer een etmaalwaarde van 

minimaal 56 dB(A) op te nemen. 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 17

5.2 RECONSTRUCTIEONDERZOEK 


Uit de berekeningsresultaten blijkt dat ten gevolge van de wijzigingen aan de wegen de 

geluidsbelastingen afnemen in de toekomstige situatie. Derhalve is er nergens sprake van 

een reconstructie in de zin van de Wet geluidhinder. Tevens blijkt uit de berekenings- 

resultaten dat de plafondwaarde van 70 dB(A) nergens wordt overschreden. 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 18

BIJLAGE 1 Situatie parkeergarage De Houtwal 


110623/CE5/172/000306 ARCADIS 19

BIJLAGE 2 Verkeersgegevens 


110623/CE5/172/000306 ARCADIS 20

BIJLAGE 3 Rekenmodellen toets Wet milieubeheer 


110623/CE5/172/000306 ARCADIS 21


BIJLAGE 4 Berekeningsresultaten toets Wet milieubeheer 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 22

BIJLAGE 5 Rekenmodellen reconstructieonderzoek 


110623/CE5/172/000306 ARCADIS 23


BIJLAGE 6 Berekeningsresultaten reconstructieonderzoek 

110623/CE5/172/000306 ARCADIS 24

Advies Flora- en faunaonderzoek 

Parkeergarage Houtwal

Advies Flora- en faunaonderzoek 

Parkeergarage Houtwal 

I n h o u d : 

R a p p o r t 

1 2 juni 2008 

P r o j e ctnumme r 1 16.0 1 .00.00.13

I n h o u d s o p g a v e 

1 S a m e n v a t t i n g c o n c l u s i e s 7 

1.1 Aanleiding onderzoek 7 

1.2 Soortenbescherming 7 

1.3 Gebiedsbescherming 7 

2 I n l e i d i n g 9 

2.1 Planbeschrijving 9 

2.2 Flora- en faunawet 9 


3 B e s c h r i j v i n g v a n h e t g e b i e d 13 

3.1 Plangebied 15 

4 N a t u u r w a a r d e n 15 

4.1 Beschermde gebieden 17 

4.2 Soortenonderzoek 17 

4.2.1 Vaatplanten 18 

4.2.2 Zoogdieren - vleermuizen 18 

4.2.3 Zoogdieren - overige 20 

4.2.4 Vogels 21 

4.2.5 Amfibieën 21 

4.2.6 Reptielen 22 

4.2.7 Vissen 23 

4.2.8 Dagvlinders 23 

4.2.9 Libellen 24 

4.2.10Overige 24 

5 C o n c l u s i e 23 


5.2 Soortbescherming 27 

6 B r o n n e n 25 

6.1 Veldbezoek 29 

6.2 Media 29 

6.3 Literatuur 29 

B i j l a g e n 

116.01.00.00.13

S a m e n v a t t i n g 

c o n c l u s i e s 

A a n l e i d i n g o n d e r z o e k 1.1 

Er bestaan plannen om een parkeergarage aan de Houtwal te Harderwijk te 

realiseren. In het kader van de Flora- en faunawet is een onderzoek uitge- 

voerd naar de aanwezige natuurwaarden in het gebied. Tevens is gekeken 

naar de effecten op beschermde gebieden in de omgeving. 

S o o r t e n b e s c h e r m i n g 1.2 

Voor de in het kader van de Flora- en faunawet relevante soortgroepen is in 

onderstaande tabel aangegeven of er mogelijk verbodsovertredingen worden 

verwacht en welke vervolgstap er genomen dient te worden. 

Soortgroep Verbodsovertreding bij beschermde 

soorten 

Flora - - 

Vleermuizen - - 

Overige zoogdieren Bosmuis, egel, gewone bosspitsmuis, huis- 

spitsmuis en tweekleurige bosspitsmuis. 

Gevolgen 

Geen, geldt een 

vrijstelling voor. 

Broedvogels Verschillende broedvogelsoorten. Geen, indien bij de 

Amfibieën Gewone pad, bruine kikker en kleine watersa- 

lamander. 

Reptielen - - 

Vissen - - 

Dagvlinders - - 

Libellen - - 

Overige soorten - - 

G e b i e d s b e s c h e r m i n g 1.3 

werkzaamheden 

rekening wordt 

gehouden met het 

broedseizoen 

Geen, geldt een 

vrijstelling voor. 

Beschermde gebieden in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 en 

de Ecologische Hoofdstructuur liggen op voldoende afstand van het plange- 

bied en zijn hiervan gescheiden door onder andere infrastructuur en bebou- 

wing. Gezien de aard van de ingrepen zijn geen negatieve effecten te 

116.01.00.00.13 - Advies Flora- en faunaonderzoek Parkeergarage Houtwal - 12 juni 2008 

7

8 

verwachten. Voor deze activiteit is daarom geen vergunning op grond van de 

Natuurbeschermingswet nodig. Deze conclusie moet bij de besluitvorming in 

het kader van de planologische procedure met betrekking tot Natura 2000- 

gebieden worden betrokken. De activiteit is op het punt van de gebiedsbe- 

scherming van de Ecologische Hoofdstructuur niet in strijd met het streek- 

plan. 

116.01.00.00.13 - Advies Flora- en faunaonderzoek Parkeergarage Houtwal - 12 juni 2008

P l a n b e s c h r i j v i n g 2.1 

I n l e i d i n g 

Ten behoeve van het bestemmingsplan ’Parkeergarage Houtwal’ voor de 

realisatie van een parkeergarage te Harderwijk in de gemeente Harderwijk is 

het noodzakelijk een onderzoek uit te voeren naar de aanwezige natuurwaar- 

den in het gebied (soortbescherming en gebiedsbescherming). Figuur 1 geeft 

een overzicht van de ligging van het plangebied. 

Wolderwijd 

F i g u u r 1 : P l a n g e b i e d ( p a a r s ) , o m l i g g e n d g e b i e d e n k i l o m e - 

t e r h o k k e n ( g r i j z e l i j n e n ) 

F l o r a - e n f a u n a w e t 2.2 

Sinds 1 april 2002 is de Flora- en faunawet in werking getreden. Het soorten- 

beleid uit de Vogelrichtlijn van 1979 en de Habitatrichtlijn van 1992 van de 

Europese Unie is hiermee in de nationale wetgeving verwerkt. 

Z o r g p l i c h t 

171 172 

Achter de Flora- en faunawet staat het idee van de zorgplicht voor in het wild 

levende dieren en planten (zowel beschermde als onbeschermde) en hun 

leefomgeving. Die zorgplicht houdt in ieder geval in, dat iedereen die weet of 

redelijkerwijs kan vermoeden dat zijn handelen of nalaten nadelige gevolgen 

heeft voor flora of fauna, verplicht is dergelijk handelen achterwege te laten. 

Diegene moet alle maatregelen nemen die redelijkerwijs van hem kunnen 


485 

484 

9

10 

worden verwacht, om die nadelige gevolgen te voorkomen, zoveel mogelijk 

te beperken of ongedaan te maken (artikel 2). 

