Clubblad 135 - Amathysta
Clubblad 135 - Amathysta Clubblad 135 - Amathysta
Redactieadres E. Molnár Oosteinde 66 1531 KE Wormer DRUKWERK J A A R G A N G 4 0 • N R . 1 3 5 • S E P T E M B E R 2 0 1 0
- Page 2: Het verenigingsblad van Amathysta v
- Page 6: A G E N D A s e I Z O e N 2 0 1 0 -
- Page 10: VooR oP BEURS! 8 9
- Page 14: F o S S i E l E N Z o E K E N i N Z
- Page 18: S c h R i J F U N U i N V o o R D E
- Page 22: DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE
- Page 26: DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE
- Page 30: TiJDSchRiFTENBEhEER DHr. G. H. A. J
- Page 34: Het verenigingsblad van Amathysta v
Redactieadres<br />
E. Molnár<br />
Oosteinde 66<br />
1531 KE Wormer<br />
DRUKWERK<br />
J A A R G A N G 4 0 • N R . 1 3 5 • S E P T E M B E R 2 0 1 0
Het verenigingsblad van <strong>Amathysta</strong> verschijnt 4 maal per jaar.<br />
oplage: 265 stuks<br />
Redactieadres: Oosteinde 66, 1531 KE Wormer<br />
Advertenties: 1/2 pag. 15,00, 1/1 pag. 27,50 per jaar<br />
Opgeven van advertenties aan het secretariaat <strong>Amathysta</strong>,<br />
Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, 075-6424295, erzsimolnar@online.nl<br />
contributie: Leden vanaf 18 jaar incl. partner: 15,00 p.j.<br />
Jeugdleden van 15 t/m 17 jaar: 7,00 p.j.<br />
Eenmalig inschrijfgeld van: 2,50<br />
Donateurbijdrage: Tenminste 7,50 p.j.<br />
Postgiro rek.nr.: 2275190, t.n.v Koninklijke Vereniging <strong>Amathysta</strong><br />
Aan- en afmelden van leden, uitsluitend bij de ledenadministratie,<br />
<strong>Amathysta</strong>, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, erzsimolnar@online.nl.<br />
Drukwerk: Stuba Grafische Producties, Wormerveer<br />
Voorpagina: Geode met calciet op amethyst.<br />
Vindplaat: Steinbruch Juchem in het<br />
Fischbachtal, Duitsland.<br />
Collectie: E. Kaspers<br />
Fotografie: X.E. Kaspers<br />
Zie ook mijn webwinkel:<br />
http://het-steentje.marktplaza.nl<br />
1
BESTUUR, coMMiSSiES EN BElANGRiJKE ADRESSEN<br />
Voorzitter: Functie vacant<br />
Erwin Kaspers neemt de functie van voorzitter tijdelijk waar<br />
Vice-voorzitter: Erwin Kaspers, Pieter Pauwstraat 74, 1501 TD Zaandam,<br />
tel.: 075-6160924, E-mail: erwin.kaspers@planet.nl<br />
Secretaris, redactie, Erzsi Molnár, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer,<br />
ledenadministratie: tel.: 075-6424295, E-mail: erzsimolnar@online.nl<br />
Penningmeester: Klaas Kikke, Baandervesting 106, 1<strong>135</strong> DH Edam,<br />
tel.: 0299-373105, E-mail: klaask@hotmail.com<br />
Algemeen commissaris, Cees Bakker, Rietschoot 133, 1511 WE Oostzaan,<br />
redactie: tel.: 075-6843635, E-mail: ceesb@hetnet.nl<br />
Werkgroep Erwin Kaspers, Pieter Pauwstraat 74, 1501 TD Zaandam,<br />
Geologie: tel.: 075-6160924, E-mail: erwin.kaspers@planet.nl<br />
Werkgroep Gerard Kramer, Oosthuizerweg 48, 1463 LN Noord Beemster,<br />
Lapidarie: tel.: 0299-690373, E-mail: gerard@gbsb.nl<br />
Beursorganisatie: Gijs de Beurs, Mercuriusweg 674, 1443 VV Purmerend,<br />
tel.: 0299-772035, E-mail: g.beurs@chello.nl<br />
Exposities: Martin Witteveldt, J.P Grootstraat 80, 1443 LX Purmerend,<br />
E-mail: mwitteveldt@hotmail.com<br />
Tijdschriftenbeheer: Gé Janssen, Reigerpark 40, 1444 AB Purmerend,<br />
Tel.: 0299-420734, E-mail: sb068975@wolmail.nl<br />
Websitebeheer: Ruud Poortman, Ceresstraat 98, 1829 XJ Alkmaar<br />
E-mail: amathysta@plurks.com<br />
Bijeenkomsten Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam<br />
werkgroep geologie: tel.: 075-6312020<br />
Slijpadres: Beitelstraat 13, Edam<br />
Verenigings- Op donderdagavond:<br />
avonden: Concordia, Koemarkt 45, Purmerend<br />
Op vrijdagavond:<br />
Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam<br />
V A N h E T B E S T U U R s e p t e m b e r 2 0 1 0<br />
Voor de meesten van ons zit de vakantie er weer op. Misschien heeft<br />
u uw hobby uitgeoefend en bent mineralen of fossielen gaan zoeken,<br />
of misschien heeft u wel lekker gewandeld, een mooie stad bezocht<br />
of op het strand gelegen. Wat u ook gedaan heeft, wij hopen dat u<br />
een geslaagde vakantie en een fijne zomer heeft gehad.<br />
Op vrijdag 8 oktober gaan we<br />
weer beginnen met het nieuwe<br />
seizoen. Piet Vierbergen komt ons<br />
die avond vertellen over zijn reis<br />
naar Cyprus, waar hij deze zomer<br />
op vakantie was. Kom allemaal<br />
naar zijn reisverhaal luisteren,<br />
het zal zeker interessant zijn.<br />
De beurs<br />
Zoals u op pagina 1 al hebt kunnen<br />
zien organiseren we op zaterdag<br />
6 november weer onze jaarlijkse<br />
mineralen- en fossielenbeurs.<br />
Er zijn nog wat plaatsen<br />
vrij, dus als u tijd, zin en materiaal<br />
om te verkopen heeft, huur<br />
dan een tafel bij Gijs de Beurs.<br />
De informatie hierover vindt u op<br />
pagina 16 van dit blad.<br />
Wanneer u niet zelf op de beurs<br />
wilt staan is het ook heel leuk om<br />
de beurs te bezoeken. Er staan<br />
weer tal van handelaren met de<br />
prachtigste dingen. Een mooie<br />
gelegenheid om uw verzameling<br />
uit te breiden.<br />
Uiteraard zijn de werkgroepen<br />
Lapidarie en Geologie ook vertegenwoordigd.<br />
Zij staan zoals gebruikelijk<br />
weer in de kleine zaal.<br />
De werkgroep Geologie heeft<br />
een expositie samengesteld met<br />
als thema "Wat zijn fossielen".<br />
Aan deze expositie is een prijsvraag<br />
verbonden voor de jonge<br />
bezoekers. Deze zal gaan over<br />
het "benen bed". Zij moeten<br />
raden hoeveel belemnieten er<br />
op het stuk zitten dat genoemd<br />
wordt in het artikel "Het benen<br />
bed van Mistelgau" op pagina<br />
6 en 7. Wanneer zij het juiste<br />
antwoord geven winnen ze een<br />
echte haaientand.<br />
Rectificatie Agenda<br />
Er is in het juni nummer een<br />
storende fout geslopen. Er staat<br />
in de agenda dat de nieuwjaarsreceptie<br />
op zondag 2 januari<br />
2011 is. Dit is niet juist, het moet<br />
zijn: zondag 9 januari 2011.<br />
Noteert u dit a.u.b. in uw agenda,<br />
zodat u straks niet voor een<br />
dichte deur staat op 2 januari.<br />
Met het nieuwe seizoen voor de<br />
deur hopen wij dat u allemaal<br />
weer onze bijeenkomsten komt<br />
bezoeken. Wij hebben geprobeerd<br />
er weer een aantrekkelijk<br />
programma van te maken.<br />
het bestuur<br />
2 3
A G E N D A s e I Z O e N 2 0 1 0 - 2 0 1 1<br />
BiJEENKoMSTEN<br />
Donderdagavond: Partycentrum Concordia, Koemarkt 45, Purmerend<br />
Vrijdagavond: Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam<br />
Vrijdag 8 oktober 2010<br />
cyprus<br />
Op de openingsavond gaat dhr.<br />
P. Vierbergen ons vertellen over<br />
zijn reis naar Cyprus. Het eiland<br />
Cyprus ligt in het oostelijke deel<br />
van de Middellandse Zee en is<br />
deels Grieks en deels Turks. Het<br />
woord 'koper' is ofwel afgeleid van<br />
de naam Cyprus, ofwel het eiland<br />
Cyprus is genoemd naar koper.<br />
Het element koper komt er in<br />
ieder geval veel voor en wordt van<br />
oudsher gedolven.<br />
Zaterdag 6 november 2010<br />
De AMAThYSTA mineralen- en<br />
fossielenbeurs<br />
Zoals gebruikelijk op de eerste<br />
zaterdag van november houden<br />
wij onze jaarlijkse mineralen- en<br />
fossielenbeurs in Partycentrum<br />
Concordia aan de Koemarkt 45<br />
te Purmerend. Er zal weer een<br />
keur aan mineralen, fossielen, gesteenten<br />
en andere op onze hobby<br />
gerichte artikelen te koop zijn. De<br />
beurs is rolstoel-vriendelijk en<br />
geopend van 10.00 tot 16.00 uur.<br />
Donderdag 18 november 2010<br />
Vulkanisme<br />
Dhr. W. de Vries zal ons deze<br />
avond alles bijbrengen over vulkanisme.<br />
Zoals o.a. de verschil-<br />
lende typen vulkanen, de werking<br />
en de producten. Dhr. de Vries<br />
wordt beschouwd als een specialist<br />
op dit gebied.<br />
Vrijdag 10 december 2010<br />
Bingo!<br />
Voor de pauze zal Erzsi Molnár<br />
een lezing geven over het Canarische<br />
eiland La Palma. Dit eiland<br />
