lesmap touching the void - Lessen in het donker

Touching
the void
Pedagogisch dossier
Lessen in het donker

Intro
In deze bundel vind je heel wat werkmateriaal terug over
TOUCHING THE VOID. We gaan zowel in op de vorm als de inhoud van de
film. Daarbij proberen we zoveel mogelijk het medium film centraal te
stellen.
Dit is een lesmap met teksten, info, opdrachten, vragen, weetjes,
surftips. Je selecteert gewoon het materiaal dat je in de klas wilt
gebruiken.
Voor extra materiaal rond filmproductie en -analyse neem je best een
kijkje op onze site www.lesseninhetdonker.be!
Feedback!
Graag horen we een reactie: neem je even de tijd om de evaluatiefiche
op onze website in te vullen? Ook de leerlingen kunnen de film sterren
geven en op de pagina van TOUCHING THE VOID hun opinie achterlaten. Wij
zijn benieuwd!
www.lesseninhetdonker.be
Lessen in het donker vzw stelt jaarlijks een filmprogramma samen
voor het onderwijs in Vlaanderen. De vertoningen vinden plaats in
tal van cultuurcentra en bioscopen in de vijf Vlaamse provincies.
Het filmprogramma van elke locatie is terug te vinden in de
programmabrochure en op onze website.
De werking wordt financieel ondersteund door de Vlaamse
Gemeenschap.
De pedagogische dossiers worden opgemaakt door:
Lessen in het donker
Sint-Jakobsstraat 36 / 8000 Brugge / 050 34 91 93
info@lesseninhetdonker.be / www.lesseninhetdonker.be
Het Vlaams Centrum voor Kinder- en Jeugdfilm / Jekino
Paleizenstraat 112 / 1030 Brussel / 02 242 54 09
info@jekino.be / www.jekino.be
02 03
Inleiding op de film vóór de filmvisie: zie lesbrief!
Filmfiche 04
Technische kaart
Introductie 05
Van boek naar film 09
Het verhaal van de film 12
De stijlkenmerken 18
Vertelstijl
Decor
Geluid en muziek
LESBRIEF VOOR DE LEERLINGEN
Inleiding op de film vóór de filmvisie
Neem enkele minuten tijd voor een korte inleiding alvorens jullie naar
de film gaan kijken. Het is goed de leerlingen enkele aandachtspunten
mee te geven zodat ze voorbereid zijn en gerichter kunnen kijken. De
inleiding is in de lesbrief voor leerlingen terug te vinden, achteraan in
deze lesmap. Je kan die kopiëren en uitdelen in de klas!
Inhoud

Filmfiche
Technische kaart
Originele titel: TOUCHING THE VOID
UK – 2003 – 102’
Engels gesproken - Nederlands ondertiteld
Naar het gelijknamige boek van Joe Simpson
Regie Kevin Mc Donald
Scenario Joe Simpson
Camera Mike Eley
Keith Partridge
Montage Justine Wright
Art Direction Patrick Bill
Muziek Alex Heffes
Bevan Smith
Acteurs Brendan Mackey (Joe Simpson)
Nicholas Aaron (Simon Yates)
Richard Hawking (speelt zichzelf)
Ollie Ryall (Richard Hawking)
Joe Simpson (speelt zichzelf)
Simon Yates (speelt zichzelf)
Prijzen BAFTA Awards
• Alexander Korda Award for Best
British Film
British Independent Film Awards
• Best Documentary / Best Technical
Achievement
Evening Standard Britisch Film Awards
• Best Film
04 05
Touching the void
TOUCHING THE VOID is een docudrama over een huiveringwekkende
expeditie in de Peruviaanse Andes. Joe Simpson en Simon Yates, twee
overmoedige twintigers, proberen de uiterst moeilijke en maagdelijke
westkant te beklimmen van de 6400 meter hoge Siula Grande. Ze
wisten dat een aantal voorgaande pogingen om deze kant van de berg
te beklimmen, mislukt waren. Aangetrokken door de uitdaging en het
avontuur besloten ze toch hun kans te wagen.
Na drie dagen lukt het hen relatief vlot om de top te bereiken. Tijdens
de afdaling slaat het noodlot echter toe: net onder de top valt Joe
Simpson en verbrijzelt daarbij zijn knie. De afdaling verliep door de
hevige sneeuwval al moeilijk, maar nu werd het bijna onmogelijk om
terug aan de voet van de berg te geraken.
Deze documentaire combineert interviews met nagespeelde scènes
om het waargebeurde verhaal van een barre overlevingstocht te
vertellen.
Gruweltocht eindelijk verfilmd
Er was al meer dan eens geprobeerd om dit onwaarschijnlijke verhaal
te verfilmen, maar het was pas de Britse documentairemaker Kevin
Mc Donald die op het idee kwam de gruweltocht van Simpson en Yates
te gebruiken om de grenzen van de gedramatiseerde documentaire te
verleggen.
Afwisseling tussen interviews en fictiebeelden
Simpson en Yates worden geïnterviewd in een studio en vertellen hun
ervaringen minuut per minuut. Tegelijk krijgen we buitengewoon sterke
beelden te zien waarop acteurs Nicholas Aaron en Brendan Mackey
het gebeuren naspelen in al bijna even barre omstandigheden als het
echte drama in 1985. Daarvoor werd gefilmd tijdens sneeuwstormen
in de Alpen, maar ook op de authentieke Siula Grande, een berg die
sindsdien trouwens nooit meer beklommen is.
Delirium
Het resultaat is beklemmend: de kijker zit de klimmers heel dicht op
de huid, voelt bijna de snerpende ijswind, en hapt met hen mee naar
zuurstof in de ijle berglucht. Naar de tweede helft van de film toe wordt
pas echt duidelijk wat voor meesterfilmer Mc Donald is: samen met de
verzwakkende en wanhopige Simpson verglijdt zijn camera langzaam
maar zeker in een hallucinant delirium, met de onwerkelijke Boney Msequens
als hoogtepunt.
Introductie

