Jaargang 8 nummer 3 - Beit Ha'Chidush

Rabbijn Elisa Klapheck:
‘Al ben ik door en door religieus, ik noem mezelf
een seculiere jodin’
De kinderen van Ledor Wador aan het woord
‘Ik wil alles over de joodse feesten leren’
Co-voorzitter Simone IJben over de Hoge Feestdagen
‘Om vergeving vragen vereist nederigheid’
www.beithachidush.nl
8e jaargang no. 3 najaar 2007

Colofon
Chidushim is het blad van de joodse gemeente Beit Ha’Chidush
Jaargang 8 nummer 3 (herfst 5768 – 2007)
Gratis voor leden en vrienden - Los nummer € 4,50
Redactie: Chaim Bultsma, Renée Citroen,
Pauline Kalkhove (eindredactie), Dorinde de Tempe
Medewerkers: Mascha Brink, Elisa Klapheck, Marcella Levie,
Simone Meilof IJben, Clary Rooda
Foto’s: BHC
Opmaak en druk: Repros.nl, Amsterdam
Concept: Wanya F. Kruyer
Beit Ha’Chidush - Huis van Vernieuwing
Postbus 14613 1001 LC Amsterdam
Postbank 7361168 t.n.v. Beit Ha’Chidush, Amsterdam KvK 41217431
bhc.secretariaat@planet.nl
Aanmeldingen en bestelling sidur:
bhc@chello.nl www.beithachidush.nl
Doelstellingen Beit Ha’Chidush
Beit Ha’Chidush (Huis van Vernieuwing)
is een autonome joodse gemeente, die
sinds 4 april 2005 een vereniging is
met leden, kandidaat-leden, vrienden
en donateurs. De diensten worden
gehouden in de Uilenburgersynagoge
en op andere locaties in Amsterdam.
Sinds 1 mei 2005 heeft Beit Ha’Chidush
een eigen rabbijn.
BHC staat voor een egalitaire
gemeenschap, waar geen onderscheid
wordt gemaakt op grond van sekse,
gender- of partnervoorkeur. Lid kan
iedereen worden met ten minste één
ouder die als joods gold in zijn of
haar generatie. BHC is participatief:
de leden worden aangemoedigd om
actief deel te nemen aan de diensten
en krijgen ruimte eigen initiatieven te
ontplooien, zolang die passen binnen
het progressieve gedachtegoed van de
gemeente. BHC ziet zichzelf als
deel van de joodse beschaving, waarin
historisch bewustzijn, religie, traditie,
cultuur, joods denken en handelen
samengaan.
BHC wil een bijdrage leveren aan de
versterking van het joodse bewustzijn
en aan de joodse continuïteit. Wij
vieren de shabbat en de joodse
feestdagen en ontwikkelen hiervoor
eigentijdse rituelen en ceremoniën.
Wij werken aan verdieping en
overdracht van joodse kennis,
cultuur en leefwijzen en doen daarbij
een beroep op rabbijnen, joodse
intellectuelen, kunstenaars en musici.
Wij vinden onze inspiratie zowel in de
Tora, de Talmud en andere klassieke
bronnen als bij vernieuwingsgezinde
denkers en groepen in Europa, Israël
en de Verenigde Staten, zoals de
Reconstructionisten, Jewish Renewal en
de Liberals in Engeland.
INHOUD
3. Van de redactie
4. Van het bestuur
5. Rabbijn Elisa Klapheck over moderne devotie
8. Even voorstellen: Clary Rooda
9. Het nut van joodse les
15. Marcella Levie over de nieuwe Sidur
17. Co-voorzitter Simone IJben over de Hoge Feestdagen
18. Redactielid Chaim Bultsma over Jom Kippur
19. Recept van de redactie
20. Agenda en Info
21. Kalender
22. Verklarende woordenlijst
Van de redactie
Vernieuwender kan het bijna niet! Deze
Chidushim is gemaakt door joden en
niet-joden, door ouderen en jongeren,
door leden en vrienden, én door
kinderen en volwassenen. Dit nummer
symboliseert zowel de kracht van onze
gemeenschap als de eenvoud van haar
doelstellingen: een hechte melting pot.
Kreeg ik als nieuwe niet-joodse eindredacteur
de taak om alle teksten te
verzamelen en te redigeren, zelf vond
ik het vooral belangrijk dat de teksten
goed leesbaar zouden zijn, zowel voor
mensen die heel veel, als voor diegenen
die heel weinig van het jodendom
afweten.
Zoals ook Rabbijn Elisa Klapheck aangeeft
in haar artikel: ‘Binnen een gemeenschap
kunnen waarden ontstaan
zoals solidariteit en sociale verantwoordelijkheid,
empathie en vertrouwen.
Waarden die gegrond zijn in het besef
dat je jezelf in de ander en zelfs in de
vreemdeling kunt terugvinden.’ Elisa
legt vervolgens uit dat een gemeenschap
bijeen wordt gehouden door wat
haar leden als heilig beschouwen.
3
‘Als niets meer heilig is en er dus ook
geen gemeenschap meer bestaat’, zegt
ze, ‘gaan de lelijke kanten van het
individu overheersen’.
Belangrijk dus dat we beseffen dat
wij samen die gemeenschap vormen.
U en ik. Want we zijn gezegend dat we
elkaar hebben! Dat we een plek hebben
waar we elkaar kunnen ontmoeten, van
elkaar kunnen leren. Dat we een plek
hebben waar we samen kunnen zingen,
bidden, zijn. Dat we zowel als individu
mogen bestaan, als ook de verschillen
tussen mensen kunnen laten samensmelten
tijdens een dienst in sjoel.
Want we zijn allemaal blaadjes aan
dezelfde boom en samen zorgen we
ervoor dat die boom kan groeien.
Ik wens iedereen veel leesplezier en
prachtige nieuwe inzichten voor het
komend jaar.
Pauline Kalkhove - Redactielid en eindredacteur.
Vriend van BHC sinds maart
2006, echtgenote van BHC-lid René
Scheenaard en moeder van Isha, Lotte
en Levi.

Van het bestuur
Tijdens de Hoge Feestdagen gaan we bij onszelf te rade. Wat hebben we in het
afgelopen jaar geleerd en wat willen we volgend jaar bereiken? Ook het bestuur
kijkt terug op een jaar vol memorabele activiteiten.
De komende Hoge Feestdagen zullen
dit jaar het thema Tikkun Olam hebben.
Traditioneel betekent dat ‘de
wereld herstellen door sociaal betrokken
te zijn’, als een van de onderdelen
van Tzedaka (rechtvaardigheid en
gerechtigheid). Het woord Tikkun
betekent ‘rechtzetten, op orde brengen’.
Dat is iets wat we voor Jom
Kippur proberen te doen: ons leven en
onze relaties op orde brengen. Maar
Tikkun kan ook de behoefte uitdrukken
om een eigen joodse gemeenschap en
identiteit te creëren*.
Verbonden zijn
Het helen van je eigen gemeente en
je eigen identiteit is een belangrijk
uitgangspunt voor BHC. We zijn een
gemeente, maar
zijn we ook een
gemeenschap?
De afgelopen
Seider kwam ik
wat later binnen
en ik voelde al meteen een soort
verbondenheid in de sjoelruimte. Die
werd nog versterkt door het zingen, de
muziek, de kavanot van veel verschillende
mensen, de aandacht voor alle
details van de shammashim en door de
gesprekken tijdens het eten. Om die
verbondenheid vast te houden, is het
goed erbij stil te staan. Want waarom
voelen we ons verbonden? Door samen
de feesten te vieren, samen te zingen
en te eten? Zeker, maar ook door
samen een dienst voor te bereiden
en te houden of samen te oefenen in
het optillen van de Tora. En zelfs door
praktische zaken zoals het kopen van
de challes, het vertalen van een tekst
voor de nieuwsbrief en het uitzoeken
van juridische details voor het contract
van de rabbijn. Dat allemaal zorgt voor
betrokkenheid bij onze gemeente van
veel mensen, die elkaar daardoor beter
leren kennen en gaan waarderen.
‘Vernieuwing is het zetten
van een andere klemtoon’
Vernieuwing
Maar waar is dan de vernieuwing waar
BHC zegt voor te staan? Ogenschijnlijk
zijn het allemaal weinig opzienbarende
dingen, geen revolutionaire veranderingen
van de traditie. Maar zo is het nooit
gegaan, zoals rabbijn Elisa in haar laatste
column op de website schrijft. Het
gaat om verandering van details, van
het zetten van een andere klemtoon.
