Clubblad 135 - Amathysta

Redactieadres
E. Molnár
Oosteinde 66
1531 KE Wormer
DRUKWERK
J A A R G A N G 4 0 • N R . 1 3 5 • S E P T E M B E R 2 0 1 0

Het verenigingsblad van Amathysta verschijnt 4 maal per jaar.
oplage: 265 stuks
Redactieadres: Oosteinde 66, 1531 KE Wormer
Advertenties: 1/2 pag. 15,00, 1/1 pag. 27,50 per jaar
Opgeven van advertenties aan het secretariaat Amathysta,
Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, 075-6424295, erzsimolnar@online.nl
contributie: Leden vanaf 18 jaar incl. partner: 15,00 p.j.
Jeugdleden van 15 t/m 17 jaar: 7,00 p.j.
Eenmalig inschrijfgeld van: 2,50
Donateurbijdrage: Tenminste 7,50 p.j.
Postgiro rek.nr.: 2275190, t.n.v Koninklijke Vereniging Amathysta
Aan- en afmelden van leden, uitsluitend bij de ledenadministratie,
Amathysta, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, erzsimolnar@online.nl.
Drukwerk: Stuba Grafische Producties, Wormerveer
Voorpagina: Geode met calciet op amethyst.
Vindplaat: Steinbruch Juchem in het
Fischbachtal, Duitsland.
Collectie: E. Kaspers
Fotografie: X.E. Kaspers
Zie ook mijn webwinkel:
http://het-steentje.marktplaza.nl
1

BESTUUR, coMMiSSiES EN BElANGRiJKE ADRESSEN
Voorzitter: Functie vacant
Erwin Kaspers neemt de functie van voorzitter tijdelijk waar
Vice-voorzitter: Erwin Kaspers, Pieter Pauwstraat 74, 1501 TD Zaandam,
tel.: 075-6160924, E-mail: erwin.kaspers@planet.nl
Secretaris, redactie, Erzsi Molnár, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer,
ledenadministratie: tel.: 075-6424295, E-mail: erzsimolnar@online.nl
Penningmeester: Klaas Kikke, Baandervesting 106, 1135 DH Edam,
tel.: 0299-373105, E-mail: klaask@hotmail.com
Algemeen commissaris, Cees Bakker, Rietschoot 133, 1511 WE Oostzaan,
redactie: tel.: 075-6843635, E-mail: ceesb@hetnet.nl
Werkgroep Erwin Kaspers, Pieter Pauwstraat 74, 1501 TD Zaandam,
Geologie: tel.: 075-6160924, E-mail: erwin.kaspers@planet.nl
Werkgroep Gerard Kramer, Oosthuizerweg 48, 1463 LN Noord Beemster,
Lapidarie: tel.: 0299-690373, E-mail: gerard@gbsb.nl
Beursorganisatie: Gijs de Beurs, Mercuriusweg 674, 1443 VV Purmerend,
tel.: 0299-772035, E-mail: g.beurs@chello.nl
Exposities: Martin Witteveldt, J.P Grootstraat 80, 1443 LX Purmerend,
E-mail: mwitteveldt@hotmail.com
Tijdschriftenbeheer: Gé Janssen, Reigerpark 40, 1444 AB Purmerend,
Tel.: 0299-420734, E-mail: sb068975@wolmail.nl
Websitebeheer: Ruud Poortman, Ceresstraat 98, 1829 XJ Alkmaar
E-mail: amathysta@plurks.com
Bijeenkomsten Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam
werkgroep geologie: tel.: 075-6312020
Slijpadres: Beitelstraat 13, Edam
Verenigings- Op donderdagavond:
avonden: Concordia, Koemarkt 45, Purmerend
Op vrijdagavond:
Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam
V A N h E T B E S T U U R s e p t e m b e r 2 0 1 0
Voor de meesten van ons zit de vakantie er weer op. Misschien heeft
u uw hobby uitgeoefend en bent mineralen of fossielen gaan zoeken,
of misschien heeft u wel lekker gewandeld, een mooie stad bezocht
of op het strand gelegen. Wat u ook gedaan heeft, wij hopen dat u
een geslaagde vakantie en een fijne zomer heeft gehad.
Op vrijdag 8 oktober gaan we
weer beginnen met het nieuwe
seizoen. Piet Vierbergen komt ons
die avond vertellen over zijn reis
naar Cyprus, waar hij deze zomer
op vakantie was. Kom allemaal
naar zijn reisverhaal luisteren,
het zal zeker interessant zijn.
De beurs
Zoals u op pagina 1 al hebt kunnen
zien organiseren we op zaterdag
6 november weer onze jaarlijkse
mineralen- en fossielenbeurs.
Er zijn nog wat plaatsen
vrij, dus als u tijd, zin en materiaal
om te verkopen heeft, huur
dan een tafel bij Gijs de Beurs.
De informatie hierover vindt u op
pagina 16 van dit blad.
Wanneer u niet zelf op de beurs
wilt staan is het ook heel leuk om
de beurs te bezoeken. Er staan
weer tal van handelaren met de
prachtigste dingen. Een mooie
gelegenheid om uw verzameling
uit te breiden.
Uiteraard zijn de werkgroepen
Lapidarie en Geologie ook vertegenwoordigd.
Zij staan zoals gebruikelijk
weer in de kleine zaal.
De werkgroep Geologie heeft
een expositie samengesteld met
als thema "Wat zijn fossielen".
Aan deze expositie is een prijsvraag
verbonden voor de jonge
bezoekers. Deze zal gaan over
het "benen bed". Zij moeten
raden hoeveel belemnieten er
op het stuk zitten dat genoemd
wordt in het artikel "Het benen
bed van Mistelgau" op pagina
6 en 7. Wanneer zij het juiste
antwoord geven winnen ze een
echte haaientand.
Rectificatie Agenda
Er is in het juni nummer een
storende fout geslopen. Er staat
in de agenda dat de nieuwjaarsreceptie
op zondag 2 januari
2011 is. Dit is niet juist, het moet
zijn: zondag 9 januari 2011.
Noteert u dit a.u.b. in uw agenda,
zodat u straks niet voor een
dichte deur staat op 2 januari.
Met het nieuwe seizoen voor de
deur hopen wij dat u allemaal
weer onze bijeenkomsten komt
bezoeken. Wij hebben geprobeerd
er weer een aantrekkelijk
programma van te maken.
het bestuur
2 3

A G E N D A s e I Z O e N 2 0 1 0 - 2 0 1 1
BiJEENKoMSTEN
Donderdagavond: Partycentrum Concordia, Koemarkt 45, Purmerend
Vrijdagavond: Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam
Vrijdag 8 oktober 2010
cyprus
Op de openingsavond gaat dhr.
P. Vierbergen ons vertellen over
zijn reis naar Cyprus. Het eiland
Cyprus ligt in het oostelijke deel
van de Middellandse Zee en is
deels Grieks en deels Turks. Het
woord 'koper' is ofwel afgeleid van
de naam Cyprus, ofwel het eiland
Cyprus is genoemd naar koper.
Het element koper komt er in
ieder geval veel voor en wordt van
oudsher gedolven.
Zaterdag 6 november 2010
De AMAThYSTA mineralen- en
fossielenbeurs
Zoals gebruikelijk op de eerste
zaterdag van november houden
wij onze jaarlijkse mineralen- en
fossielenbeurs in Partycentrum
Concordia aan de Koemarkt 45
te Purmerend. Er zal weer een
keur aan mineralen, fossielen, gesteenten
en andere op onze hobby
gerichte artikelen te koop zijn. De
beurs is rolstoel-vriendelijk en
geopend van 10.00 tot 16.00 uur.
Donderdag 18 november 2010
Vulkanisme
Dhr. W. de Vries zal ons deze
avond alles bijbrengen over vulkanisme.
Zoals o.a. de verschil-
lende typen vulkanen, de werking
en de producten. Dhr. de Vries
wordt beschouwd als een specialist
op dit gebied.
Vrijdag 10 december 2010
Bingo!
Voor de pauze zal Erzsi Molnár
een lezing geven over het Canarische
eiland La Palma. Dit eiland
is geologisch gezien bijzonder
interessant en de natuur is overweldigend
mooi.
Na de pauze gaan we met z'n
allen BiNGo spelen. Ook deze
keer zullen er weer leuke prijzen
te winnen zijn.
A G E N D A s e I Z O e N 2 0 1 0 - 2 0 1 1
Let Op, GeWIJZIGDe DAtUm!!
Zondag 9 januari 2011
Nieuwjaarsreceptie
Het bestuur biedt u deze jaarlijkse
gezellige middag aan. Van
14.00 tot 16.00 uur bent u van
harte welkom in het natuurmuseum
E. Heimans te Zaandam.
Onder het genot van een hapje
en een drankje zullen wij het
nieuwe jaar inluiden.
Vrijdag 14 januari 2011
Antarctica
Mevr. I. Plooyer doet verslag van
haar reis naar Antarctica. Zij is
daar tijdens haar vakantie in
november 2009 geweest.
Vrijdag 11 februari 2011
Mexico
Op deze avond zal Dhr. P. de Jong
ons vertellen over zijn reis naar
Mexico. Met zijn gebruikelijke
humor zal hij ons zeker weten te
vermaken, dus zet uw sombrero
maar vast op.
Donderdag 17 maart 2011
Algemene ledenvergadering
In Concordia te Purmerend houden
we onze jaarlijkse Algemene
Ledenvergadering. Na de vergadering
zal Erwin Kaspers een
lezing geven over diamant. Het
is het hardste materiaal dat in
de natuur voorkomt. Diamant
heeft een hardheid 10, hetgeen
het hoogste is op de schaal van
Mohs.
Donderdag 14 april 2011
Aardbevingen
Op de sluitingsavond zal Erwin
Kaspers een lezing verzorgen
over aardbevingen. Zo zullen we
o.a. horen wat aardbevingen zijn
en hoe deze ontstaan.
Alle lezingen zijn onder voorbehoud.
De avonden beginnen om 20.00 uur
en de zaal is toegankelijk vanaf 19.30
uur. Zorg dat u op tijd aanwezig bent.
Introducés zijn van harte welkom.
4 5

