Clubblad 135 - Amathysta

DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)
een gedeelte van het artikel van Drs. W.C.p. de Vries, uit GeA, maart 1999 nr. 1
De Middellandse Zee is een binnenzee, hij staat slechts met de
smalle en ondiepe Straat van Gibraltar in verbinding met de
Atlantische oceaan. De Middellandse Zee is dan ook warmer
en heeft een hoger zoutgehalte dan de open oceaan. Deze binnenzee
scheidt de twee continenten Afrika en Europa.
Voor de mens was deze zee vanaf
de vroegste tijden van onze
beschaving van groot belang.
Talloze volkeren bewoonden
haar kuststreken en vele oude
culturen floreerden er.
Veel volken trokken over de twee
landengten van Gibraltar en
Istanbul, van het ene naar het
andere continent. Tegenwoordig
probeert men veelvuldig met
bootjes vanuit het arme Afrika
naar het rijke westen van Europa
te gaan.
Pangea
In het Paleozoïcum (perm en
ouder dan 250 milj. jaar) vormden
Afrika en Europa één groot
continent, Pangea geheten. In
die tijd grensde Noord Amerika
grotendeels aan de westkust van
Afrika. Europa grensde grotendeels
aan Groenland.
Daarnaast bestond er een belangrijke
verbinding met Afrika, niet
alleen door het Iberisch Schiereiland,
maar - en dit wordt vrijwel
altijd vergeten in de reconstructies
- ook door Italië en een
deel van de Balkan.
20
De Paleo-Thetys oceaan aan het begin
van het Perm. De oceaan vormde een
grote inham in het supercontinent Pangea.
Thetys oceaan
Op de grens van Trias en Jura
scheidde Pangea zich, de slenk
van Pangea zal ik het maar noemen.
Tussen de gescheiden delen
ontstond een oceaan; de Tethys
Oceaan. Deze ontwikkelde zich
tijdens de Jura, het Krijt en het
begin van het Tertiair. De Tethys
Oceaan was een echte oceaan
en alle processen die in de huidige
oceanen spelen kunnen we
herkennen in de gesteenten die
tijdens het Mesozoïcum (Krijt,
Jura en Trias) werden gevormd.
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)
Overal in de Alpen vinden we dit
gesteente terug. De bodem van
de Tethys bestond uit basalt.
Op de Mid-Tethys Rug werkten
grote vulkanen die de oceaanbodem
vormden. In de diepzee
werd voornamelijk klei gesedimenteerd,
alsmede radioliet. In
de uitgestrekte, ondiepe shelf
zeeën langs de randen van de
continenten werden dikke kalksteenlagen
neergelegd. Langs de
randen groeiden koraalriffen en
langs de kust werd zand afgezet
dat van het land door rivieren
werd aangevoerd.
Afb.1, Ligging van de continenten aan
het eind van het Paleozoïcum: de graadnetten
geven de draaiing aan. Ten
gevolge van de Variscische orogenese
smolten Gondwana en Laurazië samen
tot één supercontinent: Pangea. Pangea
strekte zich uit aan beide zijden van de
toekomstige Atlantische Oceaan.
Afb.2, De Alpiene gebergten rond de
Middellandse Zee (wijde arcering). De
oude, Variscische massieven zijn met
nauwe arcering aangegeven.
orogenese
Pangea is ontstaan uit het
samengaan van Gondwana en
Old Red Sandstone Continent
(eerder Laurazië en Baltica nu
respectievelijk Noord Amerika en
Scandinavië), als gevolg van de
Variscische of Hercynische orogenese
(Afb.1). De Alpiene vorming
kwam later (Afb.2).
Na het Krijt kwam er een nieuwe
periode van orogenese aan; de
Alpiene orogenese. Deze werd
veroorzaakt doordat Afrika en
India noordwaarts naar Eurazië
bewogen.
De Thetys Oceaan was, vooral in
het westelijke gedeelte tussen
Iberia (Spanje en Portugal) en
Marokko, slechts van bescheiden
afmetingen. Echter naar het
oosten toe verbreedde de oceaan
zich zeer sterk. In de loop van het
Krijt veranderde de beweging van
Afrika en werd de afstand tussen
21