Dat gaat soms vanzelf, bij toeval, denk
aan de dienst op de boot van 1 juni j.l.
of onze gewoonte een challe-ketting te
maken bij de kiddush. Soms is het een
bewuste verandering. Een mooi voorbeeld
is onze nieuwe Sidur, een product
van de samenwerking van velen binnen
en buiten BHC met vele vernieuwende
details, waar Marcella naar verwijst
in haar speech bij de presentatie, die
elders in dit nummer te lezen is.
Ook bij de diensten op Rosh Hashana
en Jom Kippur willen we zo veel
mogelijk mensen betrekken, bij het
zingen, het voorlezen en becommentariëren
van de tekst en bij het lezen uit
de Tora. Dat laatste gebeurt door niet
steeds één persoon op te roepen, maar
een hele categorie.
Hieronder kunnen
verschillende
mensen vallen, zelfs
mensen die niet
eerder waren opgeroepen. Dat is vorm
geven aan inclusiviteit, maar ook een
persoonlijke invulling van ieders eigen
joodse identiteit.
Nieuwe jaar
Wat betreft de plannen voor het
komend jaar, de Hagada-commissie is
inmiddels begonnen met de voorbereidingen
voor onze eigen Hagada. De
Mincha-diensten in 2008, die als thema
‘het joodse levensgevoel’ zullen hebben
en waar we vooral seculiere joden
bij willen betrekken, staan al in de
steigers. Daarnaast zit het Giur-beleid
in de voorbereidende fase en wordt het
Maror-project voor rituele voorwerpen
voortgezet. Wie over deze projecten en
alle andere activiteiten van BHC mee
wil denken en eraan mee wil werken is
van harte welkom.
Ook roepen we iedereen op in het
nieuwe jaar veel leden en vrienden
te werven, zodat BHC kan groeien en
onze rabbijn behouden kan blijven.
We wensen alle leden, vrienden en
andere betrokkenen bij BHC een heel
goed, zoet en gezond nieuwjaar in
verbondenheid en met veel neshomme!
Namens het bestuur,
Renée Citroen
secretaris
* zie www.jrf.org
Rabbijn Elisa Klapheck:
‘Het probleem is niet het individualisme,
maar de afschaffing van de gemeenschap’
Wat is de waarde van een gemeenschap?
En hoe geven we de joodse
identiteit vorm? Volgens Rabbijn Elisa
Klapheck is het antwoord even eenvoudig
als ingewikkeld. Na'ase venishma
– ‘We zullen doen en we zullen horen’
‘‘Heb je als rabbijn niet gebroken met
je verleden als politiek journaliste?’
wordt me wel eens gevraagd. Helemaal
niet. Het ene sluit naadloos op
het andere aan. Politiek betekent in de
praktijk de ‘onderhandeling over het
algemeen belang’, waarbij het algemeen
belang een weerslag is van wat
heilig is in een bepaalde samenleving.
Religie is ‘de onderhandeling over wat
heilig is’. Heilig (kadosh) betekent
‘compleet, vol-
maakt, volledig’.
In de Talmud
gaat het over de
onderhandeling
over het heilige,
waarvan de grondbeginselen al in de
Hebreeuwse Bijbel zijn vastgelegd.’
Wij in plaats van ik
‘De joodse opvatting van het heilige is
vooral collectief en daarmee politiek.
Het gaat altijd om de heiligheid van
de gehele gemeenschap van Israël.
Het merendeel van de joodse gebeden
spreekt uit naam van een ‘wij’ en niet
van een ‘ik’ – uit naam van de joodse
gemeenschap en niet van de individuele
jood. Jom Kippur vraagt om de
heiligheid van de Knesset Jisrael, de
verzameling van Israël. Het jodendom
heeft dus een politieke essentie, en
het bestaan van joden in de diaspora
is een politieke boodschap aan volken
voor wie religie vooral een individuele
keuze is. Het jodendom daagt anderen
uit om zich te verdiepen in de heilige
dimensie van de gemeenschap waarin
men leeft. Het jodendom zou daarbij
de harde scheiding tussen politiek en
religie moeten corrigeren die vooral
vanuit het christendom mogelijk is – de
scheiding tussen publiek en privé, tussen
staat en kerk, tussen het profane
en het heilige. Helaas nemen joden in
‘Je moet op Jom Kippur vasten
om te weten hoe gemeenschap
met God mogelijk wordt’
4 5
Europa deze taak
niet vaak op zich.
Tegelijkertijd is het
een gegeven dat
er sinds de Shoah
weinig joden zijn
overgebleven, een kwetsbare en vaak
teleurgestelde quantité négligeable.
Toch blijft de opdracht van de openbaring
aan de berg Sinaï voor het hele
volk Israel bestaan: de door God
gewenste en in de westerse maatschappij
gerealiseerde vrijheid van
de mens. Elke generatie moet deze
vrijheid opnieuw bewerkstelligen met
behulp van morele discipline en culturele
ontwikkeling. Ze dient gericht te
zijn op het overwinnen van de sociale
en persoonlijke onderdrukking en zich
bewust te zijn van wat heilig en niet
heilig is. Het is een opdracht die joden
in een niet-joodse maatschappij blijft
uitdagen.’
Normen en waarden van een
gemeenschap
‘Het probleem van de hedendaagse
samenleving is niet het individualisme
met zijn egoïsme en materialisme als
zodanig, maar de afschaffing van de
gemeenschap.
Hoe meer ik als rabbijn te maken heb
met het stichten van een kehila, een
gemeenschap, hoe bewuster ik me
ervan word, dat het individu alleen

in verbinding met een gemeenschap
belangrijke waarden kan ontwikkelen.
Binnen een gemeenschap kunnen
waarden ontstaan zoals solidariteit en
sociale verantwoordelijkheid, empathie
en vertrouwen. Waarden die gegrond
zijn in het besef dat je jezelf in de
ander en zelfs in de vreemdeling kunt
terugvinden. Een gemeenschap wordt
bijeengehouden door wat haar leden
als heilig beschouwen. Als niets meer
heilig is en er dus
ook geen ge-
meenschap meer
bestaat, gaan de
lelijke kanten van
het individu overheersen.
Dan krijg je al gauw cynisme
en onverschilligheid, nijd en wantrouwen.
Gemeenschap en besef van het
heilige zijn twee kanten van dezelfde
medaille. Het lijkt paradoxaal, maar het
op de troon plaatsen van het individu
in onze maatschappij en de daarmee
samenhangende afschaffing van de
gemeenschap, leidt tot een vernietiging
van de politieke sfeer. En daarmee
wordt het onmogelijk dat het individu
zijn eigen grenzen overschrijdt naar
iets groters, de gemeenschap.’
Het halve verhaal
‘Ik ben rabbijn voor joden die deelnemen
aan de westerse democratie en de
grondslagen daarvan in de Hebreeuwse
Bijbel herkennen. Het zijn joden die
verlichte kranten lezen en daarin de
discussies uit de Talmud terugvinden,
die zich niet schamen om over heiligheid
te praten en zich ervan bewust
zijn dat geleefde normen en waarden
altijd het heilige weerspiegelen – ook
al neem je het woord niet in de mond.
Voor zulke joden is het niet gemakke-
‘Al ben ik door en door religieus, ik
noem mezelf een seculiere jodin’
lijk om zich te uiten in een samenleving
waarin het woord ‘heilig’ voornamelijk
christelijke connotaties heeft, God is
bezet met beelden van een machteloze
betovergrootvader en religie wordt
vooral verbonden met geloof en bidden.
In deze samenleving leidt de dogmatische
scheiding tussen politiek en religie
ertoe, dat er alleen een museaal en gedateerd
religieus patroon overblijft, dat
niet bij machte is om licht te werpen
op hedendaagse
politieke en
maatschappelijke
vragen. Al ben ik
door en door religieus,
toch noem
ik me een seculiere jodin, want ik wil
niet een stap terug doen in de westerse
maatschappij met haar democratie
en de vrijheid van het individu. Toch
vertelt een seculiere identiteit maar het
halve verhaal. Wie vandaag ‘gelooft’
dat men het seculiere en het heilige,
politiek en religie, God en overheid,
kerk en staat simpelweg van elkaar
kan scheiden, laat de maatschappij
over aan reactionaire krachten die
de scheiding proberen teniet te doen
door de vrijheid van het individu in te
perken. En dit soort krachten heeft
meer invloed dan mensen die het heilige
negeren en daarbij over het hoofd
zien, dat de religieuze dimensie van het
leven altijd dieper ligt dan de seculiere.
Voor joden geldt dit evenzeer. Als je
als jood de dynamiek en de rituelen
van je religie negeert, laat je het veld
over aan conservatieve krachten die
deze begrippen op hun eigen manier
invullen, en ook definiëren wat en wie
joods is. Steeds meer seculiere joden
in Israël trekken zich terug uit het politieke
en militaire circuit, omdat ze hun
handen er niet aan vuil willen maken.