hET BENEN BED VAN MiSTElGAU
Mistelgau is een klein plaatsje in het zuidoosten van Duitsland
in de buurt van Bayreuth. Regelmatig wordt het bezocht door
de werkgroep paleontologie. het plaatsje is bekend vanwege
een kleigroeve en een beroemde vindplaats van fossielen.
Menig uurtje stonden de leden
van de werkgroep diep in grijze
klei te spitten, op zoek naar
prachtige goudkleurige ammonieten,
slakken, wervels en andere
overblijfselen van sauriërs.
Het lag er allemaal.
Lag? Nou.... ja en nee. Het ligt
er nog steeds, maar we kunnen
er niet meer bij. De laatste keer
dat we de groeve bezochten,
stond er een groot hek omheen.
Nu is een beetje hek voor een
doorgewinterde fossielenzoeker
niet zo erg. Integendeel, een
hek is juist goed, want het houdt
anderen op een afstand. In de
buurt stond echter ook nog een
politiewagen en in zo’n geval is
een hek serieus een hek. Helaas
verboden gebied dus.
Wat is er aan de hand, waarom
is de groeve gesloten? De groeve
is zo groot als twee voetbalvelden
en werd gebruikt voor
de winning van klei. Van deze
klei werden stenen gebakken
voor de huizenbouw. Een grote
bulldozer schraapte de klei uit
de groeve en bracht het naar
de nabijgelegen fabriek, waar in
grote ovens de stenen werden
gebakken. Op een gegeven moment
stuitte men op een harde
laag en werd de winning in de
diepte minder rendabel. Een deel
van de klei, waarschijnlijk van
mindere kwaliteit, werd op een
grote hoop in het midden van de
groeve gekiept. Uiteindelijk werd
de winning gestaakt en de groeve
gesloten.
En toen begon het. De harde laag
bleek een gigantische hoeveelheid
fossielen te bevatten.
180 miljoen jaar geleden was een
gedeelte van Duitsland bedekt
door de zee en net zoals we nu wel
eens aan het strand kunnen zien,
spoelde door stromingen allerlei
materiaal in banken bijeen. Vandaag
de dag zijn het over het algemeen
schelpenbanken, maar
in die tijd leefden er krokodillen
van wel tien meter lang, inkt-
visachtigen van een halve meter
en plesiosauriërs zo groot als uw
huiskamer, in de zee. De zee van
toen bracht de resten van deze
wezens bijeen op een plek, die
nu de bodem van een kleigroeve
in Mistelgau is. In plaats van
schelpen, spoelden belemnieten,
ammonieten en botten van sauriërs
bijeen tot een tien centi-
hET BENEN BED VAN MiSTElGAU
meter dik bed of bedding. In het
Engels wordt dit een "bone bed"
genoemd.
Toen de rijkdom van deze vindplaats
bekend werd, was het
snel bekeken. Binnen korte tijd
werd het bone bed gestript en
restte voor de laatkomers enkel
nog fragmenten en hier en daar
een vergeten wervel of een afgedankte
belemnietpunt. Behalve
onder de grote hoop in het midden.
Daar zou het bone bed nog
intact moeten zijn.
Dat denkt het Urwelt-Museums
in Bayreuth ook, want dit heeft
belangstelling voor de groeve
getoond. Het museum wil het
gedeelte onder de hoge berg
blootleggen en mooi uitgeprepareerd,
voor het publiek toegankelijk
maken. Vandaar natuurlijk
dat hek. Twee jaar geleden werd
bovendien een complete schedel
van een sauriër in de groeve
gevonden. Deze schedel, samen
met misschien wel honderd
vierkante meter bone bed, is
inderdaad een schitterende attractie.
Het museum heeft in
ieder geval alvast gedurende
de periode van 21 april tot 30
september 2010, een speciale
thematentoonstelling over de
kleigroeve ingericht met als titel:
"Leben aus dem Urweltmeer, die
Tongrube Mistelgau".
Is nu het beroemde bone bed,
dit zeldzame samenspoelsel van
belemnieten, wervels en botten,
voorgoed onbereikbaar en
slechts in het museum te bewonderen?
Nee, want het toeval wilde dat in
een winkeltje vlakbij onze camping
een flink stuk van het bed te
koop werd aangeboden. Na fors
onderhandelen over de prijs,
werd het aangeschaft.
Het stuk meet 60 bij 40 cm en
bevat zes wervels, een paar botten
en heel veel belemnieten.
Hoeveel? Daarover leest u op
pagina 2 en 9 meer. Het zal deel
uitmaken van de tentoonstelling
over fossielen tijdens de Amathystha
beurs op 6 november
2010. Daar kunt u het met eigen
ogen aanschouwen. Een stukje
zeebodem van 180 miljoen jaar
oud, tjokvol fossielen, te zien in
Purmerend. Daar gaan uw tanden
toch van wateren…?
Klaas Kikke
Een stukje bone bed uit Mistelgau.
6 7