Na de film: verzamel de eerste reacties
• Omschrijf je gevoel bij de film in één of enkele zinnen.
• Vond je de film goed of niet? Waarom?
• Welke trefwoorden, gevoelens en begrippen komen boven bij het zien
van de film?
• Zou je de film aanraden aan je vrienden?
06
07
Bij de reconstructie van het filmverhaal kan je gebruik maken van de
5W-vragen: bij het beantwoorden ervan komen meteen alle belangrijke
elementen uit het verhaal aan bod.
De meeste films hebben een duidelijke verhaalstructuur: een begin,
midden en einde. Na de eerste drie filmminuten (de expositie of
setting van de film) kan je al snel een antwoord geven op de 5Wvragen.
• Over WIE gaat het verhaal?
• WAAR speelt het verhaal zich af?
• WAT gebeurt er in het verhaal?
• WANNEER speelt het verhaal zich af?
• WAAROM krijgt het verhaal een bepaalde wending?
Een korte toelichting bij de vijf vragen
WIE?
Twee jonge Britse vrienden en bergbeklimmers, Joe Simpson en
Simon Yates, staan centraal. Ook de berg Siula Grande en de directe
omgeving (hevige koude) zou men als een hoofdrolspeler kunnen
beschouwen. De berg op zich onderneemt uiteraard geen acties,
maar de acties van de twee bergbeklimmers (het verhaal van de film)
worden sterk bepaald door de Siula Grande.
WAAR?
Het verhaal speelt zich af in een uithoek van Peru, op de berg Siula
Grande, in het Zuid-Amerikaanse Andesgebergte. Met behulp
van heel specifiek geluid en spectaculair camerawerk werd veel
aandacht geschonken aan de omstandigheden van hun expeditie (het
onherbergzame gebied, de kou).
WAT?
De documentairefilm reconstrueert het waargebeurde verhaal van
een huiveringwekkende expeditie in het Andesgebergte. Door de
combinatie van film en interviews met de hoofdrolspelers, weet de
kijker al dat ze de expeditie overleefd hebben. Hier is niet de climax
het belangrijkste (overleven ze de tocht?) maar de wijze waarop ze
de hellentocht overleefd hebben. De beelden die van hun tocht te zien
krijgt zijn reconstructies van de werkelijke gebeurtenissen.
De 5W-vragen

WANNEER?
Het verhaal speelt zich af in 1985, het jaar waarin de twee
bergbeklimmers hun poging ondernamen, en loopt over een tijdspanne
van enkele dagen.
WAAROM?
Tijdens de expositie van de film krijgen we te horen wat de motivaties
van Joe Simpson en Simon Yates waren om de Siula Grande te
beklimmen. Ze waren ervaren klimmers, maar vinden zichzelf toch
onverantwoordelijk en ‘behoorlijk anarchistisch’. Maar bovenal vonden
ze het plezant om ‘de wereld te beklimmen’. Daarbij streven ze naar
het vinden van maagdelijke en daarom veelal gevaarlijke routes om
een berg te beklimmen.
Vragen
• Kunnen we de Siula Grande beschouwen als een hoofdrolspeler? En
zo ja, waarom?
• Zijn er nog andere films waarin we niet alleen levende wezens als
hoofdrolspeler kunnen beschouwen ?
08 09
Joe Simpson over zijn gelijknamige boek
Verklaring titel (van boek en film)
Het Engelse woord ‘void’ betekent ‘leegte’. De auteur Joe Simpson
verwijst met de titel ‘TOUCHING THE VOID’ naar zijn barre overlevingstocht
op de Siula Grande. ‘Void’ omarmt verschillende begrippen zoals
angst, pijn en eenzaamheid.
Vragen
• Welke gepaste titel zou je nog kunnen geven aan de film?
• Welke titels ken je nog van andere films die je hebt gezien, en verklaar
ze?
Motivatie van Joe Simpson
Joe Simpson wilde geen verhaal vertellen over bergbeklimmen, maar
wel over de gebeurtenissen op de Siula Grande en hun opgelopen
psychologisch trauma. Het Andesgebergte als decor kon evengoed
vervangen worden door de woeste woestijn of een ondoordringbare
jungle. Vragen over eenzaamheid, dood, pijn, vriendschap, verraad
en vertrouwen vormen de essentie van zijn verhaal. Het gaat over
iemand die tot het uiterste gedreven wordt om te overleven en daarbij
lichamelijk volledig uitgeput raakt. Kortom, een verhaal over de dood
in de ogen kijken.
Vragen
• Bedenk andere plaatsen waar een verhaal van overleven zich zou
kunnen afspelen.
Van boek naar film