Volgens de Flora- en faunawet is het verboden om beschermde planten te 

verwijderen of te beschadigen (artikel 8), beschermde dieren te doden, te 

verwonden, te vangen (artikel 9) of opzettelijk te verontrusten (artikel 10) en 

voortplantings- of vaste rust- en verblijfplaatsen te beschadigen (artikel 11). 

Ook het rapen of beschadigen van eieren van beschermde dieren is verboden 

(artikel 12). 

S o o r t e n b e s c h e r m i n g 

Beschermd zijn de inheemse zoogdieren (met uitzondering van huismuis, 

bruine rat en zwarte rat), alle inheemse vogels, amfibieën en reptielen, som- 

mige planten, vissen, vlinders, libellen, kevers en mieren en rivierkreeft, 

wijngaardslak en Bataafse stroommossel. Deze soorten zijn vermeld op lijs- 

ten die zijn gebaseerd op het Besluit aanwijzing dieren plantensoorten Flo- 

ra- en faunawet. De verboden in de artikelen 9, 10 en 11 gelden niet voor 

mol, bosmuis en veldmuis. Ook gelden ze niet voor huisspitsmuis als deze 

zich in of op gebouwen of daarbij behorende erven of roerende zaken be- 

vindt. 

B e s c h e r m i n g s r e g i m e s 

Op 23 februari 2005 is de AMvB 2004 betreffende artikel 75 van de Flora- en 

faunawet in werking getreden. Deze AMvB deelt de in Nederland bescherm- 

de soorten in drie beschermingsregimes in. In de ‘Lijst van alle soorten be- 

schermd onder de Flora- en faunawet’ worden de soorten ingedeeld in 

tabellen (zie ook bijlage 7). 

1. Algemene soorten (in dit rapport aangegeven als ‘soorten in tabel 1’). 

Voor deze soorten geldt bij ruimtelijke ontwikkelingen vrijstelling 

voor de verbodsbepalingen genoemd in de artikelen 8 tot en met 12 

van de Flora- en faunawet; 

2. Overige soorten (in dit rapport aangegeven als ‘soorten in tabel 2’). 

Voor overige soorten en vogelsoorten geldt eveneens een vrijstelling 

bij ruimtelijke activiteiten, mits de activiteiten worden uitgevoerd op 

basis van een door de Minister van Landbouw, Natuur en Voedsel- 

kwaliteit goedgekeurde gedragscode. Zolang geen gedragscode is op- 

gesteld, moet voor verstoring van de soorten uit tabel 2 ontheffing 

worden aangevraagd; 

3. Strikt beschermde soorten. Bijlage 1-soorten van de AMvB 2004 en 

bijlage IV-soorten van de Habitatrichtlijn (in dit rapport aangegeven 

als ‘soorten in tabel 3’). 

Voor deze soorten geldt in principe geen vrijstelling. Voor verstoring van 

deze soorten en van vogels kan slechts onder bepaalde voorwaarden onthef- 

fing worden verleend. 


H a b i t a t 

De Flora- en faunawet beschermt individuele exemplaren van een soort en 

vaste rust- en verblijfplaatsen van diersoorten. Voor een goede instandhou- 

ding van een diersoort is echter ook behoud van foerageergebied en migratie- 

routes nodig. Dat wordt in dit rapport ook meegewogen. 

Deze aspecten worden in de nieuwe interne handleiding van het Ministerie 

van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit ook overwogen bij de besluit- 

vorming over ontheffingverlening. 

R o d e l i j s t 

In dit rapport wordt tevens aandacht geschonken aan soorten van de Rode 

lijst. Hierop staan Nederlandse soorten die bijzondere aandacht nodig hebben. 

Deze soorten worden bedreigd, zijn zeldzaam of erg kwetsbaar of nemen 

sterk in aantal af (zie bijlage 6). De Rode lijsten zijn officieel door de minis- 

ter van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit vastgesteld (Besluit Rode 

lijsten flora en fauna, november 2004). Veel rode lijstsoorten (vooral planten) 

worden echter niet door de Flora- en faunawet beschermd en hebben daar- 

door geen duidelijke juridische status. 


Naast het soortenbeleid uit de Europese Vogelrichtlijn (1979) en de Habita- 

trichtlijn (1992) moet op grond van artikel 9 van het Besluit op de ruimtelijke 

ordening ook aandacht worden besteed aan beschermde natuurgebieden uit 

deze richtlijnen. Dit is uitgewerkt in het Natura 2000-beleid. Natura 2000 is 

het netwerk van natuurgebieden in de Europese Unie die worden beschermd 

op grond van de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn. De richtlijnen geven 

aan welke typen natuur en welke soorten precies moeten worden beschermd. 

De lidstaten wijzen daarvoor speciale beschermingszones aan. In het kader 

van de Vogelrichtlijn zijn speciale beschermingszones aangewezen ter be- 

scherming van vogelsoorten vermeld in bijlage I van deze richtlijn, van trek- 

vogels op de Nederlandse Rode lijst en van hun habitatten. Deze aanwijzing 

is in Nederland nagenoeg voltooid. In het kader van de Habitat-richtlijn zijn 

speciale beschermingszones aangemeld bij de Europese Commissie ter be- 

scherming van leefgebieden vermeld in bijlage I en van planten- en diersoor- 

ten vermeld in bijlage II van deze richtlijn. Alle gebieden die zich 

kwalificeren voor aanmelding, zijn op grond van de genoemde richtlijnen 

beschermd alsof ze al zijn aangewezen. 

N a t u u r b e s c h e r m i n g s w e t 

Onder de oude Natuurbeschermingswet 1967 vielen twee typen gebieden: 

nationale en beschermde Natuurmonumenten en gebieden die de minister van 

Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft aangewezen ter uitvoering van 

verdragen of andere internationale verplichtingen. Per 1 oktober 2005 vallen 


11

12 

de Natura 2000-gebieden samen met de twee hiervoor staande typen gebie- 

den onder de Natuurbeschermingswet 1998. Daar waar de beschermde Na- 

tuurmonumenten samenvallen met een Natura 2000-gebied, verliest het 

gebied zijn status als Natuurmonument. Voor ingrepen in of in de omgeving 

van een dergelijk gebied, moet door middel van een vooroverleg tussen be- 

voegd gezag en initiatiefnemer worden ingeschat of de ingreep negatieve 

effecten kan hebben. Als dit het geval is, wordt via een voortoets onderzocht 

of de ingreep significant negatieve effecten kan hebben. Wanneer geen we- 

tenschappelijke zekerheid bestaat dat er geen significant negatieve effecten 

zijn, moet een passende beoordeling worden uitgevoerd. Daarvoor moet de 

initiatiefnemer de gegevens aanleveren in de vorm van een Natuurbescher- 

mingswetrapport. Het bevoegd gezag toetst deze rapportage op verzoek van 

de initiatiefnemer. Dit is bijna altijd het college van Gedeputeerde Staten van 

de provincie. In beginsel verleent het bevoegd gezag alleen een vergunning 

als zekerheid is verkregen dat de activiteit de natuurlijke kenmerken van het 

gebied niet aantast. 