VooR oP
BEURS!
8 9

BiNNENlANDSE BEURZEN september t/m DeCember 2010
ZATERDAG 11 EN ZONDAG 12 SEPTEMBER
Giethoorn, Lapidarie weekend - open huis
Dit is geen beurs, maar voor de liefhebbers
zeker interessant.
MTN-Giethoorn,
Kanaaldijk 18, inl.: 0521-361544.
ZONDAG 26 SEPTEMBER
De Bilt, 1e mineralenbeurs,
Nederlandse Lapidaristen Club
H.F. Witte - Cultureel & Vergadercentrum,
Henri Dunantplein 4, inl.: 0172-432289.
ZONDAG 3 OKTOBER
Eindhoven, Van der Valk hotel Eindhoven,
Aalsterweg 322, inl.: 040-2265325.
ZATERDAG 9 EN ZONDAG 10 OKTOBER
Rijswijk, Evenementenhal Rijswijk,
Volmerlaan 12, inl.: 070-3075900.
ZONDAG 17 OKTOBER
's-hertogenbosch,
Sociaal Cultureel Centrum De Helftheuvel,
Helftheuvelpassage 115, inl.: 013-5113211.
ZONDAG 24 OKTOBER
Amsterdam-Duivendrecht,
Geologisch Evenement Amsterdam,
Borchlandhal,
Borchlandweg 6-12, inl.: 075-6167676.
10
NiEUWE
BEURS!!
lET oP!!
NiEUWE
locATiE!!
ZATERDAG 6 NOVEMBER
Purmerend, AmAtHYstA beUrs,
Partycentrum Concordia,
Koemarkt 45, inl.: 0299-772035.
ZONDAG 7 NOVEMBER
Roermond, Agrarisch Opleidingscentrum,
Jagerstraat 6, inl.: 0475-341098.
ZONDAG 14 NOVEMBER
oss, D'n Iemhof,
Sterrebos 35, inl.: 0412-631627.
ZATERDAG 20 NOVEMBER
Zwijndrecht, Develstein College,
Develsingel 5, inl.: 078-6156615.
ZATERDAG 27 NOVEMBER
Amersfoort, Intres BV,
Koninginneweg 1, inl.: 0346-211038.
ZONDAG 5 DECEMBER
heerlen, Corneliushuis,
Groëet Genhey 14, inl.: 045-5213794.
Al deze beurzen zijn rolstoelvriendelijk en
geopend van 10.00 tot 17.00 uur. Het bestuur
en de redactie dragen geen verantwoordelijkheid
voor eventuele fouten in deze publicatie
van de beurzen.
A M E T h Y S T
lezing van Erwin Kaspers 15 april 2010
op de sluitingsavond van het
seizoen stond het mineraal
amethyst op het programma.
Aan de hand van vele dia's werden
alle eigenschappen van amethyst
behandeld, zoals de kristalvormen
waarin het mineraal kan
voorkomen, insluitingen in de
kristallen, de vele kleurtinten,
maar ook de chemische samenstelling
van amethyst werd uiteengezet.
Vindplaatsen
Na de pauze kwamen alle vindplaatsen
van amethyst aan bod.
We kregen een kijkje in de ame-
Amethyst-geode
uit Brazilië.
Arbeiders aan het werk in de
Bahia-amethystmijn in Brazilië.
thystmijnen van Brazilië, Uruquay,
Mexico, Zuidafrika, Namibië
en Marokko. Van Europa waren er
mooie voorbeelden uit de Alpenlanden
met septeramethyst uit
Oostenrijk en Zwitserland. Ook
de beroemde vindplaats van dit
prachtige mineraal in het Duitse
Idar Oberstein was te zien.
Er werden schitterende geode's
getoond, vaak met dieppaarse
amethyst en gele calcietkristallen.
Er waren zelfs geode's bij
van meer dan drie meter hoog,
de z.g. amethystschoorstenen,
vol met prachtige kristallen.
Al met al een heel interessante
lezing die helaas door maar
12 Amathysta-leden werd bijgewoond.
W. Brouwer
11

F o S S i E l E N Z o E K E N i N Z E E l A N D
excursie werkgroep Geologie 28 t/m 30 mei 2010
op zaterdag 29 mei zijn wij fossielen gaan zoeken op het
strand van cadzand. De aardlagen die hier voor de kust liggen,
komen uit het Eoceen en zijn vooral door opspuitingen op het
strand terecht gekomen.
Ik had hier nog nooit naar
fossielen gezocht en na geleerd
te hebben waar ik naar moest
zoeken (haaientandjes, schelpen,
kleine botfragmentjes en roggeplaatjes),
kon het speuren
beginnen.
De haaientandjes zijn zwart met
een parelmoer glans. Ze liggen
tussen het schelpengruis. Ik
had het geluk dat ik een hele
goede zeef bij me had. Hierdoor
kon ik zelfs de allerkleinste
fossielen uit het zand filteren.
Ik heb haaientandjes van 2 mm
gevonden. Ook heb ik nog enkele
zeeëgels gevonden. Weliswaar
geen fossiele maar toch erg leuk
om te hebben.
Na een leuke middag vertoeven
op het strand, aten we 's avonds
een heerlijke Chinese maaltijd
die door Erwin werd bereid.
We sliepen op een camping
tegenover de Zwarte Polder in
Nieuwvliet. Jammer genoeg ging
het op zaterdagmiddag ontzettend
regenen. Hierdoor konden
we niet buiten zitten. Gelukkig
mochten we gebruik maken van
een zaaltje op de camping.
Ook op zondag regende het maar
we gingen toch opnieuw zoeken,
ditmaal in de Zwarte Polder. Door
alle regen was het helaas niet
mogelijk om de fossielen te vinden
op het strand. Al het zand plakte
aan elkaar, daardoor konden
wij niet meer zeven. Na 1,5 uur
lopen op het strand kwamen we
doorweekt aan op de camping.
Hier gingen we eerst de tenten
opruimen. Daarna was er nog
een lekkere lunch. Na de lunch
ging iedereen weer op huis aan.
Ook al hebben we op zondag
niet veel meer gevonden, we zijn
toch allemaal met hele mooie
fossielen naar huis gegaan!
12 13
K. Kees
In het zand met een zeefje en een schepje.

SchoRPioENSchAREN ZoEKEN iN DE EiFEl
een zoektocht in de groeve Köppen in het Duitse Waxweiler
Vrijdagochtend 30 juli vertrekt vanaf de camping in Waxweiler
ons kleine gezelschap van vijf Amathystaleden naar een
nabijgelegen bosrand. Daar wordt in een steile wand naar de
eerste fossielen gezocht. De tijdlaag waarin we zoeken is het
onder-Devoon, zo’n 400 miljoen jaar geleden, en dat is de tijd
dat de eerste planten ontstaan. het zijn dan ook erg primitieve
en kleine planten die er te vinden zijn.
Het is hard werken om iets moois
te vinden vertelt excursieleider
Erwin ons van tevoren, er bestaat
een kans dat we niks vinden. Toch
beginnen we, gewapend met onze
hamers, vol goede moed te hakken
in het gesteente. En we hebben
geluk, al gauw vinden we de
eerste fossiele plantenresten:
takjes en sporen. Maar er zijn
ook mariene fossielen te vinden.
Gijs doet de vondst van de dag:
hij vindt een schorpioenvis, een
prachtig fossiel. Dat belooft wat
voor de volgende dag als we de
groeve in gaan.
Erwin kreeg de sleutel van de groeve.
14
Museum
Zaterdagochtend is ons gezelschap
aangevuld met nog twee
enthousiaste fossielenzoekers.
We bezoeken eerst het Devonium:
een klein, maar uitmuntend
vormgegeven museum in
Waxweiler. Daar wordt de geschiedenis
van de aarde uitgelegd en
is te zien welke fossielen er in
de omgeving gevonden kunnen
worden. Terwijl we ons vergapen
aan de prachtige fossiele planten,
algen en visresten die het
museum heeft uitgestald, krijgen
we zelfs koffie van de aardige
museumhoudster. Ondertussen
kijkt iedereen verlekkerd naar
een fossiele indruk van twee
scharen van een schorpioen. Zo
weten we tenminste waar we op
moeten letten als we de groeve
in gaan.
Sleutel
Onze vingers beginnen te jeuken
om te gaan hakken door al het
moois dat we zien, dus iedereen
wil nu toch wel graag naar de
SchoRPioENSchAREN ZoEKEN iN DE EiFEl
een zoektocht in de groeve Köppen in het Duitse Waxweiler
groeve. Die is gesloten vanwege
de vakantie en je mag er normaal
niet in omdat het er gevaarlijk
is, maar Erwin krijgt bij uitzondering
de sleutel van de groeve
mee, toch wel bijzonder!
Koffie met taart
Groeve Köppen is geen heel
grote groeve, het is echter wel
een steile groeve. Enorme platen
gesteente komen omhoog uit de
aarde, een mooi gezicht. In één
van die platen moet zich de laag
bevinden waar de fossielen in
zitten. Voordat we beginnen is
er koffie met taart. Erwin snijdt
enorme stukken af, die we allemaal
op moeten eten. Daar
zeggen we geen nee tegen!
Brandlagen
Nu is het toch echt tijd om te
gaan zoeken en hakken. De
groep splitst zich meteen op en al
snel worden de eerste vondsten
gedaan. De stenen bestaan uit
platen die je gewoon van elkaar
los hakt en op veel stukken zitten
brandlagen: een rommelige verzameling
fossiele planten- of visresten.
Eric vindt een prachtig
stuk van een wortel en Erzsi zelfs
een stammetje. Helemaal top
wordt het als Patrick een mosselbank
openlegt. Ik blij met
mijn ringwormen en mosselkrabjes.
Ook Wil, Erwin en Gijs
De schorpioenklauw uit het museum.
Hier hebben we allemaal naar gezocht
maar natuurlijk niet gevonden.
lopen te sjouwen met stenen
met mooie vondsten.
Schorpioenklauwen
De zoektocht naar mineralen
levert ook iets prachtigs op: Erzsi
vindt een prachtig stuk calciet
met ontelbaar veel kleine stukjes
chalcopyriet erop die allemaal
verschillende kleuren hebben.
Maar die schorpioenklauwen…?
Die hebben we niet gezien. Misschien
moeten we daarvoor een
andere keer terug. Ondanks dat
is iedereen tevreden met zijn
vondsten en zijn we het er allemaal
over eens dat het weer
een erg gezellige en goed georganiseerde
excursie was, zowel
binnen als buiten de groeve!
Esther Monsma
15