Enkele algemene verschillen tussen boek en film
Als je de leerlingen vraagt naar de verschillen tussen boek en film,
krijg je antwoorden zoals: ‘een boek lees je, een film bekijk je; bij het
lezen van een boek kan je fantaseren hoe de personages en decors
eruit zien; een boek lezen duurt weken, een film heb je op anderhalf
uur gezien …’
Hieronder zetten we enkele verschillen tussen de geschreven taal
(boek) en beeldtaal (film) op een rijtje:
• Elke lezer is een regisseur.
• Een boek bestaat uit letters, woorden, zinnen, soms een tekening die
iets verbeelden. Een film bestaat uit beelden en geluid.
• Bij het lezen van een boek bedenk je grotendeels zelf alle figuren en
decors op basis van aanwijzingen, de beschrijvingen van de auteur.
• Een film is één specifieke ‘verbeelding’, één mogelijke interpretatie
van die aanwijzingen, nl. die van de scenarist en de filmregisseur.
Vragen
• Heb je al eens een boek gelezen waarvan je later de film zag?
• Wat vond je beter: het boek of de film? Waarom?
• Wat doe je het liefst: een boek lezen of een film bekijken? Waarom?
10 11
Een filmmaker heeft geen tijd
Een scenarist en regisseur hebben, in tegenstelling tot een auteur,
minder dan 2 uur de tijd om hun verhaal aan het publiek te vertellen.
Bovendien moeten filmbeelden een bepaalde dynamiek, een zekere
actie bevatten om onze aandacht vast te houden. Een filmverhaal
moet onmiddellijk duidelijk zijn, terwijl je in een boek een passage kan
herlezen. De lezer bepaalt zelf het tempo: Hij/ zij kan enkele dagen,
weken, zelfs maanden over een boek doen.
Een schrijver kan zijn boek zo lijvig maken als hij wil. Hij kan allerhande
details opnemen, uitwijdingen maken, lange beschrijvingen geven,
gedachten van personages verwoorden…
Kortom, een schrijver heeft tijd en een uitgebreid instrumentarium
om zijn verhaal te vertellen. Daar hebben de filmmakers geen tijd
voor! In een film zit er zelden een overbodig beeld: Elke persoon, plaats
of handeling in de film heeft een bepaalde functie. Een film neemt je
van bij het begin bij de hand om je zo snel mogelijk in het verhaal te
betrekken en geeft je binnen de kortste keren een antwoord op de
5W-vragen (wie, wat, wanneer, waar en waarom).
Joe Simpson ontving voor ‘TOUCHING THE VOID’ de prijs voor het beste
bergsportboek (de Boardman Tasker Award 1988) en de NCR Book
Award voor non-fictie 1989. Inmiddels is het boek uitgegroeid tot een
ware klassieker - het is vertaald in dertien talen en in Nederland zijn
er meer dan 50.000 exemplaren van verkocht.
Vragen
• Zoek op het internet in welke bibliotheek het boek van Joe Simpson
(‘Touching The Void’ of ‘Over De Rand’) te vinden is.