De omvang van de effecten wordt getoetst aan de instandhoudingsdoelstel- 

lingen van het betreffende beschermde gebied. Deze doelstellingen zijn of 

worden opgenomen in de aanwijzingsbesluiten en de beheersplannen. In het 

aanwijzingsbesluit van het Natura 2000-gebied staat, vanwege welke soorten 

en habitatten en om welke reden het gebied is aangewezen. De instandhou- 

dingsdoelstellingen van een gebied mogen niet worden geschaad. Deze zijn 

echter ten tijde van het schrijven van dit rapport voor drie gebieden klaar. 

Voor de overige gebieden zijn ze niet of alleen in concept klaar en nog niet 

van kracht. Inmiddels zijn er 119 gebieden (eerste tranche en Waddentran- 

che) voor definitieve aanwijzing in procedure gebracht. De ontwerpbesluiten 

van deze aanwijzingen hebben in 2007 ter inzage gelegen. De minister heeft 

op 19 februari 2008 de eerste drie gebieden definitief aangewezen: Voornes 

Duin, Duinen Goeree & Kwade Hoek en Voordelta. De definitieve aanwij- 

zing van de overige 116 gebieden volgt hierna. De procedure voor de reste- 

rende 43 gebieden start in 2008. Voorlopig wordt daarom, voor het overgrote 

deel van de gebieden, getoetst aan de bestaande gebiedsdocumenten. 

E c o l o g i s c h e H o o f d s t r u c t u u r 

De Ecologische Hoofdstructuur (EHS) uit de Nota Ruimte (Regeringsbeslis- 

sing 2006) en het Streekplan Gelderland 2005 geniet een vergelijkbare be- 

scherming. Ingrepen bij EHS-gebieden worden door het bevoegd gezag, het 

college van Gedeputeerde Staten van de provincie, getoetst bij een ruimtelij- 

ke procedure. De EHS mag niet worden aangetast. Aantasting wordt alleen 

verdedigbaar geacht als aantoonbaar is dat het project van groot openbaar 

belang is en er geen redelijk alternatief bestaat. Hier geldt het zogenaamde 

‘nee, tenzij’-principe. De aantasting moet zoveel mogelijk worden gemiti- 

geerd. Restschade moet worden gecompenseerd. 


B e s c h r i j v i n g v a n 

P l a n g e b i e d 3.1 

h e t g e b i e d 

Waarschijnlijk is men omstreeks 1390 begonnen met het in verschillende 

fasen graven van een singelgracht, waarvan de huidige Friesegracht een on- 

derdeel was. Rond 1585 krijgt de stad vier bastions, waarvan één ter plaatse 

van het Houtwalterrein. Het terrein heeft de naar buiten uitstekende vorm 

hieraan te danken. Op de Houtwal was in de eerste helft van de 20ste eeuw 

een houtzagerij en houtopslag gevestigd. In 1962 nam de gemeente het ter- 

rein over en legde er een nieuwe weg aan met parkeerterrein. 

De huidige situatie van het plangebied is een parkeerterrein met veel groen, 

een gedeelte van de Luttekepoortstraat en een stukje braakliggend terrein met 

een nutsgebouwtje. Het plangebied grenst aan de oosten zuidkant aan de 

Friesegracht en aan de noorden westkant aan bestaande bebouwing en de 

Luttekepoortstraat. 

P a r k e e r t e r r e i n B r a a k l i g g e n d t e r r e i n 

De bodem van de bebouwde kom van Harderwijk is niet gekarteerd. Rondom 

Harderwijk bestaat de bodem uit een zandgrond met veelal een humushou- 

dende bovengrond. 

Aan de oosten zuidkant grenst het plangebied aan de Friesegracht. In het 

plangebied zelf komt geen oppervlaktewater voor. 

Gezien de ligging in de bebouwde kom met een sterk gereguleerd waterre- 

giem, komen eventuele infiltratie- en kwelaspecten hier niet meer in de vege- 

tatie en verdere natuurwaarden tot uitdrukking. 

In het plangebied zal een parkeergarage komen. Hiervoor wordt tevens de 

verkeerssituatie gewijzigd. Enkele karakteristieke lindebomen blijven ge- 


HISTORIE 

HUIDIGE SITUATIE 

BODEM EN WATER 

PLANNEN 

13

14 

handhaafd. De overige bomen worden gekapt of verplant. Struiken en onder- 

groei in het plangebied worden verwijderd. 


N a t u u r w a a r d e n 

B e s c h e r m d e g e b i e d e n 4.1 

Het plangebied ligt op ongeveer 700 m van het Natura 2000-gebied Velu- 

werandmeren. Dit is zowel een Habitatrichtlijn- als een Vogelrichtlijngebied. 

Dit gebied betreft eveneens het meest nabij gelegen gebied uit de Ecologische 

Hoofdstructuur. De begrenzing ligt echter iets dichter nabij het plangebied, 

ongeveer op 500 m afstand. Het plangebied ligt in de bebouwde kom van 

Harderwijk. De tussenliggende afstand bestaat uit bebouwing en infrastruc- 

tuur. 

Beschermde gebieden liggen op voldoende afstand van het plangebied en zijn 

hiervan gescheiden door bebouwing en infrastructuur. Gezien de aard van de 

ingrepen zijn geen negatieve effecten te verwachten. Voor deze activiteit is 

daarom geen vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet nodig. De 

activiteit is op het punt van de gebiedsbescherming voor de Ecologische 

Hoofdstructuur niet in strijd met de Nota Ruimte en het streekplan. 

S o o r t e n o n d e r z o e k 4.2 

Het plangebied ligt in het kilometerhok 170-484 en in uurhok 26-47. Figuur 1 

geeft een overzicht van het plangebied en de omliggende kilometerhokken 1 . 

Per uurhok1 zijn waarnemingen verzameld uit de soortenatlassen voor zoog- 

dieren, vleermuizen, broedvogels en libellen. De verspreidingsgegevens van 

reptielen en amfibieën zijn afkomstig van soortenkaarten die RAVON op 

internet heeft gepubliceerd. De gebruikte gegevens zijn opgenomen in de 

bijlagen. 

Gegevens die staan geregistreerd per kilometerhok of per uurhok zijn niet in 

alle gevallen met voldoende zekerheid tot het te onderzoeken plangebied te 

herleiden. Hierbij is enige interpretatie op grond van ecologische veldkennis 

noodzakelijk. 

Het plangebied is begin oktober 2005 bezocht om een indruk te krijgen van 

de gebieden, de omgeving en de voorkomende flora en fauna (zie Bronnen 

1 Een kilometerhok is een vastgelegd gebied van 1 bij 1 km. De Topografische Dienst heeft 

deze hokken ingevoerd als rasterverdeling voor het tekenen van de topografische kaarten van 

Nederland. Een uurhok is een gebied van 5 bij 5 km 

gebaseerd op diezelfde verdeling 


INVENTARISATIE 

EFFECTEN 

VELDWERK 

15

16 

GEGEVENS 


EFFECTEN 

GEGEVENS 

6.1). 

Met behulp van de kennis over leefgebieden van soorten, de indruk die van 

het plangebied is verkregen en de beschikbare gegevens is van alle groepen 

een compleet beeld ontstaan over het voorkomen van de soorten in het ge- 

bied. 