S c h R i J F U N U i N V o o R D E B E U R S
o P Z A t e r D A G 6 N O V e m b e r 2 0 1 0 !
Amathysta organiseert op zaterdag 6 november 2010 weer
haar jaarlijkse mineralen- en fossielenbeurs.
We HebbeN NOG eeN AANtAL meters OVer, DUs.... HUUr
NU eeN tAFeL eN VerKOOp UW OVertOLLIGe mINerALeN OF
FOssIeLeN Op ONZe GeZeLLIGe beUrs!!!
U kunt één of meer meters tafel
huren, waarop u uw koopwaar
prachtig kunt uitstallen. Iedereen
die de beurs bezoekt kan uw
spullen bekijken en, wie weet,
kopen.
het huren van een tafel van
één meter kost € 12,50.
Heeft u interesse, neem dan zo
spoedig mogelijk contact op met
• BEURS • BEURS • BEURS •
Naam en voorletters:
Adres:
Postcode: Woonplaats:
16
dhr. G.P. de Beurs, tel. 0299-
772035, mobiel 06-10202210,
e-mail: g.beurs@chello.nl
of stuur onderstaande
bon in
een voldoende
gefrankeerde
envelop naar:
G.P. de Beurs,
Heikeshof 20,
1983 XE
De Rijp.
Telefoon: Lid Geen lid
E-mail:
Aantal meters: Handtekening
Datum:
STUUR DEZE BON OP NAAR: G.P. DE BEURS, HEIKESHOF 20, 1983 XE DE RIJP
Naam : Bloeiaar van de cordaianthus sp.
Tijdvak : Boven carboon, Westfalien D.
Vindplaats : De Piesberg,
osnabrück, Duitsland (2007)
collectie : W.T. Brouwer
Foto : X.E. Kaspers
17

18
K A R P o l i T h U i T D E h A R Z
een zeldzaam mineraal uit het sengelbachtal
in het zuidoostelijke deel van de
harz ligt een restant van een oud
gebergte, de zogenaamde Wippraer
Zone.
De gesteenten van dit gebergte
bestaan uit fyllieten, groenschisten,
kwartsieten en grauwacken
en zijn ontstaan uit sedimenten
van het Ordovicium,
Siluur en Devoon.
Zij zijn tijdens de Hercynische gebergtevorming
in het Boven-Carboon
door metamorfose omgezet
en vormden nieuwe mineralen.
De fylliet uit de Wippraer zone
heeft mooie groen- en paarsrode
tinten en bevat soms kwartslenzen.
Rond en in deze kwartslenzen
is soms het mineraal karpolith
gevormd.
Karpolyth is een zeldzaam mineraal
met een evenwijdig liggende
vezelvorm en valt onder de silicaten.
Het heeft een hardheid
Karpolith
Karpolithvezels van meer dan 30 cm lang.
van 5-5,5 en het kristalsysteem
is orthorombisch.
De vezels zijn vaak geel tot groen
van kleur en kunnen meer dan
10 cm lang zijn.
Er komen in het Sengelbachtal
twee soorten karpolith voor, n.l.
ferrokarpolith (Fe2+,Mg)A12[(O
H)4[Si2O8] en megnesiokarpolith
(Mg,Fe2)A1 2 [(OH)4[Si2O8].
De stukken kwarts met karpolith
zijn vaak roestig of zwart aan de
buitenkant.
De kwarts met karpolith kan goed
aangeslepen worden, waardoor
er een katoog-effect ontstaat,
zoals bij tijgeroog. Dit effect
wordt veroorzaakt door de vezels
van de karpolith en is dan vaak
groengeel van kleur.
In 2009 werden tijdens de excursie
van de werkgroep Geologie
naar de Oost-Harz mooie stukken
karpolith gevonden, waaronder
een groot stuk kwarts met
karpolithvezels van meer dan 30
cm lang.
Erwin Kaspers
19

DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)
een gedeelte van het artikel van Drs. W.C.p. de Vries, uit GeA, maart 1999 nr. 1
De Middellandse Zee is een binnenzee, hij staat slechts met de
smalle en ondiepe Straat van Gibraltar in verbinding met de
Atlantische oceaan. De Middellandse Zee is dan ook warmer
en heeft een hoger zoutgehalte dan de open oceaan. Deze binnenzee
scheidt de twee continenten Afrika en Europa.
Voor de mens was deze zee vanaf
de vroegste tijden van onze
beschaving van groot belang.
Talloze volkeren bewoonden
haar kuststreken en vele oude
culturen floreerden er.
Veel volken trokken over de twee
landengten van Gibraltar en
Istanbul, van het ene naar het
andere continent. Tegenwoordig
probeert men veelvuldig met
bootjes vanuit het arme Afrika
naar het rijke westen van Europa
te gaan.
Pangea
In het Paleozoïcum (perm en
ouder dan 250 milj. jaar) vormden
Afrika en Europa één groot
continent, Pangea geheten. In
die tijd grensde Noord Amerika
grotendeels aan de westkust van
Afrika. Europa grensde grotendeels
aan Groenland.
Daarnaast bestond er een belangrijke
verbinding met Afrika, niet
alleen door het Iberisch Schiereiland,
maar - en dit wordt vrijwel
altijd vergeten in de reconstructies
- ook door Italië en een
deel van de Balkan.
20
De Paleo-Thetys oceaan aan het begin
van het Perm. De oceaan vormde een
grote inham in het supercontinent Pangea.
Thetys oceaan
Op de grens van Trias en Jura
scheidde Pangea zich, de slenk
van Pangea zal ik het maar noemen.
Tussen de gescheiden delen
ontstond een oceaan; de Tethys
Oceaan. Deze ontwikkelde zich
tijdens de Jura, het Krijt en het
begin van het Tertiair. De Tethys
Oceaan was een echte oceaan
en alle processen die in de huidige
oceanen spelen kunnen we
herkennen in de gesteenten die
tijdens het Mesozoïcum (Krijt,
Jura en Trias) werden gevormd.
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)
Overal in de Alpen vinden we dit
gesteente terug. De bodem van
de Tethys bestond uit basalt.
Op de Mid-Tethys Rug werkten
grote vulkanen die de oceaanbodem
vormden. In de diepzee
werd voornamelijk klei gesedimenteerd,
alsmede radioliet. In
de uitgestrekte, ondiepe shelf
zeeën langs de randen van de
continenten werden dikke kalksteenlagen
neergelegd. Langs de
randen groeiden koraalriffen en
langs de kust werd zand afgezet
dat van het land door rivieren
werd aangevoerd.
Afb.1, Ligging van de continenten aan
het eind van het Paleozoïcum: de graadnetten
geven de draaiing aan. Ten
gevolge van de Variscische orogenese
smolten Gondwana en Laurazië samen
tot één supercontinent: Pangea. Pangea
strekte zich uit aan beide zijden van de
toekomstige Atlantische Oceaan.
Afb.2, De Alpiene gebergten rond de
Middellandse Zee (wijde arcering). De
oude, Variscische massieven zijn met
nauwe arcering aangegeven.
orogenese
Pangea is ontstaan uit het
samengaan van Gondwana en
Old Red Sandstone Continent
(eerder Laurazië en Baltica nu
respectievelijk Noord Amerika en
Scandinavië), als gevolg van de
Variscische of Hercynische orogenese
(Afb.1). De Alpiene vorming
kwam later (Afb.2).
Na het Krijt kwam er een nieuwe
periode van orogenese aan; de
Alpiene orogenese. Deze werd
veroorzaakt doordat Afrika en
India noordwaarts naar Eurazië
bewogen.
De Thetys Oceaan was, vooral in
het westelijke gedeelte tussen
Iberia (Spanje en Portugal) en
Marokko, slechts van bescheiden
afmetingen. Echter naar het
oosten toe verbreedde de oceaan
zich zeer sterk. In de loop van het
Krijt veranderde de beweging van
Afrika en werd de afstand tussen
21

