'Lopen op je nagels' - Park de hoge veluwe

Lopen op je nagels
Hoofdstuk 1 Hoefdieren
Wie heeft wel eens geprobeerd op zn nagels te lopen? Hoogstwaarschijnlijk
niemand want ik kan jullie wel vertellen, dat schiet bij ons mensen niet echt op en het
is nog pijnlijk ook! Toch zijn er veel diersoorten die dit alle dagen doen! Dat zijn
hoefdieren. In het volgende stuk vindt je allerlei weetjes over deze dieren en in het
bijzonder over de hoefdieren die in Het Nationale Park De Hoge Veluwe leven; het
edelhert, ree, wilde zwijn en moeflon.
Naast deze weetjes heb ik voor jullie ook een paar vragen/opdrachten om te
beantwoorden of uit te voeren. Wanneer je hierna nog meer wilt weten over
hoefdieren, dan heb ik aan het slot van dit artikel nog een paar leuke links voor jullie.
Opdracht 1
Doen:
Ga op handen en voeten staan en probeer dan eens op je toppen van je vingers/tenen te
lopen. Probeer het ook eens met schoenen aan je handen en voeten.
Hoefdieren bestaan al heel lang, men heeft ontdekt dat er 80 tot 90 miljoen jaar
geleden al hoefdieren op onze planeet Aarde rond liepen. Zij worden de
oerhoefdieren genoemd. Ze hadden nog niet de hoeven die wij nu kennen bij het
paard of wild zwijn maar uit deze oerhoefdieren zijn alle hoefdieren die wij nu kennen
ontstaan. Je gelooft het vast niet maar ook walvissen en olifanten hebben dezelfde
verre voorouders! Bijna alle oerhoefdieren zijn nu uitgestorven allen in Afrika leeft er
nog één echt oerhoefdier, het aardvarken.
De term hoefdieren is een verzamelnaam voor alle dieren met hoeven of dieren die
afstammen van de oerhoefdieren. Tegenwoordig wordt deze naam vooral gebruikt
voor dieren die op de toppen van hun tenen/vingers lopen. De meeste hoefdieren die
wij nu nog kennen zijn planteneters.
Opdracht 2
Bedenk en schrijf op:
Welke hoefdieren ken jij?
Hoefdieren op de Hoge Veluwe.
Edelhert, ree, wild zwijn en moeflon noemen wij evenhoevigen, omdat zij aan iedere
poot een even aantal tenen hebben. Dieren met een oneven aantal tenen noemen
wij onevenhoevigen.
Opdracht 3
Bedenk en schrijf op
Welk onevenhoevig dier ken jij, en heb je wel eens gezien?
Als wij met onze vingers en tenen tot de hoefdieren zouden horen, wat zijn wij dan?
De vier hoefdieren op de Hoge Veluwe hebben dus echte hoeven. De buitenkant van
de hoef noemen we de hoefwand en dit is te vergelijken met jou nagel. Hij wordt aan
de onderkant steeds langer, maar je weet vast wel dat de nagel niet aan de
onderkant groeit maar op de plek waar hij uit je vinger lijkt te schuiven. Bij onze
hoefdieren is dit precies zo, alleen noemen we die plek de kroonrand. Als je er over

nadenkt, is het heel bijzonder dat de nagel (en hoef) zo groeit. Hij lijkt immers
vastgekleefd te zitten aan de huid eronder, maar kan toch naar beneden groeien
zonder dat de aanhechting loslaat!
Deze aanhechting is een waar kunststukje van de natuur en oh zo belangrijk!
Wanneer de bovenkant van een dikke sneeuwlaag in de winter bevriest kan dat voor
dieren met hoeven erg pijnlijk zijn omdat de kroonrand dan door de harde ijskorst
beschadigd wordt. Nagels en hoeven zijn opgebouwd uit een eiwit dat keratine wordt
genoemd. Dit is ook de bouwsteen voor ons haar en de horens bij dieren.
Opdracht 4
Doen:
Ga eens naar het Bezoekerscentrum van De Hoge Veluwe, een kinderboerderij of dierentuin
waar je verschillende hoefdieren kunt zien. Bekijk de hoeven van de dieren goed en probeer
ze na te tekenen.
Opdracht 5
Bedenk:
Hoe kan het dat bij wilde hoefdieren de nagels/hoeven nooit geknipt hoeven te worden?
