Periodiek 50 - Stichting Vredescentrum Eindhoven

STICHTING VREDESCENTRUM EINDHOVEN
Centrum voor vraagstukken van vrede en veiligheid
Jaargang 8, nr. 50, september 2009
VredesTerts
Periodiek
50
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Uitgave Stichting Vredescentrum Eindhoven, de voortzetting van de Bestuurscommissie Jaargang 18, nr 50, september Vredescentrum 2009 TU/e

2
colofon
Verschijnt: Driemaal per jaar
Redactie: Peter Schmid (hoofdredacteur)
Bart van der Sijde ( eindredacteur)
Piet Schram (redactielid)
Hendrik Venema (adviseur)
Henny van der Graaf ( vormgeving)
Druk: O.K.Z. Tilburg
Oplage: 500 op chloorvrij papier en gifvrije inkt
Stichting Vredescentrum Eindhoven
De stichting is een voortzetting van de op 4 april 988
opgerichte Bestuurscommissie Vredescentrum TU/e.
De doelstelling van de nieuwe stichting is aandacht te
schenken aan de problematiek van vrede en veiligheid
door het jaarlijks organiseren van een aantal symposia
en lunchdebatten over ontwapening, conversie
van gewelddadige naar duurzame vreedzame middelen
en over terugdringen van het militair/industriële
proces alsmede over de relatie tussen veiligheid en
duurzame ontwikkeling in het kader van de door
de VN geformuleerde millenniumdoelen voor armoedebestrijding.
Geinteresseerden worden uitgenodigd bijdragen te
zenden naar het redactieadres:
Stichting Vredescentrum Eindhoven
p/a Green Cross Nederland
Hurksestraat 42- 20/22
5652 A.L.Eindhoven
Telefoon: + 3 (0) 40 2329005
Fax: + 3 (0) 40 7878788
Contactpersoon: Mevr. Achida
Tekst dient aangeleverd te worden via email of op een
Windows-geformatteerde CD/DVD als MS -WORD
of PDF document samen met illustraties en een foto van
de auteur.
Als illustraties kunnen dienen :
- foto’s ( kleur of zwartwit)
- tekeningen ( max A4 zonder raster)
In JPEG of TIFF format met een voor afdrukken
geschikte resolutie
De redactie behoudt het recht om tekst en stijl aan te
passen.
De inhoud is voor verantwoordelijkheid van
de auteur.
IN DIT NUMMER
Symposium: “Het Militair - Industrieel
Complex met bijdragen van Peter Schmid,
Leon Wecke, Peter Custers en Martin Broek ................ 4
Obama schrapt het anti-rakettenschild
Bart van der Sijde ............................................................. 6
Lunchdebat: Nucleaire wapens, noodzaak
of schrikbeeld? met bijdragen van Bart van der
Sijde, Ko Colijn, Sanne de Bruijne, A.J. van Vuren
en Hendrik Venema................................................ 8
Kinderen bouwen vredessteden
Rene John Dierkx ..................................................... 30
Leadership for a sustainable world
Jan de Jongh ...................................................................35
Een wereldburgervlag
Peter Schmid .................................................... 37
World Peace Flame voor Eindhoven
In Kamphuis.......................................................................38
Nieuws van de Stichting Vredescentrum
Eindhoven (SVCE)
Redactie ...........................................................................40
Considerations
Peter Schmid................................................................... 42
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

EDITORIAL
‘t Is gelukt – een half honderd !
Op 1 september 1991 verscheen de eerste
Nieuwsbrief Vredescentrum, in zwart-wit met een
blauwe steunkleur, nadat het Vredescentrum als
bestuurscommissie van de TU/e op 14 april 1988
opgericht werd, in een omvang van vier pagina’s
met een inlegvel, waarop de aankondigingen van
colleges, lezingen, discussiebijeenkomsten en een
tentoonstelling.
Deze Nieuwsbrief kwam 24 maal met een groeiende
omvang uit, en onderging bij nummer 25, met de 9 de
jaargang, een naamsverandering in de TertsPeriodiek,
ten gevolge van een nieuwe huisstijl van de universiteit.
Meteen in de daarop volgende aflevering werd
de titel gecorrigeerd in VredesTertsPeriodiek - VTP,
die eigenlijk al voor nummer 25 bedoeld was, maar
– zoals zo vaak met de vrede gebeurt – dit was even
tussen wal en schip gevallen. Die verandering ging
gepaard met een ‘full-color’ uitvoering, die echter
vanwege het steeds verder verminderen van het
budget van het Vredescentrum vanaf de 40 ste uitgave
weer grotendeels naar zwart-wit terugviel. Kleur was
toen alleen nog maar voor de omslag weggelegd
Erger nog – bij nummer 44 in 2006 moesten we
geheel tot zelfwerkzaamheid overgaan, omdat we
de professionele verzorging van het blad niet meer
konden bekostigen. Veranderingen gaan meestal
met vertragingen gepaard, zodat pas nu in 2009
de 50 ste aflevering bereikt wordt, dit – zoals de lezer
vermoedelijk al bekend is– omdat de financiering
voor de Bestuurscommissie Vredescentrum door
de Technische Universiteit Eindhoven eind 2007
volledig eindigde. Daarna werd echter de Stichting
Vredescentrum Eindhoven – SVCE opgericht, die met
een subsidie van NCDO gelukkig de activiteiten voor
een volgend jaar kon voortzetten.
Tot zover de kwantitatieve aspecten van het
verleden, waarin ook het karakter van de inhoud van
dit tijdschrift, mede afhankelijk van de verschillende
bijdragen en medewerking – waarvoor we uiteraard
uitermate dankbaar zijn – enige verandering heeft
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Jaargang 18, nr 50, september 2009
3
ondergaan. Toch kon steeds de nodige aandacht
aan zowel actuele alsook aan fundamentele
aspecten van het Vredesvraagstuk besteed worden,
en was en is dit viermaandelijkse magazine een
weerspiegeling van de welbekende en alom zeer
gewaardeerde vredesdebatten en vredessymposia,
die het Vredescentrum regelmatig organiseert.
Immers, een kleurrijke verzameling van bijdragen
door de tijden heen doet recht aan verschillende
facetten en benaderingswijzen in het kader van het
streven naar vrede en kent ook haar liefhebbers.
Verdere gastbijdragen voor deze VTP zijn overigens
bovendien altijd zeer welkom.
In de loop van de tijd hebben drs.Michael Postma
van begin af aan, drs.Jan Emck vanaf 1996 en dr.ir.
Bart van der Sijde vanaf 2003, en deze beiden geheel
zonder vergoeding, de diensten van de eindredactie
verzorgd, sinds 1998 geassisteerd door ing. Hendrik
Venema. We zijn hen allen heel veel dank verschuldigd,
evenals in het bijzonder Henny van der Graaf die als
opvolger van Ben Mobach sinds 2006 – evenzeer
zonder vergoeding – de vormgeving van het vanaf
nummer 48 voornamelijk digitaal verschijnende blad
verzorgt.
De nieuwe Stichting Vredescentrum Eindhoven is
de universiteit buitengewoon dankbaar voor het
voorlopig verleende gastrecht van ruimtegebruik.
Niet in de laatste plaats dank aan alle regelmatige,
trouwe en ook incidentele lezers van dit
vredestijdschrift, voor wie ik te allen tijde het werk met
enthousiasme, voldoening en dankbaarheid heb
verricht, ondertussen wel uitkijkend naar iemand die
het stokje over wil nemen.
Of we vijftig verdere uitgaven mogen verwachten
en onder welke condities blijft uiteraard een vraag
waarvan het antwoord in de schoot der toekomst ligt.
De noodzaak op alle ‘fronten’ met alle geweldloze
middelen naar vrede te streven is nog steeds niet
minder belangrijk en urgent geworden.
Peter Schmid, hoofdredacteur.
Tevens als voorzitter namens de Stichting
Vredescentrum Eindhoven

4
HET MILITAIR-INDUSTRIEEL
Op 13 maart 2009 werd op Technische Universiteit
Eindhoven een symposium gehouden over het
militair –industriële complex. Niet de eerste keer
en wellicht ook niet de laatste keer. De tijden
veranderen, de Koude Oorlog is in feite al bijna
twintig jaar voorbij, maar dat betekent niet
dat de wapenindustrie massaal van het toneel
is verdwenen. Met name de omvang van de
Amerikaanse defensiebegroting steeg jaar op jaar
onder president George W.Bush, nog afgezien van
de kosten van de oorlog in Irak. Hieronder vindt U
een aantal bijdragen in het kader van deze dag.
EEN DISCUTABELE BUNDELING VAN
BELANGEN
VAN MILITAIR ESTABLISHMENT EN
WAPENINDUSTRIE
Ten geleide
Als we naar de media kijken en luisteren ontvangen
we vrijwel dagelijks meldingen van gewelddadig
uitgedragen conflicten om welke redenen dan
ook: gewapende aanvallen door militairen, niet
alleen op legers aan een ‘andere kant’, maar
ook op bevolkingen en evenzo van gewapende
verdedigingen. Wapens zijn niet slechts in de
handen van militairen, maar, gedeeltelijk zelfs op
grote schaal, in bezit van paramilitairen, terroristen
en burgers en onder deze groepen zelfs kinderen,
de zogeheten kindsoldaten.
De ellende, de pijn en de immense, dodelijke
vernietiging, die veroorzaakt worden door het
massale gebruik van tal van soorten van wapentuig
bereikt onvoorstelbare dimensies. Indien de
vechtende partijen zich zouden moeten beperken
tot de middelen die hen van nature gegeven
zijn – lawaai maken, tanden, handen en voeten,
zou nooit en te nimmer die schade aan mensen,
artefacten en de natuur toegebracht kunnen
worden die tegenwoordig aan de orde van de dag
zijn.
Het bedenken, ontwikkelen en produceren van
wapens is een aangelegenheid van toegepaste
wetenschap, technologie en management in
opdracht van de daarvoor gespecialiseerde
industriële bedrijven, hand in hand met
COMPLEX
krijgsmachten, overheids-instellingen en officiële en
soms ook illegale regeringen. Daarbij speelt aan de
ene kant de arbeidsmarkt en de werkverschaffing,
maar aan de andere kant ook de belastingsbetaler
een, voor het reilen en zeilen van de wapenindustrie
en de wapenhandel verantwoordelijke rol.
Hoe kan dit door veelvoudig met elkaar
verstrengelde belangen gedragen – blijkbaar
uiterst lucratieve – mechanisme tot een ommekeer
gebracht worden? Wiens belangen zullen, in een
tijd waar democratische beginselen de boventoon
zouden moeten voeren, uiteindelijk de verdere
gang van zaken bepalen? Waarom en waardoor?
Hoe zou zich een mensheid, die in haar geheel
naar gezondheid, geluk en vrede hunkert, deze
fundamentele wens kunnen vervullen? Is daar geen
win-win oplossing mogelijk?
Deze vragen zullen in het onderhavige
Vredessymposium van de Stichting Vredescentrum
Eindhoven ‘Het militair-industrieel complex’ de
nodige aandacht krijgen. Ik hoop, dat we naast de
schrikbarende data omtrent het militair-industrieel
complex en wellicht ook de imperiale machtshonger
van de een of ander staat, vooral creatieve ideeën
zullen leren kennen, die principiële en praktische
wegen naar een oplossing van deze mondiale
problematiek in de richting van een vreedzame
samenleving aangeven.
Wetenschap en technologie zijn – naast de
wijdverspreide hang naar consumptie – de motoren
achter een mondiale ontwikkeling. Nadat we
al gedurende duizenden jaren toegang tot alle
wijsheid hebben om in vrede met elkaar te leven,
maar dit nog steeds niet hebben kunnen realiseren,
zou mogelijk de overtuigende toon van wetenschap
en technologie – indien op vrede gericht en dus
een geweldloze toepassing ervan - ten slotte een
brug kunnen slaan naar het verwezenlijken van het
diepste verlangen: VREDE.
Met dank aan de Nationale Commissie voor
Internationale Samenwerking en Duurzame
ontwikkeling – NCDO voor de financiele steun en
dank aan de Technische Universiteit Eindhoven – TU/
e voor de gastvrijheid, wensen we de deelnemers
aan het symposium en de lezers van de schriftelijke
bijdragen veel nieuwe inzichten toe.
Peter Schmid. De schrijver is voorzitter van de Stichting
Vredescentrum Eindhoven en is emeritus hoogleraar
van de Technische Universiteit Eindhoven. Deze bijdrage
verscheen eerder in de Reader van het symposium.
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