22
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)
Alpien gebergte in Noord Italië.
Europa en Afrika kleiner. Vervolgens
botsten de twee continenten
in de loop van het Tertiair tegen
elkaar. De gesteenten van de
randen van de twee continenten
werden verfrommeld (geplooid)
en er werden lappen gesteenten,
voornamelijk van het Afrikaanse
continent naar het noorden
over de gesteenten van Europa
geschoven. Soms over enkele
honderden kilometers. De Alpen
zijn een schoolvoorbeeld van een
gebergte dat opgebouwd is uit
dekbladen.
Jonge gebergten
In de kuststreken van deze zee
liggen de grote gebergten van
zuidelijk Europa en noordelijk
Afrika; de Alpen en het Atlas
gebergte. Het zijn jonge gebergten
met steile hellingen, grote
hoogten en een sterk reliëf. Deze
gebergten zijn geologisch gezien
zeer kort geleden ontstaan. In de
loop van het midden en jongere
deel van het tertiair werden langgerekte
stroken van de aardkorst
sterk verplooid en ontstond
een gordel van gebergten.
Deze is te volgen van Gibraltar
tot in Indonesië. Dit is de Alpine
gebergte vormende fase, ofwel
de Alpiene Orogonese, waarbij de
Alpiene gebergtegordels werden
gevormd. De Alpen konden dus
ontstaan toen de continentale
massa’s van Afrika en Europa
tegen elkaar aan gebotst waren
en de Tethys Oceaan was verdwenen.
Thetys oceaan verdwenen?
Als de Tethys Oceaan is verdwenen
wat moeten we dan met de
Middellandse Zee? Is de bodem
van de Middellandse zee een rest
van de Tethys? Als we inderdaad
moeten concluderen dat er in
grote delen van de Middellandse
zee nog resten van de Tethys
Oceaan bestaan, dan zouden
Afrika en Europa dus nog niet met
elkaar in botsing zijn gekomen.
De grote vraag is dan hoe het
mogelijk is dat er zowel in Zuid
Europa als in Noord Afrika toch
zulke uitgebreide plooiinggebergten
hebben kunnen ontstaan.
Deze zijn duidelijk het resultaat
van enorme samendrukkende
krachten van het continent.
Daarbij zijn de gebergteketens
door het gehele gebied
23

DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)
te volgen, ondanks de tussenliggende
oceaanbodem.
oplossing
Een deel van de oplossing werd
gevonden door het onderzoek
aan de oceaanbodem van de
westelijke Middellandse Zee. Er
werden in de Zee van Alboran
en de Tyrrheense Zee absolute
ouderdommen gevonden van ten
hoogste 15 miljoen jaar. Deze
oceanische bodem is dus van
zeer jonge leeftijd en vele miljoenen
jaren na de vorming van
de Alpiene gebergten ontstaan.
Aangenomen mag worden dat in
de loop van het Eoceen (55,8-
33,9 milj. jaar) Afrika en Europa
tegen elkaar aan lagen en dat de
continentale aardkorst van het
westelijke Middellandse Zee gebied
gewoon heeft doorgelopen
van Afrika naar Europa. Tot in
het begin van het Mioceen (23
milj. jaar) was het gebied één
aaneengesloten continentaal gebied
met gebergten en eilandreeksen
met ondiepe zeeën. De
westelijke Middellandse zee is
in zijn huidige vorm en uitbreiding
pas in het midden van het
Mioceen (15 milj. jaar) ontstaan
doordat er in het continent gaten
gevallen zijn. Stukken continentale
aardkorst zakten langs breuken
weg. Langs de breuken
welde basaltisch magma naar
24
Uitbarsting van de Etna op Sicilië.
boven, het wegzakkende continent
bedekkend en opsmeltend.
Grote vulkanen
Op de bodem van onder meer de
Tyrreense Zee tussen Corsica,
Sardinië en Italië staan grote
vulkanen, die tot op de dag van
vandaag massa’s basalt over de
zeebodem uitspreiden.
De zeebodem tussen Afrika en
Turkije bestaat uit oceanische
aardkorstgesteenten en is nog
een rest van de Tethys bodem.
Er zijn ouderdommen gevonden
van rond de 150 miljoen jaar.
Afrika en Europa zijn in dit deel
van het Middellandse Zeegebied
dus nog niet met elkaar in
botsing gekomen.
De Rode Zee
Een groot stuk van het noordoostelijk
deel van de Afrikaanse
plaat is afgebroken. Dit brokstuk
is het huidige Saoedi-Arabië. De
breuk waarlangs het Arabische
stuk van het Afrikaanse conti-
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)
nent is afgebroken is duidelijk
zichtbaar, het is de Rode Zee.
De Rode Zee is ontstaan door
de afscheiding van het Arabische
blok, het is een echte oceaan met
basalt vulkanen op de bodem.
Het Arabische blok is ten opzichte
van Afrika over een afstand van
rond de 400 km noordwaarts
verschoven. De beweging gaat
op het ogenblik nog altijd door,
met een snelheid van vele centimeters
per jaar. Het Arabische
De breuk waarlangs het Arabische
stuk van het Afrikaanse continent
is afgebroken is duidelijk zichtbaar.
blok beweegt zich langs de grote
breuk door de Jordaan-vallei, ook
de Rode Zee wordt steeds breder.
Aan de voorzijde van het Arabisch
blok zijn als een boeggolf een
groot aantal gebergten ontstaan;
de bergen van Koerdistan, het
Zagros-gebergte en het Kohrundgebergte
aan de noordoostelijke
oever van de Perzische golf.
Beweging
Turkije beweegt zich naar het
westen. De beweging gaat langs
twee breuken. De Anatolische
breuk, deze loopt dicht langs de
kust van de Zwarte zee en de
zuidelijke breuk, deze loopt zuidwestwaarts
en verdwijnt aan de
kust van Silicië in zee. Een deel
van deze beweging verklaart de
vele aardbevingen in deze streek
van Turkije en Griekenland. Griekenland
wordt in elkaar gedrukt
door de plaat van Turkije.
De Afrikaanse Slenk
Het Arabische blok is niet het
enige grote fragment dat van de
Afrikaanse plaat is afgebroken.
Een groot stuk van het oosten
van het continent is ook bezig
om een eigen continentaal deel
te vormen. De grote Afrikaanse
Slenk is de plaats waar Oost
Afrika bezig is af te breken. In
een apart artikel zal ik daar op
terug komen.
25

26
Voor alle top mineralen
Utrechtsestraat 79 ● 1017 VJ Amsterdam
Tel.: 020 - 330 02 34 ● Fax: 020 - 330 04 04
blitskey@hetnet.nl
DE GEoloGiSchE GESchiEDENiS VAN DE
MiDDEllANDSE ZEE (VAN GiBRAlTAR ToT ADEN)
Terug naar de Middellandse Zee.
We weten dat de zeeniveaus door
de tijden heen en door klimaatverandering
enorm varieerden,
zo ook de Middellandse zee. Deze
zee heeft verscheidene perioden
gekend waarin het gebied droog
heeft gelegen.
Woestijnklimaat
Het mag ongelooflijk klinken maar
nog maar 5 miljoen jaar geleden
was het Mediterrane gebied een
diepe depressie in het aardoppervlak.
De bodem lag rond de 3 km
diepte. In dit gebied heerste een
woestijnklimaat, (over klimaatverandering
gesproken). De grote
rivieren van Europa en Afrika
stortten zich in indrukwekkende
cascaden van de continentrand
af naar beneden. In de gloeiende
hete oven op de vloer van de
depressie verdampte een groot
gedeelte van het water en zo
ontstonden er uitgestrekte zoutmeren.
Straat van Gibraltar
Toen opende zich de Straat van
Gibraltar en met de grootste
waterval aller tijden werd het
bekken in korte tijd, mogelijk
binnen een eeuw, met water
gevuld. Deze cyclus; Vulling van
de Middellandse Zeedepressie;
Afsluiting van die ingang bij
Gibraltar; Weer uitdroging door
de verdamping en daardoor
vorming van uitgebreide zoutafzettingen,
heeft zich in de loop
van het Mioceen rond tienmaal
herhaald. De sedimenten op de
bodem van de Middellandse Zee
geven een verslag van deze gebeurtenissen.
Dolomiet, gips,
steenzout en lagen fossielen die
aantonen dat het water steeds
zouter werd.
De Glomar challenger
Het boek van K.J. Hsü, 'The Mediterranean
was a desert: a voyage
of the Glomar Challenger' is niet
alleen een reconstructie van de
geschiedenis van het Middellandse
zeebekken gedurende het
jongere Tertiair en het Kwartair.
Het onderzoek met de Glomar
Challenger mag met recht gelden
als avontuurlijk pionierswerk in
de geologie. Dit schip kon een
boorstang in een waterdiepte
van 7 kilometer laten zakken en
van daar meer dan 1700 meter
boren in het sediment en de
rotsen van de zeebodem. De
Challenger maakte 96 reizen over
de gehele wereld en boorde op
624 plaatsen in de zeebodem.
Dat de Middellandse zee zoveel
te vertellen heeft is een echte
eye opener geworden, waar nog
veel meer over te vertellen is.
Fred Otto
27