Het verhaal van de film
Het begin van de film
De expositie of de setting
Hier krijgen we een duidelijk afgelijnde introductie van de film. Het
begint met enkele (gereconstrueerde) beelden van de expeditie op de
Siula Grande.
Het geluid van de koude wind, het ijs en het camerastandpunt geven
je onmiddellijk een aardige indruk van de (gevaarlijke) omgeving waarin
het verhaal zich afspeelt. Daarna zien we Joe Simpson in beeld. De
regisseur heeft met ‘talking head’-momenten gewerkt, waarin we de
alpinisten aan het woord zien. Ook een kleine tekst in het midden van
het beeld schetst de situatie.
In de eerste drie minuten van de film (de expositie of de setting) krijgen
we een antwoord op de 5W-vragen: wie doet wat, waar en wanneer,
en waarom? We krijgen een introductie in tijd en ruimte van de
personages die een rol zullen gaan spelen.
Vragen
Als je de dvd in de klas kan bekijken, probeer dan na de eerste 3
minuten van de film de 5W-vragen op te lossen, en vul je antwoorden
aan tijdens het vervolg van de film.
Waar wordt volgens jou in het begin van de film het meest aandacht
aan besteed, en waarom?
De regisseur levert van bij het begin een staaltje van fantastische
filmmakerij. De locaties zijn adembenemend. Dit is dan ook het eerste
waar we onze aandacht op vestigen: de camera glijdt (vanuit een
helikopter!) door het landschap om je een idee te geven waar het zich
allemaal afspeelt. Het geluid van de wind geeft je de indruk van ijzige
koude die je als het ware aan den lijve kunt voelen. Ook de muziek heeft
zijn aandeel in het weergeven van een onheilspellende sfeer.
12 13
Het midden van de film
Plotwending 1 (het begin van de expeditie)
Terwijl we beelden zien van de tocht naar de voet van de Siula Grande,
maken we kennis met Richard Hawkings. Joe en Simon leerden
hem kennen in Lima, de hoofdstad van Peru. Ze vroegen hem om
hen te vergezellen naar de voet van de berg. Daar kon hij dan in het
basiskamp voor de spullen zorgen van zodra zij aan de beklimming
begonnen. Richard wist niets af van bergbeklimmen, maar besloot
toch om mee te gaan.
Beetje bij beetje leren we de protagonisten beter kennen. Joe laat
onmiddellijk blijken dat ze ambitieus zijn. Het feit dat de Siula Grande
nog niet langs de westflank werd beklommen, was enkel een extra
stimulans. Ze waren zelfs zo gedreven dat ze dit in de ‘Alpinestijl’
deden: we krijgen dus ook te horen en te zien hoe de twee de berg
beklimmen.
Joe en Simon zijn tijdens de beklimming steeds aan elkaar verbonden
met een touw. Daardoor moeten ze voortdurend vertrouwen op
elkaars vaardigheden. Het touw waarmee ze vast hangen kan niet
alleen hun redding zijn maar ook hun dood betekenen, want als de
één valt, zal de ander meegesleurd worden. Een berg op die manier
beklimmen doe je niet zomaar met iemand die je niet goed kent. Joe
en Simon kenden elkaar zeer goed, want ze hadden er samen al
verschillende expedities opzitten in de Alpen.
Opdracht
Zoek op het internet wat de ‘Alpinestijl’ inhoudt. En welke stijl bestaat
er nog in het bergbeklimmen?
De essentie van de Alpinestijl is dat je je rugzak volstouwt met het
nodige materiaal (kledij, voedsel, klimgereedschap...), om dan vanuit
het basiskamp de berg in één keer proberen te beklimmen. Er worden
dus vooraf geen kampen met voorraden opgezet waarnaar je kan
terugkeren. Dit is volgens bergbeklimmers de meest puristische
stijl. Het is ook een gevaarlijke manier om een berg te beklimmen
aangezien je geen afgebakende weg terug hebt. Indien er onderweg
iets gebeurt is er niemand in de directe omgeving om je te helpen.
De andere stijl is de ‘Expeditiestijl’, waar wel verschillende kampen met
voorraden worden opgezet.

Aan de hand van uitspraken van Joe en Simon kom je te weten wat
hun motivaties waren – en nog steeds zijn - om hun leven op die
manier te riskeren. Door iets meer risico te nemen, doorbreek je de
dagelijkse sleur van het leven, en heb je het gevoel intenser te leven is
één voorbeeld.
Vragen
• Ga je akkoord met de uitspraak van Simon “meer riscico in het leven
betekent sleur doorbreken en intenser leven”? Waarom?
• Welke motieven om de berg te beklimmen hoor je nog van de Joe en
Simon tijdens de film?
Verwikkelingen (hevige sneeuwstorm, ijzige koude, de val van Joe
Simpson…)
De beklimming van de Siula Grande ligt uiteraard geplaveid met allerlei
hindernissen. We zien en horen de barre omstandigheden tijdens de
beklimming. Door een hevige sneeuwstorm werden ze bijvoorbeeld
verplicht hun beklimming te staken en te schuilen in een sneeuwgrot
tot de storm terug was gaan liggen.
Na de derde dag bereikten de twee de top. Telkens worden
de gebeurtenissen fantastisch in beeld gebracht via speciale
camerastandpunten. Door een uitspraak van Joe wordt de spanning
enkel nog wat opgedreven (ook al weten we dat ze allebei de expeditie
hebben overleefd): “Ik hou niet van toppen, want 80% van de ongevallen
gebeuren tijdens het afdalen”! We zijn gewaarschuwd!
14 15
Plotwending 2 (de val van Joe Simpson)
Niet zo lang na het bereiken van de top slaat tijdens de afdaling het
noodlot toe: Joe maakt een val en verbrijzelt daarbij zijn knie. De
afdaling verliep sowieso al moeilijker dan verwacht met de hevige
sneeuwval die ervoor zorgde dat ze van hun koers waren afgeweken,
maar nu wordt het vrijwel onmogelijk. De mannen hebben geen
gas meer om sneeuw te kunnen smelten, zodat ze al snel hevige
uitdrogings-verschijnselen beginnen te vertonen, en de bodem is nog
lang niet zicht.
Toch blijven ze voortgaan. Simon laat Joe aan een touw telkens een
kleine honderd meter naar beneden glijden; Joe zet zich vervolgens
vast in de sneeuw, zodat Simon zelf kan afdalen tot bij hem. Het touw
wordt dus opnieuw vastgemaakt, en het hele procédé begint opnieuw.
Zo gaat dat voort, langzaam maar zeker, tot het moment waarop Joe
langs een steile wand z’n voeten niet meer kan plaatsen om Simon
de kans te geven te kunnen volgen. Joe bengelt aan het touw, zo’n 45
meter boven een diepe kloof. Simon ziet en weet niet wat er gebeurd
is, maar probeert toch het touw vast te houden. Het is ijskoud en het
wordt donker, Simon geraakt op het einde van z’n krachten en voelt
dat hij zal meegesleurd worden. Hij beslist uiteindelijk om z’n eigen
leven te redden door het touw door te snijden… waardoor Joe een
tweede keer valt en in de kloof terecht komt.
Simon kreeg achteraf een lading kritiek over zich heen voor zijn
beslissing. Het is onder de bergbeklimmers immers een ongeschreven
wet je partner nooit voor dood achter te laten.
Vragen
• Wat vind je van de beslissing van Simon om het touw door te snijden
en z’n eigen leven te redden? Simon weet immers niet waar Joe is
terechtgekomen en gaat ervan uit dat hij dood is…
• Joe rekent bij zijn overleven op zijn vriend Simon. Hoeveel kan een
mens eisen van een ander?
• Vind je de kritiek op Simons beslissing terecht?