Enkele definities ter toelichting, die betrekking
hebben op de thematiek van dit vredessymposium
ontlenen we aan de internet encyclopedie
Wikipedia:
Het militair-industrieel complex is een bundeling
van de belangen van het politieke leiderschap, het
militaire leiderschap en de wapenindustrie. Vaak,
maar niet altijd, heeft de term betrekking op de
Verenigde Staten.
De uitdrukking werd voor het eerst gebruikt door
de voormalige president van de Verenigde Staten
generaal Dwight D. Eisenhower. In zijn afscheidsrede
als president op 17 januari 1961 waarschuwde hij de
Amerikanen voor een vervlechting van de belangen
en de invloed van het militair-industrieel complex.
Men spreekt van een militair-industrieel complex
wanneer zich de volgende verschijnselen voordoen:
• Een sterke lobby door vertegenwoordigers
van de militaire industrie
• Talrijke persoonlijke contacten tussen
vertegenwoordigers van het leger, de politiek
en de wapenindustrie
• Politici of hoge militairen die functies in de
wapenindustrie vervullen
Paramilitair is een aanduiding voor groepen die
zich hebben bewapend en gewapende acties
uitvoeren, maar niet tot het reguliere leger horen.
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Het belang van paramilitaire eenheden is in de loop
der jaren toegenomen ten opzichte van dat van het
leger. Hiertoe behoren onder meer doodseskaders,
vigilantes (burgerwachten) en milities. Ook een
reguliere instelling zoals de politie kan paramilitaire
taken op zich nemen.
Een kindsoldaat is een kind dat dienst doet in
een regeringsleger of in een georganiseerde
gewapende politieke groep. Het gaat hierbij niet
alleen om betrokkenheid bij gevechten, maar
ook dienst doen als kok, drager of boodschapper.
Meisjes die misbruikt worden als seksslavinnen of
gedwongen worden tot een huwelijk worden
doorgaans ook kindsoldaat genoemd.
Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind schrijft
voor dat kinderen onder de 15 jaar niet ingezet
mogen worden bij gewapende conflicten.
De Verenigde Naties hebben in 2000 een optioneel
protocol bij het Verdrag inzake de Rechten van
het Kind uitgebracht, waarmee een minimale
leeftijd van 18 jaar wordt ingesteld voor deelname
aan gewapende conflicten. Ook rekrutering is
volgens dit protocol pas vanaf 18 jaar mogelijk. Dit
nieuwe protocol is door België en Nederland niet
geratificeerd.
Jaargang 18, nr 50, september 2009
5

6
DINGEN DIE VOORBIJGAAN?
begrip MIK opnieuw en met kracht in de publieke
Van polemologie naar conflict analyse
belangstelling aan te bevelen. Nog steeds is er in
Het is al weer jaren geleden dat iemand mij
veel landen afzonderlijk en internationaal sprake
vroeg: noem jij je nog steeds polemoloog?
van een sterke lobby door vertegenwoordigers
Op mijn bevestigend antwoord volgde de
van de defensie-industrie, zijn er veel contacten
mededeling dat een dergelijk vak toch niet
tussen vertegenwoordigers van de krijgsmachten,
meer bestaat. In zoverre had mijn vragensteller
de politiek en de wapenindustrie en vervullen
gelijk: er was geen polemologisch instituut in
oudpolitici of hoge militairen functies in de
Nederland meer op te noemen. De oorzaken
wapenindustrie.
van het oorlogsverschijnsel worden kennelijk
Bekend was - en is hopelijk nog steeds - de
genoegzaam bekend verondersteld en nu ligt het
waarschuwing, die president Eisenhower in zijn
accent op conflictbeheersing, op
conflictmanagement. Het gaat
om structuren die bijdragen tot
het vestigen van veiligheid en niet
zozeer om het wegnemen van
oorlogsoorzaken. Dat is, zo kan men
redereen en zo wordt geredeneerd,
een zaak die later aan de orde kan
komen nadat het conflict beheerst
wordt.
Het woord ’vrede’ is ook al
taboe. Men spreekt liever over
veiligheid, want vrede is een
zaak voor softe lieden uit de tijd
van de kruisraketten. Mijn eigen
instituut is al tien jaar geleden
omgedoopt van ‘Studiecentrum
voor Vredesvraagstukken’ in
‘Centrum voor Internationaal
Conflict Analyse en – Management.
Dit alles neemt niet weg dat
conflictstudies nog steeds in opmars
zijn. Maar het begrip ‘polemologie’ Joint Strike Fighter
is met de Koude oorlog in het
geschiedenisboek bijgeschreven.
afscheidsrede over het MIK ten beste gaf: ‘De
combinatie van een immens militair apparaat en
Het militair- industrieel komplex (MIK): terug van niet
een grote wapenindustrie is nieuw voor Amerika.
-weggeweest
De totale invloed – economisch, politiek en zelfs
Een van de woorden die, op de restanten van de
spiritueel – wordt in elke stad, elk regeringsgebouw
vredesbeweging en taaie vredeswetenschappers
gevoeld. We erkennen de noodzaak van deze
na, in publiek onbruik zijn geraakt, betreft het ‘MIK’.
ontwikkeling. Tegelijkertijd moeten we niet vergeten
Bij een publiek opinieonderzoek, waarbij uit diverse
de grote implicaties te begrijpen. Het wezen van
betekenissen kan worden gekozen, zal het MIK
onze samenleving zelf staat op het spel’.
als krentenbrood het verre winnen van het militair
Het door Eisenhower bedoelde MIK is niet meer
industrieel komplex. En toch is er alle reden het
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

weggeweest. Maar wel is het in belangrijke mate uit
de publieke opinie verdwenen. Waarom? Enerzijds
is het een vaag begrip, waar de media niet iedere
dag over berichten en anderzijds is de angst voor
de gevolgen van voortgaande bewapening en
met name nucleaire bewapening, ten onrechte,
welhaast verdwenen. De tijd van de kruisraketten
hebben we gehad. Dat de Koude Oorlog geen
hete oorlog is geworden wordt, ook weer niet
geheel ten onrechte, op rekening van de nucleaire
afschrikking geschreven. Dat alles neemt niet weg
dat het MIK bestaat, of zoals de Duitse polemoloog
Senghaas ooit formuleerde: er bestaat een militair,
industrieel, clericaal, bureaucratisch complex. Het
MIK laat zich onder meer kenmerken door:
1. Een convergentie van militaire en civiele functies.
2. Een specifieke trap van ontwikkeling van
een specifieke productie en een specifiek
‘management’ gerelateerd aan deze ontwikkeling.
3. Overeenkomst van belangen van militaire,
politieke, industriële en wetenschappelijke
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
componenten.
4. Het geheel is een proces, dat wil zeggen kan
niet met statistische termen als ‘institutie’ worden
aangeduid.
5. Het geheel van militaire, politieke, industriële en
wetenschappelijke componenten heeft een eigen
ideologie.
6. Er is sprake van een duidelijke invloed op
de infrastructuur van de – kapitalistischegemeenschap.
7. Het geheel vindt in belangrijke mate haar basis
in de op winst gerichte
elementen van de huidige
maatschappij.
Van Starfighter naar JSF:
herhalingsoefeningen
Voorgaande punten
noteerde ik ten tijde van
de Starfighter vervanging.
In een tijd dat de Koude
Oorlog woedde en
vredesbewegers onder
het motto ‘vervangen is
hangen”nog de straat
op gingen. Die tijd is dus
voorbij. Het MIK is geen
mikpunt meer van de
vredesbeweging, die, het
zij ook opgemerkt, te pas
en te onpas het MIK als de
oorzaak van veel, zo niet
alle kwaad voorstelde.
Wie de lezenswaardige
kroniek van de Starfighter
vervanging in de dissertatie van Kreemers ‘Hete
Hangijzers’ ter hand neemt, kan niet aan de
conclusie ontkomen hoezeer, ook in Nederland, bij
grote wapentransacties het MIK te ontwaren is. En
dat gold niet alleen voor de Starfighter vervanging,
maar geldt ook voor de ontwikkeling naar de
aankoop van de Joint Strike Fighter. Wat toen gold
voor de F 16 geldt nu voor de JSF: ‘Het was een
race met maar één paard’, aldus Kreemers. Het
Amerikaanse toestel moet er komen, ook al staat
Jaargang 18, nr 50, september 2009
7

8
de feitelijke behoefte aan dat toestel nog niet
vast. De volgorde blijkt te zijn eerst het betreffend
wapensysteem bepalen en vervolgens de daarbij
behorende argumentatie bedenken. Op 15 mei
1982 vermeldde Chef Defensiestaf Goof Huyser
in een interview in de Volkskrant: ‘Soms krijg ik het
gevoel dat we de zaak op zijn kop zetten. Zo in
de trant van:’Met het oog op de economische
belangen en gelet op bepaalde politieke afspraken
kopen we materieel naar gelang er geld is.
De F-16 kan nog jaren mee
Vervolgens passen we de personeelsstructuur aan
en tenslotte bezien we welke dreiging bij dit geheel
past’.
De veelheid van elkaar versterkende, soms
tegenwerkende factoren, die bewust en onbewust
de belangen van bepaalde wapenfabrikanten
dienen worden in het boek van Kreemer
gedetailleerd aangegeven. De aard van de
vijand, waarvoor het betreffend tuig moet worden
aangeschaft, blijft onduidelijk. En zo wordt het
mogelijk dat voor het omspitten van de tuin
tenslotte met veel overtuiging een hark wordt
gekocht. Want waar hebben we de JSF voor
nodig? Het gaat om een toestel waarvan Kreemer
en andere deskundigen menen dat het nog lang
niet nodig is. De F-16 kan nog vele jaren mee. Voor
de verdediging van ons luchtruim hebben we het
niet nodig. Voor zover de toekomst te overzien is,
gaat het alleen om het uit de lucht schieten van
gekaapte vliegtuigen en daarvoor is een F.16 meer
dan vlug genoeg. Wat de close air support betreft,
daarvoor geldt dat met name een wendbare
‘bomb truck’.van belang is. Een toestel dat lang in
de lucht kan blijven en uitgerust is met een groot
kaliber boordkanon. Ook hierbij, is de JSF niet in
het voordeel, aldus ltkol. P.Dekkers in Carré, nr 3,
2009. En bij openingsoperaties in het kader van
een groot conflict zijn andere vliegtuigen meer
geschikt, toestellen die om economische reden voor
Nederland onbereikbaar zijn. De vraag is uiteraard
ook nog wie onze vijand zal zijn. Of, beter nog, of er
wel een vijand zal zijn. Of nog beter bij welke acties,
waarbij de veiligheid van Nederland niet in het
geding is, we onze medewerking zullen verlenen.
‘Ik ben tegen de JSF. Waar is de vijand? Ja, heeft
daar eigenlijk wel iemand over nagedacht?’, zegt
oud-minister van Defensie Bolkenstein op een vraag
van Martin Sommer in de Volkskrant van 14 april
2009. Terroristen, die zoals bekend gebruikelijk niet
over effectieve luchtafweermiddelen beschikken,
kunnen als het om fotoverkenning gaat, maar
ook als het uitschakelen van trainingskampen aan
de orde zou zijn, met de huidige F 16 afdoende
bediend worden. Voor verkenningsvluchten in het
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

