Lesbrief voor leerlingen - Met man en muis
Lesbrief voor leerlingen - Met man en muis
Lesbrief voor leerlingen - Met man en muis
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Lesbrief</strong><br />
<strong>Met</strong> Man <strong>en</strong> Muis<br />
van:
<strong>Lesbrief</strong><br />
<strong>Met</strong> Man <strong>en</strong> Muis<br />
Bij de gelijknamige t<strong>en</strong>toonstelling in<br />
Het Visserij & Vlaardings Museum<br />
4 maart t/m 11 juli 2010<br />
Voortgezet onderwijs<br />
Sam<strong>en</strong>gesteld door:<br />
Het Visserij & Vlaardings Museum<br />
Mogelijk gemaakt door:<br />
2
Inhoudsopgave<br />
4. Inleiding<br />
8. Naar zee<br />
Persoonlijke <strong>voor</strong>bereiding door de vissers<br />
- Het oorringetje<br />
- Visserstrui<strong>en</strong><br />
Monsterrol<br />
EHBO<br />
Weers<strong>voor</strong>spelling<br />
Het vertrek<br />
11. Op zee<br />
Navigatie <strong>en</strong> communicatie<br />
Alle gevar<strong>en</strong> van di<strong>en</strong><br />
Rampspoed<br />
19. De Achterblijvers<br />
Het wacht<strong>en</strong><br />
- Lerwick<br />
De Weduwe<br />
- Rouwkostuum<br />
- Arm<strong>en</strong>zorg<br />
3
<strong>Met</strong> Man <strong>en</strong> Muis<br />
Inleiding<br />
De reis op e<strong>en</strong> vissersschip was eeuw<strong>en</strong>lang e<strong>en</strong> behoorlijk onzekere tocht vol gevar<strong>en</strong> als<br />
natuurgeweld <strong>en</strong> ziekte. Niet alle<strong>en</strong> de vissers zelf hadd<strong>en</strong> het zwaar. Je kunt je <strong>voor</strong>stell<strong>en</strong><br />
dat de gevolg<strong>en</strong> van het vergaan van e<strong>en</strong> schip <strong>en</strong>orm war<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> de<br />
achterblijvers in Vlaarding<strong>en</strong>.<br />
Gelukkig zijn veel van de verhal<strong>en</strong> uit de geschied<strong>en</strong>is van de reis op zee bewaard geblev<strong>en</strong><br />
in de bibliotheek van het Visserij & Vlaardings Museum. De t<strong>en</strong>toonstelling ‘<strong>Met</strong> <strong>man</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>muis</strong>’ br<strong>en</strong>gt deze verhal<strong>en</strong> tot lev<strong>en</strong> met foto’s, schilderij<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal prachtige<br />
<strong>voor</strong>werp<strong>en</strong>, waaronder persoonlijke bagage, goud<strong>en</strong> oorring<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> rouwkostuum. De<br />
t<strong>en</strong>toonstelling <strong>en</strong> de lesbrief zijn zo sam<strong>en</strong>gesteld, dat er g<strong>en</strong>oeg te belev<strong>en</strong> <strong>en</strong> te ler<strong>en</strong><br />
valt. Door in de t<strong>en</strong>toonstelling verled<strong>en</strong> <strong>en</strong> hed<strong>en</strong> met elkaar in contact te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, zal<br />
de informatie nog meer tot de verbeelding sprek<strong>en</strong>. Er wordt best wat van je gevraagd,<br />
maar <strong>voor</strong>al veel inlevingsvermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> creativiteit. Veel leesplezier <strong>en</strong> e<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong><br />
vaart gew<strong>en</strong>st!<br />
In de lesbrief zijn e<strong>en</strong> aantal vrag<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> waar<strong>voor</strong> je de website:<br />
www.met<strong>man</strong><strong>en</strong><strong>muis</strong>.nl<br />
kan gebruik<strong>en</strong> om aanvull<strong>en</strong>de informatie te verkrijg<strong>en</strong>.<br />
Deze vrag<strong>en</strong> zijn gemarkeerd met onderstaand icoon.<br />
4
Naar zee<br />
De dood was vroeger veel meer dan nu e<strong>en</strong> onderdeel van het lev<strong>en</strong>. Zeker bij de vissers<br />
in Vlaarding<strong>en</strong>, die om in hun dagelijks brood te <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>, steeds weer e<strong>en</strong> onzekere reis<br />
moest<strong>en</strong> aanvaard<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> goede <strong>voor</strong>bereiding was dan ook heel belangrijk.<br />
Persoonlijke <strong>voor</strong>bereiding door de vissers<br />
Er kond<strong>en</strong> niet veel persoonlijke spull<strong>en</strong> mee aan boord. Iedere<strong>en</strong> had net ruimte <strong>voor</strong> e<strong>en</strong><br />
klein eig<strong>en</strong> koffertje. In de visserij noemde m<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> ‘stoppekistje’. Hier zat het volg<strong>en</strong>de<br />