Simon gaat ervan uit dat zijn vriend dood is en begint alleen aan de
verdere terugweg. Joe, ondertussen, moet proberen een uitweg te
vinden, zonder water, zonder verwarming en met een gebroken been.
Om te overleven beseft hij dat hij keuzes moet blijven maken, want
niemand lijkt z’n hulpkreten te horen. Ten einde raad laat hij zichzelf
dieper in de kloof zakken met de hoop een uitweg te vinden. Hij vindt
die uiteindelijk ook en begint met verse moed aan het vervolg van zijn
eenzame terugweg.
Vanaf dan laat Kevin Mc Donald pas echt zien dat hij een meesterfilmer
is. Het delirium dat Joe moet doorstaan wordt met hoogstaand
camerawerk in beeld gebracht. Je wordt meegezogen in zijn
lichamelijke en geestelijke aftakeling: hij wordt zienderogen magerder,
zijn huid schilfert van zijn gezicht, hij ademt moeilijk en sleept steeds dat
ingepakte been achter zich aan als een dood gewicht, een onwennig
stuk hout. Aan het einde van de rit is hij nauwelijks nog een mens. Hij
plast in z’n broek, hallucineert, brabbelt onsamenhangende woorden
voor zich uit en slaagt er niet meer in om zijn zicht scherp te stellen.
Een hoogtepunt in dit deel van de film is de Boney M-sequentie (een
sequentie zijn meerdere, opeenvolgende beelden die bij elkaar horen,
omdat ze samen een stuk van het verhaal vertellen). Niettegenstaand
dat probeert hij om nuchter te blijven denken - hij legt zichzelf
tijdslimieten op om een bepaalde afstand af te leggen – beginnen zijn
gedachten door de sterke aftakeling op hol te slaan. Hij komt op het
einde van zijn psychologische draagkracht; het liedje van Boney M dat
hij niet meer uit z’n hoofd kan zetten is daar een schitterende illustratie
van. “Ik ga hier sterven met bloody Boney M”, was de treffende reactie
van Joe.
Vragen
• Wat is een sequentie?
• Waarom denk je dat Joe het lied van Boney M hoort en niet uit z’n
hoofd kan zetten?
16 17
Het einde van de film
De climax
Hij beseft dat het ‘spelletje’ van overleven ten einde is en aanvaardt dat
hij eenzaam zal sterven. Zijn limiet is bereikt.
Maar in een vlaag van bewustzijn ruikt Joe de restanten van een
kampvuur. Hij roept naar Simon…
Simon en Richard, die een eind verderop liggen te slapen in hun tent,
horen het geroep. Ze gaan op zoek en vinden uiteindelijk Joe, die op
steven na dood tussen de rotsen ligt.