TiJDSchRiFTENBEhEER DHr. G. H. A. JANsseN
MiNERAliEN WElT - DEEl 2, 2010
Neuer geopark in Deutschland. Tussen Hochsauerland
und Hessischer Senke is in februari 2010 een
nieuw Nationaal Geopark geopend.
Zie: www.geopark-grenzwelten.de
Fosfaat paragenese, Windhahn, Siegerland, ten zuidwesten
van de stad Siegen. In de gangen van de oude
ijzermijnen, waar vooral carbonaat- en sulfaatertsen
voorkomen, zijn interessante fosfaatmineralen waargenomen.
Er worden foto’s van de omgeving en van
mooie ijzermineralen getoond.
Nieuwe mineralen uit de groeve mark bij Essershausen
in de Taunus. De gevonden mineralen zijn van
uitmuntende kwaliteit. Opaal (hyaliet), beraunit, covellin
en markasiet. Mooie groene libetheniet kristallen.
Nieuwe mineralen in 200. Er zijn 60 mineralen beschreven.
Begin dit jaar zijn er mineralen in Marokko
en Namibië gevonden. In dit artikel worden mineralen
van de ivanyukiet groep beschreven. Sommigen kunnen
als katalysator of moleculairzeef voor de scheiding
van gassen worden toegepast.
Laumoniet uit melk, Neder Oostenrijk.
Vivianiet uit bolivia en peru. Mooie groene tot blauwe
kristallen van 7 cm groot worden getoond. Deze
zijn ontdekt bij de stad Morococulu.
bijzondere mineraalsoorten uit de eifel. Obertiit,
roedderiet, rondorfiet, liebauit, cupvorivait. Kleine
deeltjes uit Bellenberg en Sattelberg.
Nieuwe vondsten uit het land salzburg. In een
omvangrijk artikel wordt een reis naar de plaatsen
in de bergen beschreven. Hier zijn een groot aantal
mineralen waargenomen en gewonnen. O.a. kleine en
grote Sphenkristallen.
Aeschynit uit de breuk Rauris, Hohe Tauern.
een interessante kwartsvondst van 12 cm in het
Voralgebergte.
marokko. Een doorschijnend paarse erythrin-kristal
van 2,6 cm groot en cobaltcalciet. Zowel uit dagbouw
als mijnbouw.
mineralen uit Kaokoveld, Namibië. Wulfeniet, shattuckiet,
mottramiet, dioptaas
Agaathoek. Zie: www.agateworld.co.uk.
MiNERAliEN WElT - DEEl 3, 2010
een impressie van de beurs van Loerrach. Zie:
www.euromin.de.
penrosiet (Ni.Co.Cu) Se2. Van de groeve Fischerbacherwerk
Siegerland. Nieuwe mineralenvondsten uit
de groeve Dorothea in Landeskrone en uit de groeve
Clausthal-Zellerfeld in de Oberharz. Het zijn kleine
kristallen van enige millimeters zoals devillin, pyromophiet,
pyriet, chalkopyriet, en brochaniet. De geschiedenis
wordt toegelicht.
De wereldberoemde kwikzilver en cinnabariet uit
28
een mijn in Slovenie ten westen van Lubijana. De geologie
wordt beschreven. Het ontstaan wordt verklaard.
Uit ultrabasische gesteente stijgt kwikdamp (Hg) op
met een kookpunt van 356,6˚C. Hogerop condenseert
dit en reageert met zwavel (S) tot HgS. Foto’s van
mooie wijnrode cinnabariet kristallen van 2,3x1,8 cm.
Valcano, vindplaats van nieuwe en zeldzame
mineralen. Valcano ligt met nog zes andere eilanden
in de Tyrrhernische zee voor de westkust van Italië.
Tot diezelfde eilanden behoort Stromboli met diverse
kraters. De geologie wordt verklaard. Er is een boog
van 140 Km van west naar oost. Deze boog is ontstaan
door de botsing van de Siziliaanse korst met de plaat
van de Ionische zee. Valcano is 120000 jaren oud. Er
zijn zeldzame en bijzondere mineralen ontdekt. Salmiak,
molysiet en veel sulfiden en sulfaten. Er worden
68 mineralen vermeld met soms bijzondere combinaties
van elementen.
Uranium mineralen uit Victoria, Australië. In het
zuiden van Australië werd een granietgroeve ontdekt.
Het splitgraniet en het gebroken graniet wordt in de
wegenbouw toegepast. Een geoloog mat een hoge
stralingsdichtheid, maar het uraangehalte is 64 ppm te
laag om economisch te winnen. Het is een bijzondere
vindplaats van uraniummineralen zoals bijv. mooie
groene doorzichtige torberiet.
Nieuwe vondsten van sulfaat mineralen uit peru.
Er worden mooie violetgekleurde coquimbit en roodbruine
roemeriet ontdekt.
Vondsten van bergkristal en titaniet in een steile
bergwand op het Groszglockner-massief.
Nieuwe vondsten uit pegmatieten van het
strzegomgebied in polen. Foto’ van mooi gekleurde
fluorieten, beryl en morionkristallen van 50x50 cm.
Zie: www.mindat.org/article.php/561/
Achatmagazin.
MiNERAliEN WElT - DEEl 4, 2010
Koper en kopermineralen en de betekenis hiervan
voor de mensen in de bronstijd.
Chalkoalumiet witte tot kleurloze platte kristallen uit
het Siegerland.
De paragenese van ijzerfosfaat uit de groeve
Clara. De laatste 30 jaren is door verschillende verzamelaars
ijzerfosfaat gevonden. Deze paragenese
wordt waargenomen in barietgangen in het Nordfeld.
De begeleiders zijn kwarts, fluoriet en goethiet.
IJzerfosfaat wordt relatief zelden gevonden doordat het
in nauwe holtes voorkomt. Een typische opbouw wordt
getoond. In de kern donkergroene dufreniet. In het
midden kidwelliet. De buitenkant is geel door oxidaties.
Foto’s van mooie zachtgekleurde groene mineralen. Zie
over paragenese: www.rbmineral.de/paragen.htm.
blauwe schoonheden. Jeremejewiel, mooie blauwe
mineralen van 4x4 cm uit Namibië.
TiJDSchRiFTENBEhEER DHr. G. H. A. JANsseN
Arisiet, een nieuw mineraal NaLa2(F2CO3)(CO3)
2). La behoort tot de zeldzame aarden. Kleur beigegeel
tot heel citroengeel tot rose. Gevonden in Namibië.
Klinoklas gevonden in Tsumeb.
mineralen uit de omgeving van pfitscher Jochs,
Zuid Tirol op de grens met Italië. In een omvangrijk
artikel worden vindplaatsen van een groot aantal
mineralen besproken. Op een kaart worden de plaatsen
aangegeven. De mineralen bevinden zich op 1850
m hoogte. De toegangsweg naar de pas is vermeld.
Een aantal pagina’s is gewijd aan de vorming van de
mineralen en de geologie. Anilith, djutliet, digenit en
nog 37 andere mineralen worden ten tonele gevoerd.
De kwartsgangen van sierck-les-bains in noordoost
Frankrijk. In deze omgeving komt hoofdzakelijk
kalksteen voor. In het stadje komen gesteenten voor
uit het Rijnse Schieferbergen. In de kwartsgangen kan
men interessante mineralen vinden. De geologie wordt
beschreven en de kwartsmineralen getoond.
Nifontoviet uit mexico. Behalve nifontoviet worden
danburiet-, calciet- en citrienkristallen bij of in de mijn
van Charcas gevonden. Tegenwoordig worden groene
bakeriet en datolieth ontdekt. Velen bevatten borium.
Op 600 m diepte wordt Zn-(Pb-Ag-Cu) gedolven.
Zie: www.matsminerals.com.
Nieuwe mineralen. 14 Mineralen zijn geanalyseerd op
chemische samenstelling en karakteristieke dimensies.
Deze mineralen komen voor in Australië en Canada.
Agaattijdschrift. 23 cm brede Jaspis uit Marokko.
Agaten uit vulkanische gesteente en sediment gesteente
komen over het algemeen voor, maar nu zijn
in Duitsland agaten gevonden, die in hydrothermische
gangen en gesteenten zijn ontstaan.
GEA - NR. 4, DEcEMBER 2009
Wieliczka, de zoutparel van europa. Deze plaats
ligt in zuid Polen, 12 km ten zuidoosten van Krakow.
Hier bevindt zich de oudste zoutmijn van Europa. Sinds
de Middeleeuwen wordt hier mijnbouw uitgevoerd.
Haliet kristallen van 80 cm worden vermeld. Het artikel
wordt toegelicht met fraaie foto’s hoe vroeger de mijnbouw
is bedreven. De geologie wordt verklaard aan de
hand van een kaart, waarop de kalksteen uit de Boven
Jura wordt getoond. Tevens wordt de mineralogie beschreven.
Groeve in de Dellen (Eifel) deel II, Dellen bij Mendig.
Deze plaats is de belangrijkste vindplaats van haeuyn,
een blauw mineraal, behorende tot de sodalietgroep.
In dit gebied worden ook sanidinieten gevonden. Foto’s
van mooie mineralen.
schinderhannes bartelsi. De rover van de Hunsrückzee.
400 Miljoen jaren geleden was hier een zee. Van
deze 10 cm grote geleedpotige zijn fossielen gevonden
en geprepareerd. Het fossiel wordt in Mainz bewaard.
Ontstaansgeschiedenis van de steenkoolwinning
in Nederland. De meeste aandacht gaat uit naar
de particuliere mijnen, zoals de Willem-Sophia en de
Oranje-Nassau. Beelden van gebouwen en installaties.
De Staatsmijnen zijn in 1899 met de steenkoolwinning
gestart.
posters in de Aardwetenschappen. Er wordt beschreven
hoe de opbouw moet zijn om de aandacht te
trekken en de informatie over te dragen.
Fossielen prepareren en sieraden maken. Zie:
www.fossielenensieraden.nl.
Hambach, bruinkoolgroeve in het mioceen van
Nordrhein-Westfalen ten oosten van Limburg.
Bruinkool werd in het begin als mijnbouw gewonnen,
maar vanaf het begin van de 20e eeuw in dagbouw. In
1984 is een concessie van 8500 ha verleend. De geologie
wordt verklaard en foto’s van fossielen worden
getoond. Zie:www.rwe.com.
GEA - NR. 2, JUNi 2010
maan afkomstig diep uit de Aarde? Vóór de
Apollomissies naar de Maan in 1969 waren er twee hypothesen.
Het invangmodel en het tweelingenmodel.
Maar de analyses van de meegebrachte stenen kwamen
niet overeen met de door de modellen voorspelde
eigenschappen. Men heeft een nieuw model bedacht:
grote botsing. De maanstenen bestaan uit silicaten met
weinig ijzer, zoals het model voorspelde, maar de zuurstof
isotopen gooiden roet in het eten. De alternatieve
hypothese is nucleaire georeactor op de grens van de
aardkern en mantel. Een interessant artikel. Zie boek,
'Hoe werkt de Aarde'.
De mars expeditie in Utah. Simulatie van een verblijf
op Mars.
Archeoseismologie. Reconstructie van historische
aardbevingen. De relatie tussen de kracht van de beving
en de gevolgen aan het oppervlak is moeilijk te
bepalen. De schaal van Richter en ook de Moment
Magnitude meten de intensiteit, maar niet de schade
op de grond. De Mercalli schaal heeft een verband met
de schade aan het oppervlak. De Archeoseismologie
probeert een verband te leggen tussen schade in het
verleden en metingen die nu aan resten mogelijk zijn.
eklogiet. Bestaande uit granaat en clinopyroxenen.
Ze zijn mooi met frisgroen en roodbruine mineralen.
Ze worden gevormd op 35 tot 100 km diepte bij zeer
hoge druk.
De eklogiet uit Haren Groningen. Waar komt hij
vandaan? Uit Scandinavie, westelijk van het Baltische
Schild. De samenstelling van deze steen wordt beschreven.
Granaat is meestal aanwezig.
brimham rocks, Yorkshire. Ze zijn in het Boven-
Carboon afgezet. Rivieren hebben er een dik pakket
zand en grind neergelegd. Hieruit is het zandsteenpakket
ontstaan. Door erosie van water en wind zijn
de profielen ontstaan. Zie: www.brimhamrocks.co.uk.
29