in: e<strong>en</strong> zee<strong>man</strong>sbijbel, psalm<strong>en</strong>boek, kaakmesjes (<strong>voor</strong> het verwijder<strong>en</strong> van de kieuw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ingewand<strong>en</strong> van de haring), pruim- <strong>en</strong> pijptabak, st<strong>en</strong><strong>en</strong> pijpje, suiker, bestek, eetkom,<br />
zoetigheid zoals pepermunt <strong>en</strong> vijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> portretfotootje van e<strong>en</strong> dierbare.<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong>, als de visser toch niet kon word<strong>en</strong> geïd<strong>en</strong>tificeerd.<br />
Het oorringetje<br />
De ‘schippersoorring’ di<strong>en</strong>de als betaalmiddel <strong>voor</strong> de begraf<strong>en</strong>is,<br />
maar ook als trouwring. Het drag<strong>en</strong> van oorring<strong>en</strong> is terug<br />
te zi<strong>en</strong> bij zowel kust-, Zuiderzee-, rivier- als binn<strong>en</strong>vissers.<br />
M<strong>en</strong> droeg e<strong>en</strong> oorring om zich te onderscheid<strong>en</strong> van andere<br />
beroepsgroep<strong>en</strong>. Ook geloofde m<strong>en</strong> vroeger in de heilzame<br />
werking van de oorring<strong>en</strong>. Ze zoud<strong>en</strong> help<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> oogkwal<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hoofdpijn <strong>en</strong> ze zoud<strong>en</strong><br />
het gezichtsvermog<strong>en</strong><br />
bevorder<strong>en</strong>.<br />
Goud<strong>en</strong> oorringetje<br />
Zakbijbeltje<br />
Tijd<strong>en</strong>s de <strong>voor</strong>bereiding<strong>en</strong> werd er altijd al<br />
rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met de mogelijkheid dat het<br />
schip zou vergaan. Zo werd er in de kledij <strong>en</strong> de<br />
sierad<strong>en</strong> van de visser alles aan gedaan om de<br />
visser goed herk<strong>en</strong>baar te mak<strong>en</strong>. Zo kon het<br />
stoffelijk overschot makkelijk word<strong>en</strong> geïd<strong>en</strong>ti-<br />
ficeerd <strong>en</strong> naar huis gebracht word<strong>en</strong>. Door het<br />
specifieke patroon in de trui wist m<strong>en</strong> uit welke<br />
hav<strong>en</strong> de visser kwam. De oorring<strong>en</strong> kond<strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>tueel als betaalmiddel <strong>voor</strong> de begraf<strong>en</strong>is<br />
5
Visserstrui<strong>en</strong><br />
Vanaf 1860 begonn<strong>en</strong> Nederlandse vissers trui<strong>en</strong> met<br />
specifieke motiev<strong>en</strong> als bov<strong>en</strong>kleding te drag<strong>en</strong>. De trui<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> thuis gebreid, maar later ook machinaal vervaardigd.<br />
De kleur was bijna altijd zwart of blauw, maar iedere hav<strong>en</strong><br />
had zijn eig<strong>en</strong> motiev<strong>en</strong>. Zo werd het mogelijk e<strong>en</strong> verdronk<strong>en</strong><br />
visser aan de hand van de motiev<strong>en</strong> op zijn trui te id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>.<br />
De oudste motiev<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> sterk symbolische betek<strong>en</strong>is<br />
zijn afkomstig uit Ierland <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal daarvan zijn door<br />
zeevar<strong>en</strong>d<strong>en</strong> uit Nederland overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
De Vlaardingse trui<strong>en</strong> war<strong>en</strong> opgebouwd uit verschill<strong>en</strong>de<br />
motiefstrep<strong>en</strong>. Sommige war<strong>en</strong> best ingewikkeld. E<strong>en</strong> profes-<br />
sionele breister was in staat om in e<strong>en</strong> week e<strong>en</strong> <strong>man</strong>n<strong>en</strong>trui<br />
te brei<strong>en</strong> met al deze motiev<strong>en</strong>. Voor de trui<strong>en</strong> gebruikte m<strong>en</strong><br />
sajet; e<strong>en</strong> woll<strong>en</strong> gar<strong>en</strong> gemaakt van schap<strong>en</strong>wol. Het was<br />
e<strong>en</strong> materiaal waar iedere<strong>en</strong> mee bek<strong>en</strong>d was. Kous<strong>en</strong>, sokk<strong>en</strong>,<br />
ondergoed <strong>en</strong> trui<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> daarvan gemaakt. Het was goedkoop <strong>en</strong> overal te koop.<br />
Na de Tweede Wereldoorlog verdwijnt dit woltype <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> synthetische gar<strong>en</strong>s op.<br />
Godsoog:<br />
E<strong>en</strong> oud motief dat in veel cultur<strong>en</strong> <strong>voor</strong>komt. Het zou de visser<br />