kader van natuurrampen zijn geen geavanceerde
jachtvliegtuigen noodzakelijk. En Rusland en China
die bij het Westen op militair luchtvaartgebied
achterlopen, zullen ons in de nabije toekomst niet
inhalen en daarbij: hoe waarschijnlijk is een conflict
met die landen in een tijd van globalisering en
belichaming van de complexe interdependentie in
tal van organisaties en verdragen? Toch moet en zal
de JSF er komen. De Luchtmacht ziet geen ander,
beter, in feite goedkoper toestel. Amerikaanse
deskundigen waarschuwden voor een overhaaste
aankoop, ‘maar het militair industrieel complex
verkoopt de droom van militaire macht bekwaam:
de F-35 Joint Strike Fighter is de mooiste en de
beste, de definitieve kosten hangen van jullie af’,
schrijft Marc Chavannes NRC/Handelsblad, 28
februari/1 maart 2009, waar hij een Amerikaanse
reactie op het bezoek van een Kamerdelegatie aan
Washington weergeeft.
De krantenkoppen: een koor van afkeuring
Men hoeft alleen maar de krantenkoppen bij
te houden om aan de houdbaarheid van dit
standpunt te twijfelen. Een summiere inventarisatie
laat het volgende zien: ‘Kamer wordt bij JSF -deal
weer dom gehouden’, (Volkskrant (VK), 10 februari
2009), ‘JSF is kolossale miskoop’ (Nederlands
Dagblad, 24 februari 2009), ‘De JSF is nog lang niet
nodig’ (Leeuwarder Courant, 12 februari 2009), ‘F 16
kan jaren mee, JSF nog niet nodig’ (VK, 10 februari
2009), ‘Rekenkamer VS: wacht met JSF -besluit’, (VK
24 februari 2009), ‘Planbureau: JSF levert geen extra
werk op’ (VK 24 februari 2009) ‘Rekenkamer: cijfers
EZ over afdracht JSF -bedrijven fout’ (VK, 27 maart
2009), ‘Straks is de JSF onnodig - en dan?’ (VK 22
april 2009). ‘Deskundigen VS: koop niet de JSF’ (de
Gelderlander 24 februari 2009), ‘Defensie vertelt
leugens over concurrent van JSF’ (VK, 19 november
2008). Maar volgens de Luchtmacht zijn de enige
deskundigen die recht van spreken hebben
kennelijk alleen de voorstanders van de JSF.
Koehandel met rookgordijn
Inmiddels is het besluit gevallen: Nederland neemt
in 2010 een beslissing over de koop van een
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
testtoestel nadat voldoende informatie bekend
is. Concreet houdt het besluit in dat Nederland
wel een aanbetaling doet maar het volgend
jaar toch kan afzien van een definitieve koop. Er
wordt niet ‘gekocht’ maar wel een verplichting
tot koop aangegaan. Het komt er op neer dat er
wel gekocht wordt, maar dat er gegarandeerd
voor een afgesproken prijs wordt teruggekocht als
het verdere proces niet doorgaat. Volgens mevr.
Halsema een ‘irrationeel koopgedrag, een soort
troostaankoop’. Er blijkt dus een verschil te bestaan
tussen opdracht geven tot maken en kopen. Als
de tekenen niet bedriegen is het zo verkregen
uitstel van politieke betekenis maar zal de koop
van een testtoestel straks doorgaan en daarna zal
de feitelijke bestelling wel volgen. De JSF -lobby
is geenszins verslagen. Een van de argumenten
van de zich als fervent JSF -lobbyist ontpopte
staatssecretaris van defensie De Vries is dat we ten
behoeve van de veiligheid van onze vliegers het
beste toestel moeten aanschaffen dat die veiligheid
garandeert. Maar als het om de ultieme veiligheid
van het vliegend personeel gaat, dan is de drone,
het onbemande vliegtuig, dat naar de mening van
vele echte deskundigen de toekomst heeft, het
meest voor de hand liggend. Kunnen wij ons niet
permitteren, in een tijd van economische crisis, ons
tot dat tijdstip met ge-update F.16’s behelpen?
En is het overigens minder uitgesproken argument
dat we onze nucleaire taak niet kunnen uitoefen
met een ander dan een Amerkaans toestel, niet
irrelevant geworden, nu president Obama zich sterk
maakt voor algehele nucleaire ontwapening? Of
zal de president van dat oerconservatieve land met
een sterk militair industrieel complex, niet anders
kunnen dan de belangen van zijn wapenindustrie
bevorderen en voor de legitimatie ervan op termijn
een degelijke vijand aanwijzen, zo niet te creëren?
Leon Wecke
Jaargang 18, nr 50, september 2009
9

0
Overheidssteun door militaire bestedingen
In dit artikel wil ik proberen een inschatting te maken
van de gevolgen die de verkiezing van Barack
Obama tot president zal hebben voor de militaire
bestedingen van de Verenigde Staten. Gedurende
de afgelopen halve eeuw hebben de Verenigde
Staten bijna continu gebruik gemaakt van
economisch beleid, dat door kritische economen
bestempeld wordt als militair keynesianisme. Deze
term verwijst naar de neiging van een regering,
om de vraag naar goederen in de maatschappij
te stimuleren via aankopen die er voor het leger
worden gedaan. Zulk macro-economisch beleid
kan ertoe leiden dat militaire bestedingen als
de belangrijkste hefboom functioneren voor het
aanzwengelen van de economie, maar het kan
evengoed aanvullend zijn bedoeld: ter aanvulling
van de stimulerende rol die door een marktsector
wordt vervuld, bijvoorbeeld de sector waar
informatica worden geproduceerd; of als aanvulling
op civiele investeringsmaatregelen die een regering
zelf neemt. Juist omdat er over het begrip militair
keynesianisme veel verwarring bestaat, is het goed
de betekenis van het begrip ter inleiding van dit
artikel over de VS onder Obama kort te duiden.
Daarmee is hopelijk meteen duidelijk gemaakt
dat er meerdere opties bestaan die als militair
keynesianisme kunnen worden bestempeld.
Civiele steun
In de internationale pers, en ook in Nederlandse
kranten, is er de afgelopen weken uitvoerig
geschreven over de maatregelen die de huidige VS
regering wil nemen om de Amerikaanse economie
uit het slop te trekken. Daarbij valt op dat er
eigenlijk alleen over civiele reddingsmaatregelen
en civiele publieke investeringen wordt gerept.
Hoewel de bankensector zoals bekend primair
verantwoordelijk is voor het feit dat de VS- en de
wereldeconomie sinds het laatste kwartaal van
2008 in een diepe recessie zijn beland, worden er
massale hoeveelheden geld beschikbaar gesteld
om financiële instellingen te redden. Zo wil de
regering -Obama een aparte bank oprichten,
waarin banken leningen kunnen wegzetten die zij
naar verwachting niet zullen kunnen teruginnen,
en er worden al even duizelingwekkend grote
bedragen gereserveerd om de vraag naar
consumptiegoederen te stimuleren. Daarnaast
wordt ook stevig geïnvesteerd in verbetering van
de Amerikaanse infrastructuur, en in computers en
opknapbeurten voor scholen. Bovendien gaat de
nieuwe regering ook een aanzienlijk bedrag steken
in onderzoek naar, en productie van middelen
voor opwekking van alternatieve energie, zoals
MILITAIR KEYNESIANISME
windmolens en zonnepanelen. Veel van deze
stimuleringsmaatregelen worden terecht als vormen
van civiel keynesianisme aangemerkt.
Duizelingwekkende hoogte van militaire
uitgaven onder Bush jr.
In eerste instantie lijkt er dus sprake van een
breuk met het verleden, van een breuk met het
economisch beleid dat onder de Republikeinse
president Bush is gevoerd. Hoewel Bush aan het
eind van zijn ambtstermijn vorig jaar plotsklaps
een voorstel bij het Congres op tafel legde om de
dreiging van een crisis via civiele bestedingen af
te wentelen, lag het accent gedurende zijn hele
ambtstermijn op militaire overheidsbestedingen. Die
uitgaven omvatten de officiële ‘defensie’-begroting,
een begroting die werd verdubbeld tot bijna 600
miljard dollar; ze omvatten de oorlogsuitgaven (Irak
en Afghanistan), die opliepen tot zo’n 150 miljard
dollar; maar zij omvatten ook uitgaven die door
de meeste think tanks en economen in de VS over
het hoofd worden gezien, zoals een fonds voor
nazorg van veteranen, van soldaten die in oorlogen
gewond zijn geraakt; een speciaal pensioenfonds
voor militairen, en ook een post voor rente-uitgaven,
de rente die betaald moet worden voor leningen
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

IN DE VS ONDER BARACK
die in het verleden zijn gesloten om tekorten
ontstaan door de hoge ‘defensie’ –uitgaven te
dekken. Volgens de econoom Chalmers Johnson
werden de totale uitgaven voor het Amerikaanse
leger in 2008 op meer dan 1000 miljard Amerikaanse
dollars beraamd. Men kan gerust stellen, dat de
militaire uitgaven onder Bush jr. de motor van de
Amerikaanse economie waren.
Een radicale verandering of cosmetica bij
Obama?
In hoeverre zal er onder Obama het mes worden
gezet in die extreem hoge militaire uitgaven?
In de internationale pers wordt het nieuwe
stimuleringsbeleid van de VS onder Obama, en
ook dat van andere grootmachten, getypeerd
als een Green New Deal. Deze aantrekkelijke term
verwijst naar de bereidheid van de VS -regering en
andere regeringen om investeringsmaatregelen in
het pakket op te nemen die erop zijn gericht om
de uitstoot van broeikasgassen terug te brengen,
en om het gebruik van niet-fossiele brandstoffen
te bevorderen. Maar de term verwijst ook naar de
New Deal van de Amerikaanse president Roosevelt
die regeerde tijdens de lange depressie van de
dertiger jaren. Net als nu moest de overheid destijds
stevig ingrijpen om de gevolgen van het instorten
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
van de beurs, tijdens de beruchte krach van 1929,
tegen te gaan. Net als nu werden er in de eerste
helft van de dertiger jaren heel veel financiële
middelen ingezet om het stelsel van banken te
redden (zo’n tweederde van het totaal). En net
als nu zag de regering zich gedwongen om de
werkeloosheid tegen te gaan en om sociaal zwakke
groepen te helpen. Daartoe werd ondermeer een
wet aangenomen die de regering in staat stelde
gaarkeukens te openen, en er werd ook een wet
goedgekeurd ten gunste van sociale zekerheid voor
ouderen en gehandicapten.
Toch is het erg verhullend om het beleid van
Obama af te schilderen als een verbeterde, een
groene versie van dat van Roosevelt. Het klopt
weliswaar dat de huidige regering tot op zekere
hoogte lering lijkt te trekken uit de ervaringen van
de dertiger jaren. Immers, een van de beperkingen
van Roosevelt’s New Deal, was volgens zowel
Keynesiaanse als Marxistische economen, dat de
hoeveelheid geld die voor werkgelegenheid en
andere sociale projecten werd ingezet veel te
beperkt was. Obama daarentegen aarzelt niet om
grote bedragen in te zetten ter bevordering van de
werkgelegenheid. Maar het meest kenmerkende
van de New Deal periode was toch wel dat de
militaire uitgaven op een relatief laag peil bleven
steken. Ze werden wel verdubbeld gedurende
de tien jaar die liepen van 1929 tot 1939, maar
bedroegen in het laatstgenoemde jaar slechts 1.4
% van het Amerikaanse Bruto Binnenlands Product
(BBP). En dat terwijl de civiele overheidsuitgaven
een veelvoud van de militaire uitgaven bedroegen.
Het allerbelangrijkste kenmerk van de New
Deal tijdens die periode van voor de Tweede
Wereldoorlog was juist dat het regeringsbeleid niet
of nauwelijks stoelde op militair keynesianisme. De
regering geloofde dat ze het zonder deze vorm van
verkwisting kon doen!
Het lijkt op voortzetting van de oude politiek
Maar wellicht gaat president Obama in de
toekomst toch tornen aan de Amerikaanse
militaire bestedingen? Dat valt inderdaad niet
uit te sluiten, maar het lijkt er toch wel op dat
eventuele aanpassingen hooguit van cosmetische
aard zullen zijn. Tijdens zijn verkiezingscampagne
heeft Obama de keuzes die hij samen met zijn
running mate, de huidige vice-president Joe Biden
wil maken, keurig op een rijtje gezet. Zo vond het
tweetal dat de bezem moet worden gehaald
door het aankoopbeleid van het Pentagon, zodat
meer wapenbedrijven mee kunnen dingen naar
opdrachten, en ook dat er beter toezicht moet
komen op de uitgaven die gedaan worden onder
Jaargang 18, nr 50, september 2009

2
de speciale oorlogsbegroting (!). Maar tegelijkertijd
zetten zij ook in op uitbreiding van het Amerikaanse
leger, liefst met 92 duizend mensen (ter versterking
van infanterie en marine). Bovendien heeft Obama
de Republikeinse Minister van ‘Defensie’ Gates,
die juist zekerstelling van het nivo van de officiële
militaire begroting heeft bepleit (op 4,5 % van het
BBP), opgenomen in zijn kabinet. En de sterkste
aanduiding dat het oorlogszuchtige en militair
keynesiaanse beleid van Bush jr. wordt voortgezet
is wel het besluit van de nieuwe president om een
extra troepenmacht naar Afghanistan te sturen, van
17 duizend soldaten om te beginnen. Als het aan
de militaire commandant van de VS in Afghanistan,
David McKiernan ligt, komen daar nog minstens 25
duizend Amerikaanse soldaten bovenop.
Conclusie
De conclusie lijkt daarom gerechtvaardigd, dat het
beleid van militair keynesianisme onder Obama
steevast wordt voortgezet, en dat de VS beslist
niet zal terugkeren naar de New Deal-periode
van president Roosevelt. Het is mogelijk dat de
Democratische President in de toekomst meer zal
leunen op het beleid dat door zijn voorganger
Bill Clinton werd gevoerd. In de negentiger
jaren vertrouwde de VS regering primair op de
informaticasector als motor van de economie, en
liet militaire uitgaven de tweede viool spelen. Er
was sprake van militair keynesianisme, maar eerder
in secundaire zin. En om dat economisch beleid
te ondersteunen, zette Clinton in op uitbreiding
van de wapenexporten, o.a. via het smeden van
transatlantische samenwerkingverbanden tussen
monopoliebedrijven in de Amerikaanse en de
Europese militaire sectoren. Ook dat beleid vormde
een bedreiging voor de wereld, en hield massale
verspilling van financiële middelen in, zij het op een
iets beperktere schaal dan het beleid van Bush jr.
Op dit moment ontbreken er echter aanwijzingen
dat Obama serieus gaat snoeien in de militaire
begroting van de VS. Hoewel de euforie over zijn
verkiezing na acht verstikkende jaren Bush jr. erg
begrijpelijk is, blijft keynesiaanse verspilling voorlopig
aan de orde van de dag.
Peter Custers. De schrijver is auteur van het boek
Questioning Globalized Militarism.
Nuclear and Military Production and Critical Economic
Theory (Merlin Press, Londen, UK, 2007)
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