Waarom moet een paard met hoefijzers wel naar de hoefsmid om zijn hoeven te laten
knippen?
Hoewel het edelhert, ree, wild zwijn en moeflon dus allen hoefdieren zijn, zijn zij
onderling heel verschillend en daarom onderverdeeld in verschillende families.
Het edelhert en ree horen tot de familie van de herten, het wilde zwijn tot de familie
van de varkens en de moeflon tot de familie van de holhoornigen.
Doen:
Zoek naar de uiterlijke verschillen van de dieren op de onderstaande plaatjes.
Hoofdstuk 2 Het edelhert en ree
Edelherten en reeën, je komt ze hoogstwaarschijnlijk minder vaak tegen dan je zou
willen en wanneer je na een lange speurtocht oog in oog met ze komt te staan,
geven ze niet eens veel tijd om ze goed te kunnen bekijken. De koning en prins van
het woud zijn net als in de mensenwereld op hun privacy gesteld. Toch weten we
veel van ze. Ik wil jullie graag een kijkje laten nemen in de wereld van deze twee
hertensoorten. Om de verschillen eenvoudig te ontdekken ga ik ze naast elkaar
bespreken. Lees dus maar snel verder!
Opdracht 6
Bedenk en schrijf op:
Bekijk de foto’s van het edelhert en ree eens en bedenk waarom zij vaak ‘koning’ en ‘prins’
van het woud genoemd worden.
Herten, herten en nog eens herten.
Over de hele wereld leven ongeveer 40 hertensoorten, de kleinste soort is de
Chileense poedoe en wordt maar 38 cm groot en weegt 8 kg, de eland is met zijn
schouderhoogte van 230 cm en gewicht van 800 kg het grootste nog levende hert.
Tot ongeveer 8000 jaar geleden heeft er in Nederland een soortgelijke reus geleefd,

het reuzenhert. Dit hert bezat een enorm gewei van soms wel 4 meter breed en 40
kilo zwaar! Nu leven er in ons land nog 3 hertachtigen in het wild.
Opdracht 7
Bedenk:
Ken je, behalve edelhert en ree nog een ander hert dat in Nederland in het wild leeft?
Het gewei is een kenmerk voor hertachtigen. Op één uitzondering na dragen alleen
de mannetjes een gewei. Bij rendieren hebben namelijk ook de vrouwtjes een gewei.
Ieder jaar wordt het gewei afgeworpen en groeit opnieuw aan.
Alle herten zijn planteneters (herbivoren) en voor een betere vertering van hun
voedsel kauwen zij het 2 keer, we noemen ze dan ook herkauwers.
Opdracht 8
Doen:
Wanneer je eens op een plek komt waar je herten van dichtbij kunt zien (hertenkamp of
dierentuin) let dan eens goed op wanneer een dier rustig aan het herkauwen is.
Opdracht 9
Bedenk:
Waarom kauwen dieren hun voedsel 2 keer?
Opdacht 10
Doen:
Bekijk de mest eens van een herkauwer en vergelijk dat met de mest van bijvoorbeeld een
paard, dat geen herkauwer is. (Tip: in het Centrum van het Park vind je een aanbindplaats
voor paarden, in de omgeving hiervan zijn keutels van herten en paarden te vinden.)
Hoofdstuk 3 Als het beestje maar een naam heeft!
Het edelhert dankt volgens sommigen zijn naam aan het feit dat hij vroeger alleen
door de edelen bejaagd mocht worden. De jagers van nu zijn meestal geen edelen
meer en zij noemen de dieren ook wel roodwild net als in het Engels red deer of het
Duits rotwild naar de roodbruine kleur van hun zomervacht.
Het mannetje wordt meestal hert of geweidrager genoemd en het vrouwtje, hinde.
Opdracht 11
Bedenk:
Kun jij nog meer dieren noemen waarbij de naam te maken heeft met hun uiterlijke
kenmerken?
Weet je dat het ree ooit een hoofdrol in een wereldberoemd verhaal heeft gespeeld?
In 1923 werd door de in Oostenrijk levende schrijver Felix Salten het boek Bambi,
een leven in het bos geschreven. Hij beschreef hierin hoe een reekalf opgroeide tot
volwassen reebok. Ongeveer 20 later werd dit verhaal gebruikt voor de
wereldberoemde tekenfilm Bambi van Walt Disney. De tekenfilmstudio in de
Verenigde Staten heeft voor de film alleen voor een ander hert gekozen, namelijk het
in Noord-Amerika levende witstaarthert.