bescherm<strong>en</strong> omdat het kan zi<strong>en</strong> wat het normale oog niet ziet. In<br />
trui<strong>en</strong> van Pernis <strong>en</strong> Urk kwam dit motief <strong>voor</strong>. In IJmuid<strong>en</strong> gaf m<strong>en</strong><br />
er ook wel e<strong>en</strong> andere betek<strong>en</strong>is aan. Dat oog zou er<strong>voor</strong> zorg<strong>en</strong> dat<br />
de <strong>man</strong>n<strong>en</strong> zich in vreemde hav<strong>en</strong>s netjes gedrag<strong>en</strong>.<br />
Vlaggetjes:<br />
Kom<strong>en</strong> <strong>voor</strong> in trui<strong>en</strong> van Urk <strong>en</strong> Schev<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Vlagg<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />
belangrijk in de visserij, want daar communiceerde m<strong>en</strong> mee.<br />
Golv<strong>en</strong>:<br />
Symboliser<strong>en</strong> de golv<strong>en</strong> van de zee <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in vele variaties<br />
<strong>voor</strong>. Golv<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> <strong>voor</strong>al in Vlaardingse trui<strong>en</strong> gebruikt.<br />
6
EHBO<br />
Stel je <strong>voor</strong> dat je zelf op reis gaat.<br />
Slim als je b<strong>en</strong>t, ga je natuurlijk<br />
goed <strong>voor</strong>bereid op pad. Zo neem<br />
je bij<strong>voor</strong>beeld e<strong>en</strong> compacte<br />
EHBO-doos mee, die zo in je tas<br />
past. De visser had vroeger ook<br />
e<strong>en</strong> EHBO-kist, maar deze was<br />
maarliefst 48 bij 31 cm <strong>en</strong> woog<br />
wel 4 of 5 kilo. Ev<strong>en</strong> je spull<strong>en</strong> pakk<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> veilige reis op zee, was vroeger e<strong>en</strong><br />
behoorlijke klus. Aan boord was dan ook maar één EHBO-kist, waar<strong>voor</strong> de schipper<br />
verantwoordelijk was. De EHBO-kist werd door de reder ingekocht.<br />
Monsterrol<br />
Voordat e<strong>en</strong> schip naar zee ging werd er bij de Waterschout e<strong>en</strong> monsterrol opgesteld. Dit<br />
is e<strong>en</strong> lijst met nam<strong>en</strong> van de kapitein <strong>en</strong> be<strong>man</strong>ning, de naam van het schip, de naam van<br />
de reder <strong>en</strong> de bestemming van het schip. Je mag niet op het schip werk<strong>en</strong> t<strong>en</strong>zij je op de<br />
monsterrol <strong>voor</strong>komt. Het gebruik van monsterroll<strong>en</strong> bestaat nog steeds <strong>en</strong> wordt door de<br />
kapitein van e<strong>en</strong> schip opgesteld. Zo weet m<strong>en</strong> altijd wie er aan boord van e<strong>en</strong> schip zijn.<br />
Als zeevar<strong>en</strong>de heb je ook e<strong>en</strong> monsterboekje nodig, dit is e<strong>en</strong> soort zeelied<strong>en</strong>paspoort<br />
waarin je leeftijd maar ook je werkervaring staat.<br />
Wat is e<strong>en</strong> waterschout?<br />
7
Weers<strong>voor</strong>spelling<br />
Het weer was vroeger door de beperkte meetapparatuur nauwelijks <strong>voor</strong>spelbaar.<br />
Niet dat de natuur nu minder grillig is, maar we kunn<strong>en</strong> ons nu beter <strong>voor</strong>bereid<strong>en</strong><br />
met weers<strong>voor</strong>spelling<strong>en</strong> door het gebruik van moderne apparatuur. Vroeger deed m<strong>en</strong><br />
weers<strong>voor</strong>spelling<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> aan de hand van het bestuder<strong>en</strong> van de wolk<strong>en</strong>. Dit leerde je<br />
gewoon in de praktijk, van de andere vissers, net als alle andere ins <strong>en</strong> outs van het vak.<br />
Pas aan het eind van de 19e eeuw ontstond<strong>en</strong> visserijschol<strong>en</strong>.<br />
Monsterboekje van Guus Westerdijk<br />
opleiding: MAROF<br />
Verwerkingsopdracht: Ga naar de website <strong>en</strong> post daar je eig<strong>en</strong><br />
weers<strong>voor</strong>spelling.<br />
8
Het vertrek<br />
Vroeger nam<strong>en</strong> de rituel<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> rondom het vertrek veel tijd in beslag. M<strong>en</strong> bleef<br />
immers vaak erg lang weg <strong>en</strong> het was nooit zeker of iedere<strong>en</strong> weer terug zou ker<strong>en</strong>. In de<br />
gelovige geme<strong>en</strong>schap van Vlaarding<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal kerkdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> om te<br />
bidd<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong> vaart. Ook werd<strong>en</strong> er modell<strong>en</strong> van schep<strong>en</strong> in de kerk gehang<strong>en</strong><br />