WAPENS EN ONTWIKKELING
Er is in de wereld een potje van
1.300.000.000.000 dollar voor vrede
en veiligheid. Legers zorgen ervoor
dat ze altijd centraal staan bij vragen
over macht, vrede en veiligheid
en dus ook bij de verdeling van dit
geld. Een gegeven dat bijna
natuurlijk lijkt. Toch zou het
potje voldoende bevatten voor
het aanpakken van heel veel
veiligheidsproblemen. De Millennium
Ontwikkelingsdoelen kunnen bijvoorbeeld
uitgevoerd worden, een
klimaatprogramma kan op poten
worden gezet en nog veel meer en
dan nog is er over. Waar wordt dit
geld nu besteed en door wie?
Een grove verdeling is dat iets meer
dan de helft naar personeel gaat
en een vierde naar operaties en
onderhoud. Voor wapenaanschaf
(inclusief onderzoek en ontwikkeling)
is een vijfde beschikbaar en vijf
procent voor de rest. Tenminste zo is
dat binnen de Europese Unie.
Binnen de Verenigde Staten liggen
die cijfers heel anders. Het grote verschil zit hem in de
personeelskosten. Die zijn in de Verenigde Staten nog
maar een vijfde van het totaal.(1)
Europa geeft in absolute zin meer geld uit aan militairpersoneel
dan de VS.(2) Inmiddels wordt steeds
duidelijker dat Obama die balans in het leger wil herstellen.(3)
Met overigens een heftig verweer van de
industrie. De figuur hiernaast maakt die geheel andere
verdeling duidelijk.
Een groot deel (38%) gaat naar onderhoud en herstel
(Overhaul & Maintenance, wat overigens ook de
kosten van de oorlogen in Irak en Afghanistan bevat)
en een derde naar investeringen in het oorlogsapparaat.(4)
In absolute cijfers betekent dit dat de VS
in 2007 154 miljard euro van het defensiebudget aan
wapens uitgaf en de Europese Unie 42 miljard. Samen
een kleine 200 miljard euro.
Wapenproductie
Het Zweedse Vredes Onderzoeksinstituut uit Stockholm
(SIPRI) stelt op de website dat de 100 grootste
wapenfabrikanten (zonder die uit China) in 2006
wapens verkochten ter waarde van 315 miljard dollar.(5)
Dat is grofweg 250 miljard euro. SIPRI heeft die
productie uitgesplitst naar regio.
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Tabel 1
Bedrjven uit Aantal Percenage
omzet
Omzet
($ miljard)
VS 41 63 % 198,5
West Europa 34 29 % 91,4
Rusland 8 2 % 6,3
Japan, Israel
India
- 6 % 18,9
Totaal 3 5,
Bron: SIPRI
We hebben hiermee het overgrote deel van de
wereldwijde wapenproductie te pakken. Het merendeel
van deze wapens is voor gebruik door eigen
leger en een gering deel voor wapenhandel, waarmee
dan wordt bedoeld export naar andere landen
dan het land waar de wapens geproduceerd zijn.
Wapenhandel
Bronnen met cijfers over wapenhandel zijn nog steeds
schaars. Nog niet zolang geleden waren er drie belangrijke
bronnen die poogden wereldwijde gegevens
te verzamelen en te publiceren.(6) Wel zijn er
steeds meer en gedetailleerder landenrapportages
gekomen.(7)Ook de jaarrapportage van de EU
8 )geeft veel informatie. Maar van de overkoepelende
Jaargang 18, nr 50, september 2009
3

4
bronnen is alleen het SIPRI gebleven. De SIPRI gegevens
worden door vrijwel iedereen overgenomen.
Ik maak gebruik van ‘The financial value of national
arms exports, 1998-2006’9). Deze bevat informatie
verstrekt door overheden en bedrijven uit de rapporterende
landen
Uit tabel 2 blijkt:
De grootste tien wapenleveranciers nemen 85% van
alle leveringen voor hun rekening.
Van de eerste tien zijn er acht EU en/of NAVO-lidstaat(10)
die met zijn achten 2/3 van de wereldwijde
wapenhandel voor hun rekening nemen. De VS alleen
is goed voor meer dan een derde van alle wapenexporten
in deze periode.
Kleine technologische ontwikkelde landen spelen
naast de grote landen een belangrijke rol (Israël,
Zweden, Nederland en België).
Het gaat om een gemiddelde van 40 miljard dollar
per jaar over de gehele periode. De wereldwijde militaire
uitgaven zijn meer dan dertig keer zo groot. De
onderzoeksbudgetten van de VS en EU samen, zijn
al 2,5 zo groot als het totale bedrag van de wapenexporten.
(11) Van de sterk stijgende defensiebudgetten
in de wereld is weinig te merken in de wapenhandel
statistieken. Al heeft Rusland baat bij de
conflicten in Afghanistan en Irak. Het land levert via
Amerikaanse firma’s(12) goedkope wapens aan de
regeringen van die landen. Er is hooguit sprake van
een lichte schommeling.
Wapenimporten
De tien landen in de tabel hieronder nemen samen
ruim de helft van de wapenimporten in de periode
2003-2007 voor hun rekening. Aangezien veel westerse
landen voor een groot deel zelf hun wapens produceren
zijn het de rijke landen in het zuiden en de
landen in het Noorden, die zelf (bijna) geen of een
beperkte wapenindustrie hebben, die het belangrijkste
deel van de geëxporteerde wapens afnemen.
Ook uit Amerikaanse bronnen wordt duidelijk dat
wapenhandel voor een belangrijk deel naar Westerse
landen gaat. Nederland scoort bijvoorbeeld
opvallend hoog als klant in de VS.(13)
Kosten en potjes
Het meest recente rapport van de Amerikaanse Rekenkamer
(GAO) dat over de aanschaf van de JSF
gaat, stamt van maart vorig jaar. Op pagina twee
staat een korte mededeling over het waarom van
het GAO-onderzoek. Ik haal daar deze zin uit: “Het
wordt verwacht dat het ministerie van Defensie 2.443
vliegtuigen zal ontwikkelen, verwerven en onderhouden
tegen een kostenpost van 950 miljard dollar.”
(14) Een onvoorstelbaar bedrag.
In het eerste van een serie artikelen ‘wapens & ontwikkeling’,
waar dit het slot artikel van is, eindigde met
de berekening van de Wereld Bank uit 2004 dat er
jaarlijks tussen de 40 à 60 miljard dollar nodig is om de
MDG-doelen te bereiken.(15) Inmiddels is meer nodig.
Vorig jaar berekende diezelfde wereldbank dat er
100 miljoen armen bij zijn gekomen door de voedselcrisis.(16)
De kredietcrisis raakt niet alleen de mensen
in Noorden hard. Mensen in het Zuiden worden extra
geraakt.(17) Dan is er nog het klimaat probleem
dat een enorme invloed heeft op de zwakste schakel
in het Zuiden, de tanende landbouw. Een complex
aan crises dat noopt tot nieuwe berekeningen. Zelfs
als de gehele wapenhandel wordt gestaakt en alle
bespaarde gelden worden gebruikt om deze crisis te
lijf te gaan, dan nog is dit bedrag te gering om in
de MDG-kosten te voorzien. Je hoeft geen Realist te
zijn om te beseffen dat het staken van wapenex-importen
totaal niet haalbaar is. Bovendien ontkent dit
de positieve kanten van de inzet van bewapening.
Want hoewel de connotatie van de woorden ‘vrede’
en ‘veiligheid’ te vaak een militaire is, kan het militaire
apparaat soms wel bijdragen aan die vrede en
veiligheid.
0% eraf?
De militaire uitgaven in de wereld liggen een stuk hoger
dan die van de wapenhandel. Op dit moment
wordt 1.300 miljard aan krijgsmachten uitgegeven.
Mij lijkt er niets mis mee als er een campagne komt
die stelt dat hier 10% van af moet. Dat is niet veel
(en toch voor velen teveel), maar het lijkt mij een uitdaging
aan deze eis te werken op een moment van
de geschiedenis dat klip en klaar is dat de wereld de
Koude Oorlog ontgroeit is en met andere dan militaire
dreigingen heeft te kampen.
Daar ligt gelijk de andere uitdaging: kunnen aanklampen
bij de andere bewegingen die al actief zijn rond
de klimaat-, voedsel- en kredietcrisis. Juist in het
Noorden moet dat gebeuren, want daar wordt het
gros van de militaire uitgaven gedaan. Bij ons dus.
Betekent dit dat het Zuiden buiten schot moet blijven?
Nee, natuurlijk niet. Een regering in het Zuiden
die ten kosten van alles de Defensiebegroting overeind
houdt of zelfs verhoogt moet ook aan de kaak
gesteld worden, liefst samen met activisten vanuit
het land zelf.
“Als rijke landen hun wapenexporten en landen in
het zuiden hun wapenimporten niet grondig herzien
dan is het de vraag of de Millennium Doelen gehaald
zullen worden.”
Daar is hij weer de uitspraak van het United Nations
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

Development Programme (UNDP), die ik vijf jaar lang
gebruikte om het amorele van wapenleveranties
aan arme landen mee te onderstrepen. Inmiddels
constateer ik dat niet alleen wapenexporten moeten
worden genoemd. Je pijlen richten op militaire uitgaven
- ook hier in het Noorden, zoals op de JSF - kan
wel eens een betere en vruchtbaarder strategie blijken
te zijn. In ieder geval ook vertrouwenwekkender
voor het Zuiden, dan alleen hun wapenaankopen
aankaarten.
Martin Broek
----------------------------------
* Dit is een bewerking van een tekst op mijn weblog (6
maart 2009), http://wekelijks.volkkrantblog.nl Aldaar meer
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
grafieken, meer bronnen en meer links.
----------------------------------
Noten:
1) Aangezien het voor een groot deel om logistiek en onderhoud
gaat is aannemelijk dat dit leger uit de private sector niet uit de
post personeel wordt betaald, maar uit O&M en door andere ministeries.
Veel militaire taken worden immers uitbesteed: “As of July
2008, there were approximately 162,400 DOD contractors and, as
of December 2008, approximately 148,500 U.S. troops in Iraq,” staat
in een recent rapport van de Amerikaanse rekenkamer. Janet
St. Laurent, ‘IRAQ AND AFGHANISTAN; Availability of Forces, Equipment,
and Infrastructure Should Be Considered in Developing U.S.
Strategy and Plans,’ GAO-09-380T, 12 februari 2009. Aangezien het
voor een groot deel om logistiek en onderhoud Ik heb hier geen
onderzoek naar gedaan.
2)Defence Data 2007, European Defence Agency; en Defence
Expenditure Breakdown’ in Volume of Money in European - Unit-
Jaargang 18, nr 50, september 2009
5