is geologisch gezien bijzonder<br />
interessant en de natuur is overweldigend<br />
mooi.<br />
Na de pauze gaan we met z'n<br />
allen BiNGo spelen. Ook deze<br />
keer zullen er weer leuke prijzen<br />
te winnen zijn.<br />
A G E N D A s e I Z O e N 2 0 1 0 - 2 0 1 1<br />
Let Op, GeWIJZIGDe DAtUm!!<br />
Zondag 9 januari 2011<br />
Nieuwjaarsreceptie<br />
Het bestuur biedt u deze jaarlijkse<br />
gezellige middag aan. Van<br />
14.00 tot 16.00 uur bent u van<br />
harte welkom in het natuurmuseum<br />
E. Heimans te Zaandam.<br />
Onder het genot van een hapje<br />
en een drankje zullen wij het<br />
nieuwe jaar inluiden.<br />
Vrijdag 14 januari 2011<br />
Antarctica<br />
Mevr. I. Plooyer doet verslag van<br />
haar reis naar Antarctica. Zij is<br />
daar tijdens haar vakantie in<br />
november 2009 geweest.<br />
Vrijdag 11 februari 2011<br />
Mexico<br />
Op deze avond zal Dhr. P. de Jong<br />
ons vertellen over zijn reis naar<br />
Mexico. Met zijn gebruikelijke<br />
humor zal hij ons zeker weten te<br />
vermaken, dus zet uw sombrero<br />
maar vast op.<br />
Donderdag 17 maart 2011<br />
Algemene ledenvergadering<br />
In Concordia te Purmerend houden<br />
we onze jaarlijkse Algemene<br />
Ledenvergadering. Na de vergadering<br />
zal Erwin Kaspers een<br />
lezing geven over diamant. Het<br />
is het hardste materiaal dat in<br />
de natuur voorkomt. Diamant<br />
heeft een hardheid 10, hetgeen<br />
het hoogste is op de schaal van<br />
Mohs.<br />
Donderdag 14 april 2011<br />
Aardbevingen<br />
Op de sluitingsavond zal Erwin<br />
Kaspers een lezing verzorgen<br />
over aardbevingen. Zo zullen we<br />
o.a. horen wat aardbevingen zijn<br />
en hoe deze ontstaan.<br />
Alle lezingen zijn onder voorbehoud.<br />
De avonden beginnen om 20.00 uur<br />
en de zaal is toegankelijk vanaf 19.30<br />
uur. Zorg dat u op tijd aanwezig bent.<br />
Introducés zijn van harte welkom.<br />
4 5
hET BENEN BED VAN MiSTElGAU<br />
Mistelgau is een klein plaatsje in het zuidoosten van Duitsland<br />
in de buurt van Bayreuth. Regelmatig wordt het bezocht door<br />
de werkgroep paleontologie. het plaatsje is bekend vanwege<br />
een kleigroeve en een beroemde vindplaats van fossielen.<br />
Menig uurtje stonden de leden<br />
van de werkgroep diep in grijze<br />
klei te spitten, op zoek naar<br />
prachtige goudkleurige ammonieten,<br />
slakken, wervels en andere<br />
overblijfselen van sauriërs.<br />
Het lag er allemaal.<br />
Lag? Nou.... ja en nee. Het ligt<br />
er nog steeds, maar we kunnen<br />
er niet meer bij. De laatste keer<br />
dat we de groeve bezochten,<br />
stond er een groot hek omheen.<br />
Nu is een beetje hek voor een<br />
doorgewinterde fossielenzoeker<br />
niet zo erg. Integendeel, een<br />
hek is juist goed, want het houdt<br />
anderen op een afstand. In de<br />
buurt stond echter ook nog een<br />
politiewagen en in zo’n geval is<br />
een hek serieus een hek. Helaas<br />
verboden gebied dus.<br />
Wat is er aan de hand, waarom<br />
is de groeve gesloten? De groeve<br />
is zo groot als twee voetbalvelden<br />
en werd gebruikt voor<br />
de winning van klei. Van deze<br />
klei werden stenen gebakken<br />
voor de huizenbouw. Een grote<br />
bulldozer schraapte de klei uit<br />
de groeve en bracht het naar<br />
de nabijgelegen fabriek, waar in<br />
grote ovens de stenen werden<br />
gebakken. Op een gegeven moment<br />
stuitte men op een harde<br />
laag en werd de winning in de<br />
diepte minder rendabel. Een deel<br />
van de klei, waarschijnlijk van<br />
mindere kwaliteit, werd op een<br />
grote hoop in het midden van de<br />
groeve gekiept. Uiteindelijk werd<br />
de winning gestaakt en de groeve<br />
gesloten.<br />
En toen begon het. De harde laag<br />
bleek een gigantische hoeveelheid<br />
fossielen te bevatten.<br />
180 miljoen jaar geleden was een<br />
gedeelte van Duitsland bedekt<br />
door de zee en net zoals we nu wel<br />
eens aan het strand kunnen zien,<br />
spoelde door stromingen allerlei<br />
materiaal in banken bijeen. Vandaag<br />
de dag zijn het over het algemeen<br />
schelpenbanken, maar<br />
in die tijd leefden er krokodillen<br />
van wel tien meter lang, inkt-<br />
visachtigen van een halve meter<br />
en plesiosauriërs zo groot als uw<br />
huiskamer, in de zee. De zee van<br />
toen bracht de resten van deze<br />
wezens bijeen op een plek, die<br />
nu de bodem van een kleigroeve<br />
in Mistelgau is. In plaats van<br />
schelpen, spoelden belemnieten,<br />
ammonieten en botten van sauriërs<br />
bijeen tot een tien centi-<br />
hET BENEN BED VAN MiSTElGAU<br />
meter dik bed of bedding. In het<br />
Engels wordt dit een "bone bed"<br />
genoemd.<br />
Toen de rijkdom van deze vindplaats<br />
bekend werd, was het<br />
snel bekeken. Binnen korte tijd<br />
werd het bone bed gestript en<br />
restte voor de laatkomers enkel<br />
nog fragmenten en hier en daar<br />
een vergeten wervel of een afgedankte<br />
belemnietpunt. Behalve<br />
onder de grote hoop in het midden.<br />
Daar zou het bone bed nog<br />
intact moeten zijn.<br />
Dat denkt het Urwelt-Museums<br />
in Bayreuth ook, want dit heeft<br />
belangstelling voor de groeve<br />
getoond. Het museum wil het<br />
gedeelte onder de hoge berg<br />
blootleggen en mooi uitgeprepareerd,<br />
voor het publiek toegankelijk<br />
maken. Vandaar natuurlijk<br />
dat hek. Twee jaar geleden werd<br />
bovendien een complete schedel<br />
van een sauriër in de groeve<br />
gevonden. Deze schedel, samen<br />
met misschien wel honderd<br />
vierkante meter bone bed, is<br />
inderdaad een schitterende attractie.<br />
Het museum heeft in<br />
ieder geval alvast gedurende<br />
de periode van 21 april tot 30<br />
september 2010, een speciale<br />
thematentoonstelling over de<br />
kleigroeve ingericht met als titel:<br />
"Leben aus dem Urweltmeer, die<br />
Tongrube Mistelgau".<br />
Is nu het beroemde bone bed,<br />
dit zeldzame samenspoelsel van<br />
belemnieten, wervels en botten,<br />
voorgoed onbereikbaar en<br />
slechts in het museum te bewonderen?<br />
Nee, want het toeval wilde dat in<br />
een winkeltje vlakbij onze camping<br />
een flink stuk van het bed te<br />
koop werd aangeboden. Na fors<br />
onderhandelen over de prijs,<br />
werd het aangeschaft.<br />
Het stuk meet 60 bij 40 cm en<br />
bevat zes wervels, een paar botten<br />
en heel veel belemnieten.<br />
Hoeveel? Daarover leest u op<br />
pagina 2 en 9 meer. Het zal deel<br />
uitmaken van de tentoonstelling<br />
over fossielen tijdens de Amathystha<br />
beurs op 6 november<br />
2010. Daar kunt u het met eigen<br />
ogen aanschouwen. Een stukje<br />
zeebodem van 180 miljoen jaar<br />
oud, tjokvol fossielen, te zien in<br />
Purmerend. Daar gaan uw tanden<br />
toch van wateren…?<br />
Klaas Kikke<br />
Een stukje bone bed uit Mistelgau.<br />
6 7
VooR oP<br />
BEURS!<br />
8 9
BiNNENlANDSE BEURZEN september t/m DeCember 2010<br />
ZATERDAG 11 EN ZONDAG 12 SEPTEMBER<br />
Giethoorn, Lapidarie weekend - open huis<br />
Dit is geen beurs, maar voor de liefhebbers<br />
zeker interessant.<br />
MTN-Giethoorn,<br />
Kanaaldijk 18, inl.: 0521-361544.<br />
ZONDAG 26 SEPTEMBER<br />
De Bilt, 1e mineralenbeurs,<br />
Nederlandse Lapidaristen Club<br />
H.F. Witte - Cultureel & Vergadercentrum,<br />
Henri Dunantplein 4, inl.: 0172-432289.<br />
ZONDAG 3 OKTOBER<br />
Eindhoven, Van der Valk hotel Eindhoven,<br />
Aalsterweg 322, inl.: 040-2265325.<br />
ZATERDAG 9 EN ZONDAG 10 OKTOBER<br />
Rijswijk, Evenementenhal Rijswijk,<br />
Volmerlaan 12, inl.: 070-3075900.<br />
ZONDAG 17 OKTOBER<br />
's-hertogenbosch,<br />
Sociaal Cultureel Centrum De Helftheuvel,<br />
Helftheuvelpassage 115, inl.: 013-5113211.<br />
ZONDAG 24 OKTOBER<br />
Amsterdam-Duivendrecht,<br />
Geologisch Evenement Amsterdam,<br />
Borchlandhal,<br />
Borchlandweg 6-12, inl.: 075-6167676.<br />
10<br />
NiEUWE<br />
BEURS!!<br />
lET oP!!<br />
NiEUWE<br />
locATiE!!<br />