als votiefgesch<strong>en</strong>k. Zo hoopt<strong>en</strong> de vissers <strong>en</strong> hun familieled<strong>en</strong> dat de heilig<strong>en</strong> aan h<strong>en</strong><br />
zoud<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.<br />
Op de dag van uitvar<strong>en</strong>, ‘Buisjesdag’ g<strong>en</strong>oemd, hield m<strong>en</strong> <strong>voor</strong>af in de Grote Kerk in<br />
Vlaarding<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bidstond. Dit werd ‘Gebed <strong>voor</strong> de schep<strong>en</strong>’ of ‘Buiz<strong>en</strong>-Biddag’ g<strong>en</strong>oemd.<br />
Hier vroeg m<strong>en</strong> Gods zeg<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong> vaart. M<strong>en</strong> hoopte natuurlijk op e<strong>en</strong><br />
goede vangst, maar zeker ook op e<strong>en</strong> veilige thuiskomst.<br />
Waarom heette de dag van vertrek Buisjesdag?<br />
Het uitvar<strong>en</strong> van de vloot in Schev<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
9
Vraag: Wat zou jij nooit verget<strong>en</strong> mee te nem<strong>en</strong> op reis?<br />
Vraag: Waarom droeg<strong>en</strong> (<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>) vissers oorring<strong>en</strong>?<br />
Vraag: K<strong>en</strong> je andere gebruik<strong>en</strong> of rituel<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het verkrijg<strong>en</strong> van veel<br />
geluk? Wat doe jij zelf <strong>voor</strong> meer geluk, bij<strong>voor</strong>beeld <strong>voor</strong>afgaand aan e<strong>en</strong><br />
wedstrijd of e<strong>en</strong> proefwerk?<br />
10
Op zee<br />
Navigatie <strong>en</strong> communicatie<br />
Teg<strong>en</strong>woordig zal ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele schipper de hav<strong>en</strong> verlat<strong>en</strong> zonder eig<strong>en</strong> mobiel, laptop,<br />
portofoon, GPS navigatiesysteem <strong>en</strong> dieptemeter. Wij kunn<strong>en</strong> ons er eig<strong>en</strong>lijk helemaal<br />
ge<strong>en</strong> <strong>voor</strong>stelling van mak<strong>en</strong>, dat je van huis gaat <strong>en</strong> dan wek<strong>en</strong>lang ge<strong>en</strong> tek<strong>en</strong> van<br />
lev<strong>en</strong> kunt gev<strong>en</strong>.<br />
Vroeger was dat natuurlijk heel anders.<br />
Zoals al eerder g<strong>en</strong>oemd, <strong>voor</strong>spelde je het<br />
weer gewoon door naar de wolk<strong>en</strong> te kijk<strong>en</strong>.<br />
Om de koers te bepal<strong>en</strong>, keek je naar de<br />
sterr<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruikte je e<strong>en</strong> e<strong>en</strong> octant of<br />
sextant. Om te rad<strong>en</strong> waar de haring zich<br />
ophield, keek je naar de kleur van het water.<br />
Sextant<br />
Welk sterr<strong>en</strong>beeld <strong>en</strong> welke ster gebruik je als je op het<br />
noordelijk halfrond zit om het noord<strong>en</strong> te bepal<strong>en</strong>?<br />
11
Contact met ander<strong>en</strong> had je alle<strong>en</strong> bij het passer<strong>en</strong> op zee, dit gebeurde door middel van<br />
seinvlagg<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> ‘praaide’ elkaar <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> praatje <strong>en</strong> het uitwissel<strong>en</strong> van nieuws over het<br />
thuisfront of goede visgrond<strong>en</strong>. Schippers war<strong>en</strong> naast collega’s natuurlijk ook concurr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />
dus m<strong>en</strong> was niet altijd ev<strong>en</strong> op<strong>en</strong>hartig over waar de beste visgrond<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> war<strong>en</strong>.<br />
Wat is er aan de hand als e<strong>en</strong> schip deze vlag draagt:<br />
Je kan zelfs het alfabet sein<strong>en</strong>. Hoe zou jouw naam eruit zi<strong>en</strong> in<br />
vlagg<strong>en</strong>taal? Je kan hier<strong>voor</strong> de vlagg<strong>en</strong>vertaler gebruik<strong>en</strong> die op de website staat.<br />
E<strong>en</strong> andere <strong>man</strong>ier van communicer<strong>en</strong> was morsecode. Deze code werd niet door<br />
vissersschep<strong>en</strong> gebruikt maar wel door andere schep<strong>en</strong>. Als je de film “Titanic” hebt<br />
gezi<strong>en</strong> weet je misschi<strong>en</strong> wel hoe m<strong>en</strong> dat deed. Op de website kan je e<strong>en</strong> filmpje zi<strong>en</strong><br />
hoe dat geklonk<strong>en</strong> moet hebb<strong>en</strong>.<br />