TiJDSchRiFTENBEhEER DHr. G. H. A. JANsseN TiJDSchRiFTENBEhEER DHr. G. H. A. JANsseN
GRoNDBooR & hAMER - NR. 6, 2009
Deze uitgave is in zijn geheel aan aardkundige
excursiepunten in Noord-brabant gewijd.
Bedafse Bergen bij de gemeente Uden. Stuifzand-
gebied met opgestoven landduinen. De Peelrandbreuk
en het Sint Annabosch. Dit bos telt maar liefst 280
plantensoorten.
peelrandbreuk en maashorst. Ten westen van Uden
is een aantal meters hoge steile rand in het landschap,
de Peelrandbreuk. Deze rand is ontstaan door het uit
elkaar bewegen van de West-Europese aardkorst.
De Dommel. Tussen Geldrop in het zuidoosten en
Boxtel in het noordwesten ligt het Dommeldal. Dit is
een gebied met dek- en stuifzandgebieden. Op vele
plaatsen zijn nog sedimentatieprocessen actief.
De Kampina en Oisterwijkse bossen en vennen.
Wat er is te zien en wat er wordt getoond is op een
geomorfologische kaart waar te nemen. De belangrijkste
aardkundige processen begonnen 30000 jaar
geleden. Toen was er een koud en droog klimaat. De
bodem was permanent bevroren. 15000 Jaar later
verdween de permanente vorst uit de ondergrond en
ontstonden lange dekzandpakketten.
De brabantse wal, bij Woensdrecht en bergen op
Zoom. De steile rand bestaat uit een 30 km lange en
25 m hoge helling. In deze helling komen getijdenafzetting
van 1,8 miljoen jaar geleden voor. Het is de
oudste wal uit het Kwartair.
Groeve boudewijn. In deze groeve ten oosten van
Ossendrecht komen geologisch zeer oude- en jonge
afzettingen voor, gescheiden door erosiefases.
De biesbosch. Zie: www.biesboschmuseum.nl. De
drie aardkundige landschappen. Onderin het Middeleeuwse
ontgonnen rivierengebied. Daar bovenop
een zoetwatergetijden delta en slikken. Op de bodem
bevinden zich nu ooibos en rietvelden. Oorspronkelijk
was dit gebied een polder in de 14e eeuw maar de
dijkdoorbraken in 1421 en 1424 veranderden het
gebied en ook de loop van de Merwede.
De brabantse peel. De Peelvennen bestaan uit moerasgebieden,
die de resten vormen van een zeer uitgestrekt
hoogveengebied. De vorming van veen en
hoogveen wordt verklaard. Zie: www.aardkunde.nl.
Alle artikelen worden toegelicht met goede kaarten,
foto’s en tekeningen van de geologische structuren en
grond- en bodemsoorten.
GRoNDBooR & hAMER - NR. 2, 2010
Geologisch onderzoek in het rijsterbos in
zuidwest Friesland. De beschrijving van de
diverse lagen in deze afgraving en het verband
met elders gevonden zanden, zoals bij Usselo
met vergelijkbaar samenstelling 150 km oostelijk.
Een ander onderdeel handelt over zwerfsteenin-
30
houd. Een boeiende goed geschreven uiteenzetting.
Zeer oude miljoenpoot. Het 425 miljoen jaar oude
fossiel is in Schotland bij de stad Stonehaven aan het
strand opgegraven.
Witte rapakivi. Dit is een speciaal soort graniet,
filipstadgraniet. Het bestaat uit kwarts, orthoklaas en
oligoklaas. Deze liggen als schijven met een diameter
van 2 tot 3 cm in het basismateriaal. Een tekening van
dit soort graniet is aanwezig
bontzandsteen, meer dan alleen een rode zandsteen.
Bontzandsteen is tijdens het Trias afgezet in
een bekken, dat grote delen van Midden-Europa omvatte.
Het bekken lag toen op de breedtegraad die nu
Noord-Afrika is. De rode kleur is ontstaan door hematiet
dat op de korrels is neergeslagen. Bontzandsteen
komt voor in drie soorten met elk zijn eigen karakteristieke
eigenschappen.
smeltwaterafzettingen, ontsloten bij de ecopassage
bij elst. Om het geheel te kunnen
ondersteunen zijn 40 betonnen palen gefabriceerd.
Eerst werden er gaten geboord in het zand, toen
werd er cement gestort. Het cement is in het zand
getrokken, waardoor het zand nu vastzit aan de palen.
In het zand zijn prachtige sedimentaire structuren
te zien.
FAcETTEN - NR. 3, JUNi 2010
Kometen brachten weinig water naar de Aarde.
Water en vluchtige stoffen kwamen 4,568 miljard geleden
niet voor op de Aarde. Die stoffen kwamen 26
miljoen jaren later bij een botsing van een object zo
groot als Mars. Uit verschillende vormen van zilver
heeft men de ontstaansgeschiedenis van onze planeet
kunnen verklaren.
spanje rijk aan mineralen. Een reisverslag naar
vindplaatsen in Spanje. Er worden 18 vindplaatsen beschreven.
Behalve aan mineralen wordt ook aandacht
besteed aan natuur en cultuur.
Het uitbarsten van nog drie IJslandse vulkanen.
Wetenschappers maakten een tijdlijn van 205 uitbarstingen
in de afgelopen 1100 jaar en ontdekten
een cyclus. Men verwacht de komende 50 jaar meer
activiteit.
mineralen zoeken in Griekenland. Sinds begin 2010
is het Griekse eiland Serifos geologisch beschermd
gebied. Zoeken naar mineralen is hier verboden.
effecten van IJslandse vulkanen op Nederland.
In 1783 zorgden zware vulkaanuitbarstingen uit hetzelfde
gebied als nu voor zwaveldampen boven noord
Nederland met gevolgen voor de gezondheid en aantasting
van metalen.
sporen van een reuze schorpioen ontdekt in
Schotland.
De zoogdieren zijn mede door het uitsterven van vissen
ontwikkeld.
GEoDE - NR. 3, MEi-JUNi 2010
Hoe heet was onze Aarde in het begin? Aan
de basis van de wetenschappelijke discussie liggen
twee bewijsstukken. Oeroude stenen en nog oudere
mineraalkorreltjes. De oudste steensoort (4 miljard
jaar) is acastagneiss. Een oudere steen is nooit
gevonden. De vroege Aarde was dus 500 miljoen
jaar een magmazee. Er zijn echter zirkonen die 4,4
miljard jaar oud zijn. De Aarde moet dus genoeg
zijn afgekoeld om de deeltjes te laten stollen. Hafnium
speelt een belangrijke rol bij de verklaring voor de
scheiding tussen aardkorst en aardmantel.
Antimoon (Sb). Een metalloide, een element dat voor
wat betreft de eigenschappen tussen metalen en niet
metalen in zit. In gedegen vorm komt het nauwelijks
voor. Meestal is antimoon aan zwavel gebonden,
Antimoniet Sb2S3. Het wordt in China, Roemenië en
Bolivia gedolven. Het is een belangrijke stof voor de
moderne elektronica.
DE STEENBEWERKER, JUNi 2010
Verslag van een excursie naar Idar-Oberstein.
De interessantste vindplaatsen zijn bezocht. Op een
akker in Freisen zijn stukken agaat gevonden. Een
andere mogelijkheid was een akker bij Gottschied,
maar deze was ingezaaid. In Bruchweiler op een
afvalhoop van een slijper was volop keuze. De beste
vindplaats was de steengroeve bij Langenthal,
N i E U W E l E D E N
daar had men een stuk rots met een explosie laten
springen. Hier zijn hele mooie stenen gevonden.
Vormen van kwarts. Bij een temperatuur lager
dan 573˚C wordt laagkwarts gevormd (trigonaal).
Bij een temperatuur hoger dan 573˚C en lager dan
870˚C wordt hoogkwarts (hexagonaal) gevormd.
Bij temperaturen hoger dan 870˚C wordt tridymiet
gevormd en bij temperaturen hoger dan 1470˚C wordt
cristobaliet gevormd. De 10 soorten kwarts worden
beschreven.
STEENGoED, NR. 3, 2009-2010
Verslag van de excursie naar de eifel. Bij de
groeve "De Dellen" in Rothenber zijn enige deeltjes
Hauyn gevonden van 2 tot 3 mm en een stukje van
4 mm.
Bij de kloofgroeve Nickenicher Weinberg en Hummerich
was weinig te vinden. In de groeve Rauech
naar fossielen gezocht. Bij Bauschberg is vulkanisch
gesteenten.
Geologische excursie naar de Oost-eifel. Het
vulkanisme begon 500.000 jaar geleden. De laatste
en hevigste eruptie vond plaats 12.900 jaar geleden.
Hierbij ontstond de Laacher See. De afzettingen van
dit meer zijn goed bewaard gebleven, hierdoor kan
men de eruptie nu reconstrueren.
Dhr. p.C. Jansen
Eckeharthof 2, 1064 NN Amsterdam, tel. 020-4470162
Dhr. H. Doesburg
Boeierlaan 12, 1503 JV Zaandam, tel. 075-6156024
A D R E S W i J Z i G i N G E N
mevr. H. Leeflang
van: Bovenlandsestraat 43, 1441 NW Purmerend
naar: Domheldercamerastraat 13, 1447 ZP Purmerend
mevr. K. Kees
van: van Houtstraat 40, 6021 AV Budel
naar: Doddendaal 128, 1082 XZ Amsterdam
31