ZATERDAG 6 NOVEMBER<br />
Purmerend, AmAtHYstA beUrs,<br />
Partycentrum Concordia,<br />
Koemarkt 45, inl.: 0299-772035.<br />
ZONDAG 7 NOVEMBER<br />
Roermond, Agrarisch Opleidingscentrum,<br />
Jagerstraat 6, inl.: 0475-341098.<br />
ZONDAG 14 NOVEMBER<br />
oss, D'n Iemhof,<br />
Sterrebos 35, inl.: 0412-631627.<br />
ZATERDAG 20 NOVEMBER<br />
Zwijndrecht, Develstein College,<br />
Develsingel 5, inl.: 078-6156615.<br />
ZATERDAG 27 NOVEMBER<br />
Amersfoort, Intres BV,<br />
Koninginneweg 1, inl.: 0346-211038.<br />
ZONDAG 5 DECEMBER<br />
heerlen, Corneliushuis,<br />
Groëet Genhey 14, inl.: 045-5213794.<br />
Al deze beurzen zijn rolstoelvriendelijk en<br />
geopend van 10.00 tot 17.00 uur. Het bestuur<br />
en de redactie dragen geen verantwoordelijkheid<br />
voor eventuele fouten in deze publicatie<br />
van de beurzen.<br />
A M E T h Y S T<br />
lezing van Erwin Kaspers 15 april 2010<br />
op de sluitingsavond van het<br />
seizoen stond het mineraal<br />
amethyst op het programma.<br />
Aan de hand van vele dia's werden<br />
alle eigenschappen van amethyst<br />
behandeld, zoals de kristalvormen<br />
waarin het mineraal kan<br />
voorkomen, insluitingen in de<br />
kristallen, de vele kleurtinten,<br />
maar ook de chemische samenstelling<br />
van amethyst werd uiteengezet.<br />
Vindplaatsen<br />
Na de pauze kwamen alle vindplaatsen<br />
van amethyst aan bod.<br />
We kregen een kijkje in de ame-<br />
Amethyst-geode<br />
uit Brazilië.<br />
Arbeiders aan het werk in de<br />
Bahia-amethystmijn in Brazilië.<br />
thystmijnen van Brazilië, Uruquay,<br />
Mexico, Zuidafrika, Namibië<br />
en Marokko. Van Europa waren er<br />
mooie voorbeelden uit de Alpenlanden<br />
met septeramethyst uit<br />
Oostenrijk en Zwitserland. Ook<br />
de beroemde vindplaats van dit<br />
prachtige mineraal in het Duitse<br />
Idar Oberstein was te zien.<br />
Er werden schitterende geode's<br />
getoond, vaak met dieppaarse<br />
amethyst en gele calcietkristallen.<br />
Er waren zelfs geode's bij<br />
van meer dan drie meter hoog,<br />
de z.g. amethystschoorstenen,<br />
vol met prachtige kristallen.<br />
Al met al een heel interessante<br />
lezing die helaas door maar<br />
12 <strong>Amathysta</strong>-leden werd bijgewoond.<br />
W. Brouwer<br />
11
F o S S i E l E N Z o E K E N i N Z E E l A N D<br />
excursie werkgroep Geologie 28 t/m 30 mei 2010<br />
op zaterdag 29 mei zijn wij fossielen gaan zoeken op het<br />
strand van cadzand. De aardlagen die hier voor de kust liggen,<br />
komen uit het Eoceen en zijn vooral door opspuitingen op het<br />
strand terecht gekomen.<br />
Ik had hier nog nooit naar<br />
fossielen gezocht en na geleerd<br />
te hebben waar ik naar moest<br />
zoeken (haaientandjes, schelpen,<br />
kleine botfragmentjes en roggeplaatjes),<br />
kon het speuren<br />
beginnen.<br />
De haaientandjes zijn zwart met<br />
een parelmoer glans. Ze liggen<br />
tussen het schelpengruis. Ik<br />
had het geluk dat ik een hele<br />
goede zeef bij me had. Hierdoor<br />
kon ik zelfs de allerkleinste<br />
fossielen uit het zand filteren.<br />
Ik heb haaientandjes van 2 mm<br />
gevonden. Ook heb ik nog enkele<br />
zeeëgels gevonden. Weliswaar<br />
geen fossiele maar toch erg leuk<br />
om te hebben.<br />
Na een leuke middag vertoeven<br />
op het strand, aten we 's avonds<br />
een heerlijke Chinese maaltijd<br />
die door Erwin werd bereid.<br />
We sliepen op een camping<br />
tegenover de Zwarte Polder in<br />
Nieuwvliet. Jammer genoeg ging<br />
het op zaterdagmiddag ontzettend<br />
regenen. Hierdoor konden<br />
we niet buiten zitten. Gelukkig<br />
mochten we gebruik maken van<br />
een zaaltje op de camping.<br />
Ook op zondag regende het maar<br />
we gingen toch opnieuw zoeken,<br />
ditmaal in de Zwarte Polder. Door<br />
alle regen was het helaas niet<br />
mogelijk om de fossielen te vinden<br />
op het strand. Al het zand plakte<br />
aan elkaar, daardoor konden<br />
wij niet meer zeven. Na 1,5 uur<br />
lopen op het strand kwamen we<br />
doorweekt aan op de camping.<br />
Hier gingen we eerst de tenten<br />
opruimen. Daarna was er nog<br />
een lekkere lunch. Na de lunch<br />
ging iedereen weer op huis aan.<br />
Ook al hebben we op zondag<br />
niet veel meer gevonden, we zijn<br />
toch allemaal met hele mooie<br />
fossielen naar huis gegaan!<br />
12 13<br />
K. Kees<br />
In het zand met een zeefje en een schepje.
SchoRPioENSchAREN ZoEKEN iN DE EiFEl<br />
een zoektocht in de groeve Köppen in het Duitse Waxweiler<br />
Vrijdagochtend 30 juli vertrekt vanaf de camping in Waxweiler<br />
ons kleine gezelschap van vijf <strong>Amathysta</strong>leden naar een<br />
nabijgelegen bosrand. Daar wordt in een steile wand naar de<br />
eerste fossielen gezocht. De tijdlaag waarin we zoeken is het<br />
onder-Devoon, zo’n 400 miljoen jaar geleden, en dat is de tijd<br />
dat de eerste planten ontstaan. het zijn dan ook erg primitieve<br />
en kleine planten die er te vinden zijn.<br />
Het is hard werken om iets moois<br />
te vinden vertelt excursieleider<br />
Erwin ons van tevoren, er bestaat<br />
een kans dat we niks vinden. Toch<br />
beginnen we, gewapend met onze<br />
hamers, vol goede moed te hakken<br />
in het gesteente. En we hebben<br />
geluk, al gauw vinden we de<br />
eerste fossiele plantenresten:<br />
takjes en sporen. Maar er zijn<br />
ook mariene fossielen te vinden.<br />
Gijs doet de vondst van de dag:<br />
hij vindt een schorpioenvis, een<br />
prachtig fossiel. Dat belooft wat<br />
voor de volgende dag als we de<br />
groeve in gaan.<br />
Erwin kreeg de sleutel van de groeve.<br />
14<br />
Museum<br />
Zaterdagochtend is ons gezelschap<br />
aangevuld met nog twee<br />
enthousiaste fossielenzoekers.<br />
We bezoeken eerst het Devonium:<br />
een klein, maar uitmuntend<br />
vormgegeven museum in<br />
Waxweiler. Daar wordt de geschiedenis<br />
van de aarde uitgelegd en<br />
is te zien welke fossielen er in<br />
de omgeving gevonden kunnen<br />
worden. Terwijl we ons vergapen<br />
aan de prachtige fossiele planten,<br />
algen en visresten die het<br />
museum heeft uitgestald, krijgen<br />
we zelfs koffie van de aardige<br />
museumhoudster. Ondertussen<br />
kijkt iedereen verlekkerd naar<br />
een fossiele indruk van twee<br />
scharen van een schorpioen. Zo<br />
weten we tenminste waar we op<br />
moeten letten als we de groeve<br />
in gaan.<br />
Sleutel<br />
Onze vingers beginnen te jeuken<br />
om te gaan hakken door al het<br />
moois dat we zien, dus iedereen<br />
wil nu toch wel graag naar de<br />
SchoRPioENSchAREN ZoEKEN iN DE EiFEl<br />
een zoektocht in de groeve Köppen in het Duitse Waxweiler<br />
groeve. Die is gesloten vanwege<br />
de vakantie en je mag er normaal<br />
niet in omdat het er gevaarlijk<br />
is, maar Erwin krijgt bij uitzondering<br />
de sleutel van de groeve<br />
mee, toch wel bijzonder!<br />
Koffie met taart<br />
Groeve Köppen is geen heel<br />
grote groeve, het is echter wel<br />
een steile groeve. Enorme platen<br />
gesteente komen omhoog uit de<br />
aarde, een mooi gezicht. In één<br />
van die platen moet zich de laag<br />
bevinden waar de fossielen in<br />
zitten. Voordat we beginnen is<br />
er koffie met taart. Erwin snijdt<br />
enorme stukken af, die we allemaal<br />
op moeten eten. Daar<br />
zeggen we geen nee tegen!<br />
Brandlagen<br />
Nu is het toch echt tijd om te<br />
gaan zoeken en hakken. De<br />
groep splitst zich meteen op en al<br />
snel worden de eerste vondsten<br />
gedaan. De stenen bestaan uit<br />
platen die je gewoon van elkaar<br />
los hakt en op veel stukken zitten<br />
brandlagen: een rommelige verzameling<br />
fossiele planten- of visresten.<br />
Eric vindt een prachtig<br />
stuk van een wortel en Erzsi zelfs<br />
een stammetje. Helemaal top<br />
wordt het als Patrick een mosselbank<br />
openlegt. Ik blij met<br />
mijn ringwormen en mosselkrabjes.<br />
Ook Wil, Erwin en Gijs<br />