Verzin e<strong>en</strong> boodschap die je e<strong>en</strong> vri<strong>en</strong>d of vri<strong>en</strong>din wilt stur<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vertaal die met de morsevertaler. Schrijf de code hieronder op.<br />
12
Alle gevar<strong>en</strong> van di<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong>maal de hav<strong>en</strong> uitgevar<strong>en</strong>, begon het trotser<strong>en</strong> van de zee met al zijn gevar<strong>en</strong>.<br />
Hieronder volgt het relaas van de zeillogger Theodoor VL 213 in de stormnacht van 9<br />
op 10 oktober 1926 op de Noordzee:<br />
Gode alle<strong>en</strong> de eer<br />
E<strong>en</strong> vreselijke storm had ook de Vlaarding<strong>en</strong> 213, waarop Jacob v.d. Toorn schipper was,<br />
aangegrep<strong>en</strong>.<br />
Om 1 uur ’s nachts sche<strong>en</strong> m<strong>en</strong> het ergste geled<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>. Enige <strong>man</strong>n<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> naar<br />
b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>; drie matroz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de schipper blev<strong>en</strong> op wacht. De matroz<strong>en</strong> vond<strong>en</strong> het echter<br />
niet nodig dat de schipper bleef <strong>en</strong> zeid<strong>en</strong>, dat hij ook wel e<strong>en</strong> poosje omlaag kon gaan.<br />
Vissers in zwaar weer<br />
Als het nodig was, zoud<strong>en</strong><br />
ze wel roep<strong>en</strong>. En juist to<strong>en</strong><br />
schipper J. v.d. Toorn<br />
omlaag wilde gaan, kwam<br />
er e<strong>en</strong> geweldige stormzee<br />
aan. Hij kon niets grijp<strong>en</strong><br />
om zich vast te houd<strong>en</strong>. Hij<br />
werd overboord geworp<strong>en</strong>,<br />
hield zich erg<strong>en</strong>s aan vast,<br />
<strong>en</strong> werd later weer door<br />
de stuur<strong>man</strong> op het dek<br />
gehes<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> hij naar<br />
b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> wilde gaan om droge kler<strong>en</strong> aan te trekk<strong>en</strong>, merkte hij dat zijn be<strong>en</strong> gebrok<strong>en</strong><br />
was. M<strong>en</strong> wist niets beters te do<strong>en</strong> dan hem op <strong>en</strong>e kist te legg<strong>en</strong>. Om drie uur hielp m<strong>en</strong><br />
hem naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>. Dadelijk daarop –de storm was zeer vreselijk geword<strong>en</strong>- kwam<strong>en</strong> de<br />
schepeling<strong>en</strong> om de zwemvest<strong>en</strong>. Maar teg<strong>en</strong> de schipper riep<strong>en</strong> ze: ’t Helpt allemaal<br />
niets meer, ook al br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> we u naar bov<strong>en</strong>!’. Wat zou v.d. Toorn beginn<strong>en</strong>? Hij klauterde,<br />
nietteg<strong>en</strong>staande zijn gebrok<strong>en</strong> be<strong>en</strong>, naar het dek, schoof to<strong>en</strong> achteruit naar de<br />
verschansing, <strong>en</strong> liet zich daarvan in zee vall<strong>en</strong>. En zo, in het water ligg<strong>en</strong>d, zag hij zijn<br />
schip wegzink<strong>en</strong>. Hij greep e<strong>en</strong> luik, maar het was te groot; hij raakte er onder. Weer liet<br />
hij los. Daarna greep hij e<strong>en</strong> losgeslag<strong>en</strong> pomp, sloeg er <strong>en</strong>e arm om he<strong>en</strong> <strong>en</strong> kreeg steun.<br />
Aan de andere kant kwam e<strong>en</strong> breel aandrijv<strong>en</strong>. Ook dat greep hij, <strong>en</strong> hij zag met e<strong>en</strong><br />
hand <strong>en</strong> de mond kans om het touw, dat er aanzat, in te vadem<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarna vier keer om<br />
de pomp te slaan. To<strong>en</strong> drukte hij met zijn gezonde knie het touw omlaag <strong>en</strong> had nu van<br />
13
eel <strong>en</strong> pomp voldo<strong>en</strong>de drijfmogelijkheid. Naast hem merkte v.d. Toorn nu e<strong>en</strong> jonge<br />
<strong>man</strong> in zwemvest. E<strong>en</strong> spoedig daarop zag hij e<strong>en</strong> andere matroos. Beid<strong>en</strong> grep<strong>en</strong> pomp <strong>en</strong><br />
breel vast. En zo bleef het drietal <strong>en</strong>ige ur<strong>en</strong> drijv<strong>en</strong>, steeds met de dood <strong>voor</strong> og<strong>en</strong>. En de<br />
beide matroz<strong>en</strong> gav<strong>en</strong> eindelijk de moed op; v.d. Toorn echter hield vast, totdat e<strong>en</strong> Duitse<br />
stoomtrawler hem opmerkte <strong>en</strong> redde.<br />