6
ed States Defence Expenditure in 2007, EDA, Brussels, December
2008.
3)William Matthews, ‘ 2010 Budget: Men vs. Machines; Pentagon
Manpower Costs Crowding Out Weapons, Defense News, 2 maart
2009.
4) European - United States Defence Expenditure in 2007, EDA,
Brussels, December 2008.
5 )Trends in Arms Production, http://www.sipri.org/contents/milap/
milex/aprod/trends.html; en
SIPRI 100 Arms sales by the SIPRI Top 100 arms producing companies
in 2006 totaled $315 billion.
6) Het Stockholm Intenational Peace Research Institute (SIPRI) is de
bekendste. Het Amerikaanse ministerie voor Buitenlandse Zaken
heeft Conventional Arms Transfers to Developing Nations onder
zijn hoede. Het werd in 2006 voor het laatst gepubliceerd over de
periode 1998-2005 en is te vinden op de site van de Federation of
American Scientists (FAS). Het World Military Expenditures and Arms
Transfers (WMEAT) is in het begin van deze eeuw over gegaan van
U.S. Arms Control and Disarmament Agency (ACDA) naar het Ministerie
van Buitenlandse Zaken en dat gaf in februari 2003 de laatste
versie uit over 1999 – 2000.
7) Zie: http://www.sipri.org/contents/armstrad/atlinks_gov.html8
Tenth annual report according to operative provision
8 )of the European Union Code of Conduct on Arms Exports (2008/
C 300/01).
9 )‘The financial value of national arms exports, 1998-2006, in constant
(2006) US$’.
10) Ter indicatie ook de landen 11 tot 25 (tussen haakjes gemiddelde
per jaar van bekende leveringen in periode 1998-2206, in miljoen
2006 dollars):11) Oekraïne (439),12) Canada (421),13) Spain
(410), 14) Oostenrijk (342), 15) Noorwegen (296), 16) Zuid-Afrika
(285), 17) Brazilië (244), 18) Zuid-Korea (233), 19) Zwitserland (231),
20) Polen (212), 21) Turkije (212), 22) Australië (199) , 23) Tsjechië
(103), 25) Denemarken (118), 24) Pakistan (101).
11) Martin Broek, ‘Wapens en Ontwikkeling; Militaire onderzoeksgelden’,
25 februari 2009, volkskrantblog.nl/bericht/248213
12 )Martin Broek, ‘Laat de wapens maar komen,’ 20 februari 2009
volkskrantblog.nl/bericht/247420
13) CRS Report for Congress: U.S. Arms Sales: Agreements with and
Deliveries to Major Clients, 1999-2006, December 20, 2007, Richard
F. Grimmest (Specialist in National Defense Foreign Affairs, Defense,
and Trade Division.
14) GAO: JOINT STRIKE FIGHTER; Impact of Recent Decisions on Program
Risks, 11 maart, 2008.
15) “The Costs of Attaining the Millennium Development Goals.”
(summary paper for the World Bank), 2005 (datering verschilt per
vindplaats).
16) RISING FOOD AND FUEL PRICES: ADDRESSING THE RISKS TO
FUTURE GENERATIONS, October 12, 2008, Human Development
Network (HDN) Poverty Reduction and Economic Management
(PREM) Network, The World Bank.
17) GLOBAL ECONOMIC CRISIS; Economic Crisis Starts to Hit World’s
Poorest Countries IMF Survey online, March 3, 2009.; en World in
‘global jobs crisis’—ILO, zie: January 29, 2009 14:33:00 Veronica Uy,
INQUIRER.net.
OBAMA SCHRAP
Ommezwaai Obama
President Obama van de VS heeft op 16 september
2009 een punt gezet achter de omstreden plannen
van zijn voorganger Bush junior om te komen tot een
anti- rakettenschild voor de lange afstand, special
gericht tegen landen als Iran en Noord -Korea.
Met het oog op Iran zouden in Polen raketten ter
onderschepping worden opgesteld en zou in Tsjechië
een radarpost komen. Obama vindt de dreiging
vanuit Iran niet urgent genoeg om zo’n grootschalig,
peperduur en technisch waarschijnlijk niet volmaakt
schild door te zetten. Tot opluchting van de meeste
NAVO landen die zagen dat de verhouding met
Rusland door het omstreden schild
werd vertroebeld. Rusland heeft
met name tegen de vestiging van
systemen in de beide genoemde
landen geageerd omdat het, zeer
begrijpelijk, meende dat het schild in
een handomdraai tegen Rusland zelf
zou kunnen worden gebruikt. Het zou
het evenwicht van de wederzijdse
kwetsbaarheid, een zeer gekoesterd
goed uit de Koude Oorlog, maar
verstoren als een van beide partijen
een afgetekend technologisch en dus
militair overwicht zou krijgen. Die Koude
Oorlog is weliswaar al twintig jaar
voorbij, de betrekkingen zijn stukken
beter als in die periode, maar de oorlog
in Georgië in 2008 bewees dat de
relatie nog altijd vrij kwetsbaar is. En het
is daarom van belang de Russen niet
te provoceren als dat maar enigszins
nagelaten kan worden. Dat belang
gaat ver uit boven een eventuele
grotere militaire veiligheid van de VS
en Europa ten opzichte van Iran. Het
is een lastig autocratisch regiem, maar
het zijn geen zelfmoordenaars die het
Westen “zomaar’ zullen aanvallen.
Er zijn ook landen die niet blij zijn, met name Polen
en Tsjechië, maar ook andere landen uit de
voormalige Sovjet invloedssfeer. Zij zijn bepaald nog
niet los van het communistische trauma, maar juist
zij zullen gediend zijn met goede relaties tussen de
VS, de NAVO en Rusland. Scherpe markering van
invloedssferen is het meest nadelig voor grenslanden.
Wat ikzelf in die paar dagen heb kunnen opmaken uit
de berichtgeving, is dat daarin niet gesproken wordt
over het schrappen van bases op Groenland, Alaska
en andere plaatsen, meer gericht op het Oosten,
Noord- Korea. De tendens van de berichtgeving
is wel een algehele beëindiging, maar het staat er
niet. Van belang is of het gebrek aan vorderingen
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

T HET ANTI-RAKETTENSCHILD
van Iran de enige, echte reden is, of dat een brug
slaan naar de Russen voor betere verhoudingen
en om de kernwapenbesprekingen dit najaar
tussen beide landen een betere kans te geven,
de belangrijkste reden is. In het laatste geval zijn
ook de andere systemen net zo goed van belang.
Historie
Het is goed een aantal zaken opnieuw op een
rij te zetten. Een anti –rakettenschild is vanaf ca.
1985, onder president Reagan, onder diverse
namen aan de orde geweest. De meest centrale,
Engelstalige naam is Ballistic Missile Defense,
en deze wordt bij voorkeur voor systemen voor
de lange dracht, vijf- tot tienduizend kilometer
gebruikt. In de jaren tachtig zijn de meest
fantastische plannen geopperd, met krachtige
laserkanonnen, deeltjesbundels en nog meer
in de ruimte. Er werd onderscheid gemaakt
in onderschepping in drie fasen, wanneer de
aanvallende raket nog één geheel was, in de
middenfase, wanneer meerdere kernwapens los
waren gekomen van de raket, en in de eindfase,
om concrete doelen te beschermen. Er werd
gesproken over decoys, nepvoorwerpen die de
afweer moesten verzadigen en dus ontoereikend
maken. Het is in hoofdzaak speeltuig geweest
van republikeinse presidenten, hoewel Bush senior
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
aanmerkelijk terughoudender was dan Reagan en
de democratische presidenten moesten er niet veel
van hebben. Clinton werd door een meerderheid van
het Congress gedwongen een aantal bescheiden
plannen te ontwerpen. En onder Bush junior werden
de plannen weer ruimschoots opgepakt, zij het
bescheidener dan in de jaren tachtig. Obama
zet de democratische lijn dus nu voort door de
afgelasting van de plannen in Polen en Tsjechië.
Achtergrond
Het is goed te beseffen dat verweer tegen
defensie tegen raketten slechts aan de orde is bij
lange afstandssystemen die de wederzijdse
kwetsbaarheid aantast. In de militaire wereld
zijn talloze afweersystemen (denk aan de al
tientallen jaren bestaande luchtafweer tegen
vliegtuigen in de Tweede Wereldoorlog) gericht
tegen vliegtuigen en raketten, en voor de
korte en middellange afstand wordt daar nooit
bezwaar tegen gemaakt. Ze worden immers
door alle partijen gebruikt. Er is geen duidelijke
technische limiet van wat wel toelaatbaar is en
wat niet. Wel wordt het voor de lange afstand
veel moeilijker systemen te ontwerpen die ook
echt voldoen. Enige jaren geleden werden door
de Amerikanen successen gemeld, waarbij de
positie van de af te schieten satelliet of raket
nauwkeurig bekend was bij het aanvallende
systeem. Dat is uiteraard geen reële, vijandelijke
situatie. Maar, je kan vorderingen op dit gebied
uiteraard niet uitsluiten. Het vraagt uiteindelijk
om morele en politieke beslissingen over wat
je wel of niet nastreeft. Een volgende dimensie
in de oorlogvoering, de ruimte, of zie je daar
nadrukkelijk van af.
Bart van der Sijde. De schrijver is oud-hoofddocent
Natuurkunde en Samenleving aan de technische
Universiteit Eindhoven.
Jaargang 18, nr 50, september 2009
7

8
NUCLEAIRE WAPENS
NOODZAAK OF SCHRIKBEELD ?
Inleiding van de discussievoorzitter
In dit lunchdebat zijn we bijeen om te discussiëren
over het IKV/Pax Christi kernwapenrapport dat half
februari 2009 is uitgekomen. Waarom dit rapport juist
nu, in 2009, en waarom dit kernwapendebat hier,
vandaag? Is het meer dan nostalgie, herinneringen
aan hoe het 25 jaar geleden toeging en wat er toen
op spel stond? Een verlate poging om Nederland
alsnog kernwapenvrij te krijgen?
En, hebben we onze handen niet al vol aan
de kredietcrisis en de daaruit voortvloeiende
economische crisis, de milieu- en
energieproblematiek? Is het kernwapenprobleem
wel urgent genoeg om aan de orde te stellen?
Maar misschien dat de –opnieuw maar halfgelukte-
kernproef van Noord-Korea van 25 mei jongstleden
ons er aan herinnert dat er op zijn minst onopgeloste
problemen zijn.
De omvang van de bewapening
Als startpunt van deze voorbeschouwing wil ik eraan
herinneren–een beetje demagogisch misschien,
en eigenlijk houd ik daar niet zo van- dat we in
deze wereld nog altijd in het bezit zijn van zo’n
25.000 kernwapens die goed zijn –bij eventueel
gebruik- voor zo’n 400.000 tot 500.000 verwoeste
Hiroshima’s. Waar vind je ze, denk je dan, zoveel
Hiroshima’s? Maar dat is dus de hoofdlijn van
de veiligheid –security- op wereldniveau. Elkaar
op afstand houden door dreiging met totale
vernietiging, afschrikking -deterence- geheten.
Als blijvend toekomstperspectief moreel volstrekt
onaanvaardbaar, vindt IKV/Pax, naar mijn mening
terecht. Het enge is dat het kernwapenprobleem
er nu één is van de tweede orde –hoewel ze dat
in Israël tav Iran niet zo vinden- maar eventueel,
ineens, kan uitgroeien tot het wereldprobleem,
waarbij de economische crisis en de andere crises
in het niet vallen. Kortom, het gevaar dat een te
geringe inspanning nu om het probleem op te
lossen ons ooit opbreekt.
Waarom nu het IKV/Pax rapport?
Terug naar de vraag waarom nu. Het rapport van
IKV/Pax komt niet uit de lucht vallen. Na jaren van
kommer en kwel op nucleair ontwapeningsgebied,
zeker tijdens de acht jaar Bush, maar eigenlijk al
langer, zijn er nieuwe kansen en mogelijkheden:
1. In januari 2007 (met een herhaling een jaar
later) komen de vier Amerikaanse oud-politici en
zwaargewichten Kissinger, Shultz, Perry en Nunn met
LUNCHDEBAT OP 2 JUNI 2009 OP DE `TU/E
een artikel in de Wall Street Journal waarin ze zich
verrassend uitspreken voor een kernwapenvrije
wereld met voor de VS een leidende rol daarin.
Zij leggen veel nadruk op de veranderingen sinds
de Koude Oorlog, met name op het gevaar van
kernwapens in handen van terroristen.
2. President Barack Obama spreekt zich in zijn
verkiezingsprogramma al uit voor de aanpak van
het kernwapenprobleem en geeft hierdoor steun
aan de artikelen van de Vier. Op 5 april 2009
herhaalt hij in zijn beroemde rede in Praag dat
hij gaat voor een kernwapenvrije wereld, en is
daarmee de belangrijkste bondgenoot die men zich
kan wensen.
3. Maar ook minister Maxime Verhagen zet in een
rede van 27 maart 2008 voor de NAVO de deur op
een kier voor nucleaire ontwapening.
4. Te midden van deze hoopvolle tekenen komt
IKV/Pax met haar rapport en een appel van elf
punten en een programma van zeven punten,
overgenomen van het Middle Powers Initiative. Het
legt de lat meteen zeer hoog door te mikken op een
kernwapenvrije wereld in 2020.
5. Maar nauwelijks is dit alles gebeurd, of Noord-
Korea komt met zijn kernproef en zet de relatie met
de overige vijf landen uit het zeslanden overleg
op scherp. En dan hebben we altijd nog de
moeilijkheden met Iran.
De moeilijke weg
De weg naar ontwapening zal moeilijk en
misschien, vrijwel zeker, lang zijn: In een artikel in
het Reformatorisch Dagblad naar aanleiding van
de Praagse rede heb ik er een aantal opgesomd:
1. Kan Obama zijn eigen administratie overtuigen
van de noodzaak van 90% ontwapening, waar
Clinton faalde en Bush junior weigerde? 2. Kan
hij Rusland overhalen hetzelfde te doen en zo
de eerste noodzakelijke stap, het elimineren van
de onacceptabele overbewapening van beide
landen, voltooien? 3. En zien zij en de overige
kernwapenstaten glashelder het onlosmakelijk
verband tussen ontwapening en non-proliferatie?
4. En hoe worden het Verenigd Koninkrijk, China
en Frankrijk, en India en Pakistan, en Israël, en
Noord-Korea en Iran overtuigd? Vooral bij Pakistan
ligt het grote belang om het gevaar van nucleair
terrorisme tegen te gaan. 5. En is Nederland bereid
in de voorhoede te lopen en aan te dringen op
verwijdering van de kernwapens in Volkel?
Bij al onze argumenten dient één zaak centraal
te staan: Wordt uiteindelijk, in de komende tien
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