Bij reeën heet het mannetje een bok en het vrouwtje, geit. De jongen van edelhert en
ree noemen we kalf.

Herten maten
Edelherten behoren tot één van de grootste hertachtigen en in ons land is het zelfs
het grootste in het wild levende landzoogdier!
Een volwassen edelhert man heeft een schouderhoogte van ongeveer 130 cm en
kan ruim 200 kg wegen. Het ree is met een schouderhoogte van maximaal 67 cm en
een gewicht van ongeveer 30 kg de kleinste hertensoort in Nederland. Bij edelherten
zijn de vrouwtjes duidelijk kleiner dan de mannetjes.
Terugtrekken of aanpassen
Heel vroeger leefden er op veel plaatsen in Nederland edelherten maar de mens
nam steeds meer van zijn leefgebied in bezit waardoor zij werden teruggedrongen
naar de woeste en arme zandgronden van de Veluwe. Stroperij en onvoldoende
bescherming zorgden ervoor dat het edelhert bijna zou uitsterven. Gelukkig is die
bescherming er nu wel en er wordt zelfs gewerkt om gebieden waar zij vroeger
leefden weer geschikt te maken. Anton Kröller, de stichter van het Park, heeft in het
begin van de vorige eeuw edelherten in zijn gebied uitgezet en nu leven er op Het
Nationale Park De Hoge Veluwe ongeveer 200.
Ook in de rest van de Veluwe (±1900 stuks) en de Oostvaardersplassen (± 2000
stuks) leven edelherten.
Opdracht 12
Bedenk:
Hoe belangrijk vindt jij het dat er in een druk en bevolkt land als Nederland nog edelherten
leven en wat is volgens jou de oplossing om ervoor zorgen dat er in de toekomst genoeg
ruimte overblijft voor mens en dier.
Het ree is de oudste hertensoort in Europa, uit fossiele vondsten blijkt dat reeën ruim
1 miljoen jaar oud zijn. In die lange periode hebben zij zich steeds aangepast aan
hun veranderend leefgebied. Het ree is een echte cultuurvolger geworden, in plaats
van zich door de mens te laten verdrijven heeft hij juist weten te profiteren van het
cultuurlandschap en daarom kom je ze op de meest uiteenlopen plaatsen tegen.
In Nederland kun je in iedere provincie reeën tegenkomen en geschat zijn dat er
totaal ongeveer 50.000 !
Hoofdstuk 4 levenswijze en gedrag
Inmiddels weten jullie nu dat reeën geen jonge edelherten zijn, ze horen dus wel tot
dezelfde familie maar omdat ze elk hun eigen ontwikkeling hebben doorgemaakt
verschillen ze in uiterlijk maar misschien nog veel meer in levenswijze en gedrag.
Over dat laatste ga ik het nu met jullie hebben.
Opdracht 13
Bedenk:
Kun je oorzaken of redenen bedenken die bij ons mensen vooral onze levenswijze en ons
gedrag bepalen?
Grazers en fijnproevers.
Hoewel edelhert en ree beide planteneters zijn, is het voedsel dat zij eten heel
verschillend. Dit is te zien wanneer je op een grasweide een edelhert en ree
tegelijkertijd naar voedsel ziet zoeken. Als je goed kijkt dan zie je dat het edelhert
voor de voet weg eet, hij is echt aan het grazen. Wanneer daarna het eetgedrag van

het ree bekijkt dan zal je opvallen dat hij een hapje hier en dan weer een hapje daar
neemt, een echte fijnproever dus! Of zou het ook bittere noodzaak kunnen zijn?
Opdracht 14
Bedenk:
Wat is het voordeel wanneer planteneters niet allemaal het zelfde voedsel eten. Stel dat twee
soorten wel het zelfde voedsel eten, hoe hebben zij zich dan aangepast zodat er geen
voedselconcurrentie ontstaat?
In planten maar vooral in houtachtige gewassen als bomen zit een bouwstof
cellulose, edelherten kunnen dit met behulp van bacteriën in hun pens wel goed
verteren maar reeën kunnen dat niet.
