CHUCK CLOSE - Tableau

hockney
van pop art
naar ipad
niet poetsen!
de lotgevallen van
een restaurator
chuck close
het portret als hoofdzaak
AP
tefaf
2012
kiezen met
kenners
cardin
kunst &
couture
34ste Jaargang nr. 1
maart/april 2012
Adviesprijs: € 9,95

ChuCk Close
‘Wat ik nu maak, is het beste’
de amerikaanse kunstenaar chuck close staat al bijna veertig jaar aan
de top van de kunstwereld. wars van modes, en dwars tegen de
heersende tijdgeest in, volgt hij gestaag zijn eigen weg: ‘als je gewoon
door blijft gaan met waar je goed in bent, komt het vanzelf.’
een exclusief interview in zijn atelier in new York.
tekst: koos de wilt atelierfotografie: renÉ clement

TEFAF
eerste keus
TEFAF Maastricht is dé belangrijkste kunstbeurs ter
wereld. Voor deze preview vroeg Tableau tien professionele
liefhebbers alvast een keuze te maken uit het
aanbod van de feestelijke 25ste TEFAF Maastricht, die
plaatsvindt van 16 t/m 25 maart.
Duane Hanson, Young Shopper, 1973,
polyesterhars en fiberglas, beschilderd
met olieverf, gemengde techniek en
accessoires, levensgroot, Van de Weghe
Fine Art, stand 522
> Portret van Erwin Olaf door Feriet Tunc
> Henri de Toulouse-Lautrec (1864-1901),
La Clownesse Assise, 1896, kleurenlitho,
52 x 40 cm, David Tunick, Inc., stand 371

ErWIn OLAF
fotograaf
TEFAF is voor mij een groot visueel
feest, de kwaliteit van het gebodene
is adembenemend en ik loop
in bewondering rond. Iets wat ik
niet kan zeggen van sommige moderne
kunstbeurzen, waar ik wel
eens kom. Ik moet bekennen dat ik
het geweldig vind om te informe-
ren naar prijzen van werken. Niks
leukers dan een galeriehouder die
langs zijn neus weg zegt dat een
piepklein schilderijtje ‘één-punt-vijf’
kost. En zelfs als ik dan in tonnen
denk, zit ik er nog ver naast!
Uit het aanbod van TEFAF 2012 gaat
mijn voorkeur uit naar drie kunstwerken
uit verschillende perioden:
een beeld van Duane Hanson uit
‘Getekend door het leven’
1973, een aquarel van George Grosz
uit 1922 en een kleurenlitho uit
1896 van Henri de Toulouse-Lautrec.
Verschillende werken, maar met de
overeenkomst dat het figuratief is
en het de door het leven getekende
mens als onderwerp heeft. Terwijl
ik in de moderne documentairefotografie
met dit onderwerp steeds
meer moeite heb, omdat er zoveel
TEFAF Maastricht 2012
aanbod is, dat het langzamerhand
verdacht veel op ‘het huilende zigeunerjongetje’
begint te lijken, kan
het me in andere uitingsvormen
van beeldende kunst juist erg raken.
De uitgeputte clowns van Lautrec
ontroert me door de ongegeneerde
houding van de vrouw. De grauwe
verwrongen en agressieve gezichten
in het kleurige straattafereel
van Grosz, beangstigen me. En het
beeld van Hanson benauwt me,
omdat het de ontsporing van de
moderne mens laat zien. Emoties,
die ik vreemd genoeg zelden bij
het zien van foto’s heb, afgezien van
sommige harde nieuwsfotografie.
Mijn eigen kunstcollectie is buitengewoon
bescheiden en ik heb er
voor gekozen om alleen fotografie
aan te schaffen. Iedere dag kijk ik
nog met groot genoegen naar het
portret dat Anton Corbijn van Miles
Davis heeft gemaakt, de punkers
van Max Natkiel, de zelfportretten
van Levi van Veluw en David de la
Chapelle’s interpretatie van Andy
Warhol’s Marilyn.
Een van mijn favoriete fotografen is
Robert Mapplethorpe. De aandacht
voor zijn werk is de laatste tien jaar
wat weggezakt, maar gelukkig start
er in Milaan bij Forma binnenkort
een overzichtstentoonstelling van
zijn werk. Ik heb ontzettend veel
van zijn fotografie geleerd. ››
maart/april 2012 tableau Fine arts magazine | 49