V a a t p l a n t e n 4.2.1 

Natuurloket meldt het voorkomen van een aantal beschermde soorten in het 

kilometerhok. Gezien het huidige karakter van het plangebied en de onwaar- 

schijnlijkheid dat hier beschermde soorten zullen voorkomen, is gekozen om 

deze gegevens niet te betrekken. Het veldbezoek geeft voldoende beeld voor 

dit onderzoek. Tijdens het veldbezoek in begin oktober kon vanwege de tijd 

van het jaar een goed beeld worden verkregen van de voorkomende flora. 

Rond het parkeerterrein en de Luttekepoortstraat is veel groen aanwezig. 

Enkele aangeplante boomsoorten zijn plataan, acacia, gewone es en een linde 

variant. In de perken rond de bomen staat onder andere veel varianten van de 

Chaenomeles en Callicarpa bodinieri en mahoniestruiken. 

C a l l i c a r p a b o d i n i e r i v a r i a n t M a h o n i e s t r u i k 

Tussen de struiken groeit onder anderen grote brandnetel en akkerdistel. 

Rond het braak liggende terrein staat sering, sneeuwbes en grootbladige 

hulst. Op het terrein is opslag van vlinderstruik, acacia en grauwe wilg. Enke- 

le voorkomende kruiden zijn perzikkruid, zevenblad, witte honingklaver, 

stinkende gouwe en gewone raket. Beschermde en of rode lijstsoorten zijn 

niet aangetroffen in het plangebied. 

Door de plannen gaan geen beschermde of rode lijstsoorten verloren. 

Z o o g d i e r e n - v l e e r m u i z e n 4.2.2 

De gegevens zijn afkomstig uit de landelijke vleermuisatlas. Deze atlas heeft 

de verspreiding van vleermuissoorten in kaart gebracht op basis van uurhok- 

ken uit de periode 1985-1994. Voor het plangebied geven deze gegevens in 

combinatie met het veldbezoek een voldoende beeld van de voorkomende 

vleermuizen en het terreingebruik. 


In het betreffende uurhok zijn acht soorten vleermuizen waargenomen (bijla- 

ge 1). Alle vleermuissoorten zijn tabel 3 soorten. Enkele soorten hiervan 

komen ook binnen stedelijk gebied voor zoals het plangebied. De te kappen 

en te verplanten bomen zijn vitaal en bieden geen verblijfsplaatsen voor 

boombewonende soorten. Het nutsgebouwtje met platdak biedt voor in ge- 

bouwen verblijvende soorten eveneens geen verblijfplaats. Het plangebied zal 

wel als jachtgebied gebruikt worden onder anderen door de gewone dwerg- 

vleermuis en laatvlieger. Daarnaast is het goed mogelijk dat de Friesegracht 

een belangrijke vliegroute is van de meervleermuis. Van deze soort zijn de 

kolonieplaatsen vaak in de binnenstad te vinden terwijl ze boven de grotere 

wateroppervlakten zoals het nabij gelegen Wolderwijd foerageren. Lijnvor- 

mige elementen als bomenlanen en vaarten tussen de verblijfplaats en het 

foerageergebied worden als vliegroute gebruikt. 

G e w o n e d w e r g v l e e r m u i s 

Aanwezige foeragerende vleermuizen in het plangebied zullen niet afhanke- 

lijk zijn van het gebied als jachtgebied; er is voldoende gelijksoortig biotoop 

in de omgeving. De foeragerende soorten zullen daarnaast ook bij bebouwing 

en gebruik van het terrein hier blijven jagen. De Friesegracht is mogelijk een 

vaste vliegroute voor meervleermuizen. Omdat alle vleermuissoorten in bij- 

lage IV van de Habitatrichtlijn staan, mogen de routes niet verstoord worden. 

Dit geldt met name in de tijd van voortplanting, in de kraamperiode en tijdens 

de trek. Meervleermuizen zijn gevoelig voor verstoring door licht. Indien 

door de bouw van de parkeergarage een lichtintensiteit toename optreedt 

boven de Friesegracht zal aanvullend onderzoek nodig zijn om vast te stellen 

of de Friesegracht daadwerkelijk als vaste vliegroute wordt gebruikt. Voor- 

alsnog is dit niet noodzakelijk, aangezien de verwachting is dat de lichtinten- 

siteit af zal nemen, doordat aanwezige lantaarnpalen in het plangebied 

verdwijnen en nieuwe meer naar de doorgaande weg verschoven worden. 

Z o o g d i e r e n - o v e r i g e 4.2.3 

De gegevens zijn afkomstig uit de landelijke zoogdieratlas. Deze atlas heeft 

de verspreiding van zoogdieren in kaart gebracht op basis van uurhokken uit 



GEGEVENS 

17

18 

EFFECTEN 

de periode 1970-1988. Deze gegevens zijn redelijk verouderd. De bekende 

gegevens geven in combinatie met het veldbezoek toch een voldoende beeld 

voor deze soortgroep. 

In het uurhok komen eenentwintig soorten overige zoogdieren voor (bijlage 

2). Soorten als edelhert, everzwijn, boommarter en das zullen niet in het 

plangebied voorkomen maar in het eveneens in het uurhok gelegen natuurge- 

bied Veluwe. Dwergmuis, bunzing, haas, hermelijn, ree en rosse woelmuis 

zullen eveneens niet in het plangebied voorkomen. Voor deze soorten is het 

plangebied te klein, te droog en te veel ingesloten door bebouwing. Van mol 

en konijn zijn geen sporen aangetroffen tijdens het veldbezoek. De oevers 

van de Friesegracht bieden geen mogelijkheid voor holen van muskusratten. 

Tussen de struiken en ruigtes van het plangebied zullen soorten als bosmuis, 

huismuis, gewone en tweekleurige bosspitsmuis, huisspitsmuis, bruine rat en 

egel voorkomen. De eekhoorn zal mogelijk af en toe in het plangebied komen 

foerageren, maar heeft hier geen vaste verblijfsplaats. 

B o s m u i s E g e l 

Bij de werkzaamheden zal er een gebouwtje worden gesloopt, bomen, strui- 

ken en ondergroei verwijderd worden en terreindelen worden vergraven. 

Daardoor kunnen mogelijk enkele verblijfplaatsen van hier bovengenoemde 

soorten worden verstoord en vernietigd. Daarnaast kunnen hierbij enkele 

dieren worden gedood. Het betreft hier algemeen voorkomende soorten uit 

tabel 1, behalve de bruine rat en huismuis, welke niet beschermd zijn. Door 

de plannen wordt het voortbestaan van de genoemde soorten niet bedreigd. 

Voor de tabel 1 soorten geldt een landelijke vrijstelling. 


V o g e l s 4.2.4 

De gegevens zijn afkomstig uit de landsdekkende broedvogelatlas (1998- 

2000). Deze gegevens zijn verzameld per uurhok. De gegevens geven in 

combinatie met het veldbezoek een voldoende beeld. 

In het uurhok zijn zevenentachtig broedvogelsoorten waargenomen (bijlage 

3). Hieronder zijn achttien rode lijstsoorten. Veel waargenomen broedvogel- 

soorten zijn uitgesproken weide-, moeras- en bosvogels en komen in een 

gebied als het plangebied, dat binnen in de stad ligt niet voor. 

Tijdens het veldbezoek werden de tjiftjaf, merel, ekster, houtduif en wilde 

eend waargenomen. Mogelijke voorkomende broedvogels van de Rode lijst 

zullen spotvogel, grauwe vliegenvanger en ringmus zijn. 