VELUWE MENU KAART
EDELHERT REE
Grassen Eiwitrijke groeitoppen van gras
Heide Kruiden
Boombast Bladknoppen
Blad en twijgen Zacht en jong blad
Eikels en Beukennoten Zachte knollen en wortels
Het ree is dus veel kritischer als het om zijn voedsel gaat, hij kan alleen energie
halen uit eiwitrijk en gemakkelijk verteerbare planten(delen). Dit voedsel is vooral in
de periode maart tot en met oktober beschikbaar. In de andere vier maanden van het
jaar kan het ree geen geschikt voedsel vinden, toch kun je hem in de winter wel zien
eten maar hij doet dit vooral om zijn spijsvertering op gang te houden.
Opdracht 15
Doen:
Kijk, wanneer je door een bos loopt nu eens door de ogen van een edelhert of ree en bedenk
welk geschikt voedsel er voor hen groeit.
Leven in de groep of je eigen stukje grond veroveren.
Edelherten zijn echte groepsdieren, de mannetjes en vrouwtjes leven het grootste
deel van het jaar in aparte groepen of roedels. Vooral bij de vrouwtjes is er een
hechte familieband, binnen zo n roedel lopen de hinden met hun kalveren en
eenjarige dieren. De hinde die in het roedel het hoogst in rangorde staat heeft de
leiding, meestal is dit een ouder en ervaren dier. Zij wordt ook wel leidhinde
genoemd.
Binnen de mannenroedels is een minder hechte band, wel bestaat er een rangorde
en hebben de jongere herten minder status.
De roedels edelherten hebben een eigen leefgebied of home range maar dit wordt
niet tegenover soortgenoten verdedigd. De grootte hangt af van de hoeveelheid
voedsel dat er te vinden is en vaak wordt zon leefgebied ook met andere roedels
gedeeld.
Reeën leven het liefst alleen, vooral de bokken leven een solitair bestaan. Wanneer
ze groot en sterk genoeg zijn gaan ze de strijd aan met andere bokken om een
territorium te veroveren. Is de bok eenmaal bezitter van een eigen stukje grond dan

maakt hij dat door markeringen rondom ZIJN gebied aan andere bokken duidelijk. Hij
moet dit natuurlijk blijven verdedigen tegenover rivalen. Binnen het territorium kunnen
meerdere geiten (vrouwtjes) leven en de grootte van het hangt af van de
voedselsituatie en hoeveel andere sterke bokken er in de buurt leven. Hoe sterker de
bok, des te meer kans hij heeft om het beste terrein met goed en voldoende voedsel,
te bezitten. Wanneer zijn kracht vanwege ziekte of ouderdom afneemt wordt hij vaak
naar minder goede gebieden verdreven.
Opdracht 16
Bedenk:
Kun jij in de mensenwereld situaties bedenken waarbij je eigenlijk jou territorium aan het
vastleggen bent.
Edelherten en reeën hebben zoals je kunt lezen een verschillend sociaal gedrag. Welk zou
het dichts bij dat van de mens liggen of hebben wij ook wel wat van beide dieren?
In de winter lijken de reeën even de strijd om het grondbezit te staken, in die periode
kun je reeën ook in groepen of sprongen tegenkomen.
Opdracht 17
Bedenk:
Wat zou nog een reden kunnen zijn waarom reeën elkaar opzoeken in de winter?
Een paar weetjes over herten en reetjes
Het gewei van het edelhert en ree wordt ieder jaar afgeworpen en daarna groeit er
een nieuw gewei op zijn kop. Dit is een enorme prestatie want het gewei is eigenlijk
een tijdelijk verlengstuk van zijn skelet en er is dus veel kalk voor nodig. Voor
mannetjes edelherten kan dit wel 8 kilo zijn!
Het is onjuist te denken dat je aan de zijtakken van het gewei de leeftijd van een hert
kunt zien. Sommige edelherten hebben bij 2 jaar al 4 zijtakken en het gewei van een
reebok heeft vaak niet meer dan 3 zijtakken aan elke stang.
Edelherten springen met gemak over een hek van 2 meter.
Als de wind naar hun toe staat, kunnen reeën een mens op 300 meter ruiken.
Naast de normale kleur bij edelhert en ree bestaan er ook witte edelherten en zwarte
reeën.
Het voorjaar is de beste tijd om edelherten en reeën te zien. Ze hebben dan veel
voedsel nodig en gaan dus vaker en ook langer op pad.