De stijlkenmerken
Naast het spannende verhaal van Joe Simpson is het
natuurlijk ook belangrijk oog te hebben voor de vorm van de film, want
de vorm bepaalt voor een groot stuk hoe de film overkomt bij de kijker.
De regisseur besteedt veel tijd aan het kiezen van de juiste filmlocaties,
acteurs, camerastandpunten, kleuren, kledij… Allen dragen ze een
steentje bij aan de vormgeving van het verhaal.
Omdat de regisseur dat natuurlijk niet allemaal alleen kan regelen,
heeft hij een hele ploeg van mensen rond zich die elk z’n eigen taak
heeft.
Vertelstijl
Vanaf het begin van de film zien we de drie protagonisten van de film
hun verhaal vertellen zoals het zich heeft afgespeeld in 1985. Dit is
een heel bewuste keuze van de regisseur. Aanvankelijk kan dit storend
overkomen; de spannende opeenvolging van de beelden worden dan
ook telkens onderbroken. Men kan zich terecht afvragen waarom het
niet beperkt wordt tot de ‘voice-over’ (off-screen stem).
VRAGEN
• Waarom heeft de regisseur gekozen om de drie alpinisten in beeld
hun verhaal te laten doen?
Naarmate het verhaal zich in steeds extremere gebieden begeeft,
wordt het wel degelijk een voordeel dat we hen af en toe te zien krijgen.
Simpson vertelt over de manier waarop hij z’n eigen dood onder ogen
kwam: “Ik ben katholiek opgevoed, en ik had me soms afgevraagd of
ik in geval van nood, als ik wist dat ik ging sterven, toch nog terug zou
kunnen gaan bidden. Maar dat is nooit bij me opgekomen; ik wist op
dat moment dat als ik stierf, er niets zou zijn. Alleen de leegte.” Eigenlijk
is dat een heel intieme bekentenis. Wat dénkt iemand op het moment
dat hij ervan overtuigd is dat hij over een paar uur niet meer zal leven?
En terwijl Simpson ons dat vertelt, kunnen we hem in z’n ogen kijken.
De gebeurtenissen speelden zich twintig jaar geleden af, maar zoiets
vergeet je niet
18 19
Het decor
De regisseur heeft samen met de setdesigner alle locaties zorgvuldig
uitgezocht. De film speelt zich af in een prachtig decor: een uithoek van
Peru, in het Andes-gebergte en dan vooral op de 6400 meter hoge
Siula Grande.
De gevaarlijke klimscènes werden niet gefilmd op de Siula Grande,
maar ergens in de Alpen. Het leek voor de regisseur dus eenvoudiger
om stukken van de film te draaien op een andere berg dan de Siula
Grande. Voor de kijker valt dit uiteraard niet op. Ook de scène waar
Joe en Simon de top bereiken is niet op de top van Siula Grande
gefilmd. Ze kozen een ander meer lager gelegen stuk uit, die met
behulp van een welbepaald camerastandpunt wel degelijk lijkt op de
echte top.
Al van bij het begin van de film krijgen we ‘overzichtelijke’ beelden van
het Andesgebergte te zien. De kijker zal in het vervolg van de film
de ruimte als vanzelf invullen: hij veronderstelt automatisch dat het
verhaal zich op Siula Grande aan het afspelen is. In de Alpen zijn er
trouwens ook besneeuwde bergen, sneeuwstormen en steile wanden
om te beklimmen. Zelfs de muziek (en de geluidsband in het algemeen)
zorgt ervoor dat we de indruk hebben dat alles zich voortdurend
afspeelt op de Siula Grande.
Vragen
• Hoe komt het dat we niet zien dat bepaalde scènes zich niet afspelen
op de Siula Grande, maar wel ergens in de Alpen?
• Zoek op de wereldkaart het Andesgebergte. En welke landen bestrijkt
dit gebergte?
• Zoek op een kaart van Peru de berg Siula Grande? Is dit de hoogste
berg van het Andesgebergte?

Het geluid en de muziek
In deze film worden de muziek en het geluid vooral gebruikt om
een sfeer te suggereren. Tijdens de sneeuwstormen kunnen we
de vrieskou bijna aan den lijve ondervinden. Dat de film geen saaie
documentaire met veel interviews geworden is, is vooral te danken
aan de inspanningen van de regisseur om een spannende sfeer te
scheppen met behulp van de juiste muziek en geluiden.
Opdracht
Om het belang van muziek in een film aan te tonen kan je een klein
experiment uitvoeren in de klas. Daarvoor heb je een tv en video- of
dvd-speler nodig.
Breng een film mee (of laat één van de leerlingen een film meebrengen)
en selecteer een scène waarin de filmmuziek duidelijk hoorbaar is: een
spannende, griezelige of romantische scène. Laat de leerlingen de
scéne eerst bekijken zonder geluid en daarna met geluid; het wordt
algauw duidelijk dat de intensiteit veel groter is mét muziek. Laat hen
het experiment evalueren.
Opmerking: dit kan ook gebeuren met beelden vanuit het avondnieuws
of een documentaire waarbij muziek werd gebruikt om de gebeurtenis
te intensifiëren.
Goed geluid
Geluid is een vak apart. Goed geluid bij een film wordt meestal niet
opgemerkt; slecht geluid daarentegen, maakt een film onverteerbaar.
Een goede geluidsman zal dus moeten wennen aan het feit dat hij
nooit in de spotlights zal staan, maar moet leren genieten van de
wetenschap dat hij met zijn geluid het publiek tot intense ervaringen
kan voeren.
Onderbewust
Naast het ‘directe geluid’, zoals in dialogen, is er veel filmgeluid
dat allerlei emoties en associaties oproept. Er is bijvoorbeeld de
spannende muziek die een gevechtsscène flitsender moet maken.
Vaak werkt het echter subtieler: veel geluiden werken voornamelijk op
ons onderbewustzijn. Zo hebben we het niet in de gaten dat geluid een
serie volkomen losstaande shots mooi aan elkaar ‘lijmt’: voor ons lijkt
het één geheel.
20 21
Functies van geluid en muziek
Geluidsweergave
De simpelste functie van filmgeluid is het weergeven van het geluid uit
de scène. We willen iemand die we zien praten, ook hóren praten.
Voorbeelden uit de film: pratende acteurs, het smelten van de sneeuw
in het pannetje…
Sfeersuggestie
Daarnaast kunnen we met geluid heel duidelijk de sfeer in een scène
bepalen. Een tikkende klok in een verder stille huiskamer suggereert
een oubollig Vlaams huishouden. Verplaatst de actie zich naar China,
is de kans groot dat je Chinees aandoende muziek ter begeleiding
krijgt. Een eng huis zit vol enge geluiden. Krakende schoenen in een
museum. Een hartslag om in iemands huid te kruipen. Geluidsdecors
kunnen de sfeer van je scène compleet veranderen. Alleen al wat
vogeltjes kunnen de lente suggereren bij een scène die in werkelijkheid
in de winter is opgenomen.
Voorbeelden uit de film: de ijskoude wind, het kraken van het been van
Joe Simpson…
Emotionele suggestie
Hierbij denken we aan romantische muziek bij een zwijmelscène, om
het publiek nog meer te doen zwijmelen. Daarentegen maakt komische
muziek bij dezelfde scène het getoonde absurd. Een scherpe, hoge
toon maakt horror nog afschuwelijker. Een lage, zachte toon geeft
dreiging aan.
Voorbeeld uit de film: de onheilspellende muziek
Continuïteitssuggestie
Stel je voor, je maakt een film over een groep schipbreukelingen.
Op een gegeven moment besluiten ze een vlot te bouwen. Je plakt
allemaal korte beelden achter elkaar van mensen die bomen kappen,
stammen aan elkaar binden, zeilen naaien, etc. Het resultaat: een
chaotische verzameling beelden. Zet er nu een muziekje overheen,
en de beeldenbrij wordt direct soepel, het loopt lekker. Dit heet een
montagesequentie, een rij losse beelden die, begeleid door muziek,
versneld een onderdeel van je verhaal vertellen. Het zal duidelijk zijn
dat de welbekende videoclip hier gretig gebruik van maakt. Er is veel
minder samenhang tussen de beelden als je het geluid uit zet.
Voorbeelden uit de film: de muziek, de ‘talking-heads’ (Joe, Simon en
Richard)