E k s t e r n e s t i n p l a n g e b i e d W i l d e e e n d e n i n F r i e s e g r a c h t 

Het plangebied is geen essentieel onderdeel van het leefgebied van overwin- 

terende soorten. Er is weinig voedselaanbod. 

Bij de werkzaamheden zullen terreindelen vergraven worden, bomen worden 

gekapt en struiken en onderbegroeiing verwijderd worden. Door deze werk- 

zaamheden gaan broedterritoria verloren. Het gaat hierbij om algemene soor- 

ten en mogelijk om enkele rode lijstsoorten. Het plangebied vormt geen es- 

sentieel broedgebied voor de voorkomende soorten. Genoemde soorten 

kunnen gelijksoortig biotoop in de omgeving vinden. Daarnaast zullen enkele 

soorten het plangebied blijven gebruiken als broedgebied. Alle inheemse 

vogelsoorten zijn echter in het broedseizoen beschermd, omdat in de bomen 

en struiken en op de grond van het plangebied en direct rondom het plange- 

bied vogels kunnen broeden, dient er buiten het broedseizoen (van 15 maart 

tot 15 juli) te worden gewerkt. Uitvoering van de plannen verstoren geen 

overwinterende soorten. 

A m f i b i e ë n 4.2.5 

De gegevens zijn afkomstig van landsdekkende verspreidingskaarten (inter- 

net). Op deze kaarten is de verspreiding van amfibieën weergegeven op basis 


GEGEVENS 


OVERWINTERENDE VOGELS 

EFFECTEN 

GEGEVENS 

19

20 


E3FFECTEN 

GEGEVENS 


van uurhokken uit de periode 1998-2002 en 2003-2004. Het veldbezoek geeft 

in combinatie met deze gegevens een voldoende beeld voor dit vooronder- 

zoek. 

Tijdens het veldbezoek zijn geen amfibieën waargenomen. In het uurhok zijn 

twee soorten amfibieën waargenomen (bijlage 4): gewone pad en bruine 

kikker. Het plangebied vormt voor deze twee soorten en daarnaast ook voor 

kleine watersalamander matig geschikt leefgebied. Het gaat daarbij voorna- 

melijk om het braakliggende terrein en de groenvoorzieningen. Buiten het 

voortplantingsseizoen leven genoemde soorten voornamelijk op het land en 

overwinteren in holten, onder hout, boomwortels of stenen. Bruine kikker, 

gewone pad en kleine watersalamander zijn alle soorten uit tabel 1. 

G e w o n e p a d B r u i n e k i k k e r 

Doordat de Friesegracht buiten het plangebied valt, zal erg geen potentieel 

voortplantingsgebied verloren gaan. Wanneer het terrein vergraven wordt 

zullen mogelijk enkele rust- en overwinteringplaatsen van de gewone pad, 

bruine kikker en de kleine watersalamander verloren gaan. Enkele exempla- 

ren kunnen hierbij worden gedood. Dit bedreigt de soorten niet in het voort- 

bestaan. In de omgeving is voldoende gelijksoortig biotoop aanwezig. 

Genoemde soorten zijn soorten uit tabel 1 waarvoor een vrijstelling geldt. 

R e p t i e l e n 4.2.6 

De gegevens zijn afkomstig van landsdekkende verspreidingskaarten (inter- 

net). Op deze kaarten is de verspreiding van reptielen weergegeven op basis 

van uurhokken uit de periode 1998-2002 en 2003-2004. In combinatie met 

het veldbezoek geeft dit een goed beeld voor dit vooronderzoek. 

In het uurhok zijn vier soorten reptielen waargenomen. Dit zijn de hazel- 

worm, levendbarende hagedis, ringslang en de zandhagedis (bijlage 4). Over 

het algemeen bestaat het leefgebied van hagedissen en slangen uit ruige vege- 

tatie die voldoende schuilmogelijkheden biedt en tevens voldoende open is 

om te kunnen zonnen. Zoals, overgangen tussen bos en heide en oude heide- 

velden. Ringslangen zijn gebonden aan waterrijke gebieden, met natuurlijke 

oevers. Dit soort gebieden komt niet in het plangebied voor. Er zijn dan ook 


geen reptielen in het plangebied te verwachten. Tijdens het veldbezoek zijn 

ook geen reptielen waargenomen. De waarnemingen van reptielen zullen 

zeerwaarschijnlijk komen uit het nabij gelegen Vogel- en Habitatrichtlijnge- 

bied Veluwe. 

Er zullen geen effecten op reptielen optreden. EFFECTEN 

V i s s e n 4.2.7 

In het plangebied komt geen oppervlaktewater voor. De nabij gelegen Friese- 

gracht valt buiten het plangebied. 

GEGEVENS 

Er zullen geen effecten op vissen voorkomen. EFFECTEN 

D a g v l i n d e r s 4.2.8 

Het plangebied is goed onderzocht op het voorkomen van dagvlinders door 

De Vlinderstichting. Er zijn geen beschermde en of rode lijstsoorten waarge- 

nomen, waardoor de gegevens niet zijn opgevraagd. In samenhang met het 

veldbezoek geven deze gegevens een voldoende beeld voor deze soortgroep. 

Tijdens het veldbezoek zijn geen dagvlinders waargenomen. Het plangebied 

vormt echter een geschikt gebied voor vlinders. In het plangebied staan veel 

nectarplanten, waaronder de bekende vlinderstruiken. Ook verschillende 

waardplanten, zoals grote brandnetel voor atalanta en dagpauwoog zijn aan- 

wezig. In het plangebied worden geen beschermde of rode lijstsoorten ver- 

wacht. 

A t a l a n t a D a g p a u w o o g 

Het biotoop waarvan de vlinders in de plangebieden gebruikmaken, zal gro- 

tendeels verdwijnen. Voorkomende soorten zullen in aangrenzend gebied 

geschikt gelijksoortig biotoop vinden. De voorkomende soorten zijn niet 

wettelijk beschermd en behoren niet tot de rode lijstsoorten. 


GEGEVENS 


21

22 

GEGEVENS 


EFFECTEN 

L i b e l l e n 4.2.9 

De gegevens uit de atlas van de landelijke libellenatlas zijn geraadpleegd. 

Deze atlas heeft de verspreiding van libellen in kaart gebracht op basis van 

uurhokken uit de periode 1990-1997. Deze gegevens zijn enigszins verou- 

derd, maar geven in combinatie met het veldbezoek een voldoende beeld. 

Tijdens het veldbezoek zijn geen libellen waargenomen. In het uurhok zijn 

achttien soorten libellen waargenomen (zie bijlage 5) Hieronder zijn geen 

beschermde of rode lijstsoorten. Dit hoge aantal komt doordat in het uurhok 

eveneens een deel van de Veluwe en het Wolderwijd ligt. De Friesegracht die 

net buiten het plangebied ligt is geschikt voortplantingsgebied voor een aan- 

tal van deze soorten. Enkele soorten zoals paardenbijter, houtpantserjuffer en 

steenrode heidelibel zullen hierdoor mogelijk in het plangebied foerageren. In 

het plangebied worden geen beschermde of rode lijstsoorten verwacht. 