tekst: Rainne van Dijck
Buitenland
HigHligHts
weerzien &
kennismaken
Kort voor zijn overlijden stelde Lucian Freud een overzichtstentoonstelling samen van
zijn eigen werk. Dat is nu te bewonderen in Londen. Musée d’Orsay in Parijs biedt een
onbekende Finse schilder de ruimte. Kallen-Gallela leidde een dramatisch leven, maar
stond met Sibelius aan de basis van de moderne Finse identiteit.
De rol van CinDy Sherman
Het record voor de allerduurste foto ooit werd november
vorig jaar weer verbroken. Op een veiling bij christie’s in
new York ging Rhein ii van de Duitser andreas Gursky
voor €3,15 miljoen onder de hamer. De landschapsfoto
is daarmee nóg duurder dan het zelfportret Untitled #96
van cindy sherman, dat in mei 2011 €2,85 miljoen opbracht.
toch hoeft sherman zich niet echt zorgen te maken
over haar positie. ArtReview, dat elk jaar de ArtReview
Power 100 publiceert - de lijst van meest succesvolle en
invloedrijke mensen uit de kunstwereld - plaatste haar
in 2011 op de zevende plaats. Daarmee staat ze onder
galerist Larry Gagosian (4) en MoMa-directeur Glenn D.
Lowry (3), maar boven galerist David Zwirner (9) en kunstenaar
Gerhard Richter (11). ai WeiWei veroverde de eerste
plaats; hij en sherman zijn de enige twee kunstenaars
in de toptien van deze prestigieuze lijst. in het MoMa is
tot juni een groot retrospectief te zien van het werk van
cindy sherman; haar beroemde Untitled Film Stills’ 1977-
1980), History Portraits/Old Masters (1989-1990), de Society
Portraits (2008) en de amerikaanse première van de
recente serie The Untitled (2010).
cindy sherman (1954) wordt wel de koningin van het
zelfportret genoemd. Maar dan altijd zelfportretten
waarin ze een rol speelt: die van bedeesde huisvrouw,
supervamp, popster, diva op leeftijd. als kind verkleedde
ze zich graag, zei ze in een van de weinige interviews die
ze geeft. Maar zij trok daarbij geen roze jurk aan en liep
niet rond op de pumps van haar moeder, zoals de meeste
meisjes doen. sherman wilde zich niet mooi maken, ze
wilde juist lelijk zijn: ‘ik wilde er eng en oud uitzien en op
een monster lijken.’ nou valt het met dat monster later
wel mee: De serie Untitled Film Stills toont sherman als
huisvrouw, een vrouw in tranen, een prostituee of femme
fatale. elke foto lijkt uit een film te komen; van Hitchcock,
of uit een neo-realistische italiaanse film uit de jaren vijftig.
soms lijkt sherman op sophia Loren, dan weer op
Brigitte Bardot. en in History Portraits/ Old Masters speelt
ze een spel met beroemde schilderijen. Zo creëert ze opnieuw
foto’s van de werken van Botticelli of caravaggio,
maar drijft er vervolgens de spot mee door rare pruiken
of nepborsten te gebruiken.
Dat ‘er eng en oud uitzien’ lukt wel in de serie Society Portraits
uit 2008, waarin sherman zich opdoft als rijke dames,
zwaar in de make-up, met net iets te veel rimpels
die vergeefs worden bedekt met dikke lagen foundation.
Deze society-dames hebben hun beste tijd gehad, maar
willen daar zelf nog niet aan. Foto’s maken van zichzelf als
iemand anders, dat is wat cindy sherman nu al dertig jaar
doet - systematisch en consequent. Het heeft haar gemaakt
tot wat ze is: een van de beroemdste kunstenaars
van haar tijd.
< Cindy Sherman, Untitled
#193, kleurenfoto, 139,7 x
123,2 cm, 1989
Untitled Film Stills #21,
1978
Untitled #466, kleurenfoto,
246,7 x 162,4 cm, 2008,
col. MoMA
MoMA • New York
t/m 11 juni
››
www.moma.org
maart/april 2012 tableau Fine arts magazine | 71

van
pop art
tot
ipad
David Hockney, Britain’s
greatest living artist, heeft
zichzelf opnieuw uitgevonden
en verrast met een spectaculaire
tentoonstelling van
megagrote landschappen en
hightech kunst. Met iPhone
en iPad maakte hij inmiddels
honderden kunstwerken;
verbluffend gevarieerd,
kleurrijk, en aansprekend.
tekst: anja frenkel