De schorpioenklauw uit het museum.<br />
Hier hebben we allemaal naar gezocht<br />
maar natuurlijk niet gevonden.<br />
lopen te sjouwen met stenen<br />
met mooie vondsten.<br />
Schorpioenklauwen<br />
De zoektocht naar mineralen<br />
levert ook iets prachtigs op: Erzsi<br />
vindt een prachtig stuk calciet<br />
met ontelbaar veel kleine stukjes<br />
chalcopyriet erop die allemaal<br />
verschillende kleuren hebben.<br />
Maar die schorpioenklauwen…?<br />
Die hebben we niet gezien. Misschien<br />
moeten we daarvoor een<br />
andere keer terug. Ondanks dat<br />
is iedereen tevreden met zijn<br />
vondsten en zijn we het er allemaal<br />
over eens dat het weer<br />
een erg gezellige en goed georganiseerde<br />
excursie was, zowel<br />
binnen als buiten de groeve!<br />
Esther Monsma<br />
15
S c h R i J F U N U i N V o o R D E B E U R S<br />
o P Z A t e r D A G 6 N O V e m b e r 2 0 1 0 !<br />
<strong>Amathysta</strong> organiseert op zaterdag 6 november 2010 weer<br />
haar jaarlijkse mineralen- en fossielenbeurs.<br />
We HebbeN NOG eeN AANtAL meters OVer, DUs.... HUUr<br />
NU eeN tAFeL eN VerKOOp UW OVertOLLIGe mINerALeN OF<br />
FOssIeLeN Op ONZe GeZeLLIGe beUrs!!!<br />
U kunt één of meer meters tafel<br />
huren, waarop u uw koopwaar<br />
prachtig kunt uitstallen. Iedereen<br />
die de beurs bezoekt kan uw<br />
spullen bekijken en, wie weet,<br />
kopen.<br />
het huren van een tafel van<br />
één meter kost € 12,50.<br />
Heeft u interesse, neem dan zo<br />
spoedig mogelijk contact op met<br />
• BEURS • BEURS • BEURS •<br />
Naam en voorletters:<br />
Adres:<br />
Postcode: Woonplaats:<br />
16<br />
dhr. G.P. de Beurs, tel. 0299-<br />
772035, mobiel 06-10202210,<br />
e-mail: g.beurs@chello.nl<br />
of stuur onderstaande<br />
bon in<br />
een voldoende<br />
gefrankeerde<br />
envelop naar:<br />
G.P. de Beurs,<br />
Heikeshof 20,<br />
1983 XE<br />
De Rijp.<br />
Telefoon: Lid Geen lid<br />
E-mail:<br />
Aantal meters: Handtekening<br />
Datum:<br />
STUUR DEZE BON OP NAAR: G.P. DE BEURS, HEIKESHOF 20, 1983 XE DE RIJP<br />
Naam : Bloeiaar van de cordaianthus sp.<br />
Tijdvak : Boven carboon, Westfalien D.<br />
Vindplaats : De Piesberg,<br />
osnabrück, Duitsland (2007)<br />
collectie : W.T. Brouwer<br />
Foto : X.E. Kaspers<br />
17
18<br />
K A R P o l i T h U i T D E h A R Z<br />
een zeldzaam mineraal uit het sengelbachtal<br />
in het zuidoostelijke deel van de<br />
harz ligt een restant van een oud<br />
gebergte, de zogenaamde Wippraer<br />
Zone.<br />
De gesteenten van dit gebergte<br />
bestaan uit fyllieten, groenschisten,<br />
kwartsieten en grauwacken<br />
en zijn ontstaan uit sedimenten<br />
van het Ordovicium,<br />
Siluur en Devoon.<br />
Zij zijn tijdens de Hercynische gebergtevorming<br />
in het Boven-Carboon<br />
door metamorfose omgezet<br />
en vormden nieuwe mineralen.<br />
De fylliet uit de Wippraer zone<br />
heeft mooie groen- en paarsrode<br />
tinten en bevat soms kwartslenzen.<br />
Rond en in deze kwartslenzen<br />
is soms het mineraal karpolith<br />
gevormd.<br />
Karpolyth is een zeldzaam mineraal<br />
met een evenwijdig liggende<br />
vezelvorm en valt onder de silicaten.<br />
Het heeft een hardheid<br />
Karpolith<br />
Karpolithvezels van meer dan 30 cm lang.<br />
van 5-5,5 en het kristalsysteem<br />
is orthorombisch.<br />
De vezels zijn vaak geel tot groen<br />
van kleur en kunnen meer dan<br />
10 cm lang zijn.<br />
Er komen in het Sengelbachtal<br />
twee soorten karpolith voor, n.l.<br />
ferrokarpolith (Fe2+,Mg)A12[(O<br />
H)4[Si2O8] en megnesiokarpolith<br />
(Mg,Fe2)A1 2 [(OH)4[Si2O8].<br />
De stukken kwarts met karpolith<br />
zijn vaak roestig of zwart aan de<br />
buitenkant.<br />
De kwarts met karpolith kan goed<br />
aangeslepen worden, waardoor<br />
er een katoog-effect ontstaat,<br />
zoals bij tijgeroog. Dit effect<br />
wordt veroorzaakt door de vezels<br />
van de karpolith en is dan vaak<br />
groengeel van kleur.<br />
In 2009 werden tijdens de excursie<br />
van de werkgroep Geologie<br />
naar de Oost-Harz mooie stukken<br />
karpolith gevonden, waaronder<br />
een groot stuk kwarts met<br />
karpolithvezels van meer dan 30<br />
cm lang.<br />
Erwin Kaspers<br />
19
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE<br />
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)<br />
een gedeelte van het artikel van Drs. W.C.p. de Vries, uit GeA, maart 1999 nr. 1<br />
De Middellandse Zee is een binnenzee, hij staat slechts met de<br />
smalle en ondiepe Straat van Gibraltar in verbinding met de<br />
Atlantische oceaan. De Middellandse Zee is dan ook warmer<br />
en heeft een hoger zoutgehalte dan de open oceaan. Deze binnenzee<br />
scheidt de twee continenten Afrika en Europa.<br />
Voor de mens was deze zee vanaf<br />
de vroegste tijden van onze<br />
beschaving van groot belang.<br />
Talloze volkeren bewoonden<br />
haar kuststreken en vele oude<br />
culturen floreerden er.<br />
Veel volken trokken over de twee<br />
landengten van Gibraltar en<br />
Istanbul, van het ene naar het<br />
andere continent. Tegenwoordig<br />
probeert men veelvuldig met<br />
bootjes vanuit het arme Afrika<br />
naar het rijke westen van Europa<br />
te gaan.<br />
Pangea<br />
In het Paleozoïcum (perm en<br />
ouder dan 250 milj. jaar) vormden<br />
Afrika en Europa één groot<br />
continent, Pangea geheten. In<br />
die tijd grensde Noord Amerika<br />
grotendeels aan de westkust van<br />
Afrika. Europa grensde grotendeels<br />
aan Groenland.<br />
Daarnaast bestond er een belangrijke<br />
verbinding met Afrika, niet<br />
alleen door het Iberisch Schiereiland,<br />
maar - en dit wordt vrijwel<br />
altijd vergeten in de reconstructies<br />
- ook door Italië en een<br />
deel van de Balkan.<br />
20<br />
De Paleo-Thetys oceaan aan het begin<br />
van het Perm. De oceaan vormde een<br />
grote inham in het supercontinent Pangea.<br />
Thetys oceaan<br />
Op de grens van Trias en Jura<br />
scheidde Pangea zich, de slenk<br />
van Pangea zal ik het maar noemen.<br />
Tussen de gescheiden delen<br />
ontstond een oceaan; de Tethys<br />
Oceaan. Deze ontwikkelde zich<br />
tijdens de Jura, het Krijt en het<br />
begin van het Tertiair. De Tethys<br />
Oceaan was een echte oceaan<br />
en alle processen die in de huidige<br />
oceanen spelen kunnen we<br />
herkennen in de gesteenten die<br />
tijdens het Mesozoïcum (Krijt,<br />
Jura en Trias) werden gevormd.<br />
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE<br />
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)<br />
Overal in de Alpen vinden we dit<br />
gesteente terug. De bodem van<br />
de Tethys bestond uit basalt.<br />
Op de Mid-Tethys Rug werkten<br />
grote vulkanen die de oceaanbodem<br />
vormden. In de diepzee<br />
werd voornamelijk klei gesedimenteerd,<br />
alsmede radioliet. In<br />
de uitgestrekte, ondiepe shelf<br />
zeeën langs de randen van de<br />
continenten werden dikke kalksteenlagen<br />
neergelegd. Langs de<br />
randen groeiden koraalriffen en<br />
langs de kust werd zand afgezet<br />
dat van het land door rivieren<br />
werd aangevoerd.<br />
Afb.1, Ligging van de continenten aan<br />
het eind van het Paleozoïcum: de graadnetten<br />
geven de draaiing aan. Ten<br />
gevolge van de Variscische orogenese<br />
smolten Gondwana en Laurazië samen<br />
tot één supercontinent: Pangea. Pangea<br />
strekte zich uit aan beide zijden van de<br />
toekomstige Atlantische Oceaan.<br />
Afb.2, De Alpiene gebergten rond de<br />
Middellandse Zee (wijde arcering). De<br />
oude, Variscische massieven zijn met<br />
nauwe arcering aangegeven.<br />
orogenese<br />
Pangea is ontstaan uit het<br />
samengaan van Gondwana en<br />
Old Red Sandstone Continent<br />
(eerder Laurazië en Baltica nu<br />
respectievelijk Noord Amerika en<br />
Scandinavië), als gevolg van de<br />
Variscische of Hercynische orogenese<br />
(Afb.1). De Alpiene vorming<br />
kwam later (Afb.2).<br />