S t e e n r o d e h e i d e l i b e l P a a r d e n b i j t e r 

Aangezien er geen oppervlaktewater binnen het plangebied ligt, zal er geen 

voortplantingsbiotoop van libellen verdwijnen. Voorkomende soorten in het 

plangebied zullen ook tijdens en na de nieuwbouw in het plangebied blijven 

foerageren. Het plangebied vormt daarnaast geen essentieel jachtgebied voor 

libellen en in de directe omgeving is voldoende alternatief gebied te vinden. 

Door de plannen gaan geen beschermde of rode lijstsoorten soorten verloren 

O v e r i g e 4.2.10 

De beschermde kevers en mieren zijn niet in het plangebied te verwachten. 

De beschermde mierensoorten komen voor in zandige bosgebieden. De oude 

eikenbomen voor vliegend hert zijn afwezig. Gestreepte waterroofkever is 

een soort van met name groot water in laagveen en poelen. Voorkomen in het 

plangebied is niet waarschijnlijk. Juchtleerkever, brede geelgerande water- 

roofkever en heldenbok worden binnen Nederland als uitgestorven be- 

schouwd. Ditzelfde geldt waarschijnlijk voor rivierkreeft en Bataafse 

stroommossel. De wijngaardslak is gebonden aan het voorkomen van mergel. 


C o n c l u s i e 


Beschermde gebieden in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 en 

de Ecologische Hoofdstructuur liggen op voldoende afstand van het plange- 

bied en zijn hiervan gescheiden door bebouwing en infrastructuur. Gezien de 

aard van de ingrepen zijn geen negatieve effecten te verwachten. Voor deze 

activiteit is daarom geen vergunning op grond van de Natuurbeschermings- 

wet nodig. De activiteit is op het punt van de gebiedsbescherming van de 

Ecologische Hoofdstructuur niet in strijd met het streekplan. 

Deze conclusie moet bij de besluitvorming in het kader van de planologische 

procedure, wat betreft de Natura 2000-gebieden, worden betrokken. 

S o o r t b e s c h e r m i n g 5.2 

Ten aanzien van de soortenbescherming zijn vijf aspecten (van belang in de 

verdere procedure) in acht genomen: 

- nadere inventarisatie; 

- niet bedreigde waarden; 

- bescherming vogels; 

- vrijgestelde soorten; 

- ontheffingen. 

Van alle soortgroepen is een voldoende beeld ontstaan. Nader onderzoek is 

niet nodig. Een aandachtspunt is de lichtintensiteit boven de Friesegracht. 

Indien deze zal toenemen, is aanvullend onderzoek naar aanwezigheid van 

een vaste vliegroute van de meervleermuis noodzakelijk. Vooralsnog is dit 

niet nodig, aangezien de verwachting is dat de lichtintensiteit af zal nemen, 

doordat aanwezige lantaarnpalen in het plangebied verdwijnen en nieuwe 

meer naar de doorgaande weg verschoven worden. 

Van de volgende soortgroepen worden geen verbodsbepalingen overtreden in 

het plangebied: 

- vaatplanten; 

- reptielen; 

- dagvlinders; 

- libellen; 

- overige. 


NADERE INVENTARISATIE 

NIET BEDREIGDE WAARDEN 

23

BESCHERMING VOGELS 

VRIJGESTELDE SOORTEN 

24 

ONTHEFFINGEN 

Alle vogelsoorten (uitgezonderd exoten) zijn beschermd. Men kan er in dit 

plangebied van uitgaan, dat geen verbodsbepalingen worden overtreden tij- 

dens de aanlegfase, als buiten het broedseizoen wordt gewerkt of als voor het 

broedseizoen wordt begonnen en de werkzaamheden continu voortduren. Als 

de werkzaamheden voor het broedseizoen worden gestart en continu voortdu- 

ren, zullen broedvogels een rustiger broedplaats (op enige afstand) zoeken en 

niet door de werkzaamheden worden gestoord. Opgaand groen zal altijd 

buiten het broedseizoen moeten worden verwijderd. Voor het broedseizoen 

wordt in het kader van de Flora- en faunawet geen standaardperiode gehan- 

teerd. Van belang is of een broedgeval aanwezig is, ongeacht de periode. 

Voor de meeste vogels geldt dat het broedseizoen van ongeveer 15 maart tot 

15 juli loopt. In het plangebied is voor geen enkele soort de goede staat van 

instandhouding in het geding. 

In het plangebied komen enkele beschermde soorten voor in de groepen am- 

fibieën en zoogdieren, die worden verstoord door de werkzaamheden. Deze 

staan in tabel A. Voor deze soorten geldt bij ruimtelijke ontwikkeling een 

vrijstelling voor artikel 8 t/m 12 van de Flora- en faunawet. Aan deze vrijstel- 

ling zijn geen aanvullende eisen gesteld. Voor verstoring van deze soorten 

hoeft geen ontheffing aangevraagd te worden. 

T a b e l A : S o o r t e n i n h e t p l a n g e b i e d w a a r v o o r e e n v r i j s t e l - 

l i n g g e l d t 

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam 

Egel Erinaceus europaeus 

Gewone bosspitsmuis Sorex araneus 

Tweekleurige bosspitsmuis Sorex coronatus 

Dwergspitsmuis Sorex minutus 

Huisspitsmuis Crocidura russula 

Bosmuis Apodemus sylvaticus 

Gewone pad Bufo bufo 

Bruine kikker Rana temporaria 

Kleine watersalamander Triturus vulgaris 

Voor het uitvoeren van de plannen is geen ontheffing in het kader van de 

Flora- en faunawet nodig. Een voorwaarde is echter dat er door de ontwikke- 

lingen geen toename van de lichtintensiteit boven de Friesegracht op zal 

treden. Dit lijkt echter, zoals eerder beschreven, niet het geval. 


V e l d b e z o e k 6.1 

B r o n n e n 

Het gebied is op 6 oktober 2005 door ing. D.J. Venema bezocht om een in- 

druk te krijgen van het terrein en voorkomen van planten- en dierensoorten. 

Het was een onbewolkte dag met een maximumtemperatuur van 18°C en een 

zwakke oostnoordoostenwind. 