Hockney
is een hype. De talrijke bezoekers aan de tentoonstelling
A Bigger Picture zijn dolenthousiast. De een zegt:
‘De kracht zit hem in de overdrijving, de rijkdom van
de kleuren.’ Een ander: ‘Het maakt je blij en opgewekt.
Iedereen is overweldigd.’ In de museumwinkel is het afgeladen
vol. Ansichtkaarten met vooral het werk dat
Hockney op zijn iPad en iPhone maakte, vliegen over de
toonbank en ook boeken over de kunstenaar zijn niet aan
te dragen. Voor kinderen is er een painting-by-numberssetje;
een twaalfjarig jongetje kan niet wachten tot hij ermee
aan de slag kan. Hij vond de schilderijen ‘good, really
good’. Zijn moeder: ‘Iedereen komt met een glimlach naar
buiten. Yorkshire kan rekenen op een hoop toeristen.’
Hockney zette met zijn schilderijen de heuvels van zijn
geboortegrond, de Yorkshire Wolds, internationaal op de
kaart. Er wordt al gesproken van Hockney Country. De
kunstenaar heeft de lokale tourist-office zijn medewerking
toegezegd een toeristische route uit te zetten. Om
Hockney-hunters te ontmoedigen, blijft het Yorkshirekustplaatsje
Bridlington, waar hij woont en werkt, buiten
die route.
En plein air
De zuster van Hockney, Margaret, woonde in Bridlington
en toen zijn moeder vanuit Bradford daarheen wilde verhuizen
kocht Hockney in 1989 een groot huis voor haar
< David Hockney voor ‘The Arrival
of Spring in Woldgate, East Yorkshire
in 2011, olie op 32 doeken
(van ieder 91,4 x 121,9 cm), 365,8 x
975,4 cm, onderdeel van een totaal
52-delig werk.
> Bigger Trees near Warter 2007,
olie op 50 doeken, 460 x 1220 cm,
het grootste schilderij dat ooit gemaakt
werd en plein air. Tentoongesteld
in the Summer Exhibition
2007 in de Royal Academy (l.o. met
pet en wandelstok Hockney). In
2008 heeft de kunstenaar het aan
de Tate Gallery geschonken.
David Hockney
aan de boulevard en werd een regelmatige bezoeker. ‘Ik
was de enige ongehuwde zoon, en die brengt altijd Kerst
bij zijn moeder door,’ legt hij uit. David Hockney (Bradford,
1937) kwam van ver: van de rand van het zwembad
in zonnig Californië, waar hij al vanaf de jaren ’60
woonde.
Hij bracht in 1997 meer tijd door in Yorkshire, toen een
oude vriend, de verzamelaar Jonathan Silver, op sterven
lag. Al heen en weer rijdend om hem te bezoeken
merkte Hockney dat hij het landschap met andere ogen
ging bekijken. De jaren daarna reisde hij veel op en neer,
om zijn moeder te bezoeken, die in 1999 stierf. Terug in
Los Angeles begon hij Yorkshire vanuit zijn geheugen te
schilderen. Maar hij kwam in een creatieve impasse en
besloot voor langere tijd naar zijn geboortegrond terug te
keren om zichzelf als kunstenaar opnieuw uit te vinden.
Sinds 2005 leeft Hockney in het huis van zijn moeder,
samen met zijn partner John Fitzherbert en Jean-Pierre
Gonçalves de Lima, een voormalig accordeonist die nu
zijn ‘schildersknecht’ is. Landinwaars van zijn woonplaats,
in het per seizoen veranderende landschap met de
glooiende heuvels, heggen, bomenrijen, valleien en akkers,
staat hij nu met wonderbaarlijk veel energie elke
dag en plein air te schilderen,volgens de traditie van de
impressionisten. Maar ook maakt hij vanuit zijn auto
schetsen op zijn iPhone of iPad, en rijdt hij met een busje
met negen videocamera’s op het dak al filmend door datzelfde
landschap. Weer of geen weer; vaak gaat hij er al
bij zonsopgang op uit om het vroege zonlicht te vangen,
of de mist die zich uitspreidt over de landerijen en het
kreupelhout. De pet steevast op het hoofd, de even onafscheidelijke
sigaret in zijn hand. We zien het in de gelauwerde
BBC-documentaire A Bigger Picture, die regisseur
Bruno Wollheim over Hockney maakte. Wollheim volgde
Hockney gedurende een periode van drie jaar - vanaf
het moment dat hij Californië verlaat en terugkeert naar
Yorkshire. De documentaire onderzoekt Hockney’s haatliefdesrelatie
met de fotografie; een medium dat tot dan
toe zijn steun en toeverlaat was, maar waar hij nu ››
maart/april 2012 tableau Fine arts magazine | 21