Hoofdstuk 5 Lopen op je nagels
Wie wel eens op het platteland komt kent ze vast, het varken en het schaap. Net als
het edelhert en ree zijn het hoefdieren alleen trekken zij hun sporen meestal niet
meer door de vrije natuur. Ze zijn door een lange weg van selectie en fokken zo van
eigenschappen verandert en als landbouwhuisdieren gewend geraakt aan een leven
dicht bij de mens. Ze zijn gedomesticeerd, kortom klaar voor gebruik voor en door de
mens.
Van deze karbonade en wol producenten lopen op de Hoge Veluwe nog twee wilde
voorouders namelijk het wilde zwijn en de moeflon.
Opdracht 18
Bedenk:
Welke gedomesticeerde dieren ken je nog meer?

Wat vind je ervan dat dieren voor allerlei doelen worden gebruikt en kun je voor jezelf
grenzen bedenken bij het houden van dieren?
Dieren van de Oude Wereld.
Het wilde zwijn hoort tot de familie van de varkens en hiervan zijn er nog vijf
geslachten in de wereld bekend, ze zijn allemaal te vinden in Europa, Afrika en Azië,
de zogenaamde Oude Wereld. In de Nieuwe Wereld komen varkens oorspronkelijk
niet voor, wel zijn ze er door de mens uitgezet. In Midden - en Zuid Amerika leven
pekaris, deze lijken op varkens maar horen tot een andere familie.
Alle varkens zien er bijna het zelfde uit, ze hebben een lange spitse kop, het uiteinde
van hun neus heeft een stevige wroetschijf, ze hebben kleine en diepliggende ogen
en zijn compact van lichaamsbouw.
Ongeveer 10.000 jaar geleden zijn mensen in China het wilde zwijn gaan houden om
zijn vlees en hieruit is uiteindelijk ons huisvarken ontstaan.
Opdracht 19
Doen:
Zoek eens op het Internet naar de verschillende soorten varkens die er zijn en let op de
overeenkomsten Kijk ook eens hoeveel verschillende rassen er van het huisvarken zijn..
Intelligente, ruigharige bosbewoners.
Wilde zwijnen zijn zeer intelligente dieren, volgens onderzoekers staan zij na de
mens, mensaap en dolfijn/walvis op een 4 e plaats qua intelligentie peil. Ze hebben
onder andere een heel goed geheugen en een goed besef van tijd.
In Nederland leven wilde zwijnen vooral in de bosgebieden van de Veluwe (6000
stuks) en in Midden Limburg.
Het wilde zwijn is net als wij mensen een alleseter (omnivoor), zijn eten bestaat
vooral uit plantaardig voedsel als eikels, beukennoten, knollen en grassen, maar ook
dierlijk voedsel zoals insecten(larven), kleine knaagdieren en aas. Juist in de rijkere
loofbossen kan het wilde zwijn volop voedsel vinden.
Wanneer zwijnen veel eikels eten raakt hun spijsvertering van slag. Dit komt door het
looizuur in de eikels. Door eiwitrijk voedsel te eten kunnen ze dit probleem oplossen.
Opdracht 20
Bedenk:
Waarom wordt er door wilde zwijnen vooral in de herfst veel gewroet en waarom doen ze
dat vooral langs wegen en fietspaden? (tip: denk aan regenwater)
Een echt familiedier met de vrouw aan het hoofd!
Wilde zwijnen hebben een hechte familieband, de vrouwtjes (zeugen) leven met de
biggen in een groep (rotte) bij elkaar. In zon rotte heeft één vrouwtje de leiding. Zij
heeft de meeste ervaring en zorgt ervoor dat haar familie niets overkomt en dat ze
goed en voldoende voedsel vinden. Deze matriarch heeft zelfs invloed op periode
wanneer de andere zeugen paren zodat alle biggen in een korte periode geboren
worden.
Opdracht 21
Doen:
Kijk eens op het internet of jij de betekenis van het woord ‘matriarch’ kunt vinden. Als je
verder zoekt kom je vast ook bij een andere diersoort waarbij het vrouwtje een belangrijke
rol speelt.

Opdracht 22
Bedenk:
Hoe is dat in onze mensenmaatschappij?
Wanneer een zeug voelt dat de geboorte van de biggen op komst is, maakt ze van
takken of gras een echt kraambed. Hierin worden dan 4 tot 12 biggen geboren.
Een mannetjes big leeft tot en met zijn eerste jaar in de familiegroep. Daarna sluit hij
zich aan bij andere jonge mannetjes. Na zijn derde jaar kiest hij voor een solitair
leven. Alleen in de paartijd komen de volwassen mannetjes (keilers) dan weer bij de
vrouwtjes.