Dit is even betreurenswaardig als dat
steeds meer joden – in Nederland, in
Europa, zelfs in de Verenigde Staten
– zich uit het religieuze circuit terugtrekken
en denken dat het voldoende is
om ‘gewoon joods te zijn’, in plaats van
actief iets te doen.’
Rituelen praktiseren
‘‘Een identiteit zoek je niet. Een identiteit
vind je niet. Een identiteit moet
je vormgeven.’ Kort geleden zei een
bevriende journaliste dit tegen mij en
deze zinnen laten me niet meer los.
Maar het is niet zo eenvoudig. De
bestaande vormen van het jodendom
zijn al zo oud en door zo veel generaties
gepraktiseerd, dat de joodse identiteit
erin bestaat gewoon dat te doen
wat je groot- en overgrootouders al
deden. Hoe kun je daar nieuwe vormen
aan geven?
Door ze te doen. Echt waar! Door de
joodse rituelen weer te praktiseren.
Door ze met een hedendaagse ervaring
en betekenis te vullen. Door de joodse
traditie te herinterpreteren en andere
accenten te leggen dan een eeuw geleden.
Door de Tora en de commentaren
opnieuw te lezen en hun essentie op
een nieuwe manier te begrijpen. Door
de joodse gemeenschap van morgen
een vorm te geven die niet alleen wordt
geheiligd door te lezen en te begrijpen,
maar vooral ook door gezamenlijk te
beleven. Maar dat kun je niet uit het
niets. Je moet
een shabbat
vieren om te
begrijpen dat de
joodse opvatting
van de vrijheid
van ieder schepsel elk weekeinde
opnieuw wordt geheiligd. Je moet een
seideravond vieren om te beseffen hoe
dwingend Gods opdracht is om maatschappelijke
onderdrukking te bestrijden.
En je moet op Jom Kippur gevast
hebben om te weten hoe je tijdens de
Ne’ila, het slotgebed, vrij wordt van
fysiek en materieel gewicht zodat
gemeenschap met God mogelijk wordt.
En gesterkt door deze ervaringen
kun je dan de noodzakelijke stappen
zetten. Wat sommige joden als een
provocatie ervaren – een vrouwelijke
rabbijn, joodse homohuwelijken of de
acceptatie van joden van patrilineaire
afkomst – laat zich veel makkelijker
met de joodse traditie verenigen dan
men denkt.
Mijn gemeente in Amsterdam, Beit
Ha’Chidush, staat erom bekend dat ze
zich in deze kwesties heeft verdiept.
Sommige leden van onze gemeente
zijn met hun leergierigheid, hun kennis
en de erkenning van hun joodse identiteit
veel dieper in de traditie verankerd
dan menigeen in gemeentes, waar het
al voldoende is om van joodse afkomst
te zijn.’
‘De joodse identiteit bestaat erin
dat je doet wat je groot- en
overgrootouders al deden’
6 7
Doen
Na'ase venishma – ‘We zullen doen en
we zullen horen’ (Exodus 24:7).
‘In deze volgorde beloofden de Israëlieten
te handelen, toen ze de wetten van
de Tora hadden aanvaard op de berg
Sinaï. Sommige lezers van de Bijbel
vinden dit onlogisch of een bewijs van
infantiele gehoorzaamheid: doen, nog
voordat je hoort
wat God van je
eist. Je zou eerst
moeten horen, in
dit geval de door
Mozes voorgelezen
wetten, en dan
pas moeten handelen. Maar de joodse
exegese ziet in de genoemde volgorde
een diepere betekenis: eerst doen en
dan het geluid, de consequenties van
het doen horen.
Alle inzichten over wat de werkelijkheid
van je vraagt, vloeien hieruit voort.
Moge ook mij nooit de moed verlaten
om te doen – en vervolgens te horen.
Maar er is mij als jodin en rabbijn in
de 21e eeuw nog een andere uitspraak
tot leidraad geworden. Het is
een spreuk van rabbi Tarfon, die na de
vernietiging van de tempel in de eerste
eeuw samen met zijn mederabbijnen
het jodendom opnieuw opbouwde. Hij
zei: ‘Je hoeft je werk niet te voltooien,
maar je bent ook niet vrij om ermee op
te houden’ (Pirkei Avot, ‘Spreuken der
vaderen’ 2:21).’
Dit is een verkorte versie van de bijdrage
van rabbijn Elisa Klapheck aan: Nader tot U?
Meer moderne devoties. Redactie Manuela
Kalsky, Ida Overdijk en Inez van der Spek
(Amsterdan 2007, uitg. L.J. Veen)

Rabbijn-in-opleiding Clary Rooda:
‘Hoe anders is het joodse leven in Nederland!
Je moet steeds bewuste keuzes maken’
Kwam zij vorig jaar nog als bezoeker in de Uilenburgersjoel, dit jaar assisteert zij
onze rabbijn tijdens de Hoge Feestdagen. Tijd om kennis te maken met de
helpende hand van Elisa: rabbijn-in-opleiding Clary Rooda.
‘Vorig jaar was ik met Jom Kippur
bezoeker in de BHC-sjoel, niet wetende
dat ik er dit jaar als assistent-rabbijn
de Hoge Feestdagen zou leiden... Ik
was even over uit Jeruzalem en besefte
hoe anders het joodse leven in Nederland
is, hoe wij hier steeds bewuste
keuzes moeten maken. ’s Ochtends
fietste ik op weg naar sjoel door
Amsterdam en het gewone leven ging
door, de trams reden, de winkels en
de cafés waren open. Wat een verschil
met Jeruzalem, waar op Jom Kippur
alles dicht is en er geen verkeer is,
behalve een enkele politieauto. De
straten zijn het domein van de kinderen
die er spelen en fietsen. Iedereen
loopt, gekleed in het wit, naar sjoel en
na afloop van de dienst zitten mensen
buiten op bankjes nog wat te praten.’
Jeugd
‘Het was voor mij, net als voor velen
van jullie, niet vanzelfsprekend een
joods leven te leiden. Als kind wist
ik niet eens dat ik joods was, mijn
moeder en haar familie wilden er na
de oorlog niets meer mee te maken
hebben. Maar toen ik na een lange
zoektocht mijn eerste stap in de LJG
Amsterdam zette, wist ik: hier hoor ik
thuis. De muziek, de melodieën en zelfs
het Hebreeuws waren zo vertrouwd. Ik
ben gaan leren en gaandeweg ontdekte
ik de rijkdom, de vreugde en de troost
die het jodendom biedt.’
Studeren
‘Vier jaar geleden kreeg ik de kans
een jaar te studeren aan Paideia, het
Europese instituut voor Joodse studie
in Stockholm. Dat was voor mij zo’n
buitenkans dat ik mijn baan opzegde
(ik werkte jarenlang als studentenbegeleider
bij de Stichting voor
Vluchteling-Studenten UAF). Toen ik
terugkwam werd ik postbode, schreef
freelance voor het NIW en Levend
Joods Geloof en werkte mee aan een
boekje over Rosj Pina. De afgelopen
twee jaar studeerde ik in Jeruzalem
aan de ‘Conservative Yeshiva’. Het is
even afkicken van het yeshive-leven
waar het ritme wordt bepaald door de
gebeden: ’s ochtends vroeg Shacharit,
’s middags Mincha en ’s avonds Ma’ariv.
En de dagen die gevuld zijn met studie:
de hele dag zaten we twee-aan-twee
gebogen over Talmud, Tenach, midrash
en halacha.’
Rabbijn in opleiding
‘Officieel ben ik nu derdejaarsstudent
aan het Levisson Instituut, de rabbijnen-opleiding
van de LJG. Het is
voor mij bijzonder dat ik de kans krijg
voor BHC te werken en mijn kennis in
de praktijk te brengen. Wat ik hoop is
dat iedereen zijn of haar verbinding
met het jodendom vindt, of dat nu de
teksten, de rituelen, de spiritualiteit of
het intellectuele gedachtegoed is. En ik
hoop iets van de vreugde van shabbat,
zoals ik die in Jeruzalem heb ervaren,
mee te nemen naar Amsterdam. Als je
meer wilt lezen over mijn ervaringen in
Jeruzalem en gedachten over jodendom,
kijk op mijn weblog: www.claryrooda.blogspot.com.
Daarop staan ook
twee artikelen, over een ontmoeting
met Palestijnen in Betlehem en over
een multireligieuze conferentie tijdens
Gay Pride in Jeruzalem.
Ik hoop jullie binnenkort te ontmoeten
tijdens de diensten en de shiurim, want
ik wil graag weten wie de mensen zijn
die BHC maken tot wat zij is. Shana
Tova Umetuka, een goed en zoet jaar!’