David Hockney
‘het gevoel
van echte
aanwezigheid,
being there’
24 | Tableau Fine arTs magazine maarT/april 2012
wijze waarop Hockney de nieuwe techniek van het digitale
schilderen met de iPhone of iPad weet te hanteren.
In 2008 kocht hij zijn eerste iPhone en maakte aanvankelijk,
met zijn duim, schilderijtjes als amusement - hij
gaf het apparaat voor de grap zijn eigen mini-ezeltje. Bijna
dagelijks verzond hij een bloemstilleventje naar een
groepje vrienden en familie. In toenemende mate kreeg
de zonsopgang, die boven de baai te zien is vanuit zijn
slaapkamerraam, Hockney’s aandacht. ‘Ik heb altijd al de
dageraad willen schilderen. Vroeger had dat niet gekund,
omdat het natuurlijk dan nog te donker is om het palet
te zien, en als je een licht zou aandoen, zou je de subtiele
verzameling tonen missen. Met een iPhone hoef ik niet
eens uit bed te komen.’ Met de grotere iPad werden zijn
creaties steeds verfijnder en groeiden uit tot echte kunstwerken.
Inmiddels produceerde Hockney duizend-en-één werken
met deze nieuwe technologie. Ze zijn waanzinnig populair
bij het publiek, en ook musea zijn geïnteresseerd. De
vraag waarom iemand van zijn leeftijd de eerste is die
uitgenodigd wordt zijn iPad-tekeningen te exposeren,
beantwoordde Hockney met: ‘Simpel: omdat niemand
van de jongeren meer kan tekenen.’ Een groot deel van
Hockney’s digitale tekenwerk was de afgelopen maanden
al te zien in de tentoonstelling Me draw on iPad in Ko-

Winter Timber, 2009, olie
op 15 doeken, 274,3 x
609,6 cm, privécollectie.
< Hockney maakt studies
van het landschap in zijn
auto.
< The Arrival of Spring in
Woldgate, East Yorkshire
in 2011 (twenty eleven) - 2
January, iPad-tekening
geprint op papier, 144,1
x 108 cm, onderdeel van
52-delig kunstwerk.
penhagen, in Fleurs Fraiches in Parijs en in het Ontario
Royal Art Museum. Met David Hockney lijkt een revolutionaire
nieuwe weg te worden ingeslagen.
Hockney heeft inmiddels extra zakken in zijn Savile-
Rowpakken laten naaien, speciaal voor zijn iPhone en
iPad. In het dorp maken ze grapjes omdat hij tekent op
zijn telefoon. ‘Nee, hoor’, zegt hij dan, ‘ik telefoneer af en
toe met mijn schetsblok’.
Eigen weg
Hockney heeft nooit enige aarzeling getoond zijn eigen
weg te gaan en daarmee op te vallen. Toen hij in 1959
op de Royal College of Art kwam, was de trend abstract.
Hij ging er figuratief tegenin, vaak in felle kleuren en een
primitieve stijl. Hij kreeg snel naam met werk dat openlijk
aan zijn homoseksualiteit refereerde in een tijd dat
dat in Engeland nog steeds verboden was. Ook vergreep
hij zich aan de zo hooggewaardeerde Britse portretkunst
en choqueerde door die te erotiseren. De excentrieke, rebelse,
erudiete en ook nog eens geestige Hockney werd
een belangrijk cultureel symbool in het Londen van de
Swinging Sixties en van een generatie die alles op zijn kop
zette. Nog voordat hij was afgestudeerd aan de academie,
verkocht hij al werk bij de galerie van John Kasmin.
Dat hij even hard werkte als dat hij een bohemien was, is
David Hockney
te lezen in het net verschenen eerste deel van de biografie
David Hockney - A Rake’s Progress. Met commentaren van
familie en vrienden en vol anekdotes. In 1964 vertrok
Hockney, gelokt door een zonnig klimaat, schaars geklede
mooie jongens en een glansrijk bestaan, naar Los Angeles.
Daar bleekte hij zijn donkere haren blond en begon
met het maken van sexy azuren ‘zwembadschilderijen’ in
de rijke villawijken van Hollywood, zoals A Bigger Splash
(1967), waarmee hij wereldberoemd werd.
Intussen werd Hockney’s kleurgebruik feller en zijn stijl
werd soberder realistisch, zoals in Beverly Hills Housewife
(1966-1967), een twaalf meter breed acrylschilderij
dat de verzamelaarster Betty Freeman in een lange roze
jurk laat zien bij haar zwembad (in mei 2009 werd het
schilderij voor 7,9 miljoen dollar bij Christie’s New York
verkocht, een recordprijs voor een Hockney). Sindsdien
heeft hij een groot aantal verschillende vormen van expressie
onderzocht, zonder zich al teveel zorgen te maken
wat de kunstwereld ervan vond. Hij had een happy life in
LA, had liefdes en ontmoette famous people.
Hockney belandde in de theaterwereld en wijdde zich jarenlang
ook aan het ontwerpen van operadecors en -kostuums.
In 1999 nam hij zijn meest verrassende stap: hij
stopte twee jaar lang met schilderen, terwijl hij de controversiële
theorie ontwikkelde dat vanaf de vijftiende ››
maarT/april 2012 Tableau Fine arTs magazine | 25