Na het Krijt kwam er een nieuwe<br />
periode van orogenese aan; de<br />
Alpiene orogenese. Deze werd<br />
veroorzaakt doordat Afrika en<br />
India noordwaarts naar Eurazië<br />
bewogen.<br />
De Thetys Oceaan was, vooral in<br />
het westelijke gedeelte tussen<br />
Iberia (Spanje en Portugal) en<br />
Marokko, slechts van bescheiden<br />
afmetingen. Echter naar het<br />
oosten toe verbreedde de oceaan<br />
zich zeer sterk. In de loop van het<br />
Krijt veranderde de beweging van<br />
Afrika en werd de afstand tussen<br />
21
22<br />
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE<br />
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)<br />
Alpien gebergte in Noord Italië.<br />
Europa en Afrika kleiner. Vervolgens<br />
botsten de twee continenten<br />
in de loop van het Tertiair tegen<br />
elkaar. De gesteenten van de<br />
randen van de twee continenten<br />
werden verfrommeld (geplooid)<br />
en er werden lappen gesteenten,<br />
voornamelijk van het Afrikaanse<br />
continent naar het noorden<br />
over de gesteenten van Europa<br />
geschoven. Soms over enkele<br />
honderden kilometers. De Alpen<br />
zijn een schoolvoorbeeld van een<br />
gebergte dat opgebouwd is uit<br />
dekbladen.<br />
Jonge gebergten<br />
In de kuststreken van deze zee<br />
liggen de grote gebergten van<br />
zuidelijk Europa en noordelijk<br />
Afrika; de Alpen en het Atlas<br />
gebergte. Het zijn jonge gebergten<br />
met steile hellingen, grote<br />
hoogten en een sterk reliëf. Deze<br />
gebergten zijn geologisch gezien<br />
zeer kort geleden ontstaan. In de<br />
loop van het midden en jongere<br />
deel van het tertiair werden langgerekte<br />
stroken van de aardkorst<br />
sterk verplooid en ontstond<br />
een gordel van gebergten.<br />
Deze is te volgen van Gibraltar<br />
tot in Indonesië. Dit is de Alpine<br />
gebergte vormende fase, ofwel<br />
de Alpiene Orogonese, waarbij de<br />
Alpiene gebergtegordels werden<br />
gevormd. De Alpen konden dus<br />
ontstaan toen de continentale<br />
massa’s van Afrika en Europa<br />
tegen elkaar aan gebotst waren<br />
en de Tethys Oceaan was verdwenen.<br />
Thetys oceaan verdwenen?<br />
Als de Tethys Oceaan is verdwenen<br />
wat moeten we dan met de<br />
Middellandse Zee? Is de bodem<br />
van de Middellandse zee een rest<br />
van de Tethys? Als we inderdaad<br />
moeten concluderen dat er in<br />
grote delen van de Middellandse<br />
zee nog resten van de Tethys<br />
Oceaan bestaan, dan zouden<br />
Afrika en Europa dus nog niet met<br />
elkaar in botsing zijn gekomen.<br />
De grote vraag is dan hoe het<br />
mogelijk is dat er zowel in Zuid<br />
Europa als in Noord Afrika toch<br />
zulke uitgebreide plooiinggebergten<br />
hebben kunnen ontstaan.<br />
Deze zijn duidelijk het resultaat<br />
van enorme samendrukkende<br />
krachten van het continent.<br />
Daarbij zijn de gebergteketens<br />
door het gehele gebied<br />
23
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE<br />
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)<br />
te volgen, ondanks de tussenliggende<br />
oceaanbodem.<br />
oplossing<br />
Een deel van de oplossing werd<br />
gevonden door het onderzoek<br />
aan de oceaanbodem van de<br />
westelijke Middellandse Zee. Er<br />
werden in de Zee van Alboran<br />
en de Tyrrheense Zee absolute<br />
ouderdommen gevonden van ten<br />
hoogste 15 miljoen jaar. Deze<br />
oceanische bodem is dus van<br />
zeer jonge leeftijd en vele miljoenen<br />
jaren na de vorming van<br />
de Alpiene gebergten ontstaan.<br />
Aangenomen mag worden dat in<br />
de loop van het Eoceen (55,8-<br />
33,9 milj. jaar) Afrika en Europa<br />
tegen elkaar aan lagen en dat de<br />
continentale aardkorst van het<br />
westelijke Middellandse Zee gebied<br />
gewoon heeft doorgelopen<br />
van Afrika naar Europa. Tot in<br />
het begin van het Mioceen (23<br />
milj. jaar) was het gebied één<br />
aaneengesloten continentaal gebied<br />
met gebergten en eilandreeksen<br />
met ondiepe zeeën. De<br />
westelijke Middellandse zee is<br />
in zijn huidige vorm en uitbreiding<br />
pas in het midden van het<br />
Mioceen (15 milj. jaar) ontstaan<br />
doordat er in het continent gaten<br />
gevallen zijn. Stukken continentale<br />
aardkorst zakten langs breuken<br />
weg. Langs de breuken<br />
welde basaltisch magma naar<br />
24<br />
Uitbarsting van de Etna op Sicilië.<br />
boven, het wegzakkende continent<br />
bedekkend en opsmeltend.<br />
Grote vulkanen<br />
Op de bodem van onder meer de<br />
Tyrreense Zee tussen Corsica,<br />
Sardinië en Italië staan grote<br />
vulkanen, die tot op de dag van<br />
vandaag massa’s basalt over de<br />
zeebodem uitspreiden.<br />
De zeebodem tussen Afrika en<br />
Turkije bestaat uit oceanische<br />
aardkorstgesteenten en is nog<br />
een rest van de Tethys bodem.<br />
Er zijn ouderdommen gevonden<br />
van rond de 150 miljoen jaar.<br />
Afrika en Europa zijn in dit deel<br />
van het Middellandse Zeegebied<br />
dus nog niet met elkaar in<br />
botsing gekomen.<br />
De Rode Zee<br />
Een groot stuk van het noordoostelijk<br />
deel van de Afrikaanse<br />
plaat is afgebroken. Dit brokstuk<br />
is het huidige Saoedi-Arabië. De<br />
breuk waarlangs het Arabische<br />
stuk van het Afrikaanse conti-<br />
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE<br />
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)<br />
nent is afgebroken is duidelijk<br />
zichtbaar, het is de Rode Zee.<br />
De Rode Zee is ontstaan door<br />
de afscheiding van het Arabische<br />
blok, het is een echte oceaan met<br />
basalt vulkanen op de bodem.<br />
Het Arabische blok is ten opzichte<br />
van Afrika over een afstand van<br />
rond de 400 km noordwaarts<br />
verschoven. De beweging gaat<br />
op het ogenblik nog altijd door,<br />
met een snelheid van vele centimeters<br />
per jaar. Het Arabische<br />
De breuk waarlangs het Arabische<br />
stuk van het Afrikaanse continent<br />
is afgebroken is duidelijk zichtbaar.<br />
blok beweegt zich langs de grote<br />
breuk door de Jordaan-vallei, ook<br />
de Rode Zee wordt steeds breder.<br />
Aan de voorzijde van het Arabisch<br />
blok zijn als een boeggolf een<br />
groot aantal gebergten ontstaan;<br />
de bergen van Koerdistan, het<br />
Zagros-gebergte en het Kohrundgebergte<br />
aan de noordoostelijke<br />
oever van de Perzische golf.<br />
Beweging<br />
Turkije beweegt zich naar het<br />
westen. De beweging gaat langs<br />
twee breuken. De Anatolische<br />
breuk, deze loopt dicht langs de<br />
kust van de Zwarte zee en de<br />
zuidelijke breuk, deze loopt zuidwestwaarts<br />
en verdwijnt aan de<br />
kust van Silicië in zee. Een deel<br />
van deze beweging verklaart de<br />
vele aardbevingen in deze streek<br />
van Turkije en Griekenland. Griekenland<br />
wordt in elkaar gedrukt<br />
door de plaat van Turkije.<br />
De Afrikaanse Slenk<br />
Het Arabische blok is niet het<br />
enige grote fragment dat van de<br />
Afrikaanse plaat is afgebroken.<br />
Een groot stuk van het oosten<br />
van het continent is ook bezig<br />
om een eigen continentaal deel<br />
te vormen. De grote Afrikaanse<br />
Slenk is de plaats waar Oost<br />
Afrika bezig is af te breken. In<br />
een apart artikel zal ik daar op<br />
terug komen.<br />
25
26<br />
Voor alle top mineralen<br />
Utrechtsestraat 79 ● 1017 VJ Amsterdam<br />
Tel.: 020 - 330 02 34 ● Fax: 020 - 330 04 04<br />
blitskey@hetnet.nl<br />
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE<br />
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)<br />
Terug naar de Middellandse Zee.<br />
We weten dat de zeeniveaus door<br />
de tijden heen en door klimaatverandering<br />
enorm varieerden,<br />
zo ook de Middellandse zee. Deze<br />
zee heeft verscheidene perioden<br />
gekend waarin het gebied droog<br />
heeft gelegen.<br />
Woestijnklimaat<br />
Het mag ongelooflijk klinken maar<br />
nog maar 5 miljoen jaar geleden<br />