Wild zwijn weetjes.
Het volwassen mannetjes zwijn heeft grote (slag) tanden in zijn bek en kan wel 180
kilo wegen.
Wilde zwijnen zijn erg vruchtbare dieren, ze kunnen in hun eerste jaar al drachtig
worden of zelfs twee keer per jaar biggen krijgen.
Er lopen op de Hoge Veluwe ongeveer 60 wilde zwijnen. Dat is niet zoveel maar voor
veel meer is er niet genoeg voedsel in het Park.
Een wild zwijn kan niet zweten zoals wij. Daarom zoekt hij graag verkoeling in een
waterplas of neemt hij een modderbad.
Door het wroeten in de grond zorgen wilde zwijnen voor een goed zaaibed waarin
allerlei zaden van struiken en bomen kunnen ontkiemen.
Wilde zwijnen slapen ongeveer 10 uur per dag.
Hoofdstuk 6 Buitenlanders op de Hoge Veluwe.
Heideschapen kennen jullie vast wel maar het kan zomaar gebeuren dat je bij een
wandeling door de bossen van de Hoge Veluwe het geblaat van schapen hoort.
Zoeken naar een herder heeft geen zin, die is er niet! Je bent dicht in de buurt van
een kudde moeflons, de wilde haarschapen van het Park.
In tegenstelling tot edelhert, ree en wild zwijn hoort de moeflon niet tot de
oorspronkelijke dierenwereld van Nederland maar van de eilanden Corsica en
Sardinië. In 1921 heeft Anton Kröller, de stichter van het Park, 12 moeflons op zijn
landgoed uitgezet. Nu leven er ongeveer 200 op de Hoge Veluwe.
Opdracht 23
Bedenk:
Ken jij nog meer uitheemse diersoorten die tegenwoordig in ons land in het wild leven?
Wat vind jij van het uitzetten van uitheemse dieren?
Verwilderd schaap uit de oudheid.
De moeflon heeft een interessante geschiedenis. Zijn wilde oorsprong ligt in Azië en
is in de late steentijd (± 8.000 jaar geleden) als vee met de mens naar Europa
gekomen. Op Corsica, Sardinië en Cyprus zijn deze schapen verwilderd en vanwege
de isolatie op de eilanden is hieruit een aparte soort ontstaan.
Hoewel de moeflon korte haren heeft in plaats van wol is het zo goed als zeker dat hij
één van de twee belangrijkste voorouders van onze tamme schapenrassen is.

Opdracht 24
Doen:
Kijk op het internet welke wilde schapensoorten je kunt vinden en kijk ook eens naar de
vele schapenrassen die er zijn.
Goed aangepast.
De verre voorouders van onze moeflons kwamen dus van eilanden in de
Middellandse Zee. Daar leefden ze in bergachtige gebieden met ander voedsel en in
een ander klimaat. Je begrijpt vast dat voor de moeflons die op de Hoge Veluwe
werden uitgezet het leefgebied natuurlijk volkomen veranderde.
Aan het voedsel en andere weersomstandigheden waren ze snel gewend maar het
ontbreken van rotsachtige bodem zorgde voor problemen. Het lopen op de zachte,
zandige Veluwe grond zorgde ervoor dat hun hoeven onvoldoende afsleten en de
dieren kreupel werden.
Nu, bijna negentig jaar later kom je nog amper moeflons met doorgegroeide hoeven
tegen en zwerven ze in goede gezondheid vaak samen met de edelherten (ook
onbekend in hun oude vaderland) over de vlakten van het Park.
We kunnen stellen dat ze goed zijn aangepast aan de nieuwe leefomgeving en niet
meer zijn weg te denken uit het weidse Hoge Veluwe landschap.
Opdracht 25
Bedenk:
Weet jij situaties te bedenken waarbij jij je hebt moeten aanpassen? Ging dat eenvoudig?
Van hoorn tot hoorn
Moeflons horen net als koeien en geiten tot de holhoornige dieren. Zij hebben
onvertakte hoorns in plaats van een gewei zoals bij de herten. Deze hoorns groeien
om een kern van botweefsel en zijn gemaakt uit keratine, een soort vezeleiwit dat je
ook kunt vinden in nagels, hoeven, snavels, veren en haar.