Clary Rooda
Van charoset maken tot Hebreeuws leren
Het nut van joodse les
(volgens de kinderen zelf)
Marcella Levie en Mascha Brink geven al ruim een jaar joodse les aan de kinderen
van Beit Ha'Chidush. En dat doen ze met verve! Makkelijk is het niet, want de een
moet helemaal van voren af aan beginnen, terwijl de ander al van huis uit alle
joodse feesten viert. Wij vroegen aan de kinderen wat ze zo leuk vinden aan de
lessen en welk joodse feest boven aan hun lijstje staat. En natuurlijk mochten de
leraressen zelf ook hun zegje doen...
Wie in jouw familie is joods?
'Mijn vader, tante Edith en oma Ada.'
Voel jij jezelf ook joods?
'Ja. Ik vind het leuk om aan Donna,
mijn beste vriendin, te vertellen wat ik
allemaal geleerd heb op joodse les.'
Waarom doe je mee aan de Ledor
Wador-lessen?
'Omdat ik niet weet wat je precies
moet doen.'
Vier je wel eens shabbat?
'Ja. Ik vind het heel leuk om zelf challes
te bakken en de bracha te zeggen.'
Welk joods feest vier je graag?
En waarom?
'Sukkot, want ik vind het zo leuk dat je
dan in een hutje zit.'
Wat heb je het afgelopen jaar
geleerd?
'Het Hebreeuwse alfabet. En dat kan ik
al heel snel opzeggen.'
Ga je wel eens naar Israël en zou
je daar willen wonen?
'Tante Edith woont in Jeruzalem, en
daar ben ik wel eens geweest met
papa. Ik vind het daar heel leuk, maar
ik wil toch gewoon hier blijven wonen.'
Wat wil je later worden?
'Dierenarts of veearts.'
Als jij later kinderen krijgt, wat zou
je ze dan leren over het jodendom?
'Hoe je een hutje moet bouwen in de
tuin, hoe je de liedjes moet zingen en
hoe je de letters moet schrijven.'
8 9
Naam: Isha
Leeftijd: 6
Broers/zussen: zus Lotte (1,5 jaar) en broer Levi (1,5 jaar)
‘Als ik later kinderen heb, leer ik
ze hoe je een hutje moet bouwen’
Isha:‘Op deze tekening vieren we de leukste
feesten van het jaar tegelijkertijd. Mama
en papa zijn in het wit voor Jom Kippur en
dragen de lulav en etrog voor Sukkot. En de
kaarsen zijn ook aangestoken, want het is
shabbat’

Wie in jouw familie is joods?
‘Mijn vader, zijn familie en mijn broer
Max en zus Colleen.’
Voel jij jezelf ook joods?
‘Ja.’
Waarom doe je mee aan de Ledor
Wador-lessen?
‘Om Hebreeuws te leren.’
Naam: Shoshanna
Leeftijd: 8
Broers/Zussen: 2 broers en 1 zus in Amerika
Vier je wel eens shabbat? En wat
vind je het leukste aan shabbat?
‘Ja, het allerleukste vind ik het lekkere
eten en de bracha zeggen.’
Welk joods feest vier je graag?
En waarom?
‘Ik vind alle feesten leuk, maar Purim
‘Het leukste aan shabbat?
Lekker eten en de bracha zeggen’
vind ik heel erg grappig, omdat je je
dan leuk kunt verkleden.’
Wat heb je het afgelopen jaar
geleerd?
‘Heel veel over de feesten, maar ook
Hebreeuwse letters.’
Ga je wel eens naar Israël en zou
je daar willen wonen?
‘Nee, ik ga er nooit heen en ik zou er
ook niet willen wonen.’
Wat wil je later worden?
‘Archeoloog.’
Naam: Guy Rigter
Leeftijd: 10
Broers/zussen: zus Shanti (6,5 jaar)
Als jij later kinderen krijgt, wat zou
je ze dan leren over het jodendom?
‘Alles wat ik zelf weet.’
‘Ik wil gewoon meer weten
over Israël en het jodendom’
Wie in jouw familie is joods?
'Mijn moeder en mijn zusje, safta, saba
Rudi, opa Jehuda, ik, Chaim.'
Voel jij jezelf ook joods?
'Ja, ik zeg soms wel tegen mensen dat
ik joods ben. Mijn moeder heeft op
mijn broodtrommel mijn naam in het
Hebreeuws geschreven, dus andere
kinderen vragen wel eens wat dat betekent.
En dan leg ik het uit.'
Waarom doe je mee aan de Ledor
Wador-lessen?
'Omdat ik Hebreeuws wil leren en vooral
wil leren lezen. En omdat ik meer wil
weten over Israël en het jodendom.'
Vier je wel eens shabbat?
'Ja! De kaarsen aansteken vind ik het
leukste van shabbat. Of als je door het
zout een gek gezicht trekt, dat is ook
grappig.'
Welk joods feest vier je graag?
En waarom?
'Purim, omdat je je dan moet verkleden.
Pesach, omdat ik matses en charoset
zo lekker vind. En Rosh Hashana
vanwege de appeltjes met honing.'
Wat heb je het afgelopen jaar
geleerd?
'Dat Jeruzalem de hoofdstad is van
Israël en ik heb ook geleerd om
charoset te maken.'
Ga je wel eens naar Israël en zou
je daar willen wonen?
'Ik zou daar graag willen wonen als er
vrede is. Maar niet als er oorlog is.'
Wat wil je later worden?
'Misschien piloot.'
Als jij later kinderen krijgt, wat zou
je ze dan leren over het jodendom?
'Alles wat ik kan.'
Wie in jouw familie is joods?
'Mijn vader.'
Voel jij jezelf ook joods?
'Ik voel me wel joods en zeg het ook
wel eens tegen anderen dat ik joods
ben. Maar ik zit niet op een joodse
school.'
Waarom doe je mee aan de Ledor
Wador-lessen?
'Ik wil Hebreeuws leren.'
Wie in jouw familie is joods?
'Mama.'
Voel jij jezelf ook joods?
'Ja. En als mensen vragen: 'Geloof je
ergens in?' dan leg ik uit dat ik joods
ben.'
Waarom doe je mee aan de Ledor
Wador-lessen?
'Omdat ik het leuk vind.'
Naam: Tamar
Leeftijd: 8
Broers/Zussen: broer Joram (6 jaar)
Vier je wel eens shabbat?
'Ja. Het leukste aan shabbat vind ik de
bracha zeggen.'
Welk joods feest vier je graag?
'Het bomenfeest, omdat je dan een
boom kan planten.'
10 11
Naam: Sam
Leeftijd: 9
Broers/zussen: broer Boaz (4 jaar) en zus Hannah (10 jaar)
Vier je wel eens shabbat?
'Ja. Het toetje vind ik het lekkerste op
shabbat, want dat is vaak ijs!'
Welk joods feest vier je graag?
En waarom?
'Chanuka met al dat snoep.'
‘Chanuka vind ik het leukste feest,
met al dat snoep!’
Wat heb je het afgelopen jaar
geleerd?
'Het alef-bet.'
Ga je wel eens naar Israël en zou
je daar willen wonen?
'Ik zou niet in Israël willen wonen, ik
woon liever gewoon hier.'
Wat wil je later worden?
'Sporter. Het liefst iets met atletiek.'
Als jij later kinderen krijgt, wat zou
je ze dan leren over het jodendom?
'Alles wat ik heb geleerd.'
‘Als iemand vraagt of ik ergens in
geloof, leg ik uit dat ik joods ben’
Wat heb je het afgelopen jaar
geleerd?
'Het alef-bet, woordjes en lezen.'
Ga je wel eens naar Israël en zou
je daar willen wonen?
'Nee, ik ga er nooit heen. En ik zou er
ook niet willen wonen.'
Wat wil je later worden?
'Gymjuf.'
Als jij later kinderen krijgt, wat zou
je ze dan leren over het jodendom?
'Het alef-bet natuurlijk.'

Naam: Hannah (staat helaas niet op de foto)
Leeftijd: 10
Broers/Zussen: broer Sam (9 jaar) en Boaz (4 jaar)
‘Ik leer Hebreeuws en alles
over de joodse feesten’
Wie in jouw familie is joods?
'Iedereen van mijn vaders kant.'
Voel jij jezelf ook joods?
'Ja, soms.'
Waarom doe je mee aan de Ledor
Wador-lessen?
'Omdat ik het gewoon heel leuk vind.'
Vier je wel eens shabbat?
'Ja, het is meestal wel gezellig.'
Welk joods feest vier je graag?
En waarom?
'Ik vind alle feesten leuk.'
Wat heb je het afgelopen jaar
geleerd?
'Hebreeuwse letters en van alles over
de feesten en zo.'