was het Mediterrane gebied een<br />
diepe depressie in het aardoppervlak.<br />
De bodem lag rond de 3 km<br />
diepte. In dit gebied heerste een<br />
woestijnklimaat, (over klimaatverandering<br />
gesproken). De grote<br />
rivieren van Europa en Afrika<br />
stortten zich in indrukwekkende<br />
cascaden van de continentrand<br />
af naar beneden. In de gloeiende<br />
hete oven op de vloer van de<br />
depressie verdampte een groot<br />
gedeelte van het water en zo<br />
ontstonden er uitgestrekte zoutmeren.<br />
Straat van Gibraltar<br />
Toen opende zich de Straat van<br />
Gibraltar en met de grootste<br />
waterval aller tijden werd het<br />
bekken in korte tijd, mogelijk<br />
binnen een eeuw, met water<br />
gevuld. Deze cyclus; Vulling van<br />
de Middellandse Zeedepressie;<br />
Afsluiting van die ingang bij<br />
Gibraltar; Weer uitdroging door<br />
de verdamping en daardoor<br />
vorming van uitgebreide zoutafzettingen,<br />
heeft zich in de loop<br />
van het Mioceen rond tienmaal<br />
herhaald. De sedimenten op de<br />
bodem van de Middellandse Zee<br />
geven een verslag van deze gebeurtenissen.<br />
Dolomiet, gips,<br />
steenzout en lagen fossielen die<br />
aantonen dat het water steeds<br />
zouter werd.<br />
De Glomar challenger<br />
Het boek van K.J. Hsü, 'The Mediterranean<br />
was a desert: a voyage<br />
of the Glomar Challenger' is niet<br />
alleen een reconstructie van de<br />
geschiedenis van het Middellandse<br />
zeebekken gedurende het<br />
jongere Tertiair en het Kwartair.<br />
Het onderzoek met de Glomar<br />
Challenger mag met recht gelden<br />
als avontuurlijk pionierswerk in<br />
de geologie. Dit schip kon een<br />
boorstang in een waterdiepte<br />
van 7 kilometer laten zakken en<br />
van daar meer dan 1700 meter<br />
boren in het sediment en de<br />
rotsen van de zeebodem. De<br />
Challenger maakte 96 reizen over<br />
de gehele wereld en boorde op<br />
624 plaatsen in de zeebodem.<br />
Dat de Middellandse zee zoveel<br />
te vertellen heeft is een echte<br />
eye opener geworden, waar nog<br />
veel meer over te vertellen is.<br />
Fred Otto<br />
27
TiJDSchRiFTENBEhEER DHr. G. H. A. JANsseN<br />
MiNERAliEN WElT - DEEl 2, 2010<br />
Neuer geopark in Deutschland. Tussen Hochsauerland<br />
und Hessischer Senke is in februari 2010 een<br />
nieuw Nationaal Geopark geopend.<br />
Zie: www.geopark-grenzwelten.de<br />
Fosfaat paragenese, Windhahn, Siegerland, ten zuidwesten<br />
van de stad Siegen. In de gangen van de oude<br />
ijzermijnen, waar vooral carbonaat- en sulfaatertsen<br />
voorkomen, zijn interessante fosfaatmineralen waargenomen.<br />
Er worden foto’s van de omgeving en van<br />
mooie ijzermineralen getoond.<br />
Nieuwe mineralen uit de groeve mark bij Essershausen<br />
in de Taunus. De gevonden mineralen zijn van<br />
uitmuntende kwaliteit. Opaal (hyaliet), beraunit, covellin<br />
en markasiet. Mooie groene libetheniet kristallen.<br />
Nieuwe mineralen in 200. Er zijn 60 mineralen beschreven.<br />
Begin dit jaar zijn er mineralen in Marokko<br />
en Namibië gevonden. In dit artikel worden mineralen<br />
van de ivanyukiet groep beschreven. Sommigen kunnen<br />
als katalysator of moleculairzeef voor de scheiding<br />
van gassen worden toegepast.<br />
Laumoniet uit melk, Neder Oostenrijk.<br />
Vivianiet uit bolivia en peru. Mooie groene tot blauwe<br />
kristallen van 7 cm groot worden getoond. Deze<br />
zijn ontdekt bij de stad Morococulu.<br />
bijzondere mineraalsoorten uit de eifel. Obertiit,<br />
roedderiet, rondorfiet, liebauit, cupvorivait. Kleine<br />
deeltjes uit Bellenberg en Sattelberg.<br />
Nieuwe vondsten uit het land salzburg. In een<br />
omvangrijk artikel wordt een reis naar de plaatsen<br />
in de bergen beschreven. Hier zijn een groot aantal<br />
mineralen waargenomen en gewonnen. O.a. kleine en<br />
grote Sphenkristallen.<br />
Aeschynit uit de breuk Rauris, Hohe Tauern.<br />
een interessante kwartsvondst van 12 cm in het<br />
Voralgebergte.<br />
marokko. Een doorschijnend paarse erythrin-kristal<br />
van 2,6 cm groot en cobaltcalciet. Zowel uit dagbouw<br />
als mijnbouw.<br />
mineralen uit Kaokoveld, Namibië. Wulfeniet, shattuckiet,<br />
mottramiet, dioptaas<br />
Agaathoek. Zie: www.agateworld.co.uk.<br />
MiNERAliEN WElT - DEEl 3, 2010<br />
een impressie van de beurs van Loerrach. Zie:<br />
www.euromin.de.<br />
penrosiet (Ni.Co.Cu) Se2. Van de groeve Fischerbacherwerk<br />
Siegerland. Nieuwe mineralenvondsten uit<br />
de groeve Dorothea in Landeskrone en uit de groeve<br />
Clausthal-Zellerfeld in de Oberharz. Het zijn kleine<br />
kristallen van enige millimeters zoals devillin, pyromophiet,<br />
pyriet, chalkopyriet, en brochaniet. De geschiedenis<br />
wordt toegelicht.<br />
De wereldberoemde kwikzilver en cinnabariet uit<br />
28<br />
een mijn in Slovenie ten westen van Lubijana. De geologie<br />
wordt beschreven. Het ontstaan wordt verklaard.<br />
Uit ultrabasische gesteente stijgt kwikdamp (Hg) op<br />
met een kookpunt van 356,6˚C. Hogerop condenseert<br />
dit en reageert met zwavel (S) tot HgS. Foto’s van<br />
mooie wijnrode cinnabariet kristallen van 2,3x1,8 cm.<br />
Valcano, vindplaats van nieuwe en zeldzame<br />
mineralen. Valcano ligt met nog zes andere eilanden<br />
in de Tyrrhernische zee voor de westkust van Italië.<br />
Tot diezelfde eilanden behoort Stromboli met diverse<br />
kraters. De geologie wordt verklaard. Er is een boog<br />
van 140 Km van west naar oost. Deze boog is ontstaan<br />
door de botsing van de Siziliaanse korst met de plaat<br />
van de Ionische zee. Valcano is 120000 jaren oud. Er<br />
zijn zeldzame en bijzondere mineralen ontdekt. Salmiak,<br />
molysiet en veel sulfiden en sulfaten. Er worden<br />
68 mineralen vermeld met soms bijzondere combinaties<br />
van elementen.<br />
Uranium mineralen uit Victoria, Australië. In het<br />
zuiden van Australië werd een granietgroeve ontdekt.<br />
Het splitgraniet en het gebroken graniet wordt in de<br />
wegenbouw toegepast. Een geoloog mat een hoge<br />
stralingsdichtheid, maar het uraangehalte is 64 ppm te<br />
laag om economisch te winnen. Het is een bijzondere<br />
vindplaats van uraniummineralen zoals bijv. mooie<br />
groene doorzichtige torberiet.<br />
Nieuwe vondsten van sulfaat mineralen uit peru.<br />
Er worden mooie violetgekleurde coquimbit en roodbruine<br />
roemeriet ontdekt.<br />
Vondsten van bergkristal en titaniet in een steile<br />
bergwand op het Groszglockner-massief.<br />
Nieuwe vondsten uit pegmatieten van het<br />
strzegomgebied in polen. Foto’ van mooi gekleurde<br />
fluorieten, beryl en morionkristallen van 50x50 cm.<br />
Zie: www.mindat.org/article.php/561/<br />
Achatmagazin.<br />
MiNERAliEN WElT - DEEl 4, 2010<br />
Koper en kopermineralen en de betekenis hiervan<br />
voor de mensen in de bronstijd.<br />
Chalkoalumiet witte tot kleurloze platte kristallen uit<br />
het Siegerland.<br />
De paragenese van ijzerfosfaat uit de groeve<br />
Clara. De laatste 30 jaren is door verschillende verzamelaars<br />
ijzerfosfaat gevonden. Deze paragenese<br />
wordt waargenomen in barietgangen in het Nordfeld.<br />
De begeleiders zijn kwarts, fluoriet en goethiet.<br />
IJzerfosfaat wordt relatief zelden gevonden doordat het<br />
in nauwe holtes voorkomt. Een typische opbouw wordt<br />
getoond. In de kern donkergroene dufreniet. In het<br />
midden kidwelliet. De buitenkant is geel door oxidaties.<br />
Foto’s van mooie zachtgekleurde groene mineralen. Zie<br />
over paragenese: www.rbmineral.de/paragen.htm.<br />
blauwe schoonheden. Jeremejewiel, mooie blauwe<br />
mineralen van 4x4 cm uit Namibië.<br />
TiJDSchRiFTENBEhEER DHr. G. H. A. JANsseN<br />
Arisiet, een nieuw mineraal NaLa2(F2CO3)(CO3)<br />
2). La behoort tot de zeldzame aarden. Kleur beigegeel<br />
tot heel citroengeel tot rose. Gevonden in Namibië.<br />
Klinoklas gevonden in Tsumeb.<br />
mineralen uit de omgeving van pfitscher Jochs,<br />