HET KERNWAPENRAPPORT
VAN IKV/PAX CHRISTI
jaar, en te beginnen bij de Review Conferentie in
2010 aan het Non- proliferatieVerdrag, inclusief het
ontwapeningsartikel VI, recht gedaan of verwordt
het tot een wassen neus en wordt het de facto
afgeschaft? Tegen de sprekers zeg ik: Weeg je
argumenten, voor of tegen, tegen dit criterium. Er
zullen –hier en daarbuiten- voor- en tegenstanders
zijn van een totale aanpak. Het Vredescentrum
heeft oud- generaal majoor Adriaan van Vuren
speciaal aangetrokken om kritiek te leveren op
Obama en IKV/Pax en Ko Colijn om het voorstel tot
ontwapening kritisch te begeleiden, zoals hij dat ook
als adviseur van het Rapport heeft gedaan. En aan
Sanne Bruijne is als eerste de rol toebedeeld om het
rapport te verdedigen. Ze is campagneleider, maar
zelf geen medeschrijver van het rapport geweest.
Bart van der Sijde. De inleider is oud-hoofddocent
Natuurkunde en Samenleving aan de TU/e.
Demonstratie in Belgie
Franse atoomraket
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Crises en de crisis: verdere verspreiding van
kernwapens
De kredietcrisis, de klimaatcrisis, de energiecrisis, de
voedselcrisis: de wereld lijkt te worden overspoeld
met crises die landsgrenzen overschrijden, het leven
van miljoenen mensen beïnvloeden en die alleen
opgelost worden als regeringsleiders de handen
ineen slaan. Vandaag bespreken we nog zo’n crisis.
Gevaarlijker dan alle eerder genoemde crises bij
elkaar. Met ons rapport vestigt IKV Pax Christi de
aandacht op dit probleem, deze crisis. Aandacht
voor de duizenden kernwapens die nog altijd op
scherp staan en een bedreiging vormen voor het
leven op aarde. Kernwapens eens geproduceerd
met het idee dat we erdoor onze veiligheid zouden
waarborgen. Kernwapens die echter tot op de dag
van vandaag de veiligheid van alle mensen, al het
leven ter wereld bedreigen. Sterker nog: die dat in
toenemende mate doen.
Er is een zeer reëel gevaar voor de verspreiding
van kernwapens over meer en meer landen.
Waar aanvankelijk slechts vijf landen - de VS,
Rusland, China, Engeland en Frankrijk- kernwapens
bezaten, hebben nu ook Israël, India, en Pakistan
de beschikking erover. De recente nucleaire test
van Noord-Korea en de nucleaire ambities van Iran
maken verder duidelijk dat meer landen geloven
dat kernwapens ook een waarborg zouden kunnen
zijn voor hun nationale, politieke, militaire en
economische belangen.
Naast het gevaar dat steeds meer landen
kernwapens bezitten, is ook het risico groter
geworden dat het beheer van bestaande
kernwapenarsenalen tekortschiet. In tijden van
(politieke) instabiliteit kan dan nucleair materiaal
en nucleaire kennis in handen komen van radicale
groeperingen – met alle gevaren van dien. Ik merk
hierbij op dat niet alleen in tijden van instabiliteit er
een gevaar dreigt dat nucleaire kennis ontvreemd
wordt. Immers de kennis voor de verrijking van
uranium om kernwapens te maken is in de jaren
zeventig ontvreemd vanuit URENCO in Almelo...
een ontvreemding die resulteerde in de Pakistaanse
atoombom.
De oproep van de Bende van Vier
overgenomen door Obama en Poetin
Terwijl grootschalige proliferatie door het Non -
Proliferatie Verdrag (NPV) bijna is voorkomen, is de
implementatie ervan zodanig gestagneerd dat het
Verdrag haar betekenis lijkt te verliezen. Het falen
van de internationale gemeenschap om te voldoen
aan de in het NPV afgesproken verplichtingen
steekt schrik af tegen de urgentie om te komen tot
een verzwaring van het non-proliferatie regime.
Jaargang 18, nr 50, september 2009
9

20
IKV Pax Christi ervaart het blijven vertrouwen
van kernwapenstaten op dreiging met nucleaire
vernietiging van het menselijk leven op grote schaal
als moreel onaanvaardbaar. Een kernwapenvrije
wereld ligt immers niet buiten de politieke
mogelijkheden. Het is een kwestie van politieke wil.
En er zijn nieuwe kansen.
Op zich is het bemoedigend dat sinds het einde
van de Koude Oorlog veel kernwapens uit de
toen nog veel grotere arsenalen zijn ontmanteld.
Het is hoopgevend dat de Verenigde Staten en
Rusland samenwerken aan verdere reducties.
En het is belangrijk dat zij de afgelopen jaren
geen kernwapens meer hebben getest. Mede
gemotiveerd door proliferatierisico’s, riepen de
voormalige Amerikaanse ministers Kissinger, Shultz
en Perry en de senator Nunn (later de bende van
Vier genoemd, redactie) de VS op tot een nieuw
beleid dat erop gericht zou moeten zijn dat de
wereld binnen afzienbare tijd zou worden bevrijd
van alle kernwapens. Als staatslieden uit zowel
het Democratische als Republikeinse kamp vond
hun oproep steun van zeker tweederde van alle
voormalige Amerikaanse ministers van Defensie en
Buitenlandse Zaken en bij adviseurs voor nationale
veiligheid. In het buitenland was Mikhail Gorbachov
de eerste die reageerde en ook opriep voor een
hernieuwde politieke wil. Voormalig minister van
Buitenlandse Zaken, Margaret Becket uit het
Vereningd Koninkrijk volgde, met in haar kielzog
voormalig secretaris-generaal van de NAVO
Robertson, niet veel later gevolgd door de minister
van Buitenlandse Zaken Miliband. Ook in Duitsland
werden verklaringen afgelegd en in Nederland sloot
minister van Buitenlandse Zaken, Maxime Verhagen
in maart 2008 zich bij de oproep aan.
Ook President Obama heeft aangegeven
nucleaire ontwapening hoog op de agenda te
gaan zetten. In Praag liet hij in april 2009 weten
dat de VS concrete stappen zal zetten om tot een
kernwapenvrije wereld te komen. Obama noemde
kernwapens de gevaarlijkste erfenis van de Koude
Oorlog. Volgens hem hebben de VS, als enige land
dat ooit kernwapens heeft gebruikt, een morele
verantwoordelijkheid om in actie te komen. Obama
zei te beseffen dat een wereld zonder kernwapens
niet snel te realiseren zal zijn.
Premier Poetin verklaarde begin juni 2009 echter nog
dat Rusland bereid is alle kernwapens op te geven
als de VS en de andere kernmachten dit ook doen.
Poetin deed zijn voorstel tijdens een bezoek van de
Duitse minister van Buitenlandse Zaken Steinmeier.
Deze had eerder gepleit voor het afschaffen van
alle kernwapens, in plaats van hun aantal enkel te
beperken. Wij scharen ons achter al deze oproepen
tot nucleaire ontwapening.
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Jaargang 18, nr 50, september 2009
2
Een stappenplan
Voor het op gang brengen van nucleaire
ontwapening is een realistische strategie
noodzakelijk. Een strategie die daadwerkelijk
kan bijdragen aan een zowel politiek als militair
aanvaardbare en haalbare koerswijziging zodat
het niet enkel bij woorden alleen zal blijven. In
ons rapport presenteren wij een aantal haalbare
stappen die genomen kunnen worden in de periode
die voor ons ligt. Ik ga op enkele van deze stappen
nader in:
De ste stap: Terugtrekking van Amerikaanse
tactische kernwapens uit NAVO Lidstaten
Binnen Europa zijn zoals bekend mag worden
verondersteld Amerikaanse kernwapens geplaatst
op verschillende luchtmachtbases, waaronder
zo’n tien tot twintig stuks op Volkel in Nederland. De
Nederlandse kernwapentaak valt onder de NAVO.
De doctrine van de NAVO, of beter gezegd het
in 1999 geformuleerde Strategisch Concept, gaat
ervan uit dat kernwapens een essentiële politieke en
militaire link vormen tussen de Noord -Amerikaanse
en Europese NAVO lidstaten.
De op de luchtmachtbases gestationeerde
kernwapens worden aangeduid als tactische
kernwapens, wat zoveel zeggen wil dat ze niet
zozeer ter afschrikking dienen maar direct kunnen
worden ingezet als vrije val bommen op het
slagveld. De stationering van deze kernwapens en
het aanvaarden van specifieke nucleaire taken
door NAVO lidstaten komt nog voort uit het tijdperk
van de Koude Oorlog. Toen werd voorzien dat er
zo’n feitelijk slagveld in of rond Europa zou kunnen
ontstaan.
Het is ons volledig onduidelijk tegen wie de
Amerikaanse tactische kernbommen uit Volkel
vandaag de dag bedoeld zijn: hun stationering
houdt immers mogelijke inzet in binnen de
actieradius van de F-16’s die ze moeten vervoeren,
grofweg de afstand Amsterdam -Marseille. Kortom
een stationering die niet meer van deze tijd is, en
een directe bedreiging voor de veiligheid van
Europese burgers vormt.
Het NAVO Strategisch Concept wordt gelukkig
eind 2010 herzien. Met de benoeming van een
proponent voor nucleaire ontwapening, Ivo
Daalder, als ambassadeur van de VS bij NAVO,
lijkt het moment daar voor de NAVO om ruimte
te bieden voor een volledige terugtrekking van
Amerikaanse tactische kernwapens uit NAVO
lidstaten.
IKV Pax Christi pleit dan ook voor de directe
beëindiging van de kernwapentaak van de
Nederlandse luchtmacht en voor het beëindigen
van de politieke en militaire rol van kernwapens in

22
het veiligheidsbeleid van de NAVO.
De 2de stap: Kernwapens niet meer op
scherp te zetten, en ze gescheiden van hun
overbrengingsmiddelen opslaan.
In de Verenigde Staten zijn naar schatting 1.600
kernkoppen gereed om binnen enkele minuten te
worden gelanceerd. In Rusland zijn dat er ongeveer
1.000. Het is onacceptabel dat deze nucleaire
wapens op scherp, op zogeheten ‘hair trigger alert’
blijven staan.
Er dienen daarom maatregelen te worden
genomen, zoals het verwijderen van de kernkoppen
van raketten, het niet op vliegvelden opslaan
van nucleaire bommen en kruisraketten, het in
havens houden van nucleaire onderzeeboten en
het – bij het uitvaren van deze schepen – instellen
van minstens één dag omvattende ‘alerts’. Zulke
maatregelen verkleinen dan de kans op fouten en
op risico’s die kunnen optreden bij een staatsgreep
of bij een aanval op nucleaire faciliteiten.
Een in oktober 2007 ingediende VN -resolutie pleit
voor praktische stappen die leiden tot het opheffen
van de ‘hair trigger alert’-toestand van kernwapens.
De resolutie kreeg de steun van 139 staten, met
Frankrijk, de VS en het VK als enige tegenstemmers.
De meeste NAVO-landen onthielden zich van
stemming, met uitzondering van Duitsland en
Italië (waar Amerikaanse nucleaire wapens zijn
gestationeerd) en IJsland, Noorwegen, Portugal
en Spanje. Teleurstellend genoeg behoorde ook
Nederland tot de NAVO-landen die zich van
stemming onthielden.
Stap 3. Het starten van onderhandelingen over een
verdrag inzake een verbod op de productie van
splijtstoffen voor explosiedoeleinden.
De noodzaak van een verdrag dat de productie
van splijtstoffen voor explosiedoeleinden verbiedt,
staat buiten kijf. Zo’n ‘Cut-Off’-verdrag kan alleen
tot stand komen zodra de sleutelspelers tot de
conclusie komen dat een dergelijk akkoord
hun nationale veiligheidsbelangen dient. Het
openhouden van mogelijkheden om splijtstof
voor het eigen land te produceren, zorgt er
onherroepelijk voor dat ook andere landen deze
mogelijkheid willen open houden. Realisatie van
een Cutt Off verdrag eist dus leiderschap van de
kernwapenstaten. Zonder hun leiderschap zullen
India, Pakistan en Israël niet
bereid zijn tot onderhandelingen over hun productie
van splijtstoffen.
Stap 4. Het implementeren van het Comprehensive
Test Ban Treaty (CTBT of Teststopverdrag).
De recentelijk door Noord-Korea uitgevoerde
nucleaire test onderstreept het belang van een
alomvattend verbod op het testen van nucleaire
wapens. In totaal hebben 135 staten het CTBT
van 1996 geratificeerd. Het Teststopverdrag krijgt
echter pas rechtskracht zodra alle van 44 specifiek
in het akkoord genoemde landen (met nucleaire
installaties, redactie) dat hebben gedaan.
En zover is het nog niet. Van de kernwapenstaten
hebben de Verenigde Staten, China en Israël
het Verdrag getekend, maar niet geratificeerd.
India en Pakistan hebben noch getekend noch
geratificeerd. Tijdens de stemming in de VN in
2007 over een resolutie ter ondersteuning van het
CTBT, was Noord-Korea diplomatiek afwezig. De VS
stemden toentertijd verder als enige tegen.
In de VS is ratificatie afhankelijk van de Senaat
waar de Democraten nog net geen meerderheid
hebben. Ratificatie lijkt in de VS afhankelijk van
Obama’s mogelijkheden om zowel Republikeinen
als Democraten mee te krijgen. Het belang van
het initiatief van de Bende van Vier wordt hierdoor
onderstreept. Om het CTBT geïmplementeerd te
krijgen is er een grote noodzaak voor de VS en de
EU om leiderschap te tonen en bij andere staten op
ondertekening en ratificatie aan te dringen.
Met het rapport “Een Kernwapenvrije Wereld”
hebben wij deze en een aantal andere punten op
een rij gezet, en zijn ons bewust dat we ambitieuze
doelen hebben gesteld. Wij geloven dat een
kernwapenvrije wereld niet alleen een morele
verplichting maar ook een politieke noodzaak is.
De volledige lijst van punten kunt u vinden in ons
appel voor een kernwapenvrije wereld op onze
website: www.nonukes.nl . Daar kunt ook het appel
lezen of overnemen en het ondertekenen.
Sanne Bruijne. Bovenstaand artikel is de inhoud van
de voordracht die zij op 12 juni 2009 namens IKV Pax
Christi hield op het lunchdebat van het Vredescentrum
Eindhoven over de kernbewapening.
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