Ga je wel eens naar Israël en zou
je daar willen wonen?
'We gaan ooit wel naar Israël. Ik zou
er liever niet willen wonen, want ik hou
niet zo van oorlog. Als dat er niet was,
zou ik het wel leuk vinden.'
Wat wil je later worden?
'Ik wil het liefst iets met dieren gaan
doen.'
Als jij later kinderen krijgt, wat zou
je ze dan leren over het jodendom?
'Alles wat ik zelf ook heb geleerd.'
Marcella Levie (lerares Ledor Wador)
‘Ik hou van alle feesten, ook de serieuze
zoals Jom Kippur’
Wie in jouw familie is joods?
‘Iedereen eigenlijk: mijn moeder, vader,
zoon, dochter, schoondochter, kleindochter,
ex-man, ikzelf en de rest van
de familie.’
Van wie in je leven heb je het
meeste geleerd en waarom?
‘Ik heb het meest geleerd van mensen
die zichzelf blijven onder alle omstandigheden,
omdat ze sterk zijn als een
boom met heel diepe wortels en niet
bang zijn om om te vallen. Ik heb ook
veel geleerd van mensen die hun wijsheid
en talenten op een kleurrijke en
creatieve manier met anderen delen.’
Waarom geef je deze lessen?
‘Ik houd heel veel van kinderen en
ik houd ook heel veel van jodendom.
Dus die twee combineren, is geweldig!
Enne... zonder kinderen geen toekomst
voor BHC natuurlijk!”
Wat wil je deze kinderen in ieder
geval bijbrengen?
‘Ik wil ze in ieder geval bijbrengen dat
het geweldig is om joods te zijn en
dat ons erfgoed ontzettend rijk is. Ik
wil dat ze tegenover andere kinderen
weerbaar zijn m.b.t. hun joodse achtergrond.
En dat ze zich er positief mee
identificeren en anderen ermee kunnen
verrijken. Natuurlijk wil ik ook dat de
12 13
kinderen Hebreeuws leren, zodat ze in
de Sidur kunnen lezen, over een paar
jaar hun Bar/Bat Mitswa kunnen doen
en later BHC van ons kunnen overnemen.’
Welk joods feest vier je graag?
En waarom?
‘Ik hou van alle feesten, ook van de
serieuze zoals Jom Kippur, wanneer
je de hele dag in sjoel bent en diep
nadenkt over je leven. Maar ik hou ook
van vrolijke feesten waarop je spelletjes
kunt spelen zoals Chanuka of
je mag verkleden zoals bij Purim. Ik
hou ook van Pesach, omdat elke Seder
weer zo anders is met nieuwe ideeën
en gasten.’
Wat heb je het afgelopen jaar
geleerd?
‘Ik heb geleerd dat het heel fijn is om
in een kleine groep te werken, omdat
de sociale controle van de kinderen zelf
dan goed werkt. Een kind dat minder
gemotiveerd binnenkomt, wordt al snel
bij de les betrokken door de anderen.’
Stel, dat jij één ding zou kunnen
veranderen op deze wereld, wat
zou je dan doen?
‘Ik zou willen dat iedereen alleen nog
maar uit liefde zou handelen en nooit
meer uit angst.’
Marcella legt uit hoe je shabbat viert en welke liedjes je zingt.

Mascha Brink (lerares Ledor Wador)
‘Ik leer met de kinderen mee’
Wie in jouw familie is joods?
‘Mijn moeder, mijn zus en mijn kinderen.’
Van wie in je leven heb je het
meeste geleerd en waarom?
‘Poeh, dat vind ik heel moeilijk om te
zeggen. Ik heb van heel veel mensen
een hoop geleerd.’
Waarom geef je deze lessen?
‘Ik vind het heel belangrijk om de
joodse traditie door te geven. Misschien
doordat ik dat zelf als kind heb gemist.
Toen ik bij BHC kwam, vroeg ik of mijn
eigen kinderen naar joodse les konden,
maar dat bleek niet zo te zijn. Dus
toen Marcella vroeg of ik dat samen
met haar wilde aanpakken, heb ik geen
moment geaarzeld.’
Wat vond je de leukste vraag die
kinderen je stelden in het afgelopen
jaar?
‘Kinderen zijn zo spontaan! Ze denken
op zo’n grappige manier na over
levensvragen. Soms vraagt er iemand:
‘Bestaat God nou echt?’ En dan praten
we er samen over. ‘Hoe kan dat nou’,
zeggen ze dan. ‘Eerst was er toch niks?
En toen ineens was er in zeven dagen
alles. Hoe kan dat? En hoe zit het dan
met de dino’s, waren die er nog eerder?’
Dat soort vragen zorgt ervoor dat
ikzelf ook scherp blijf.’
Welk joods feest vier je graag?
En waarom?
‘Het prachtige is dat die feesten door
het hele jaar heengaan. Maar als ik er
eentje moet kiezen, dan kies ik voor
Pesach. Niet alleen het thema (vrijheid)
spreekt me aan, maar ook de vorm.
Dat je het elk jaar weer samen met de
hele familie viert. Elk jaar doe je eigenlijk
hetzelfde, maar toch is het iedere
keer anders.’
Wat heb je het afgelopen jaar
geleerd?
‘Ik heb vooral heel veel van Marcella
geleerd. Het is heerlijk om met iemand
samen te werken die is opgegroeid
met de rijkdom van de traditie om haar
heen. Ik leer dus met de kinderen mee.
Door hun vragen leer ik bovendien om
stil te staan bij wat ik zelf belangrijk
vind in het jodendom.’
Stel, dat jij één ding zou kunnen
veranderen op deze wereld, wat
zou je dan doen?
‘Als ik als kind deze vraag zou moeten
beantwoorden, zou ik gezegd hebben:
vrede op aarde. En eigenlijk is dat antwoord
altijd hetzelfde gebleven.’
Links op de foto, met haar handen voor haar ogen, staat Mascha. Samen met
de kinderen zegt ze de bracha voor het aansteken van de kaarsen.
Marcella Levie over de introductie van de BHC Sidur:
‘We kunnen met trots zeggen dat we iets
nieuws én vernieuwends hebben gecreëerd’
Bestuurslid Marcella Levie hield tijdens de speciale dienst op Shavuot 2007
een speech over de nieuwe Sidur, die hieronder volgt.
Geachte aanwezigen,
Namens het bestuur van BHC heet ik
iedereen welkom, vooral onze gasten,
die hebben meegewerkt aan de totstandkoming
van de nieuwe Sidur van
BHC, de Sidur Chidush.
Een beter moment om de Sidur in te
wijden is er niet. Het is alsof we weer
met zijn allen aan de voet van de berg
Sinai staan en het gevoel hebben dat
er iets bijzonders aan de hand is. Dat
we een grote stap zetten samen de
toekomst in.
Onder leiding van onze rabbijn Elisa
heeft de Sidurcommissie een inspirerende
tocht gemaakt om tot dit
moment te komen. Ik wil u hier graag
iets over vertellen, omdat het maken
van een Sidur een reflectie is van wat
er leeft in een gemeenschap.
BHC bestaat uit mensen van de meest
uiteenlopende achtergrond, verbonden
door hun joodzijn, met of zonder de
bagage van een joodse opvoeding,
maar altijd met een kritische houding
en een open mind op zoek naar de
invulling van een joods leven in een
open structuur zoals BHC die aanbiedt.
Sinds de oprichting van BHC in 1995
liepen we twaalf jaar lang door een
woestijn van geïmproviseerde losbladige
Sidurim, talloze hand-outs,
ringbanden en plastic mappen. En nu
zijn we dan eindelijk aangeland in het
beloofde land van de gebonden, pluralistische,
multidimensionale Sidur. Een
inspiratiebron voor iedereen die in BHC
een weerklank vindt.
We kunnen met trots zeggen dat we
iets nieuws en vernieuwends hebben
gecreëerd. Wat is er vernieuwend aan?
Vernieuwend is zowel de toegang tot de
liturgie als de vorm.
Lay-out en vertaling
Voor deze opzet heeft Chiel Veffer een
Talmudachtige lay-out ontworpen. De
Sidur bevat 200 pagina’s, alle opgebouwd
als een pagina in de Talmud. De
Hebreeuwse brontekst staat in het midden
met daaromheen vijf verschillende
blokken: Engels, Nederlands, transcriptie,
muziek en Kavanot.
Alle vertalingen zijn naar onze behoeften
bewerkt en daarbij moesten keuzes
14 15
gemaakt worden, bijvoorbeeld YHVH
voor God, die in de liturgie nergens ‘Hij’
wordt genoemd, alleen in Kavanot van
sommige medewerkers.