‘Je
reste
un
artiste’
Couturier Pierre Cardin schiep een imperium dat veel meer behelst dan
alleen mode. Hij ontwerpt gebouwen en meubels, geeft boeken uit en is
eigenaar van een museum, een theater en restaurants. Onder andere. Zijn
nieuwste project: een futuristische toren in Venetië. Tableau had een exclusief
interview met deze 89-jarige legendarische alleskunner.
TeksT: WalTer de Vries

maart/april 2012 tableau Fine arts magazine | 21

Pierre Cardin
22 | Tableau Fine arTs magazine maarT/april 2012
Op het moment dat iedereen denkt dat Pierre Cardin
(1922) zijn carrière nu eindelijk aan het afronden is,
komt hij weer volop in het nieuws. De man die de modewereld
veranderde met zijn futuristische kleding, die
evenzo fantastische meubels ontwierp en die op allerlei
andere terreinen zijn creativiteit aanwendde, is nog
steeds vol energie aan het werk. Zijn nieuwste project is
het Palais Lumière, een groot glazen gebouw dat zal verrijzen
in de buurt van Venetië en dat in 2015 klaar moet
zijn. ‘De vergunningen zijn net rond. We kunnen in april
beginnen met de bouw,’ zegt Cardin. Zijn ogen glinsteren
achter de voor hem zo karakteristieke zwarte bril. De couturier
toont de folder van de 245 meter hoge toren die op
het vasteland van Venetië wordt gebouwd. Hierin komen
appartementen, kantoren, een hotel en winkels. Cardin
is niet alleen verantwoordelijk voor het spectaculaire architectuurontwerp,
ook het meubeldesign neemt hij voor
zijn rekening.
Zo’n hypermodern bouwwerk, zo vlakbij het eeuwenoude
Venetië? Is dat daar wel op z’n plaats? Cardin laat zich er
niet over uit. ‘Ach, ik kom zo weer dicht bij mijn geboorteplaats,’
zegt hij met een glimlach.
Pierre Cardin werd in 1922 geboren in San Biagio di Callalta,
even buiten Venetië. Zijn liefde voor architectuur
dateert uit zijn vroege jeugd, wanneer hij tijdens zijn opleiding
tot kostuummaker in aanraking komt met bouwkunst.
Deze fascinatie wordt duidelijk zichtbaar met de
bouw van zijn buitenhuis; het Palais Bulles in Théoulesur-Mer,
een dorpje in de buurt van Cannes. Het surrealistische
‘Bubbelpaleis’ uit 1989 werd in opdracht van
Cardin ontworpen door de Hongaarse architect Antti Lovag.
Het interieur staat vol kleurrijke meubels; allemaal
kunstwerken op zich.
Cardin is vooral gecharmeerd door het utiliteitsprincipe
van dit object: ‘Mijn kleding, architectuur en design - het
moet vooral functioneel zijn. Ook van het Palais Lumière
wil ik een sculpture habitable maken. Net zoals je in
een jurk moet kunnen lópen, moet een gebouw vooral
bewoonbaar zijn. Toch kunnen beide tegelijkertijd een
kunstwerk zijn. Over de kleding die ik mijn beginjaren