Zuid Tirol op de grens met Italië. In een omvangrijk<br />
artikel worden vindplaatsen van een groot aantal<br />
mineralen besproken. Op een kaart worden de plaatsen<br />
aangegeven. De mineralen bevinden zich op 1850<br />
m hoogte. De toegangsweg naar de pas is vermeld.<br />
Een aantal pagina’s is gewijd aan de vorming van de<br />
mineralen en de geologie. Anilith, djutliet, digenit en<br />
nog 37 andere mineralen worden ten tonele gevoerd.<br />
De kwartsgangen van sierck-les-bains in noordoost<br />
Frankrijk. In deze omgeving komt hoofdzakelijk<br />
kalksteen voor. In het stadje komen gesteenten voor<br />
uit het Rijnse Schieferbergen. In de kwartsgangen kan<br />
men interessante mineralen vinden. De geologie wordt<br />
beschreven en de kwartsmineralen getoond.<br />
Nifontoviet uit mexico. Behalve nifontoviet worden<br />
danburiet-, calciet- en citrienkristallen bij of in de mijn<br />
van Charcas gevonden. Tegenwoordig worden groene<br />
bakeriet en datolieth ontdekt. Velen bevatten borium.<br />
Op 600 m diepte wordt Zn-(Pb-Ag-Cu) gedolven.<br />
Zie: www.matsminerals.com.<br />
Nieuwe mineralen. 14 Mineralen zijn geanalyseerd op<br />
chemische samenstelling en karakteristieke dimensies.<br />
Deze mineralen komen voor in Australië en Canada.<br />
Agaattijdschrift. 23 cm brede Jaspis uit Marokko.<br />
Agaten uit vulkanische gesteente en sediment gesteente<br />
komen over het algemeen voor, maar nu zijn<br />
in Duitsland agaten gevonden, die in hydrothermische<br />
gangen en gesteenten zijn ontstaan.<br />
GEA - NR. 4, DEcEMBER 2009<br />
Wieliczka, de zoutparel van europa. Deze plaats<br />
ligt in zuid Polen, 12 km ten zuidoosten van Krakow.<br />
Hier bevindt zich de oudste zoutmijn van Europa. Sinds<br />
de Middeleeuwen wordt hier mijnbouw uitgevoerd.<br />
Haliet kristallen van 80 cm worden vermeld. Het artikel<br />
wordt toegelicht met fraaie foto’s hoe vroeger de mijnbouw<br />
is bedreven. De geologie wordt verklaard aan de<br />
hand van een kaart, waarop de kalksteen uit de Boven<br />
Jura wordt getoond. Tevens wordt de mineralogie beschreven.<br />
Groeve in de Dellen (Eifel) deel II, Dellen bij Mendig.<br />
Deze plaats is de belangrijkste vindplaats van haeuyn,<br />
een blauw mineraal, behorende tot de sodalietgroep.<br />
In dit gebied worden ook sanidinieten gevonden. Foto’s<br />
van mooie mineralen.<br />
schinderhannes bartelsi. De rover van de Hunsrückzee.<br />
400 Miljoen jaren geleden was hier een zee. Van<br />
deze 10 cm grote geleedpotige zijn fossielen gevonden<br />
en geprepareerd. Het fossiel wordt in Mainz bewaard.<br />
Ontstaansgeschiedenis van de steenkoolwinning<br />
in Nederland. De meeste aandacht gaat uit naar<br />
de particuliere mijnen, zoals de Willem-Sophia en de<br />
Oranje-Nassau. Beelden van gebouwen en installaties.<br />
De Staatsmijnen zijn in 1899 met de steenkoolwinning<br />
gestart.<br />
posters in de Aardwetenschappen. Er wordt beschreven<br />
hoe de opbouw moet zijn om de aandacht te<br />
trekken en de informatie over te dragen.<br />
Fossielen prepareren en sieraden maken. Zie:<br />
www.fossielenensieraden.nl.<br />
Hambach, bruinkoolgroeve in het mioceen van<br />
Nordrhein-Westfalen ten oosten van Limburg.<br />
Bruinkool werd in het begin als mijnbouw gewonnen,<br />
maar vanaf het begin van de 20e eeuw in dagbouw. In<br />
1984 is een concessie van 8500 ha verleend. De geologie<br />
wordt verklaard en foto’s van fossielen worden<br />
getoond. Zie:www.rwe.com.<br />
GEA - NR. 2, JUNi 2010<br />
maan afkomstig diep uit de Aarde? Vóór de<br />
Apollomissies naar de Maan in 1969 waren er twee hypothesen.<br />
Het invangmodel en het tweelingenmodel.<br />
Maar de analyses van de meegebrachte stenen kwamen<br />
niet overeen met de door de modellen voorspelde<br />
eigenschappen. Men heeft een nieuw model bedacht:<br />
grote botsing. De maanstenen bestaan uit silicaten met<br />
weinig ijzer, zoals het model voorspelde, maar de zuurstof<br />
isotopen gooiden roet in het eten. De alternatieve<br />
hypothese is nucleaire georeactor op de grens van de<br />
aardkern en mantel. Een interessant artikel. Zie boek,<br />
'Hoe werkt de Aarde'.<br />
De mars expeditie in Utah. Simulatie van een verblijf<br />
op Mars.<br />
Archeoseismologie. Reconstructie van historische<br />
aardbevingen. De relatie tussen de kracht van de beving<br />
en de gevolgen aan het oppervlak is moeilijk te<br />
bepalen. De schaal van Richter en ook de Moment<br />
Magnitude meten de intensiteit, maar niet de schade<br />
op de grond. De Mercalli schaal heeft een verband met<br />
de schade aan het oppervlak. De Archeoseismologie<br />
probeert een verband te leggen tussen schade in het<br />
verleden en metingen die nu aan resten mogelijk zijn.<br />
eklogiet. Bestaande uit granaat en clinopyroxenen.<br />
Ze zijn mooi met frisgroen en roodbruine mineralen.<br />
Ze worden gevormd op 35 tot 100 km diepte bij zeer<br />
hoge druk.<br />
De eklogiet uit Haren Groningen. Waar komt hij<br />
vandaan? Uit Scandinavie, westelijk van het Baltische<br />
Schild. De samenstelling van deze steen wordt beschreven.<br />
Granaat is meestal aanwezig.<br />
brimham rocks, Yorkshire. Ze zijn in het Boven-<br />
Carboon afgezet. Rivieren hebben er een dik pakket<br />
zand en grind neergelegd. Hieruit is het zandsteenpakket<br />
ontstaan. Door erosie van water en wind zijn<br />
de profielen ontstaan. Zie: www.brimhamrocks.co.uk.<br />
29
TiJDSchRiFTENBEhEER DHr. G. H. A. JANsseN TiJDSchRiFTENBEhEER DHr. G. H. A. JANsseN<br />
GRoNDBooR & hAMER - NR. 6, 2009<br />
Deze uitgave is in zijn geheel aan aardkundige<br />
excursiepunten in Noord-brabant gewijd.<br />
Bedafse Bergen bij de gemeente Uden. Stuifzand-<br />
gebied met opgestoven landduinen. De Peelrandbreuk<br />
en het Sint Annabosch. Dit bos telt maar liefst 280<br />
plantensoorten.<br />
peelrandbreuk en maashorst. Ten westen van Uden<br />
is een aantal meters hoge steile rand in het landschap,<br />
de Peelrandbreuk. Deze rand is ontstaan door het uit<br />
elkaar bewegen van de West-Europese aardkorst.<br />
De Dommel. Tussen Geldrop in het zuidoosten en<br />
Boxtel in het noordwesten ligt het Dommeldal. Dit is<br />
een gebied met dek- en stuifzandgebieden. Op vele<br />
plaatsen zijn nog sedimentatieprocessen actief.<br />
De Kampina en Oisterwijkse bossen en vennen.<br />
Wat er is te zien en wat er wordt getoond is op een<br />
geomorfologische kaart waar te nemen. De belangrijkste<br />
aardkundige processen begonnen 30000 jaar<br />
geleden. Toen was er een koud en droog klimaat. De<br />
bodem was permanent bevroren. 15000 Jaar later<br />
verdween de permanente vorst uit de ondergrond en<br />
ontstonden lange dekzandpakketten.<br />
De brabantse wal, bij Woensdrecht en bergen op<br />
Zoom. De steile rand bestaat uit een 30 km lange en<br />
25 m hoge helling. In deze helling komen getijdenafzetting<br />
van 1,8 miljoen jaar geleden voor. Het is de<br />
oudste wal uit het Kwartair.<br />
Groeve boudewijn. In deze groeve ten oosten van<br />
Ossendrecht komen geologisch zeer oude- en jonge<br />
afzettingen voor, gescheiden door erosiefases.<br />
De biesbosch. Zie: www.biesboschmuseum.nl. De<br />
drie aardkundige landschappen. Onderin het Middeleeuwse<br />
ontgonnen rivierengebied. Daar bovenop<br />
een zoetwatergetijden delta en slikken. Op de bodem<br />
bevinden zich nu ooibos en rietvelden. Oorspronkelijk<br />
was dit gebied een polder in de 14e eeuw maar de<br />
dijkdoorbraken in 1421 en 1424 veranderden het<br />
gebied en ook de loop van de Merwede.<br />
De brabantse peel. De Peelvennen bestaan uit moerasgebieden,<br />
die de resten vormen van een zeer uitgestrekt<br />
hoogveengebied. De vorming van veen en<br />
hoogveen wordt verklaard. Zie: www.aardkunde.nl.<br />
Alle artikelen worden toegelicht met goede kaarten,<br />
foto’s en tekeningen van de geologische structuren en<br />
grond- en bodemsoorten.<br />