Kavanot
Lekaven: in mijn definitie is het
datgene dat je helpt je aandacht te
richten, datgene dat jij nodig hebt om
je thuis te voelen in de Sidur, datgene
dat jou inspireert om dat moment met
HaShem, met jezelf en met de
gemeente te beleven.
Het echt vernieuwende is dat deze zeer
verschillende toegangen tot de liturgie
een groot gewicht hebben, niet alleen
van bekende rabbijnen en geleerden,
zoals rabbijn Edward van Voolen en
professor Irene Zwiep, die hier aanwezig
zijn, maar ook van vele leden
van BHC. Alle individuele Kavanot hebben
hun plaats in deze Sidur, op iedere
pagina staan ze, mystiek of intellectueel,
filosofisch of heel persoonlijk,
sommige ketters, andere verbazingwekkend
vroom. Er is een gebed van
Einstein te vinden, daarnaast vier
verschillende Alenu’s, vier gebeden
voor het aansteken van de kaarsen,
gedichten, zelfs een muziekanalyse van
Lecha dodi.
Dit is geen langdurig project geweest
met een professionele redactie, maar
een project van nog geen jaar, onder
leiding van onze rabbijn met inbreng
van zo veel mogelijk verschillende
mensen. We vonden dat het allerbelangrijkst.
Veel bijdragen, veel Kavanot!
Discussie
Natuurlijk waren de discussies in de
Sidurcommissie het meest boeiende.
De eerste inhoudelijke discussie ging
over het woord ‘Heilig’. Wat betekent
heilig voor ons? Kunnen we ons met
dat woord verbinden? Is Kadosh
hetzelfde als heilig? Klinkt heilig niet
wat al te heilig of misschien wel al te
christelijk? Bestaat heiligheid nog in de
moderne tijd? Wat is Kedusha in een
seculier joods leven?
De discussie barstte in alle heftigheid
los op het moment dat er gekozen
moest worden voor de Godsnaam. De
Sidurcommissie discussieerde

ijvoorbeeld lang over de vraag of we
God met het eerbiedige 'U' of met het
intiemere 'Jij' zouden aanspreken. We
kozen voor het laatste. Hetzelfde geldt
voor de naam van God. We zagen af
van omschrijvingen zoals 'de Heer',
'de Barmhartige', 'de Schepper', 'de
Almachtige' etc. en keerden terug naar
de naam die er staat: YHVH, Jud Heh
Wav Heh. We hadden er graag nog een
paar jaar over door willen praten en
zullen dat hoogst waarschijnlijk ook wel
doen…
Het is een project met lef geworden: lef
= lev, vanuit het hart. Aan iedereen die
heeft meegewerkt onze hartelijke dank!
Dankbetuiging
Onze dank gaat allereerst uit naar Kine
Sittig, die de oorspronkelijke Sidur Shir
Chadash voor de Erev Shabbatdienst
van Beit Ha'Chidush samenstelde. Deze
diende als uitgangspunt. Grote dank
zijn wij verschuldigd aan de rabbijnen
David Lilienthal, Shai Gluskin en Marcia
Prager, die ons toestemming gaven de
vertalingen van Seder Tov Lehodot (van
het progressief-liberaal jodendom in
Nederland), Kol Haneshamah (van de
Reconstructionisten) en de Sidur van
de gemeente P'nai Or (van de Renewalbeweging)
in Philadelphia als basis te
gebruiken.
Veel vertalingen zijn verder geïnspireerd
door de allereerste Sidur van
Beit Ha'Chidush, een kopie van B’chol
L’vavcha van de Congregation Beth
Simchat Torah (New York’s Gay and
Lesbian Synagogue).
We bedanken de stichting Maror, de
Maatschappij tot Nut der Israëlieten
in Nederland, Ryan Palecek en andere
leden van de BHC-gemeenschap. Hun
donaties maakten deze Sidur mogelijk.
Toda raba aan alle medewerkers!
Het redactionele team onder leiding
van rabbijn Elisa Klapheck (samenstelling
en eindredactie) bestond uit:
Chaim Bultsma (eindredactie Engels),
Renée Citroen (Nederlandse vertalingen
en eindredactie Nederlands), Anneloes
ter Horst (muziek en noten), Marcella
Levie (keuze van extra gebeden en gedichten),
Mathieu Daniël Polak (digitaal
verwerken van de liturgische teksten),
Anna de Voogt (keuze van extra gebeden
en gedichten).
En ten slotte een groot compliment
aan vormgever Chiel Veffer, die de op
de Talmud geïnspireerde lay-out heeft
ontworpen, zich niet door de overvloed
aan teksten liet ontmoedigen en met
hulp van 'de Almachtige' van rechts
naar links leerde denken.
Uilenburgersynagoge, 23 mei 2007
Co-voorzitter Simone Meilof IJben:
‘Wie om vergeving durft te vragen,
kan ook waarlijk vergeving schenken’
Iedereen weet dat het erkennen van eigen fouten niet eenvoudig is. Maar juist dit
aspect is van groot belang tijdens de Hoge Feestdagen. ‘Want’, zegt co-voorzitter
Simone IJben, ‘om vergeving vragen is niet alleen helend voor jezelf, maar ook
voor de ander.’
‘Tijdens de Hoge Feestdagen maken we
de balans op; terugblikken om vooruit
te kunnen kijken. Dat kan heel diep
gaan. We worden immers uitgenodigd
om vergeving te vragen en vergeving
te schenken. We moeten dus in alle
eerlijkheid naar onszelf kijken: wat
heb ik goed en verkeerd gedaan? Het
erkennen van eigen fouten is niet
eenvoudig. Ieder van ons is immers
ervan overtuigd dat hij/zij oprecht het
beste doet voor de wereld, de ander
en zichzelf, al kan de ander daar heel
anders tegenaan kijken. Dan speelt níet
de vraag: Wie heeft gelijk? Maar moet
je vanuit de ander (leren) kijken. Nog
minder eenvoudig is het om vergeving
te vragen. Dat vereist nederigheid
zonder dat je weet of je kunt rekenen
op barmhartigheid. Je geeft jezelf
zonder voorwaarden bloot. Vergeving
vragen is helend voor jezelf en voor de
ander. Wie dat kan, kan ook waarlijk
vergeving schenken. Wie geen vergeving
kan schenken, loopt het gevaar te
verzuren.’
BHC in balans
‘Niet alleen als persoon, maar ook
als organisatie moeten we de balans
opmaken. Wat hebben we als Huis van
Vernieuwing dit jaar goed en minder
goed gedaan? We hebben naar mijn
mening onszelf fantastisch neergezet.
Onze bijzondere Sidur, de viering van
shabbat op het water, de Seider, het
Nieuwjaarsfeest van de bomen, het
Pirke Avot tijdens
de Sukkotviering
waren bijzondere
hoogtepunten.
We hebben ook
aan ‘gemeenschapsvorming’
gedaan. Denk aan de
discussies in de Algemene Ledenvergadering
over een inclusief toelatingsbeleid,
de intekenlijst voor Shamashim,
de medewerking van zo veel leden aan
de Seider en de enthousiaste bereidheid
van velen om mee te doen aan
shiurim en te leren een onderdeel van
de dienst uit te voeren.
Er waren echter ook pijnlijke
momenten, waaronder het besluit van
drie bestuursleden om af te treden,
‘Iedereen begreep dat het Huis
overeind moest blijven en dat is
geen geringe prestatie’
16 17
bestuursleden die Beit Ha’Chidush
hebben opgericht danwel aan de wieg
ervan hebben gestaan,. In het belang
van BHC heeft iedereen hierop terughoudend
en waardig gereageerd. Velen
voelden zich onveilig. Maar iedereen
begreep dat het Huis overeind moest
blijven en heeft vanuit dit besef
gehandeld. Dat is geen geringe prestatie,
noch van de betrokkenen, noch
van alle overige leden. Het heeft onze
gemeenschap nog krachtiger gemaakt
en nog meer elan gegeven.’
Verschillen koesteren
‘Wat betekent dit voor de toekomst?
Het heeft ons, als nieuw bestuur,
geleerd dat wij aan de basis moeten
werken, vooral op het niveau van
gemeenschapsvorming. Voor mij geeft
het Seiderverhaal over de vier verschillende
soorten kinderen hieraan
richting. Die vier kinderen vertegenwoordigen
elk een deel van de mens,
die zonder een van hen niet compleet
is. Zij zijn dus allemaal nodig en horen
er alle vier bij. Zo is het ook in BHC.
Wie zich daarvan bewust is, kan de
ander met respect behandelen, ook
al is die nog zo verschillend. Iedereen
heeft eigen bijzondere kwaliteiten, het
gaat erom die te ontdekken.