In 1957 nam
cardIn een
gewaagde stap:
prÊt-À-pOrter
Commode Demi-lune,
1978
Lampe Planète van Serge
Manzon voor Cardin, 1978
< Cardin aan het zwembad
van Palais Bulles,
zijn ‘bubbelpaleis’ boven
Cannes
Meuble junior, 1979-1980
ontwierp, werd gezegd dat het ondraagbaar was. Maar de
tijd heeft het tegendeel bewezen.’ Cardin doelt op onder
andere zijn sensationele bubbeljurk uit 1954, de maxijassen,
de uniseks kleding en zijn kosmonautenlijn. Een
visionair, zo werd hij wel genoemd. Zijn werkzaamheden
leverden hem prestigieuze titels op, zoals lid van de Académie
des Beaux-Arts, honorair ambassadeur van UNES-
CO en Commandeur de la Légion d’Honneur.
Vernieuwende materialen
Pierre Cardin begon zijn carrière in 1946 als modeontwerper
bij Christian Dior om vier jaar later voor zichzelf
te beginnen. Zijn eerste collectie was een doorslaand succes.
Kenmerkend voor zijn avant-gardistische ontwerpen
waren de asymmetrische motieven, de enorme knopen
en kragen, de ballonrokken en het gebruik van vernieuwende
materialen zoals pvc, plastic, nylon, goud en zilver.
In 1957 nam hij een gewaagde stap; als eerste maakte hij
naast de haute couture ook een meer betaalbare modelijn:
de prêt-à-porter. Cardin: ‘Mode moet niet alleen voor een
kleine elite zijn.’
Daarnaast creëerde Cardin ook als een van de eersten
een mannenlijn en zette hij in op het licentiesysteem;
bedrijven over heel de wereld konden tegen betaling van
royalties producten uitbrengen onder zijn naam. Kleren,
accessoires en parfums van Cardin, maar ook meubels,
keukens en serviezen. Het merk werd bereikbaar voor een
groot internationaal publiek. In 1951 bezocht hij voor de
eerste keer Japan en opende er enkele jaren later een boetiek.
En toen de markten van China en de Sovjet-Unie
begin van de jaren ’90 voor het Westen toegankelijk werden,
was hij een van de eerste modeontwerpers die er een
winkel opende.
Markies de Sade
Ons gesprek vindt plaats in zijn kantoor in Parijs, gelegen
aan ’s werelds beroemdste modestraat: de Faubourg St.
Honoré. Zijn grote werktafel ligt vol papieren. Langs de
wanden staan kasten vol boeken, catalogi en brochures
die voornamelijk door Cardin zelf zijn uitgegeven of over
hemzelf gaan. In een hoek een gerieflijke fauteuil met een
leeslamp. Nergens design. Net als in de rest van het pand
heerst er in deze kamer een aangename wanorde.
Cardin staat er om bekend de verste uithoeken van de
wereld te bereizen: ‘Ik bezoek het liefst archeologische
vindplaatsen in Mexico, Griekenland, China en natuurlijk
Italië. In die eeuwenoude ruïnes kun je de stenen zien
leven’. Hij kijkt dromerig naar het plafond. ‘Op dit moment
ben ik druk bezig met de restauratie van de ruïne
van het voormalige kasteel van Markies de Sade, in het
Franse dorpje Lacoste, waarbij mijn archeologische in- ››
maarT/april 2012 Tableau Fine arTs magazine | 23