Het verenigingsblad van Amathysta verschijnt 4 maal per jaar.
oplage: 265 stuks
Redactieadres: Oosteinde 66, 1531 KE Wormer
Advertenties: 1/2 pag. 15,00, 1/1 pag. 27,50 per jaar
Opgeven van advertenties aan het secretariaat Amathysta,
Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, 075-6424295, erzsimolnar@online.nl
contributie: Leden vanaf 18 jaar incl. partner: 15,00 p.j.
Jeugdleden van 15 t/m 17 jaar: 7,00 p.j.
Eenmalig inschrijfgeld van: 2,50
Donateurbijdrage: Tenminste 7,50 p.j.
Postgiro rek.nr.: 2275190, t.n.v Koninklijke Vereniging Amathysta
Aan- en afmelden van leden, uitsluitend bij de ledenadministratie,
Amathysta, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, erzsimolnar@online.nl.
Drukwerk: Stuba Grafische Producties, Wormerveer
Voorpagina: Geode met calciet op amethyst.
Vindplaat: Steinbruch Juchem in het
Fischbachtal, Duitsland.
Collectie: E. Kaspers
Fotografie: X.E. Kaspers
32
(dinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 18.00 uur)
van Baerlestraat 77 hs
1071 AS Amsterdam
Tel.: 020 - 671 93 64
Mob.: 06 - 15 345 308
E-mail: terrai@online.nl
Zie ook mijn webwinkel:
http://het-steentje.marktplaza.nl

Het aangewezen adres voor
al uw handelsdrukwerk
huisstijlen • flyers • brochures
verpakkingen • showkaarten
Uw familiedrukwerk
geboortekaartjes • trouwkaarten
eigen ontwerpen
En natuurlijk voor uw
websites • beursstands
autobelettering • reclameborden
vlaggen • etc.
Industrieweg 44 | 1521 NE Wormerveer
T 075 621 48 65 | F 075 621 81 51
E info@drukkerijstuba.nl | I www.drukkerijstuba.nl