Dat is het e<strong>en</strong>voudige <strong>en</strong> onopgesmukte verhaal van de redding. Maar to<strong>en</strong> nu de blad<strong>en</strong><br />
ging<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> over de sterke <strong>man</strong>, over zijn held<strong>en</strong>moed, over zijn kranig gedrag, daar hij<br />
zo goed bij zijn positiev<strong>en</strong> bleef <strong>en</strong> tot het schier bov<strong>en</strong>m<strong>en</strong>selijke in staat bleek, merkte<br />
v.d. Toorn, die in Engeland in e<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>huis lag, op dat alle<strong>en</strong> Gode de eer toekomt.<br />
“To<strong>en</strong> ik daar zo lag”, zei de schipper, “riep ik uit: Ik lig gekneld in band<strong>en</strong> van de dood, want<br />
wie o God, kan de dood dichter onder de og<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>; maar mijn hoop is op U alle<strong>en</strong>! En to<strong>en</strong><br />
deed God, wat bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> onmogelijk was. Hij redde mij wonderbaarlijk. God gaf kracht om<br />
te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, te handel<strong>en</strong>, uit te houd<strong>en</strong>. Hij spaarde <strong>en</strong> hielp mij. “Hem alle<strong>en</strong> zij de eer”.<br />
Bron: D. van Os, Scheepsramp<strong>en</strong> ter haring,- beug- <strong>en</strong> trolvisserij, 1839-1939 Vlaarding<strong>en</strong> (Vlaarding<strong>en</strong> 1971).<br />
In de stormnacht van 9 op 10 oktober 1926 is op de Noordzee de zeillogger Theodoor VL<br />
213 vergaan. Alle opvar<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, twaalf in totaal, behalve de schipper, verlor<strong>en</strong> bij deze ramp<br />
het lev<strong>en</strong>. De schipper getuigde op 16 juli 1927 onder ede <strong>voor</strong> de onderzoekscommissie.<br />
De Raad <strong>voor</strong> de Scheepvaart onderzocht het ongeval <strong>en</strong> oordeelde op 16 september<br />
1927 dat de schipper niets te verwijt<strong>en</strong> viel.<br />
Storm op zee<br />
14
Vraag: Schrijf e<strong>en</strong> dag uit het logboek van e<strong>en</strong> schipper die op volle zee<br />
midd<strong>en</strong> in de storm terecht is gekom<strong>en</strong>.<br />
15
Rampspoed<br />
Voor de inwoners van vissersdorp<strong>en</strong> was het verlies van e<strong>en</strong> dierbare aan de orde van de<br />
dag. Redding op zee was vaak moeilijk. Daar kwam nog e<strong>en</strong>s bij dat de schippers de visrijke<br />
gebied<strong>en</strong> graag <strong>voor</strong> zichzelf wild<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>. Daarom voer<strong>en</strong> ze vaak alle<strong>en</strong> <strong>en</strong> verteld<strong>en</strong> ze<br />
niet waar ze he<strong>en</strong> ging<strong>en</strong>. Dat maakte de kans om gered te word<strong>en</strong> nog veel kleiner.<br />
Op e<strong>en</strong> roerige zee sloeg e<strong>en</strong> visser nogal e<strong>en</strong>s overboord <strong>en</strong> in die tijd kond<strong>en</strong> veel<br />
vissers niet zwemm<strong>en</strong>. Ze zocht<strong>en</strong> naar drijv<strong>en</strong>de <strong>voor</strong>werp<strong>en</strong> om zich aan vast te houd<strong>en</strong>.<br />
<strong>Met</strong> wat geluk werd<strong>en</strong> ze binn<strong>en</strong> niet al te lange tijd opgepikt door hun eig<strong>en</strong> schip of<br />
collega-schep<strong>en</strong>.<br />
Klompjes van de verdronk<strong>en</strong>Le<strong>en</strong>dert Schaap<br />
Tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> zware storm voltrokk<strong>en</strong> zich vaak ramp<strong>en</strong> waar meerdere schep<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><br />
bij war<strong>en</strong>. Op 6 maart 1883 zonk<strong>en</strong> er bij<strong>voor</strong>beeld acht schep<strong>en</strong> uit Urk <strong>voor</strong> het<br />
Goereese Gat te water. Van de 28 opvar<strong>en</strong>d<strong>en</strong> overleefd<strong>en</strong> er slechts e<strong>en</strong> paar. E<strong>en</strong><br />
andere grote ramp trof het Friese Westdongeradeel, dat de kleine vissersplaats<strong>en</strong> Paes<strong>en</strong>s,<br />
Moddergat <strong>en</strong> Wierum omvatte. De dorp<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> hav<strong>en</strong>s, dus lag<strong>en</strong> de schep<strong>en</strong><br />
op de Wadd<strong>en</strong>zee <strong>voor</strong> de dijk verankerd. Het slechte weer van 4 maart 1883 (sneeuw-<br />
storm<strong>en</strong> <strong>en</strong> harde wind) zorgde er<strong>voor</strong> dat 17 van de 25 uitgevar<strong>en</strong> schep<strong>en</strong> niet kond<strong>en</strong><br />