Een bijzonder kenmerk van onze
gemeenschap is het Talmudische
pluralisme: aansluitend op vorige
generaties doen en denken we op onze
eigen manier. We hoeven niet eens te
proberen om tot
een compromis te
komen. We laten,
als het enigszins
mogelijk is, net
als in onze nieuwe
Sidur, de verschillende wegen naast
elkaar bestaan. ‘Hoe vorm je dan een
gemeenschap?’ vroeg Leo Mock zich af
in zijn recensie van onze Sidur in het
NIW. ‘Door alle ruimte te geven aan
het individu’, is ons antwoord, ‘natuurlijk
begrensd door onze waarden en
normen’. Die normen zijn: inclusiviteit,
openheid, gelijkwaardigheid, creativiteit
en samenwerking. Het betekent het
nieuwe toelaten, de ander steunen en
respecteren.’

Levend stimulerend jodendom
‘We nodigen jullie uit om in deze dagen
je jodendom te overdenken, te formuleren,
te bediscussiëren en opnieuw
te definiëren. Hoe zie je een levend,
stimulerend jodendom, waarin je jezelf
kan zijn, maar je ook uitgedaagd voelt
om mee te doen in de gemeenschap
en daarvoor je verantwoordelijkheid te
nemen?
Voor ons als bestuur staat het komend
jaar in het teken van Tikkun, heling van
jezelf en van de ander, leren je kritiek
te uiten zonder de ander te kwetsen
en vervolgens samen door één deur
te gaan. We vragen iedereen om ons
daarbij te helpen, verwachtingen en
ideeën, maar ook kritiek kenbaar te
maken. We vragen ook om niet aan de
kant te blijven staan, maar om BHC
mee op te bouwen, groots, ruimhartig,
ruimdenkend en visionair. We wensen
iedereen van harte een heel goed en
zoet nieuwjaar.’
Chaim Bultsma over zijn beleving van de Hoge Feestdagen:
‘Religie is mensenwerk’
Redactielid Chaim Bultsma werd vorig jaar tijdens het voorlezen van Unetaneh
Tokef* overvallen door zo’n naar gevoel dat hij bijna wilde wegrennen. Totdat de
betekenis van de woorden tot hem doordrong...
‘Rosh Hashana en Jom Kippur zijn,
samen met Pesach, de dagen waarmee
wij als het ware aan het joodse jaar
verankerd zijn. De belangrijke plaats
van deze dagen wordt in de joodse
- religieuze – literatuur altijd sterk
benadrukt.
Het zijn momenten van inkeer, vooral
Jom Kippur uiteraard, maar ingeleid
door Rosh Hashana. Voor degenen die
in de joodse traditie zijn opgegroeid
is dit allemaal veelal vanzelfsprekend.
Veel van de leden van BHC, onder wie
ikzelf, hebben echter zelf hun weg
terug naar het jodendom gezocht en de
traditie van onze (voor)ouders opnieuw
moeten leren. Misschien door ons er
helemaal in onder te dompelen en al
het nieuwe op te zuigen, of misschien
heel kritisch aftastend waar we ons wel
en waar we ons niet in kunnen vinden.
Maar welke joodse invulling we ons ook
aan ons leven geven, alleen al het feit
dat we als jood bestaan maakt dat we
deel uitmaken van de joodse traditie.’
Beleven
‘Maar hoe zit het dan met het werkelijk
‘beleven’ van deze dagen? Dat
gaat niet zo maar vanzelf. Soms moet
je flink bladeren in de machzor om bij
te houden waar we zijn. Of je luistert
met één oor naar de dienst en leest
zelf teksten waar je op stuit, totdat er
weer een moment is waarop je goed
moet opletten. Dat is ook helemaal niet
erg, ondanks het woord ‘shul’ (school)
hoef je tijdens een dienst niet permanent
attent te zijn, de betekenis wat er
gezongen en gezegd wordt, komt toch
wel tot je. Mijn ervaring is dat het jaren
kost voordat je die betekenis werkelijk
voelt. Voor mijzelf was dat moment
tijdens de Jom Kippur-dienst van vorig
jaar. De tekst van het Unetaneh Tokef*
gaf mij na jaren plotseling een enorm
naar gevoel, ik wilde het liefst zo snel
mogelijk naar buiten rennen. Totdat ik
mij realiseerde dat dit het moment was
waarop de betekenis van die woorden
werkelijk diep tot mij doordrong... En
ik wist dat het belangrijk was om die
woorden te voelen, want pas dan kun
je daadwerkelijk beleven.’
Mensenwerk
‘Het mooie van religie is, is dat het
mensenwerk is. En de kracht waarmee
BHC een evenwicht weet te vinden tussen
vernieuwing en traditie toont zich
opvallend genoeg juist tijdens de enige
echt religieuze dag van het joodse jaar,
Jom Kippur.’
* Het gebed waarin we YHVH vragen
wie er wordt ingeschreven in ‘het boek
van de levenden’: ‘wie zal leven en wie
zal sterven...’
Recept van de redactie
Omdat het doorgeven van tradities een belangrijke plaats inneemt in het jodendom
trakteert de redactie haar lezers in elke Chidushim op een traditioneel recept.
Deze keer een feestelijke honingkoek.
Lekach
Voor 12 personen
Lekach, Jiddisch voor honingkoek, wordt traditioneel met joods nieuwjaar gegeten.
Gember en honing zijn de belangrijke ingrediënten en maken, samen met de
kruiden, de koek tot een smaakvol geheel.
Dit heb je nodig:
Zo maak je het:
300 g bloem
125 g volkoren meel
125 g donkerbruine basterdsuiker
1 el bakpoeder
1 tl zuiveringszout
1 tl gemberpoeder
1 tl kaneel
1/2 tl gemalen piment
60 g gehakte walnoten
en/of amandelen
60 g rozijnen
of geconfijte vruchten (naar wens)
sinaasappelschil (naar wens)
4,25 dl dunne honing
2,5 dl sterke zwarte koffie
3 el whisky of cognac of brandy
of rum of water
4 eieren
0,6 dl plantaardige olie
8 el gehakte stemgember
poedersuiker (ter decoratie)
18 19
• Verwarm de oven voor op 180 0C.
Bekleed een bakplaat met vetvrij
papier, vet het papier in en bestrooi
het licht met bloem.
• Meng in een grote kom bloem, meel,
suiker, bakpoeder, zuiveringszout,
gemberpoeder, kaneel en piment.
Roer de noten erdoor. Zet het
mengsel even weg.
• Verhit in een steelpan op middelhoog
vuur de honing en de koffie tot het
mengsel warm is, haal de pan van
het vuur, roer hier de whisky, cognac,
brandy, rum of het water door tot
een luchtig geheel ontstaat.
• Doe de eieren in een kom en klop ze
met de plantaardige olie. Klop hier
de stemgember door (en eventueel
de rozijnen/vruchten) en roer er, in 2
of 3 keer, het koffie/honingmengsel
door. Roer daarna het bloemmengsel
erdoorheen.
• Giet het beslag op de bakplaat, zet
het ongeveer drie kwartier tot een
uur in de oven, Als je een vork of
mes in de Lekach steekt en het
er vrijwel schoon uit komt is de
koek klaar. Leg dan de bakplaat op
een rooster, laat de koek volledig
afkoelen.
• Stort de afgekoelde koek op het
rooster en dan op een mooie schaal,
zodat de koek met de bovenkant
omhoog ligt. Bestrooi hem met
poedersuiker en serveer in kleine
vierkantjes. Eet smakelijk!
Kijk voor meer recepten voor de
Hoge Feestdagen op http://www.
jewish-food.org/recipes/hhoindex.htm

Begin het nieuwe jaar goed
en word lid of vriend van BHC
De Hoge Feestdagen bij BHC
Het nieuwe jaar 5768 staat voor de
deur. De diensten tijdens de HFD zullen
dit jaar niet alleen het traditionele
thema van ‘vergeving’ (van jezelf, de
ander en daardoor van YHVH) hebben,
maar ook Tikkun olam tot onderwerp
hebben. Dat begrip betekent niet
alleen ‘heling, vervolmaking van de
maatschappij om ons heen’, maar
ook de behoefte een eigen joodse
gemeenschap en identiteit te creëren.
BHC nodigt je uit dat samen met ons te
doen en je joodse levensgevoel op een
vernieuwende manier vorm te geven.
Alle diensten zijn in de Uilenburgersjoel
en na afloop van Jom Kippur is
iedereen van harte uitgenodigd voor
het gezamenlijke aanbijten.
Het programma is als volgt:
12 september Erev Rosh HaShana
Aanvang 19.00 uur
Oneg 21.30 uur
met appeltjes en honing
13 september Rosh HaShana
Tijd 10.00-13.00 uur
met Tashlich
21 september Kol Nidre
Tijd 19.00-21.30 uur
22 september Jom Kippur
Tijd 11.00-14.30 uur (pauze)
18.00-20.30 uur
In de pauze is er van 16.30 tot 18.00
uur een programma van niggunim,
stiltemomenten en meditatie o.l.v.