M e d i a 6.2 

- www.natuurloket.nl overzicht recente en beschikbare gegevens plan- 

ten en dieren; 

- www.ravon.nl informatie over (verspreiding) van herpetofauna; 

L i t e r a t u u r 

6.3 

- Stichting voor Bodemkartering, Bodemkaart van Nederland, schaal 

1:50.000. Toelichting bij kaartblad 26 Oost Harderwijk, Wageningen 

1982; 

- Meijden, R. van der, E.J. Weeda, W.J. Holverda, P.H. Hovenkamp, 

Flora van Nederland, Heukels' Wolters-Noordhoff Groningen 1990; 

- Westhoff, dr. V., drs. A.J. den Held, Plantengemeenschappen in Ne- 

derland, boek Thieme & cie, Zutphen 1975; 

- Lange, R., P. Twisk, A. van Winden en A. van Diepenbeek, Zoogdie- 

ren van West-Europa, Stichting Uitgeverij KNNV en Vereniging Na- 

tuurmonumenten, Utrecht 1994; 

- Broekhuizen. S, B. Hoekstra, V. van Laar, C. Smeenk, J.B.M. This- 

sen, Atlas van de Nederlandse zoogdieren, Stichting Uitgeverij KN- 

NV, Utrecht 1992; 

- Limpens, H, K. Mostert en W. Bongers, Atlas van de Nederlandse 

vleermuizen: Onderzoek naar verspreiding en ecologie, KNNV Uitge- 

verij, Utrecht 1997; 

- SOVON Vogelonderzoek Nederland 2002, Atlas van de Nederlandse 

Broedvogels 1998-2000 – Nederlandse fauna 5, Nationaal Natuurhis- 

torisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate 

Survey – Nederland, Leiden; 

- SOVON, Atlas van de Nederlandse vogels, SOVON, Arnhem 1987; 

- Nie, dr. H. de, Atlas van de Nederlandse zoetwatervissen, Media Pu- 

blishing en Stichting Atlas Verspreiding, Doetinchem 1993; 


25

26 

- Tax, M.H., Atlas van de Nederlandse dagvlinders, Wageningen 1989; 

- Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie 2002, De Nederlandse 

libellen (Odonata) – Nederlandse fauna 4, Nationaal Natuurhistorisch 

Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Sur- 

vey – Nederland, Leiden. 


B i j l a g e n 

1. Vleermuizen; 

2. Overige zoogdieren; 

3. Broedvogels; 

4. Amfibieën en reptielen; 

5. Vissen; 

6. Vlinders; 

7. Libellen; 

8. Codes Rode lijst; 

9. Uitleg Beschermingsregime.

B i j l a g e 1 : Z o o g d i e r e n i n h e t u u r h o k 2 6 - 4 7 i n e n 

r o n d h e t p l a n g e b i e d ( a t l a s ) 

Nederlandse naam Waarneming Rode lijst Beschermingsregime 

Soort in 

Baardvleermuis x Tabel 3 (bijlage IV) 

Gewone dwergvleermuis k Tabel 3 (bijlage IV) 

Gewone grootoorvleermuis x Tabel 3 (bijlage IV) 

Laatvlieger x Tabel 3 (bijlage IV) 

Meervleermuis x Tabel 3 (bijlage IV) 

Rosse vleermuis k Tabel 3 (bijlage IV) 

Ruige dwergvleermuis x Tabel 3 (bijlage IV) 

Watervleermuis x Tabel 3 (bijlage IV)

B i j l a g e 2 : O v e r i g e z o o g d i e r e n i n h e t u u r h o k 2 6 - 4 7 

i n e n r o n d h e t p l a n g e b i e d ( a t l a s ) 


Soort in 

Boommarter z KW Tabel 3 (bijlage 1) 

Bosmuis x Tabel 1 

Bosspitsmuis x Tabel 1 

Bruine rat x 

Bunzing x Tabel 1 

Das a Tabel 3 (bijlage 1) 

Dwergmuis # Tabel 1 

Edelhert zw Tabel 2 

Eekhoorn x Tabel 2 

Egel x Tabel 1 

Haas x Tabel 1 

Hermelijn x Tabel 1 

Huismuis x 

Huisspitsmuis x Tabel 1 

Konijn x Tabel 1 

Mol x Tabel 1 

Muskusrat x 

Ree x Tabel 1 

Rosse woelmuis x Tabel 1 

Vos x Tabel 1 

Wild zwijn s Tabel 2 

x = vangst of vondst 

# = braakbalvondst 

z = "zekere" veldwaarneming 

a = andere veldwaarneming 

s = als standwild aanwezig 

zw = zwervend of als wisselwild waargenomen

B i j l a g e 3 : B r o e d v o g e l s i n h e t u u r h o k 2 6 - 4 7 i n e n 

r o n d h e t p l a n g e b i e d ( a t l a s ) 


Soort in 

Appelvink z Tabel 2 

Boerenzwaluw w/z GE Tabel 2 

Bonte Vliegenvanger z Tabel 2 

Boomklever z Tabel 2 

Boomkruiper w/z Tabel 2 

Boomleeuwerik z Tabel 2 

Boompieper w/z Tabel 2 

Bosrietzanger w/z Tabel 2 

Bosuil z Tabel 2 

Braamsluiper w/z Tabel 2 

Buidelmees w/z Tabel 2 

Buizerd z Tabel 2 

Ekster w/z Tabel 2 

Fitis w/z Tabel 2 

Fluiter z Tabel 2 

Fuut z Tabel 2 

Gaai w/z Tabel 2 

Gekraagde Roodstaart z Tabel 2 

Gierzwaluw z Tabel 2 

Glanskop z Tabel 2 

Goudhaantje w/z Tabel 2 

Goudvink w Tabel 2 

Grasmus w/z Tabel 2 

Graspieper w/z GE Tabel 2 

Grauwe Vliegenvanger w/z GE Tabel 2 

Groene Specht w KW Tabel 2 

Groenling w/z Tabel 2 

Grote Bonte Specht w/z Tabel 2 

Grote Karekiet z BE Tabel 2 

Grote Lijster w/z Tabel 2 

Havik z Tabel 2 

Heggenmus w/z Tabel 2 

Holenduif w/z Tabel 2 

Houtduif w/z Tabel 2 

Houtsnip m Tabel 2 

Huismus w/z GE Tabel 2 

Huiszwaluw z GE Tabel 2 

Kauw w/z Tabel 2 

Kievit w/z Tabel 2 

Kleine Bonte Specht w Tabel 2 

Kleine Karekiet w/z Tabel 2 

Kleine Plevier z Tabel 2 

Kneu w/z GE Tabel 2 

Knobbelzwaan m Tabel 2


Soort in 

Koekoek w/z KW Tabel 2 

Koolmees w/z Tabel 2 

Kuifmees w/z Tabel 2 

Matkop w/z GE Tabel 2 

Meerkoet w/z Tabel 2 

Merel w/z Tabel 2 

Oeverzwaluw z Tabel 2 

Pimpelmees w/z Tabel 2 

Putter m Tabel 2 

Raaf z GE Tabel 2 

Ransuil z KW Tabel 2 

Rietgors w/z Tabel 2 

Ringmus w/z GE Tabel 2 

Roodborst w/z Tabel 2 

Roodborsttapuit z Tabel 2 

Scholekster w/z Tabel 2 

Sijs w Tabel 2 

Soepeend w/z 

Soepgans m 

Sperwer z Tabel 2 

Spotvogel w/z GE Tabel 2 

Spreeuw w/z Tabel 2 

Staartmees w/z Tabel 2 

Steenuil w KW Tabel 2 

Tjiftjaf w/z Tabel 2 

Torenvalk z Tabel 2 

Tuinfluiter w/z Tabel 2 

Turkse Tortel w/z Tabel 2 

Veldleeuwerik w/z GE Tabel 2 

Vink w/z Tabel 2 

Vuurgoudhaantje w Tabel 2 

Waterhoen w/z Tabel 2 

Wielewaal m KW Tabel 2 

Wilde Eend w/z Tabel 2 

Winterkoning w/z Tabel 2 

Witte Kwikstaart w/z Tabel 2 

Zanglijster w/z Tabel 2 

Zomertortel w KW Tabel 2 

Zwarte Kraai w/z Tabel 2 

Zwarte Mees w/z Tabel 2 

Zwarte Roodstaart w/z Tabel 2 

Zwarte Specht z Tabel 2 

Zwartkop w/z Tabel 2 

m = mogelijk 

w = waarschijnlijk 

z = zeker

B i j l a g e 4 : A m f i b i e ë n e n r e p t i e l e n i n h e t u u r h o k 

2 7 6 - 4 7 


1998-2002 2003-2004 Soort in 

Bruine kikker x Tabel 1 

Gewone pad x Tabel 1 

Hazelworm x KW Tabel 3 (bijlage 1) 