Dromen en visioenen gaan voor de zichtbare
werkelijkheid bij de kunstenaars van
het symbolisme, de stroming die eind
negentiende eeuw voortkwam uit de filosofie,
poëzie en muziek. Een reactie op de
toenemende industrialisering en het materialisme
in Europa. ‘Het is eigenlijk meer
een geesteshouding, een attitude die niet
strikt verbonden is aan allerlei stijlkenmerken.
Kunstenaars uit uiteenlopende
richtingen konden zich daardoor direct of
indirect verbinden met het symbolisme’,
vertelt Edwin Becker, hoofdconservator
van het Van Gogh Museum. ‘In hun werken
gaan gevoelens van angst en pessimisme
samen met een verlangen naar spiritualiteit
en mythologie.’
Het symbolisme staat vooral bekend om
de psychisch beladen voorstellingen van
de menselijke figuur, maar ook het landschap
was een belangrijk onderwerp. Voor
het eerst wordt nu een tentoonstelling gewijd
aan het symbolistische landschap in
Europa tussen 1880 en 1910. In de natuur
verbeeldden de symbolisten hun visie
op de dood, oneindigheid en de kosmos.
Ook gevoelens van nationalisme of ideeën
over de wetenschap en moderne tijd wer-
Nederland
HigHligHts
visies op
het land
In musea kris kras door Nederland - van Sneek tot
Den Haag en Rotterdam en van Groningen tot
Laren en Amsterdam staat de komende weken
het landschap centraal. Weiden, stad en wateren
in talloze variaties en stijlen verbeeld.
gedroomd landschap
den uitgedrukt in hun ‘landschappen van
de ziel’.
De expositie Dreams of nature. Symbolisme
van Van Gogh tot Kandinsky is opgebouwd
rond zes thema’s. Om er een paar te noemen:
onder Oude en nieuwe paradijzen
zijn kunstenaars als Böcklin, Von Stuck en
Puvis de Chavannes te vinden. Voorlopers
die zich lieten inspireren door de klassieke
oudheid en mythologie. Gallen-Kallela
en Hodler - onder anderen - geven onder
Natuur en suggesties een reflectie van de
gevoelens die de natuur oproept. En in
Dromen en visioenen proberen Gauguin,
Munch en Malczewski de poort naar het
onderbewuste te openen met hun weergave
van de wereld achter de werkelijkheid.
Ten slotte zijn onder Naar het mystieke
veel kunstenaar gerangschikt die
zochten naar een manier om het hogere
en het spirituele uit te drukken, vaak in
combinatie met muziek (Whistler, Signac)
of in de richting van abstractie (Mondriaan
en Kandinsky). Die link met de muziek is
volgens Becker het meest fascinerende en
verrassende onderdeel van de expositie.
Componisten lieten zich inspireren door
schilderijen, en omgekeerd. In de ten- ››
Paul Gauguin (1848-1903), Het visioen van de preek (Jacob in gevecht met de engel), 1888, coll.
National Gallery of Scotland, Edinburgh
maart/april 2012 tableau Fine arts magazine | 29