De volwassen rammen (mannetjes) hebben grote gedraaide hoorns. Ook de ooien
(vrouwtjes) hebben soms hoorns maar die zijn stukken kleiner.
Bij het jonge mannetje beginnen de hoorns al te groeien wanneer hij een paar
maanden oud is en ze blijven tot aan zijn dood doorgroeien. De hoorns groeien niet
altijd even veel zodat je er jaarringen op kunt ontdekken en zien hoe oud of de ram
is.
Opdracht 26
Bedenk:
Waarom zou de hoorn niet altijd even veel groeien? Denk daarbij eens aan de jaarringen
van een boom.
Wanneer je bij een dode ram de hoorn van de beenpit afhaalt, kun je zien dat hij hol
is. In de prehistorie maar ook nu nog worden hoorns van dode dieren gebruikt om op
te blazen en daarmee geluidssignalen te geven, de voorloper van de hoorn als
muziekinstrument dus. Een mooi voorbeeld is de sjofar die in de Joodse eredienst
wordt gebruikt.
Rammen maar.
Moeflons zijn sociale dieren, ze leven graag in kuddes bij elkaar. Op de Hoge Veluwe
kun je soms wel kuddes van 80 of meer mannetjes en vrouwtjes zien. In zon kudde
gaat het er meestal vreedzaam aan toe maar in september begint de paartijd en

vechten de volwassen rammen om de vrouwtjes. Nu komen hun grote hoorns goed
van pas want er wordt letterlijk stevig op los geramd.
De twee vechtende rammen nemen een aanloop en knallen dan met hun hoorns
tegen elkaar. Dit gaat zo hard dat je het vechten op grote afstand kunt horen. De
bovenkant van de schedel is extra sterk zodat er meestal geen ongelukken
gebeuren.
Opdracht 27
Bedenk:
In de middeleeuwen heeft men de stootkracht van vechtende rammen afgekeken en een
wapen gemaakt om bijvoorbeeld kasteeldeuren open te breken. Weet jij hoe dat wapen
heet?
Moeflon weetjes.
Moeflons trekken graag rond door het Park en zijn dus echte nomaden. Ze laten zich
bij hun trektochten sterk leiden door de richting van de wind. Bijvoorbeeld: bij oosten
wind vind je de meeste moeflons aan de oostkant van het Park.
Jonge moeflons worden al in maart geboren. Het kan dus gebeuren dat het dan nog
vriest en sneeuwt.
De mensen in Cyprus vinden hun moeflons blijkbaar zo bijzonder dat zij hem op de
euro munten van het land hebben laten zetten.
Dit was het laatste hoefdier van de Hoge Veluwe.
Bronnen voor meer informatie!
interessante links waar je meer informatie kunt vinden over hoefdieren.
Wil je meer weten over de oertijd en de dieren die toen leefden ga dan naar:
http://www.bertsgeschiedenissite.nl/geschiedenis%20aarde/hoefdieren.htm
Voor informatie en een foto van het aardvarken en nog veel meer dieren kun je
terecht bij:
http://www.nvdzoos.nl/beestachtig/6aardvarken.html
Op de onderstaande link vindt je informatie over hoefdieren en verder eigenlijk alles
wat je maar zou willen weten.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoefdieren
Als laatste een website die ik zelf erg mooi vind. Hier kun je heel veel over de natuur
vinden.
http://www.naturalis.nl
Voor wie nog meer wil lezen en leren over het edelhert en ree heb ik hieronder nog
een paar interessante websites.
www.veluwshert.nl
www.kenniscentrum-reeen.nl
Tot slot nog enkele links:

http://www.grasspriet.be/5Veeteelt1_deel4.pdf Een leuk bestand waar je veel over
het varken leert.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Wild_zwijn Hier vind je alles over het wilde zwijn en op
deze site kun je doorzoeken naar andere varkenssoorten en rassen.
In de volgende Schouw ga ik het hebben over het vierde hoefdier van de Hoge
Veluwe, de moeflon.
tot slot nog een paar interessante websites.
http://www.dierenverblijven.nl/schaap.html Een leuke site waar je veel fotos van
schapenrassen kunt zien.
http://nl.youtube.com/watch?v=vuScrVHM6gU&feature=related Een leuk filmpje
waar je het geluid van de Sjofar kunt horen.
Ook op wikipedia kun je nog veel meer over schapen en moeflons vinden.