Levendbarende hagedis x Tabel 2 

Ringslang x KW Tabel 3 (bijlage 1) 

Zandhagedis x KW Tabel 3 (bijlage IV)

B i j l a g e 5 : L i b e l l e n i n h e t u u r h o k 2 6 - 4 7 i n e n r o n d 

h e t p l a n g e b i e d ( a t l a s ) 


Azuurwaterjuffer x 

Blauwe glazenmaker x 

Bloedrode heidelibel x 

Bruinrode heidelibel x 

Geelvlekheidelibel x 

Gewone oeverlibel x 

Gewone pantserjuffer x 

Grote keizerlibel x 

Grote roodoogjuffer x 

Houtpantserjuffer x 

Kleine roodoogjuffer x 

Lantaarntje x 

Paardenbijter x 

Steenrode heidelibel x 

Venglazenmaker x 

Vuurjuffer x 

Watersnuffel x 

Zwarte heidelibel x 

Soort in

B i j l a g e 6 : C o d e s R o d e l i j s t 

BE Bedreigd 

EB Ernstig Bedreigd 

GE Gevoelig 

KW Kwetsbaar 

OG Onvoldoende Gegevens 

NB Niet Beschouwd, standaardlijstsoort 

TNB Thans Niet Bedreigd 

UW Uitgestorven (wereldschaal) 

UWW In het Wild uitgestorven (wereldschaal) 

VN Verdwenen uit Nederland 

VN* Verdwenen uit NL voor 1900 

VNW In het wild verdwenen (NL)

B i j l a g e 7 : U i t l e g b e s c h e r m i n g s r e g i n e 

Soorten in tabel 1 

Dit betreft de soorten die in de AMvB 2004 ex artikel 75 van de Flora- en faunawet worden 

omschreven als “Algemene soorten”. Ze zijn in Nederland zo algemeen voorkomend dat wordt 

aangenomen dat ruimtelijke ontwikkelingen de gunstige staat van instandhouding van deze 

soorten niet negatief beïnvloeden. Voor deze “Algemene soorten” geldt een vrijstelling voor 

artikel 8 t/m 12 van de Flora- en faunawet. Aan deze vrijstelling zijn geen aanvullende eisen 

gesteld. 


Dit betreft de soorten die in de AMvB 2004 ex artikel 75 van de Flora- en faunawet worden 

omschreven als “Overige soorten”. Voor deze “Overige soorten”geldt, in het kader van de Flora- 

en faunawet, een vrijstelling mits gewerkt wordt volgens een door het Ministerie van Landbouw, 

Natuur en Voedselkwaliteit goedgekeurde gedragscode. Deze gedragscode moet door de sector of 

de ondernemer zelf worden opgesteld en ingediend voor goedkeuring (zie hierna). Zolang er geen 

gedragscode is opgesteld, moet voor verstoring van de soorten ontheffing worden aangevraagd. 

Een ontheffing zal worden verleend als er: 

- geen benutting of economisch gewin plaatsvindt; 

- zorgvuldig wordt gehandeld. 

Dit houdt in elk geval in dat de werkzaamheden geen wezenlijke invloed hebben op de soort. Er 

mag geen afbreuk worden gedaan aan de gunstige staat van instandhouding van de soort. Verder 

moet voorafgaand aan de werkzaamheden in redelijkheid alles worden verricht of gelaten om te 

voorkomen of zoveel mogelijk te beperken dat dieren worden gedood of verwond en verblijf- 

plaatsen worden beschadigd. Hierdoor ligt het voor de hand dat in ieder geval buiten het broed- 

seizoen zal moeten worden gewerkt. 


Dit betreft de soorten die worden genoemd in bijlage 1 van de AMvB 2004 ex artikel 75 van de 

Flora- en faunawet of in bijlage IV van de Habitatrichtlijn. Ontheffing voor deze soorten wordt 

alleen verleend onder strikte voorwaarden. Voor verstoring van deze soorten kan slechts onthef- 

fing worden verleend als aan de volgende drie voorwaarden wordt voldaan: 

- als geen afbreuk wordt gedaan aan de gunstige staat van instandhouding van de soort; 

- als er geen alternatief is voor de werkzaamheden; 

- als sprake is van een specifiek in de wet of de AMvB genoemde omstandigheid, bijvoorbeeld 

de bedreiging van de volksgezondheid of de openbare veiligheid, bestendig 

gebruik en uitvoering van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of 

ontwikkeling. 

Gedragscodes voor soortenbescherming 

Een gedragscode wordt noodzakelijk om van bepaalde vrijstellingen te kunnen gebruikmaken. 

De code moet door een sector of ondernemer worden opgesteld en worden goedgekeurd door de 

Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Een gedragscode maakt op systematische 

wijze duidelijk hoe aan de voorwaarden van de vrijstelling kan worden voldaan. Belangrijke 

elementen hierbij zijn de begrippen “zorgvuldig handelen” en “al het redelijke doen” om over- 

treding van verbodsbepalingen te voorkomen. Daarbij moet:: 

- een inventarisatie worden verricht naar beschermde soorten in het plangebied (door een 

deskundige); 

- een plan van aanpak worden opgesteld voor het voorkomen van verstoring van de 

beschermde soorten;

- tevens een plan van aanpak worden opgesteld om verblijfplaatsen die voor langere 

periode worden gebruikt, te beschermen; 

- bijzondere aandacht worden besteed aan soorten van de Rode lijst, bijlage IV van de 

Habitatrichtlijn en bijlage 1 van de Vogelrichtlijn; 

en tot slot: 

- mogen er geen werkzaamheden worden uitgevoerd die in strijd zijn met de verbodsbepalingen 

in de voor soorten meest kwetsbare periode.

C o l o f o n 

O p d r a c h t g e v e r 

Gemeente Harderwijk 

C o n t a c t p e r s o o n 

de heer T. Ferwerda 

R a p p o r t 

de heer ing. D.J. Venema 

BügelHajema Adviseurs 

F o t o g r a f i e 


S u p e r v i s i e 

de heer drs. R. Raat 


P r o j e c t n u m m e r 

116.01.00.00.13 

BügelHajema Adviseurs bv 

Bureau voor Ruimtelijke Ordening 

en Milieu BNSP 

Utrechtseweg 7 

Postbus 2153 

3800 CD Amersfoort 

Telefoon: (033) 465 65 45 

Telefax: (033) 461 14 11 

E-mail: 

amersfoort@bugelhajema.nl 

www.bugelhajema.nl 

Vestigingen te Assen, 

Leeuwarden en Amersfoort

Inventariserend Veldonderzoek - Gemeente Harderwijk

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?