terugker<strong>en</strong> <strong>en</strong> de opvar<strong>en</strong>d<strong>en</strong> verdronk<strong>en</strong>. In 1903 trof e<strong>en</strong> vroege herfststorm de vloot<br />
van Arnemuid<strong>en</strong>. De vele ooggetuig<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> niets <strong>voor</strong> hun collega’s do<strong>en</strong>.<br />
17
Gezonk<strong>en</strong> schep<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> pr<strong>en</strong>t van e<strong>en</strong> haringbuis in zee uit de 18e eeuw<br />
18
De achterblijvers<br />
Het wacht<strong>en</strong><br />
Langs de kust stond<strong>en</strong> de achterblijvers, verscheurd tuss<strong>en</strong> verdriet <strong>en</strong> hoop, soms<br />
tevergeefs te wacht<strong>en</strong> op de thuiskomst van hun geliefd<strong>en</strong>. Onzekerheid over het lot<br />
maakte het wacht<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> ware hel.<br />
Dan werd bek<strong>en</strong>d dat het schip met <strong>man</strong> <strong>en</strong> <strong>muis</strong> was vergaan. Het verdriet over het<br />
verlies van e<strong>en</strong> echtg<strong>en</strong>oot <strong>en</strong> vader was natuurlijk groot. Dat ging vaak ook nog gepaard<br />
met veel onzekerheid. Niet altijd was er e<strong>en</strong> stoffelijk overschot <strong>en</strong> van veel schep<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de be<strong>man</strong>ning is nooit meer iets vernom<strong>en</strong>.<br />
Lerwick<br />
Vissers die aanspoeld<strong>en</strong> op Lerwick, de Shetlandeiland<strong>en</strong> (daar war<strong>en</strong> de visgrond<strong>en</strong>), werd<strong>en</strong> vanaf 1926<br />
op e<strong>en</strong> speciale begraafplaats begrav<strong>en</strong>. Er staan hier e<strong>en</strong> aantal ged<strong>en</strong>kst<strong>en</strong><strong>en</strong> waar in 2008 nog krans<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> gelegd door de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij.<br />
De kist met daarin het lichaam van Maart<strong>en</strong><br />
d<strong>en</strong> Heijer (schipper op de SCH 204 Dolfijn)<br />
wordt in Schev<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> aan land gebracht.<br />
Grafste<strong>en</strong> in Lerwick<br />
19
Vraag: Wat zal er allemaal op het graf van e<strong>en</strong> schipper op de<br />
begraafplaats van Lerwick geschrev<strong>en</strong> staan?<br />
De weduwe<br />
Ligging van Lerwick t<strong>en</strong> opzichte van Nederland<br />
Er war<strong>en</strong> ook veel praktische problem<strong>en</strong>. <strong>Met</strong> het overlijd<strong>en</strong> van de <strong>man</strong> verloor het gezin<br />
ook de hoofdkostwinner. Na ontvangst van het laatste loon moest de jonge weduwe het<br />
verder alle<strong>en</strong> rooi<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat bleek vaak niet makkelijk. Vanuit de geme<strong>en</strong>schap werd<strong>en</strong> tal-<br />
loze initiatiev<strong>en</strong> ontplooid om de groep weduw<strong>en</strong> <strong>en</strong> wez<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> te <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>.<br />
Inzamelingsacties werd<strong>en</strong> georganiseerd <strong>en</strong> weduw<strong>en</strong>- <strong>en</strong> wez<strong>en</strong>fonds<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> opgericht.<br />
Online Vraag: Waar komt de uitdrukking ‘De dominee gaat<br />
<strong>voor</strong>bij’ vandaan?<br />
20
Rouwkostuum<br />
Vrouw<strong>en</strong> droeg<strong>en</strong> na het verlies van e<strong>en</strong> familielid of geliefde<br />
rouwkleding. De zwarte rouwdracht is in de 19e eeuw echt<br />
tot ontwikkeling gekom<strong>en</strong>. In de 18e eeuw droeg m<strong>en</strong> ook<br />
andere kleur<strong>en</strong> zoals wit kato<strong>en</strong> bedrukt met donkerbruine<br />
verfstoff<strong>en</strong>. De kant<strong>en</strong> muts<strong>en</strong> die tot de standaard<br />
klederdracht behoord<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> door eff<strong>en</strong> witte<br />
exemplar<strong>en</strong> die m<strong>en</strong> vast zette met speld<strong>en</strong> <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong> van<br />
zwart gefigureerde knopp<strong>en</strong>. De goud<strong>en</strong> bell<strong>en</strong> die aan de<br />
oorijzers hing<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in de rouwperiode vervang<strong>en</strong> door<br />