Aandacht sturen
Geluid kan een belangrijke taak hebben in het sturen van de aandacht
van de kijker. Neem een wijd landschap waar bijna onzichtbaar in
de verte een auto rijdt. Met het werkelijke geluid (vogeltjes, ruisende
bomen, insectengeluiden, kabbelend beekje) zie je eigenlijk alleen
het landschap. Door er een zacht autogeluid onder te zetten, valt
de naderende auto plotseling veel meer op, en zal iedereen ook
automatisch zijn aandacht richten op de auto, en niet op de ruisende
bomen.
Vragen
• Probeer de functie van geluid en muziek in een film te omschrijven.
• Heb je op de muziek en het geluid gelet? Wat hoorde je zoal?
• Hoe klonk de muziek? Paste het bij de beelden?
• Kan je omschrijven welke functie(s) muziek heeft bij deze film?
• Koop je soms de soundtrack van een film? Klinkt die dan even goed
als toen je naar de film keek?
• Zou de film dezelfde indruk nalaten als je het geluid op stil draait?
Waarom?
• Vergelijk de ervaring van het bekijken van een film in een bioscoop
en thuis. Waar zit het verschil en waar geef jij de voorkeur aan?
22

Touching
the void
Lesbrief voor de leerlingen
Lessen in het donker
01
Lees dit vóór je naar de film gaat!
TOUCHING THE VOID is de verfilming over een echt uitgevoerde expeditie in
het Andesgebergte (Peru, Zuid-Amerika) in 1985.
Joe Simpson en Simon Yates, twee overmoedige twintigers,
probeerden de uiterst moeilijke westkant te beklimmen van de 6400
meter hoge Siula Grande. Ze wisten dat een aantal voorgaande
pogingen om deze berg te beklimmen, mislukt waren. Aangetrokken
door de uitdaging en het avontuur, besloten ze toch hun kans de
wagen.
Na drie dagen lukt het hen relatief vlot om de top te bereiken. Tijdens
de afdaling slaat het noodlot echter toe… en dan wordt de film
interessant!
TOUCHING THE VOID is geen klassieke documentaire, want in de film zie je
interviews met de twee bergbeklimmers (ondertussen al veertigers),
afgewisseld met nagespeelde scènes om het waargebeurde verhaal
van de barre overlevingstocht te vertellen. Deze afwisseling kan
storend lijken, omdat de film de hele tijd wordt onderbroken door de
interviews, maar dit was een bewuste keuze van de regisseur. Toch
is het belangrijk: de acteurs in de film spreken niet, waardoor de
interviews je als kijker informatie geven over hoe ze de tocht hebben
beleefd.
Door voorgaande tekst te lezen, weet je in grote lijnen wat je kan
verwachten van de film.
TOUCHING THE VOID is echter geen film met een ingewikkeld verhaal, vele
personages en wendingen. Bij het kijken naar deze film moet je je dus
op andere zaken gaan focussen!
We geven je op voorhand enkele aandachtspunten mee zodat je de
film gericht kan bekijken!
• HOE werd het verhaal verfilmd?
Het is niet evident om een dergelijke expeditie in beelden om te zetten.
Let op de beelden: hoe heeft de camera dit alles geregistreerd?
• Geluid en muziek
Ook deze spelen een zeer belangrijke rol. Luister goed als je naar de
film kijkt. Hoor je vaak muziek? Hoe ervaar je dat? Probeer de functie
van geluid en muziek te omschrijven!
• Omdat de alpinisten tijdens de interviews te zien zijn, weet je
automatisch dat ze de tocht hebben overleefd. Zal dat de film minder
spannend maken als je het eind al kent? Welke trucs gebruikt de
regisseur om het verhaal toch spannend te houden?
Vóór de film