GRoNDBooR & hAMER - NR. 2, 2010<br />
Geologisch onderzoek in het rijsterbos in<br />
zuidwest Friesland. De beschrijving van de<br />
diverse lagen in deze afgraving en het verband<br />
met elders gevonden zanden, zoals bij Usselo<br />
met vergelijkbaar samenstelling 150 km oostelijk.<br />
Een ander onderdeel handelt over zwerfsteenin-<br />
30<br />
houd. Een boeiende goed geschreven uiteenzetting.<br />
Zeer oude miljoenpoot. Het 425 miljoen jaar oude<br />
fossiel is in Schotland bij de stad Stonehaven aan het<br />
strand opgegraven.<br />
Witte rapakivi. Dit is een speciaal soort graniet,<br />
filipstadgraniet. Het bestaat uit kwarts, orthoklaas en<br />
oligoklaas. Deze liggen als schijven met een diameter<br />
van 2 tot 3 cm in het basismateriaal. Een tekening van<br />
dit soort graniet is aanwezig<br />
bontzandsteen, meer dan alleen een rode zandsteen.<br />
Bontzandsteen is tijdens het Trias afgezet in<br />
een bekken, dat grote delen van Midden-Europa omvatte.<br />
Het bekken lag toen op de breedtegraad die nu<br />
Noord-Afrika is. De rode kleur is ontstaan door hematiet<br />
dat op de korrels is neergeslagen. Bontzandsteen<br />
komt voor in drie soorten met elk zijn eigen karakteristieke<br />
eigenschappen.<br />
smeltwaterafzettingen, ontsloten bij de ecopassage<br />
bij elst. Om het geheel te kunnen<br />
ondersteunen zijn 40 betonnen palen gefabriceerd.<br />
Eerst werden er gaten geboord in het zand, toen<br />
werd er cement gestort. Het cement is in het zand<br />
getrokken, waardoor het zand nu vastzit aan de palen.<br />
In het zand zijn prachtige sedimentaire structuren<br />
te zien.<br />
FAcETTEN - NR. 3, JUNi 2010<br />
Kometen brachten weinig water naar de Aarde.<br />
Water en vluchtige stoffen kwamen 4,568 miljard geleden<br />
niet voor op de Aarde. Die stoffen kwamen 26<br />
miljoen jaren later bij een botsing van een object zo<br />
groot als Mars. Uit verschillende vormen van zilver<br />
heeft men de ontstaansgeschiedenis van onze planeet<br />
kunnen verklaren.<br />
spanje rijk aan mineralen. Een reisverslag naar<br />
vindplaatsen in Spanje. Er worden 18 vindplaatsen beschreven.<br />
Behalve aan mineralen wordt ook aandacht<br />
besteed aan natuur en cultuur.<br />
Het uitbarsten van nog drie IJslandse vulkanen.<br />
Wetenschappers maakten een tijdlijn van 205 uitbarstingen<br />
in de afgelopen 1100 jaar en ontdekten<br />
een cyclus. Men verwacht de komende 50 jaar meer<br />
activiteit.<br />
mineralen zoeken in Griekenland. Sinds begin 2010<br />
is het Griekse eiland Serifos geologisch beschermd<br />
gebied. Zoeken naar mineralen is hier verboden.<br />
effecten van IJslandse vulkanen op Nederland.<br />
In 1783 zorgden zware vulkaanuitbarstingen uit hetzelfde<br />
gebied als nu voor zwaveldampen boven noord<br />
Nederland met gevolgen voor de gezondheid en aantasting<br />
van metalen.<br />
sporen van een reuze schorpioen ontdekt in<br />
Schotland.<br />
De zoogdieren zijn mede door het uitsterven van vissen<br />
ontwikkeld.<br />
GEoDE - NR. 3, MEi-JUNi 2010<br />
Hoe heet was onze Aarde in het begin? Aan<br />
de basis van de wetenschappelijke discussie liggen<br />
twee bewijsstukken. Oeroude stenen en nog oudere<br />
mineraalkorreltjes. De oudste steensoort (4 miljard<br />
jaar) is acastagneiss. Een oudere steen is nooit<br />
gevonden. De vroege Aarde was dus 500 miljoen<br />
jaar een magmazee. Er zijn echter zirkonen die 4,4<br />
miljard jaar oud zijn. De Aarde moet dus genoeg<br />
zijn afgekoeld om de deeltjes te laten stollen. Hafnium<br />
speelt een belangrijke rol bij de verklaring voor de<br />
scheiding tussen aardkorst en aardmantel.<br />
Antimoon (Sb). Een metalloide, een element dat voor<br />
wat betreft de eigenschappen tussen metalen en niet<br />
metalen in zit. In gedegen vorm komt het nauwelijks<br />
voor. Meestal is antimoon aan zwavel gebonden,<br />
Antimoniet Sb2S3. Het wordt in China, Roemenië en<br />
Bolivia gedolven. Het is een belangrijke stof voor de<br />
moderne elektronica.<br />
DE STEENBEWERKER, JUNi 2010<br />
Verslag van een excursie naar Idar-Oberstein.<br />
De interessantste vindplaatsen zijn bezocht. Op een<br />
akker in Freisen zijn stukken agaat gevonden. Een<br />
andere mogelijkheid was een akker bij Gottschied,<br />
maar deze was ingezaaid. In Bruchweiler op een<br />
afvalhoop van een slijper was volop keuze. De beste<br />
vindplaats was de steengroeve bij Langenthal,<br />
N i E U W E l E D E N<br />
daar had men een stuk rots met een explosie laten<br />
springen. Hier zijn hele mooie stenen gevonden.<br />
Vormen van kwarts. Bij een temperatuur lager<br />
dan 573˚C wordt laagkwarts gevormd (trigonaal).<br />
Bij een temperatuur hoger dan 573˚C en lager dan<br />
870˚C wordt hoogkwarts (hexagonaal) gevormd.<br />
Bij temperaturen hoger dan 870˚C wordt tridymiet<br />
gevormd en bij temperaturen hoger dan 1470˚C wordt<br />
cristobaliet gevormd. De 10 soorten kwarts worden<br />
beschreven.<br />
STEENGoED, NR. 3, 2009-2010<br />
Verslag van de excursie naar de eifel. Bij de<br />
groeve "De Dellen" in Rothenber zijn enige deeltjes<br />
Hauyn gevonden van 2 tot 3 mm en een stukje van<br />
4 mm.<br />
Bij de kloofgroeve Nickenicher Weinberg en Hummerich<br />
was weinig te vinden. In de groeve Rauech<br />
naar fossielen gezocht. Bij Bauschberg is vulkanisch<br />
gesteenten.<br />
Geologische excursie naar de Oost-eifel. Het<br />
vulkanisme begon 500.000 jaar geleden. De laatste<br />
en hevigste eruptie vond plaats 12.900 jaar geleden.<br />
Hierbij ontstond de Laacher See. De afzettingen van<br />
dit meer zijn goed bewaard gebleven, hierdoor kan<br />
men de eruptie nu reconstrueren.<br />
Dhr. p.C. Jansen<br />
Eckeharthof 2, 1064 NN Amsterdam, tel. 020-4470162<br />
Dhr. H. Doesburg<br />
Boeierlaan 12, 1503 JV Zaandam, tel. 075-6156024<br />
A D R E S W i J Z i G i N G E N<br />
mevr. H. Leeflang<br />
van: Bovenlandsestraat 43, 1441 NW Purmerend<br />
naar: Domheldercamerastraat 13, 1447 ZP Purmerend<br />
mevr. K. Kees<br />
van: van Houtstraat 40, 6021 AV Budel<br />
naar: Doddendaal 128, 1082 XZ Amsterdam<br />
31
Het verenigingsblad van <strong>Amathysta</strong> verschijnt 4 maal per jaar.<br />
oplage: 265 stuks<br />
Redactieadres: Oosteinde 66, 1531 KE Wormer<br />
Advertenties: 1/2 pag. 15,00, 1/1 pag. 27,50 per jaar<br />
Opgeven van advertenties aan het secretariaat <strong>Amathysta</strong>,<br />
Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, 075-6424295, erzsimolnar@online.nl<br />
contributie: Leden vanaf 18 jaar incl. partner: 15,00 p.j.<br />
Jeugdleden van 15 t/m 17 jaar: 7,00 p.j.<br />
Eenmalig inschrijfgeld van: 2,50<br />
Donateurbijdrage: Tenminste 7,50 p.j.<br />
Postgiro rek.nr.: 2275190, t.n.v Koninklijke Vereniging <strong>Amathysta</strong><br />
Aan- en afmelden van leden, uitsluitend bij de ledenadministratie,<br />
<strong>Amathysta</strong>, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, erzsimolnar@online.nl.<br />
Drukwerk: Stuba Grafische Producties, Wormerveer<br />
Voorpagina: Geode met calciet op amethyst.<br />
Vindplaat: Steinbruch Juchem in het<br />
Fischbachtal, Duitsland.<br />
Collectie: E. Kaspers<br />
Fotografie: X.E. Kaspers<br />
32<br />
(dinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 18.00 uur)<br />
van Baerlestraat 77 hs<br />
1071 AS Amsterdam<br />
Tel.: 020 - 671 93 64<br />
Mob.: 06 - 15 345 308<br />
E-mail: terrai@online.nl<br />
Zie ook mijn webwinkel:<br />
http://het-steentje.marktplaza.nl
Het aangewezen adres voor<br />
al uw handelsdrukwerk<br />
huisstijlen • flyers • brochures<br />
verpakkingen • showkaarten<br />
Uw familiedrukwerk<br />
geboortekaartjes • trouwkaarten<br />
eigen ontwerpen<br />
En natuurlijk voor uw<br />
websites • beursstands<br />
autobelettering • reclameborden<br />
vlaggen • etc.<br />
Industrieweg 44 | 1521 NE Wormerveer<br />
T 075 621 48 65 | F 075 621 81 51<br />
E info@drukkerijstuba.nl | I www.drukkerijstuba.nl