eff<strong>en</strong> zwarte. Om de hals kon m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> halssieraad drag<strong>en</strong>,<br />
bestaande uit e<strong>en</strong> goud<strong>en</strong> of zilver<strong>en</strong> slot met zwarte kral<strong>en</strong>.<br />
Zware rouw kon word<strong>en</strong> gevolgd door lichte rouw. In plaats<br />
van diepzwart droeg m<strong>en</strong> dan grijze kleding. Afhankelijk van<br />
de religieuze overtuiging rouwde m<strong>en</strong> drie of vier jaar. E<strong>en</strong> op leeftijd gekom<strong>en</strong> weduwe bleef vaak de rest<br />
van haar lev<strong>en</strong> rouwdracht drag<strong>en</strong>. Dit was niet verplicht, maar e<strong>en</strong> persoonlijke keuze.<br />
Arm<strong>en</strong>zorg<br />
Arm<strong>en</strong>zorg was e<strong>en</strong> particuliere aangeleg<strong>en</strong>heid. Als arme di<strong>en</strong>de je te werk<strong>en</strong>. Ook kinder<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> al op<br />
jonge leeftijd geld verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> door te werk<strong>en</strong> in de touwslagerij<strong>en</strong>, nett<strong>en</strong>boeterij<strong>en</strong> of kuiperij<strong>en</strong>. Je kreeg<br />
bedeling op maat, wat betek<strong>en</strong>de dat je inkom<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel werd aangevuld. Niet alle<strong>en</strong> kreeg m<strong>en</strong> dan<br />
geld, vaker nog kreeg m<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> zoals brood. In Vlaarding<strong>en</strong> zorgde de diaconie van de gereformeerde<br />
kerk <strong>en</strong> de Heilige Geestmeesters <strong>voor</strong> o.a. de visserij-arm<strong>en</strong>.<br />
Begin 17e eeuw ging het slecht met de visserij. In 1624<br />
moest<strong>en</strong> stuurlied<strong>en</strong> van de haringschep<strong>en</strong> daarom e<strong>en</strong><br />
‘bossche’ ophang<strong>en</strong>. In deze collectebus kon de stuur<strong>man</strong><br />
geld verzamel<strong>en</strong> dat hij ‘uijt mildadigheijd’ aan de arm<strong>en</strong><br />
wilde gev<strong>en</strong>. Ook passant<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> er p<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> indo<strong>en</strong> die<br />
dan weer t<strong>en</strong> goede zoud<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> aan de arme vissers. In<br />
1665 werd als <strong>voor</strong>tvloeisel van dit initiatief e<strong>en</strong> reglem<strong>en</strong>t<br />
opgesteld <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> ‘Fonds der Visscherij-arm<strong>en</strong>’. Verarmde<br />
vissers, hun weduw<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele wez<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> hier<br />
hulp uit ontvang<strong>en</strong>. Dan zoud<strong>en</strong> zij wel ‘van ghebreck soude<br />
verga<strong>en</strong>, indi<strong>en</strong> a<strong>en</strong> deselve ge<strong>en</strong> adsist<strong>en</strong>tie wiert gheda<strong>en</strong>.’<br />
Wez<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> naar het Weeshuis of werd<strong>en</strong> ondergebracht<br />
bij andere Vlaardingse gezinn<strong>en</strong>. Het onderhoud werd<br />
vergoed. Meerdere kinder<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> gezin kond<strong>en</strong> op<br />
verschill<strong>en</strong>de adress<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ondergebracht. In de het<br />
Weeshuis probeerde m<strong>en</strong> de gezinssituatie zoveel mogelijk<br />
na te boots<strong>en</strong>. Er was e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde ‘vader’ <strong>en</strong> ‘moeder’ die aangesteld war<strong>en</strong> <strong>en</strong> als taak hadd<strong>en</strong> de<br />
jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> meisjes op te voed<strong>en</strong> tot nette stadsbewoners.<br />
21
Colofon<br />
Beeldmateriaal<br />
Visserij & Vlaardings Museum<br />
Concept<br />
Elisabeth van der Spek, Bruna & Bruna Communicatie<br />
Vormgeving<br />
Bruna & Bruna Communicatie<br />
Copy<br />
Elisabeth van der Spek, Bruna & Bruna Communicatie<br />
Bronn<strong>en</strong><br />
Scheepsramp<strong>en</strong> ter haring,- beug- <strong>en</strong> trolvisserij: D. van Os<br />
www.wikipedia.nl<br />
www.hiking-site.nl<br />
www.scoutquest.com<br />
www.marinewaypoints.com<br />
Uitgave<br />
Visserij & Vlaardings Museum<br />
Westhav<strong>en</strong>kade 53/54<br />
3131 AG Vlaarding<strong>en</strong><br />
telefoon 010-4348722<br />
fax 010-4604152<br />
e-mail info@visserij-museum.nl<br />
internet www.visserij-museum.nl<br />
22