Antwoorden op de opdrachten
[Antwoorden op de vragen uit de vorige Lopen op je nagels
Er zijn natuurlijk erg veel hoefdieren op te noemen maar de meest bekende die ook
nog eens bij ons in de buurt lopen zijn: koe, schaap, varken, geit, paard, ezel, ree en
ga zo maar door.
Het bekendste onevenhoevige dier is natuurlijk het paard. Wij zouden met onze vijf
tenen/vingers ook tot de onevenhoevigen behoren.
De nagels en hoeven van wilde dieren slijten normaal gesproken bij het lopen zodat
ze niet geknipt hoeven te worden. Bij een paard dat hoefijzers onder heeft kunnen de
hoeven niet afslijten, vandaar dat een hoefsmid ze geregeld moet bijkappen of
knippen.] wellicht kunnen de antwoorden in een klein kader?
Antwoorden bij Lopen op je nagels (2)
De reden waarom edelhert en ree koning of prins van het woud worden genoemd
is omdat zij met hun gewei er natuurlijk erg koninklijk uitzien. Het edelhert heeft een
groter gewei en ziet er groter en daardoor meer koninklijk uit dan een ree.
De derde hertensoort die in Nederland in het wild leeft is het damhert.
Voedsel van herkauwers is vaak hard en taai. Door het een tweede keer te (her)
kauwen maken ze het voedsel nog kleiner waardoor het makkelijker is te verteren en
de voedingsstoffen beter door het lichaam worden opgenomen.
Andere dieren met een naam die te maken heeft met uiterlijke kenmerken zijn
bijvoorbeeld: roodborstje, neushoorn en goudvis.

Antwoorden bij Lopen op je nagels (3)
Er kunnen bij ons mensen veel oorzaken zijn die ons gedrag of leven bepalen. Ik ga
ze niet allemaal noemen maar de mensen in jouw directe omgeving (ouders,
vrienden of vriendinnen) hebben een grote invloed op jouw gedrag. Verder is de plek
waar je woont bepalend voor je leven. Want je begrijpt vast wel dat het verschil
maakt of je in een grote stad of in het bos woont en in een rijk of arm land.
Het voordeel van verschillend voedsel is dat er géén concurrentie hoeft te zijn, er is
dus voor iedere soort genoeg te eten.
Wanneer verschillende soorten wel hetzelfde voedsel eten hebben dieren zich
aangepast door bijvoorbeeld een andere lichaamsbouw. Een mooi voorbeeld is de
giraf en girafantilope die met hun lange nek bij blaadjes kunnen komen waar anderen
niet bij kunnen. Soms eten dieren het zelfde voedsel maar is er géén concurrentie,
sterker nog, ze profiteren van de ander. Bijvoorbeeld de konijnen bij het Bosje van
Staf profiteren van het feit dat de vele edelherten en moeflons het gras goed kort
houden.
Voorbeelden van territorium afbakening bij mensen zijn bijvoorbeeld; grenzen van
een land en het hek om de tuin maar ook de tas of jas die je al op een stoel legt om
er later te gaan zitten.
De meeste mensen houden van gezelligheid en zoeken elkaar op, we lijken in
gedrag dus wel meer op edelherten dan reeën. Maar ja, zoals je in de vorige zin kunt
lezen houden wij ook van onze privacy.
Een grotere veiligheid is andere reden waarom reeën in de winter vaak in groepjes
leven.
Antwoorden bij Lopen op je nagels (4)
Enkele andere gedomesticeerde dieren zijn: paard, koe, schaap maar ook
bijvoorbeeld de kameel en olifant die in verre landen als rij of trekdier worden
gebruikt.
De reden van het vele wroeten langs wegen/fietspaden is omdat daar meestal meer
bodemdiertjes in de grond zitten. Tijdens regen spoelt het water van de weg naar de
bermen, hierdoor zijn zij altijd wat natter en groeien hier wat meer planten. Tussen de
wortels van al deze planten kunnen weer meer diertjes leven. Zo zie je maar, alles
heeft met elkaar te maken.
Een matriarch is een meest oudere vrouw die leiding heeft over een groep, vaak
van haar afstammende personen. Een dier waar je dit heel sterk kunt zien is de
olifant.
Bij ons mensen lijkt dit veel minder het geval, immers de meest machtige functies
worden vaak door mannen gedaan. Toch heeft de vrouw als moeder of oma vaak
achter de schermen een behoorlijke invloed.