Na de film
Na de film: je eerste reactie?
• Omschrijf je gevoel bij de film in één of enkele zinnen.
• Vond je de film goed of niet? Waarom?
• Welke trefwoorden, gevoelens en begrippen komen boven bij het zien
van de film?
• Zou je de film aanraden aan je vrienden?
Je kan je opinie achterlaten op de website www.lesseninhetdonker.be
Selecteer de titel op de homepage. We zijn benieuwd naar je reactie!
De verhaalstructuur
De meeste films hebben een duidelijke verhaalstructuur: een begin,
midden en einde. Na de eerste drie filmminuten (de expositie of
setting van de film) kan je al snel een antwoord geven op de 5Wvragen.
Over WIE gaat het verhaal?
WAAR speelt het verhaal zich af?
WAT gebeurt er in het verhaal?
WANNEER speelt het verhaal zich af?
WAAROM krijgt het verhaal een bepaalde wending?
De helse tocht
Beetje bij beetje leren we de protagonisten beter kennen. Joe laat
onmiddellijk blijken dat ze ambitieus zijn; het feit dat de Siula Grande
nog niet langs de westerflank werd beklommen, was enkel een extra
stimulans. Ze waren zelfs zo gedreven dat ze dit in de ‘Alpinestijl’
deden: we krijgen dus ook te horen en te zien hoe.
Aan de hand van uitspraken van Joe en Simon kom je te weten wat
hun motivaties waren – en nog steeds zijn - om hun leven op die
manier te riskeren. “Door iets meer risico te nemen, doorbreek je de
dagelijkse sleur van het leven en heb je het gevoel intenser te leven” is
één voorbeeld.
02 03
Vragen
• Ga je akkoord met de uitspraak van Simon “meer riscico in het leven
betekent sleur doorbreken en intenser leven”? En waarom?
• Welke motieven om de berg te beklimmen hoor je nog van de Joe en
Simon tijdens de film?
• Wat vind je van de beslissing van Simon om het touw door te snijden
en z’n eigen leven te redden? Simon weet immers niet waar Joe is
terechtgekomen en gaat ervan uit dat hij dood is…
• Joe rekent bij zijn overleven op zijn vriend Simon. Hoeveel kan een
mens eisen van een ander?

Verfilming van een boek
TOUCHING THE VOID is de verfilming van het autobiografische boek
geschreven door Joe Simpson. Hij won verschillende prijzen voor zijn
boek, en er werden verschillende pogingen ondernomen om dit boek
te verfilmen.
Het Engelse woord ‘void’ betekent in het Nederlands ‘leegte’. De auteur,
Joe Simpson, verwijst met de titel ‘touching the void’ naar zijn barre
overlevingstocht op de Siula Grande. ‘Void’ omarmt verschillende
begrippen zoals angst, pijn en eenzaamheid.
Vragen
• Welke gepaste titel zou je nog kunnen geven aan de film?
• Welke titels ken je nog van andere films die je hebt gezien, en verklaar
ze?
• Heb je al eens een boek gelezen waarvan je later de film zag?
• Wat vond je beter: het boek of de film? Waarom?
• Wat doe je het liefst: een boek lezen of een film bekijken? Waarom?
04 05
Het decor
De regisseur heeft samen met de setdesigner alle locaties zorgvuldig
uitgezocht. De film speelt zich af in een prachtig decor: een uithoek
van Peru, in het Andes-gebergte, en dan vooral op de 6400 meter
hoge Siula Grande.
De gevaarlijke klimscènes werden niet gefilmd op de Siula Grande,
maar ergens in de Alpen. Het leek voor de regisseur eenvoudiger
om stukken van de film te draaien op een andere berg dan de Siula
Grande. Voor de kijker valt dit uiteraard niet op.
Vragen
• Hoe komt het dat we niet zien dat bepaalde scènes zich in de Alpen
afspelen, en niet op de Siula Grande?
• Zoek op de wereldkaart het Andesgebergte. Welke landen bestrijkt
dit gebergte?
• Zoek op een kaart van Peru de berg Siula Grande. Is dit de hoogste
berg van het Andesgebergte?
Geluid en muziek
In deze film worden de muziek en het geluid vooral gebruikt om
een sfeer te suggereren. Tijdens de sneeuwstormen kunnen we
de vrieskou bijna aan den lijve ondervinden. Dat de film geen saaie
documentaire geworden is met veel interviews, is vooral te danken
aan de inspanningen van de regisseur om een spannende sfeer te
scheppen met behulp van de juiste muziek en geluiden.
Vragen
• Probeer de functie van geluid en muziek in een film te omschrijven.
• Heb je op de muziek en het geluid gelet? Wat hoorde je zoal?
• Hoe klonk de muziek? Paste het bij de beelden?
• Kan je omschrijven welke functie(s) muziek heeft bij deze film?
• Koop je soms de soundtrack van een film? Klinkt die dan even goed
als toen je naar de film keek?
• Zou de film dezelfde indruk nalaten als je het geluid op stil draait?
Waarom?
• Vergelijk de ervaring van het bekijken van een film in een bioscoop
en thuis. Waar zit het verschil en waar geef jij de voorkeur aan?