32 | tableau Fine arts magazine maart/april 2012

calders grote
ontdekking
Nederland
HigHligHts
Met zijn magische handen maakte Alexander Calder (1898-
Maarten van Heemskerck
Zelfportret met Colosseum uit 1553 vormt
het middelpunt van een expositie over de
schilder Maarten van Heemskerck (1498-
1574) en zijn klassieke inspiratiebronnen.
Van Heemskerck reisde in de voetsporen
1976) sierlijke, herkenbare figuren; mensen, dieren en portret-
van leermeester Jan van Scorel naar Rome
ten van ijzerdraad. Totdat hij in 1930 het atelier van Mondriaan
om overblijfselen van de klassieke oudheid
aan de Rue du Départ had bezocht, met wie hij de liefde voor
en de meesters uit de Italiaanse renaissan-
ritme en jazz deelde. Een keerpunt. Voor het eerst ervaarde
ce te bestuderen. Zijn impressies zijn terug
hij ‘hoe vrij kunst kan zijn zonder voorstelling, wanneer het
te vinden in latere bijbelse en mythologi-
zweeft en danst in de ruimte’. Dit radicaal nieuwe inzicht staat
sche voorstellingen, allegorieën en por-
centraal in de tentoonstelling Alexander Calder. De grote onttretten.
De prenten van Van Heemskerck
dekking; het eerste retrospectief van zijn werk in Nederland
leverden een aanzienlijke bijdrage aan het
sinds 1969. Als zoon van een beeldhouwer en een schilderes
verspreiden van de Italiaanse renaissance
stond Calder van jongs af aan midden in het creatieve leven.
in de noordelijke Nederlanden.
Toch volgde hij eerst een opleiding tot werktuigbouwkundig
Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam,
ingenieur, voordat hij in 1923 alsnog naar de kunstacademie
ging. Zijn passie voor beweging en voor kunst wist hij samen
t/m 3 juni, www.boijmans.nl
te brengen in bewegende beelden. Tussen 1926 en 1933
De weelde van de Gouden Eeuw
woonde Calder in Parijs, het Mekka van de moderne kunst. Hij
Michiel van Musscher (1645 -1705) was aan het eind van de 17de eeuw de
maakte toen speelse, lichte draadsculpturen die nauwelijks
meest succesvolle portrettist in Amsterdam. Zijn leermeesters waren onder
ruimte innemen. Bekend werd hij ook met zijn complete cir-
meer Gabriel Metsu en Adriaen van Ostade. Naast portretten voor de Amstercus
van alledaagse materialen als ijzerdraad, hout, leer, kurk
damse regenten heeft Van Musscher ook opdrachten gekregen van buitenland-
en stukjes stof. Regelmatig trad hij op met dit circus, waarbij
se vorsten als Tsaar Peter de Grote. Zijn werk kenmerkt zich door een minuti-
hij alle figuren kon laten bewegen. Door zijn materiaalkeuze
euze, technisch hoogstaande stofuitdrukking.
en werkmethode gold hij ook dan al als een vernieuwer. Na
het atelierbezoek in 1930 veranderde Calder van een speelse
Museum Van Loon, Amsterdam, t/m 10 juni, www.museumvanloon.nl
beeldhouwer in een abstract, serieus kunstenaar. Rigoureus.
Henk Visch solo
Niet langer bestonden zijn sculpturen uit alleen ijzerdraad, in-
Voor het eerst is een collectie beeldhouwwerken van Henk Visch (1950) uit alle
eens verschenen ook rode, zwarte of witte bollen. Hij ontwik-
perioden van zijn carrière van 35 jaar bijeengebracht. Zijn oeuvre gaat van heel
kelde eerst kleine, maar later steeds groter wordende mobiles,
figuratief naar heel abstract, van open en constructiegericht naar monolithisch
waarin hij telkens op zoek was naar balans en beweging. De
en compact. Toch is het werk heel homogeen. Het komt voort vanuit zijn artis-
speelse, optimistische kunst van Calder wordt wel omschretieke
attitude ten opzichte van ‘de werkelijkheid’. Zijn beelden - en de elemenven
als ‘een soort balletkunst van gekleurd metaal waar een
ten in zijn tekeningen - zijn als een echo van de werkelijkheid. Ze appelleren
grote positieve kracht vanuit gaat.’ Middelpunt van de expo-
aan de dingen zoals we die in de realiteit waarnemen, maar nooit precies...
sitie vormt het compleet nagebouwde atelier van Mondriaan,
dat de overgang in Calders werk van figuratie naar abstractie
Kunsthal KAdE, Amersfoort, t/m 6 mei, www.kunsthalkade.nl
markeert. Bijzonder is ook een film uit 1929, waarin filmmaker
Vijftig jaar meneer Delta
Hans Cürlis opnames van Alexander Calder maakte terwijl hij
De Rotterdamse Galerie Delta bestaat
met twee handen en een nijptang circusfiguren in ijzerdraad
vijftig jaar. Museum Boijmans Van Beunin-
maakt. Naast een catalogus (Ludion) is het kinderkunstboek
gen besteedt aandacht aan de rol en de
De draad van Alexander (Uitgeverij Leopold) van Sieb Posthu-
betekenis van de markante galerie met een
ma verschenen.
expositie en een publicatie. ’Meneer Delta’
Gemeentemuseum • Den Haag
t/m 28 mei
Hans Sonnenberg, oprichter, eigenaar
en verzamelaar, schonk het museum in
www.gemeentemuseum.nl
2000 zestien ‘promised gifts’, waaronder
schilderijen van Constant, objecten van
< Zonder titel, 1930, 46 x 38,1 cm, Calder Foundation, New York.
Piero Manzoni en werk van de Amerikaanse
13 Spines, 1940, h. 195 cm, Museum Ludwig, Keulen
popart-kunstenaar Jean-Michel Basquiat.
Het atelier van Piet Mondriaan in Parijs.
Messing collier, 1940, Ø 30 x 2,5 cm, SM ‘s-Hertogenbosch.
Zonder titel, ca. 1960, 23,5 x 25,5 cm, particuliere collectie.
In de expositie worden ze aangevuld met
aankopen die het museum in de afgelopen
Vache (Koe), ca.1926, 8,9 x 20,5 x 9,9 cm, MoMA, New York.
vijftig jaar bij Delta deed en schilderijen uit
Calder werkt aan de film Kiki de Montparnasse (1929), gelatine silver
print, 20,3 x 25,4 cm, Calder Foundation, New York, in zijn hand Josephine
Baker, circa 1927, 99 x 56,6 x 24,5 cm, # III thans in MoMA, New York.
de privécollectie van Sonnenberg.
Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam,
Circusscène, 1929, 127 x 118,7 x 46 cm, Calder Foundation, New York. t/m 20 mei, www.boijmans.nl ››
››
maart/april 2012 tableau Fine arts magazine | 33