BHC-lid Daan van Kampenhout. Na
afloop hebben we onze traditionele
aanbijt met een potluck maaltijd in
sjoel. Neem daarvoor een vegetarisch
gerecht mee, BHC zorgt voor de
drankjes.
Er is een apart kinderprogramma voor
kinderen van 6-13 jaar op Erev Rosh
HaShana en op Jom Kippur.
Aanmelden via www.beithachidush.nl
Bestel de nieuwe Sidur!
Sidur Ha’Chidush, de nieuwe Sidur van
BHC, is verschenen. Deze drietalige
Sidur met transcriptie en notenschrift
bevat veel boeiende commentaren
van BHC-leden, rabbijnen en
andere medewerkers uit binnen- en
buitenland. De bijzondere opmaak is
vernieuwend en tegelijk overzichtelijk.
Bestellen via bhc@chello.nl
Prijs € 26 voor leden en vrienden van
BHC tot december ’07, daarna € 30.
Overigen € 36.
Betaling Postbanknr. 73.61.168 t.n.v
Beit Ha’Chidush Amsterdam, o.v.v.
Sidur BHC.
Ook te koop voor aanvang van de
dienst in de Uilenburgersjoel, betaling
contant of per acceptgiro.
Ledor Wador
Met het project Ledor wador biedt BHC
joodse lessen aan, voor kinderen van
6-13 jaar. De lessen vinden plaats op
zondagochtend, tweemaal per maand.
Per jaar komt dit neer op ongeveer 20
lessen. Voor kinderen die de Bar/
Bat Mitswa leeftijd naderen bestaat
de mogelijkheid voor individuele
begeleiding. De lessen bestaan uit:
algemene kennis van jodendom, joods
leven en tradities, de jaarlijkse cyclus
van de feestdagen en Hebreeuws.
We werken in kleine groepen in een
intieme en veilige sfeer en kunnen
zodoende veel aandacht geven aan de
achtergronden en behoeftes van ieder
kind. Alle kinderen met een joodse
achtergrond zijn van harte welkom.
De lessen worden gegeven door
Marcella Levie en Mascha Brink.
Neem contact op met Marcella:
otiyot@chello.nl of bel met (020) 624
15 23 voor opgave en informatie. Voor
individuele begeleiding Bar/Bat Mitswa
graag overleg.
Shiurim
In verband met de Hoge Feestdagen en
Chanuka zijn er komende herfst twee
shiurim per cursus. De volgende serie
van zes shiurim loopt van januari t/m
juni 2008.
Er zijn de volgende shiurim:
Joodse vernieuwing - aan de hand van
teksten van schrijvers over vernieuwing
als Franz Rosenzweig: 14 oktober-11
november. Tisch bij Clary Rooda in
oktober en november (data worden nog
bekend gemaakt). Kabbala 28 augustus
en vervolgens maandelijks in overleg
op dinsdagavond.
20 21
Aanmelding voor shiurim:
bhc@chello.nl
Kosten per keer: € 5 voor leden,
€ 10 voor vrienden en € 15 voor
overigen, van tevoren te voldoen op
rek. 73.61.168 t.n.v Beit Ha’Chidush,
Amsterdam. Vermeld de naam van de
shiur erbij. Bij ziekte of verhindering
wordt niet gerestitueerd.
Kalender BHC tot 2008
Datum Activiteit Tijd Locatie
2 september Inleiding HFD 19.30 uur RH
7 september Kabbalat Shabbat 20 uur U
12 september Erev Rosh HaShana 19-21.30 uur U
13 september Rosh HaShana 10-13 uur U
21 september Kol Nidre 19-21.30 uur U
22 september Jom Kippur 11-14.30 uur
18-20.30 uur
U
5 oktober KS Simchat Tora
Bat Mitswa Ina de Paauw
20 uur U
14 oktober Shiur joodse vernieuwing 16–18 uur RH
20 oktober Shacharit 11 uur M
2 november Kabbalat Shabbat 20 uur U
11 november Shiur joodse vernieuwing 16–18 uur RH
17 november Shacharit 11 uur M
7 december KS Chanuka 20 uur U
22 december Shacharit 11 uur M
24 december Lernnacht joodse vernieuwing 20 uur volgt
U=Uilenburgersjoel M= Mozeshuis RH = leerhuis Rode Hoed
Vereniging ‘Kehillat Beit Ha’Chidush’
Beit Ha'Chidush is sinds 4 april 2005
een vereniging met leden, vrienden en
donateurs. Het lidmaatschapsformulier
is via onze website online in te vullen.
Voor meer info stuur een mailtje naar:
bhc.secretariaat@planet.nl of bel met
(023) 524 72 04.
Het bestuur van BHC:
Simone Meilof IJben, co-voorzitter
simone_ijben@hotmail.com
Renée Citroen co-voorzitter en
secretaris bhc.secretariaat@planet.nl
of tel. (023) 524 72 04
Ina de Paauw, penningmeester
ina-zelf@planet.nl
Marcella Levie, lid en coördinator Ledor
Wador otiyot@chello.nl
of tel. (020) 624 15 23
Beit Ha'Chidush - Huis van Vernieuwing
Postbus 14613 1001 LC Amsterdam
bhc.secretariaat@planet.nl
bhc@chello.nl (voor bestellingen Sidur
en aanmeldingen shiurim)
Diensten: Uilenburgersynagoge,
Nieuwe Uilenburgerstr. 91, Amsterdam
Rabbijn: Elisa Klapheck rabbi.
elisa@planet.nl
Assistent-rabbijn-in-opleiding:
Clary Rooda
Postbank 73.61.168
KvK 41217431
www.beithachidush.nl

Verklarende woordenlijst
Alef-bet – alfabet.
Aron ha’kodesh – de heilige Ark, de kast waarin de Torarollen bewaard worden
Bar/bat mitswa – joods ‘meerderjarig’ worden (jongens op 13-jarige, meisjes op 12jarige
leeftijd), dat feestelijk gevierd wordt.
Beit Ha'Chidush - Huis van Vernieuwing
Chazzanut – wat er gezongen wordt tijdens de dienst, chazzan – voorzanger
(m.), chazzanit – voorzanger (v.)
Derasha – uitleg van de parasha met een persoonlijke invulling, meestal door de
rabbijn gegeven.
Erev Shabbatdienst – vrijdagavonddienst
Etrog – rituele citrusvrucht voor Sukkot
Giur – ‘uitkomprocedure’, tot het jodendom toetreden
Halacha – de traditionele joodse wetgeving
Hagada – ‘volgorde’, de gang van zaken tijdens de seider, de Pesachmaaltijd
Jom Kippur – Grote Verzoendag
Kabbalat Shabbat – het vieren van de shabbat (vrijdagavond – zaterdagavond)
Kadosh – heilig
Kavana – aandacht bij het bidden, ook: een persoonlijk commentaar bij de dienst
Kehilla – gemeente
Kiddush – het zegenen van de wijn
Kol Nidre – de avonddienst voor Grote Verzoendag
Kosher – de volgens de traditie gebruikelijke voeding/dranken etc., voorgeschreven
in de Tora.
Ledor wador – ‘van generatie op generatie’ (geven wij de traditie door)
Lulav- rituele takkenbundel voor Sukkot
Ma’ariv – avonddienst
Machzor – gebedenboek voor de Hoge Feestdagen
Midrash – verhalen met uitleg rond Tenach
Mincha - middagdienst
Mitswa – goede daad
Neshomme – ‘neshama’ (ziel), betrokkenheid, met een ‘joodse ziel’ handelen
Oneg – gezellige bijeenkomst
Parasha – gedeelte van de Tora (de vijf boeken van Mozes) dat per week gelezen wordt.
Pesach – Paasfeest
Purim – Lotenfeest
Rosh HaShana – Nieuwjaar
Safta – Grootmoeder
Saba - Grootvader
Shacharit - ochtenddienst
Shammashim – de actieve BHC’ers, die de dienst/oneg voorbereiden en na afloop
opruimen.
Shiur – les, cursus
Sidur – gebedenboek, orde van de dienst
Simchat Tora – ‘vreugde der wet’, feest ter gelegenheid van het uitlezen en
opnieuw beginnen met de Tora
Talmud – uitleg van de Tenach
Tenach – de joodse bijbel
Tikkun olam – het helen van de wereld
Tzedaka – gerechtigheid, liefdadigheid
Sukkot – Loofhuttenfeest
Yeshiva – joods-religieuze opleiding
YHVH – Yud He Vav He, de vier letters van de naam van God
22 23