EEN KERNWAPENVRIJE WERELD
Global Zero
Dames en heren, er is nog een lange weg te gaan
naar dat doel, er zijn veel kansen gemist in de
afgelopen jaren, maar de strohalm die er zelfs een
paar jaar geleden niet eens meer leek te zijn, laat
zich misschien toch weer grijpen.
Global Zero is het initiatief dat honderd beroemde
mensen op 8 december 2008 bij elkaar bracht en
de wereldleiders oproept om via een gefaseerd en
gecontroleerd plan ernst te maken met de oude
leus - maar ook verplichting uit het NPV!- om de
kernwapens uit de wereld te helpen. Het zijn niet
de minste namen die we onder de lijst van honderd
vinden: Jimmy Carter; Lawrence Eagleburger; Frank
Carlucci; Mikhail Gorbachev; Malcolm Rifkind,
Richard Burt, Strobe Talbott. Eén naam uit Nederland
helaas (alleen) nog maar: Mabel van Oranje.
Het IKV –Pax Christi rapport
Ik denk dat we er meer van gaan horen. Het rapport
van IKV -Pax Christi, “Een Kernwapenvrije Wereld”,
zal daar aan bijdragen en past uitstekend in de
kaders van Global Zero. Ik kan daarvan getuigen
want ik heb de werkgroep die het rapport “Een
Kernwapenvrije Wereld” heeft opgesteld als luis in
de pels, adviseur staat er voorin het rapport, mogen
volgen en bijstaan en haar niet op dromerijen
kunnen betrappen.
Maar laten we vooral realistisch blijven, het
uitgangspunt van vandaag is natuurlijk nog steeds
niet best, en een strohalm is nog lang geen
reddingsboei.
De beroemde doomsday -klok van de Bulletin
of Atomic Scientists staat nog steeds op vijf voor
twaalf. Hoewel het aantal atoomwapens in
de wereld sinds het eind van de Koude Oorlog
spectaculair is afgenomen van 70.000 wereldwijd
naar 24.000 nu, is dat nog altijd een ontzagwekkend
vernietigende voorraad. Volgens the BAS kun je
daarmee 4,5 dag lang elke seconde een Hiroshima
-bom tot ontploffing brengen, een vermogen dat
krankzinniger is dan wij kunnen bevatten.
Ruwweg 95% van dat vermogen is in handen van
de twee grootmachten, de VS en Rusland, landen
die alleen al daarom gemakkelijk zonder enig
gevolg voor hun militaire dominantie het goede
voorbeeld kunnen geven en hun voorraden tot
een tiende van wat ze nu bezitten zouden kunnen
wegsnijden.
Laten we daarom, na acht zwarte jaren waarin we
het Non Proliferatieregime hebben zien afkalven tot
bedenkelijke zwakte, enige hoop putten uit geluiden
die tegenwoordig uit Washington komen. Maar we
komen dus van ver.
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Het recente verleden
In de afgelopen tien jaar hebben we buiten het
speelveld van het Non Proliferatieverdrag de
opkomst van twee -drie kernwapenstaten gezien
en de nauwelijks betwiste zekerheid dat naast India,
Pakistan en Noord-Korea ook Israël die status bezit.
We wachten op de inwerkingtreding van
het Kernstopverdrag en het begin van
onderhandelingen over een stop op de productie
van splijtstoffen.
In de sfeer van wapenbeheersing is de afgelopen
tien jaar vrijwel niets gebeurd waar je gelukkig
van wordt. Was er maar helemaal niets gebeurd,
zou je soms denken, dan was de merkwaardige
paradox dat de Koude Oorlog zijns ondanks soms
tot aansprekende verdragen leidde in elk geval nog
behouden gebleven. Nu zien we zelfs een zekere
regressie. Bush was niet geïnteresseerd in de traditie
van verifieerbare strategische wapenreducties. Hij
zegde het ABM -verdrag op, om de belemmering
voor een raketschild weg te nemen. Poetin dreigde
met opzegging van het INF -verdrag, dat het
verbod op middellangeafstandsraketten (zeg
maar de Europese dimensie) in 1987 regelde.
De positie van het IAEA is , door het eenzijdige
wantrouwen dat de VS in die organisatie etaleerde
in de kwestie of Saddam Hoessein nu wel of geen
atoomprogramma had, een tijd beschadigd
geweest. De speciale behandeling die India heeft
gekregen van de VS door het afgelopen najaar van
kracht geworden akkoord roept ernstige vragen op
terzake van het gelijke –monniken –gelijke -kappen
beginsel in het internationale recht. Zo zou het NPV
zo maar een gelegenheidsverdrag kunnen worden
waaruit iedereen zijn eigen menu kan samenstellen.
Op doctrinair gebied hebben we gezien hoe de VS,
Frankrijk en Rusland hun nucleaire strategie hebben
bijgesteld in de richting van eventueel first use inzet
van kernwapens.
Het Internationaal Atoomagentschap, althans
de directeur El Baradei, meldde ons twee weken
geleden nog dat de bedenkelijke mijlpaal van
1.500 incidenten – denk aan diefstal van radioactief
materiaal- is gepasseerd. De wereld vraagt, in
een tijd van terrorisme en vervanging van het
geweldsmonopolie van staten, om beveiliging
van deze voorraden want anders komen ze in
verkeerde handen. Eerder klaagde El Baradei
al dat het budget van zijn Atoomagentschap,
waarmee zijn inspecteurs landen die lid zijn van het
NPV controleren op de vreedzame toepassing van
kernenergie, kleiner is dan de zak geld die de Rus
Abramovitsch jaarlijks aan nieuwe spelers voor zijn
club Chelsea heeft te besteden.
Wat een merkwaardig woord trouwens, die term
‘vreedzaam’. De pakweg 10.000 atoomwapens
Jaargang 18, nr 50, september 2009
23

24
die de NAVO-landen bezitten zijn volgens het
Strategisch Concept van de NAVO allemaal
‘vreedzaam’: de ultieme garantie ‘to preserve
peace and prevent coercion, the supreme
guarantee of our security’.
Realisme en voorspelling
Ik wil niet verhelen realist genoeg te zijn om toe
te geven dat ik persoonlijk alleen in een ‘global
zero’ op termijn geloof, en niet voor vandaag of
morgen. Maar ik erken dat je meer mag vragen dan
haalbaar is, de geschiedenis laat soms verrassende
successen toe.
Eerst een paar strohalmen van optimisme:
De nieuwe regering -Obama heeft de eliminatie
van kernwapens een centraal element van
haar nucleaire beleid genoemd en dat alleen
al schept verplichtingen. Laat ik me bezondigen
aan een oude fout, namelijk voorspellen: met
de democratische meerderheid in het Congress
lijkt me de ratificatie van het Kernstopverdrag
nu binnen bereik. Ik zou verder verwachten dat
de Amerikaanse regering nu bereid is om over
een ‘Cut Off’ verdrag te gaan onderhandelen.
Ik zou niet verbaasd zijn als de regering, eigenlijk
heeft Hillary Clinton het al gezegd, het START -
proces van verdere verifieerbare reducties van
strategische raketten, weer ter hand neemt voor
het laatste verifieerbare verdrag op 31 december
dit jaar afloopt. En ik zou ook niet verbaasd zijn als
de regering -Obama samen met de Russen naar
een oplossing gaat zoeken voor het omstreden
raketschild en voor een mondialisering, niet
afschaffing dus, van het INF -verdrag. Gevaarlijke
voorspellingen, maar vooruit. Grotere moeilijkheden
voorzie ik helaas bij de redding van het Non
Proliferatieverdrag. Je zult Obama zijn, opgescheept
zitten met de erfenis van het verdrag met India
dat aan dat land een bonus geeft om géén lid
te worden, en tegelijkertijd straks met voorstellen
komen om landen die nu wel lid zijn en er uit willen
stappen (denk aan Noord-Korea of wie weet Iran)
een hoge prijs te laten betalen. Ik ben werkelijk
zeer nieuwsgierig naar de creativiteit van de
nieuwe president in dit opzicht - wanneer in 2010
het Verdrag opnieuw tegen het licht zal worden
gehouden en het drama van de mislukte Review -
conferentie in 2005 moet worden voorkomen.
Het rapport
In het vandaag gepresenteerde rapport van het
IKV -PC worden, welbeschouwd, een vijftal harde
ijkpunten genoemd en die maken het rapport
‘moedig’. Moediger althans dan de Global Zero,
die zich niet aan jaartallen waagVan de NAVO
wordt gevraagd dat zij zich dit jaar uitspreekt voor
het beëindigen van de politieke en militaire rol
van de kernwapens in haar veiligheidsbeleid. Als
buitenstaander veronderstel ik dat dit iets te veel
gevergd zal zijn van de organisatie maar hoop ik
dat die rol daadwerkelijk gereduceerd kan worden.
- In 20 0 moet volgens het rapport het
Kernstopverdrag van kracht zijn. Ik moet zeggen:
het zou zomaar kunnen dat Obama, en vervolgens
China, het Verdrag onderschrijven en dan zou ik
al tevreden zijn. Maar dan hebben we Iran, Israël,
Noord-Korea, India en Pakistan nog, landen die
vooral regionale bedoelingen met hun kernwapens
hebben en verwikkeld zijn in lastige conflicten die
ik in 2010 graag, maar helaas nog niet afdoende
opgelost zie.
- In 20 0 moet volgens het rapport ook
overeenstemming worden bevorderd over
een verbodsverdrag op de productie van
splijtstoffen: ik zou zeggen dat dit, zo geformuleerd
(‘overeenstemming bevorderd’) wel kan.
- In 20 5 moet er sprake zijn van een kernwapenvrij
Europa (ik neem aan de EU) en Nederland moet
‘nu’ de kernwapentaak van de luchtmacht meteen
beëindigen. Laat ik eerlijk zeggen, gooit u niet met
schoenen naar me, dat deze doelstelling hoog
gegrepen is. Nederland? Ik vind het best, ik heb al
eens frivool voorgesteld om onze Volkeltaak, de
Amerikaanse leasetaak dus, aan Israël over te doen,
in ruil voor Israëlische toetreding tot het NPV en als
wegbereider voor een kernwapenvrije zone in het
Midden Oosten, maar ik denk niet dat Frankrijk en
het Verenigd Koninkrijk in 2015 al zover zijn.
- In 2020 moet de gehele wereld kernwapenvrij
zijn. En nu weet ik dat u denkt dat ik dit helemaal
onrealistisch vind, maar dit is juist de meest
realistische van alle doelstellingen. Nu ja, het
gaat me niet om 2020, maar om het principe. Het
verdwijnpunt op de horizon is de stip die voor allen
geldt, wat 2012 voor alle chemische wapens is
voor alle landen, zou 20xy voor alle kernwapens
voor alle landen moeten zijn. Wat niet lukte met
deelonderhandelingen op het gebied van INF,
lukte in 1987 ineens wel met de nuloplossing
voor alle landen die op dat moment over die
categorie wapens beschikten. Het zijn denk ik de
gemakkelijkste onderhandelingen, de gemakkelijkst
controleerbare, de gemakkelijkst te rechtvaardigen
en in termen van veiligheidsconsequenties de
gemakkelijkst te voorziene, op te vangen, soort
verdragen. Als luis in de pels zeg ik: zet u daar maar
op in, de geschiedenis is u misschien welgezinder
dan u denkt.
Ko Colijn. Bijzonder hoogleraar Erasmus Universiteit
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

Relatief veilig met kernwapens
Pleidooi voor wereld zonder kernwapens mist realiteitszin
door generaal majoor bd. A.J. van Vuren
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Het is makkelijk om je te laten meeslepen met de gedurfde en verfrissende
ideeën van de Amerikaanse president Barack Obama. Door
zijn recente betoog in Praag bijvoorbeeld, waarin hij pleitte voor
een kernwapenvrije wereld. Wie kan daar tegen zijn? De vraag is
echter hoe groot het werkelijkheidsgehalte van dit streven is.
Obama relativeerde zijn voorstel zelf al door te zeggen dat hij de afschaffing van alle kernwapens
misschien niet meer zal beleven. En hij is pas 47! Maar zou zijn voorstel op lange
termijn dan wel haalbaar zijn? Ooit was de fabricage van kernwapens absolute toptechnologie,
maar zoals dat met vrijwel alle technologie gaat, leren anderen na verloop van tijd
het kunstje ook. En dat is nu juist het probleem: je kunt kernwapens wel afschaffen, maar de
kennis om die wapens te vervaardigen blijft bestaan. Dus kan ook na nucleaire ontwapening
een land of zelfs een terreurorganisatie kernwapens gaan maken.
Obama zegt dat landen die dan toch weer kernwapens willen gaan maken, daarvan met
straffen moeten worden weerhouden. Dat lukt natuurlijk evenmin als in het verleden, toen
men Israël, India en Pakistan niet van kernwapens wist af te houden. En tegenwoordig weet
de ’internationale gemeenschap’ ook al geen definitief eind te maken aan het nucleaire
wapenprogramma van Noord-Korea en het – veronderstelde – kernwapenproject van Iran.
Niet alles aan kernwapens is trouwens slecht. Geen enkel land dat kernwapens bezit, is met
kernwapens aangevallen. De Koude Oorlog werd nooit een hete oorlog, juist omdat men
elkaars kernwapens vreesde. Wanneer je kernwapens hebt, ben je dus betrekkelijk veilig.
Daarnaast kun je wanneer je kernwapens hebt minder conventionele strijdkrachten aanhouden.
Een klein land als Israël kan geen conventionele strijdmacht in stand houden die
opgewassen is tegen de conventionele overmacht die de Arabieren in potentie kunnen realiseren.
Kernwapens zijn dus relatief goedkoop én compenseren het verschil in bevolkingsgrootte.
Rusland is een ander voorbeeld. Dat land telt 142 miljoen inwoners en dat aantal daalt gestaag.
In Siberië, dat rijk is aan grondstoffen, is de bevolkingsdichtheid bijzonder laag. Dat deel
van Rusland grenst over 6000 kilometer aan het naar grondstoffen dorstende China met 1,3
miljard inwoners. De Russen kunnen een eventuele Chinese dreiging niet met conventionele
strijdkrachten het hoofd bieden, maar wel met kernwapens.
Obama wil de Amerikaanse kernwapens niet ineens afschaffen, maar reduceren in het
tempo waarin andere kernmachten afbouwen. Er zijn thans circa 25.000 kernwapens in de
wereld waarvan de Amerikanen en de Russen samen ongeveer 90 procent bezitten. Het is te
hopen dat Obama met de Russen nieuwe verdragen sluit over evenwichtige vermindering
van hun kernwapens. In dat geval kunnen die twee landen met meer recht van spreken bij
andere kernwapenmogendheden aandringen op vermindering van hun nucleaire arsenaal.
Zij kunnen dan ook met groter moreel gezag aan landen die kernwapens ontwikkelen de eis
stellen daarmee te stoppen. Algehele afschaffing van kernwapens is echter een illusie, omdat
de kennis om ze te maken nu eenmaal bestaat. Bovendien bieden kernwapens door hun
afschrikkende werking veiligheid tegen zowel nucleaire als conventionele aanvallen. Dat is
geen leuke boodschap, maar wel een reële.
Dit artikel is overgenomen uit het Eindhovens Dagblad van 11 april 2009
Jaargang 18, nr 50, september 2009
25

26
SAMENVATTING
van de paneldiscussie tijdens het kernwapendebat op 2 juni 2009
Ko Colijn: Het aantal kernwapens in de wereld is nog
steeds beangstigend groot, maar een kernwapenvrije
wereld in 2020 is ‘realistisch’. Aldus betoogde onlangs
prof.dr. Ko Colijn, defensie -deskundige bij het Instituut
Clingendael. Hij sprak op de kernwapendiscussie,
georganiseerd door de Stichting Vredescentrum
Eindhoven. Volgens hem ligt zo’n toekomst in het
verschiet en moeten we deze kans benutten.
Onlangs verscheen van Ikv-PaxChristi een
rapport getiteld ‘Een kernwapenvrije wereld.
Nieuwe kansen voor nucleaire ontwapening’.
Hierin is een sterk pleidooi te vinden voor het
afschaffen van kernwapens. ‘Een appèl voor
een kernwapenvrije wereld’,wordt het genoemd.
Sanne Brijne, Campagneleider voor Ikv –PaxChristi:
Sanne Bruijne schetste de situatie van dit moment.
Ze sprak over de verschillende ‘crises’ die er nu in
de wereld bestaan, zoals kredietcrisis, klimaatcrisis
en energiecrisis. Daar komt volgens haar die van de
kernwapens nog bij: ‘De duizenden die nog op scherp
staan’. ’Die crises kunnen alleen opgelost worden
als de regeringsleiders de handen ineen slaan.’ Ze
noemde de ontwikkelingen van de laatste jaren, zoals
de kernwapens die nu ook in Israël, Pakistan, Iran en
Noord-Korea zouden zijn. Daar hebben we vanuit het
Westen ook nog aan bijgedragen, zo betoogde ze,
namelijk door het leveren van kennis via bijv. Urenco.
Toch zijn er volgens haar ook weer bemoedigende
zaken: ‘De afgelopen jaren zijn er geen kernwapens
meer getest.’ (door de kernwapenstaten, noot
van de redactie). Ze noemde verder de positieve
opstelling van de nieuwe Amerikaanse president
Obama, die onlangs in Praag aankondigde
kernwapens weg te halen. De Nederlandse minister
Maxime Verhagen heeft zich met een verklaring
hierbij aangesloten, ‘Wij als Ikv-PaxChristi scharen
ons bij deze oproep’, zo besloot zij haar betoog.
Ko Colijn: Onderstreepte de nieuwe opstelling van de
USA nog eens: ‘Obama heeft nucleaire ontwapening
een centrale rol gegeven.’ En verder: ‘De doelstelling
van Ikv-PaxChristi ligt binnen handbereik.’ Hij wees er
op dat we nu het einddoel nog niet bereikt hebben.
Er zijn op dit moment nog heel veel kernwapens. ‘De
doomsday-klok staat nog steeds op vijf voor twaalf’,
zo betoogde hij. We moeten hierbij bedenken dat
95 procent van dat nucleair vermogen bij de twee
grootmachten staat. Washington en Moskou zijn de
plaatsen, waar dit geregeld wordt. ‘Terugbrengen
naar een tiende van hun vermogen’, zou al een
goede stap zijn. Weliswaar bestaat er op dit moment
het zogeheten ‘Non-Proliferatie-Verdrag’ (NPV),
bedoeld om de kernbewapening te remmen, maar
hierin worden kernwapens nog wel toegestaan aan
de grootmachten. ‘Je maakt een uitzondering’,
en dan wordt de naleving moeilijk. In 2010 zou er
volgens het Ikv -PaxChristi rapport, een Kernstop -
verdrag moeten komen. ‘Maar dat komt er niet’, zo
voorspelde Colijn. Ja, misschien als afspraak tussen
China, Amerika en Rusland. Landen als India en Israël
zijn er ook nog. In 2015 moet er volgens ditzelfde
rapport een kernwapenvrij Europa bestaan. Ook
dat ziet de defensie -deskundige niet zitten. Het
Verenigd Koninkrijk en Frankrijk zullen volgens hem
dwarsliggen. Een kernwapenvrije zone in het Midden
Oosten zou er dan ook moeten zijn. ‘In 2020 moet de
hele wereld kernwapenvrij zijn’ volgens het rapport.
‘Ik denk dat juist dit het meest realistisch is’, zo zei
prof. Colijn, tot verbazing van zijn gehoor. ’Misschien
twee jaar later of zo, maar tóch.’ Bij zo’n finaal doel
gaat het onderhandelen het gemakkelijkst, zo is zijn
argument. Kijk naar de chemische wapens: Beter
een totaal verbod dan een met uitzonderingen.
‘Zet daarop in ’, zo besloot hij krachtig zijn betoog.
Generaal-majoor bd. Adriaan van Vuren: Een ander
geluid kwam deze dag van generaal-majoor bd.
Adriaan van Vuren. Hij wees op de afschrikking die
van kernwapens is uitgegaan. ‘De Koude Oorlog
werd geen hete oorlog’, zo zei hij. De dreiging zou
daarvoor gezorgd hebben. ‘Kernwapens voorkómen
oorlog’, zo vatte hij het samen. “Alle kernwapens de
wereld uit”, noemde de oud-generaal nog ‘een
illusie’, al mag voor hem de omvang wel wat kleiner:
‘Het is goed om te streven naar vermindering van
het aantal kernwapens.’ De oud-generaal uitte
verder zijn zorgen over de ‘explosieve bevolkings
-toename’ die op veel plaatsen in de wereld
plaatsvindt. Dat zou tot meer spanningen kunnen
leiden en wellicht de roep om meer wapens. De
oud-generaal wees er op dat we misschien de
wapens kunnen verwijderen, maar dat de kennis
om ze te maken, niet zal verdwijnen. Een land als
Noord-Korea zou daar ook over kunnen beschikken.
Ko Colijn: Volgens prof. Colijn is het goed om te kijken
naar de geschiedenis. Als vergelijking noemde hij
de chemische wapens. Voor deze wapens is er al
een totaalverbod gekomen (in 1993), de zogeheten
CTBT (Comprehensive Test Ban Treaty), waarin het
gebruik en de productie van deze strijdgassen wordt
verboden. Berucht was dit wapen vooral geworden
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

in de Eerste Wereldoorlog. Duizenden sneuvelden
vaak een wrede dood, maar daarbij ook wel de
aanvallers zelf. Sommige wapens kunnen namelijk
ook heel bedreigend voor de bezitter ervan zijn. ‘De
wind kwam van de verkeerde kant’, zo gaf Colijn als
voorbeeld. Zulke wapens noemde hij ‘onbruikbaar’. Zo
zouden ook kernwapens zich tegen de bezitter ervan
kunnen keren. Te gevaarlijk om ze in bezit te hebben.
Nog een ander punt speelt hierbij, zo stelde prof. Piet
Schram van de TUE bij de discussie: "Kernwapens
zijn onrechtmatig". Dit volgens het internationaal
recht. De bereidheid om te komen tot een
totaalverbod voor kernwapens lijkt zich af te teken.
Hendrik Venema. De schrijver is lid van het bestuur van de
Stichting Vredescentrum Eindhoven.
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Jaargang 18, nr 50, september 2009
27

28
DE NEDERLANDSE KERNWAPENTAAK
Na lange tijd is er weer eens leven in de brouwerij
wat betreft de Nederlandse kernwapentaak in
NAVO verband. Het gaat om (oorspronkelijk) een
twintigtal bommen type B-61 die al sinds jaar en dag
op vliegbasis Volkel zijn gestationeerd, de enige taak
die overbleef na de radicale nucleaire reducties
van Bush senior in 1991. Sindsdien heeft het opheffen
van deze taak af en toe de politiek bewogen,
maar geen van de grote politieke partijen wilde
of durfde zijn nek daarvoor uit te steken. Tot begin
september 2009, toen het PvdA kamerlid Martijn
van Dam minister Maxime Verhagen vroeg bij de
Amerikanen aan te dringen op verwijdering (een
verzoek overigens in voorzichtige termen gesteld).
Het Eindhovens Dagblad heeft op vrijdag 11
september 2009 de kwestie uitvoerig, met een
omvang van maar liefst twee bladzijden, aan de
orde gesteld. Bovendien was de voorlichting van
goed niveau. Niettemin is het voor ondergetekende
aanleiding geweest om op een paar punten nader in
te gaan, de geheimhouding van de plaatsing en de
complicaties met het Non-proliferatie Verdrag. Hoewel
plaatsing in ED van het artikel op dit moment nog niet
zeker is, geef ik voor VTP de tekst hieronder weer:
Om te beginnen uit Nederland
Ik heb met veel instemming de twee pagina’s
over het nucleaire vraagstuk, met een accent
op de Nederlandse positie, gelezen in het ED
van jongstleden vrijdag 11 september 2009.
Graag wil ik echter op een aantal aspecten ingaan die
naar mijn mening gebaat zijn bij een nadere verdieping.
Het eerste is de niet voluit door de regering erkende
aanwezigheid van een tien- of twintigtal kernwapens
op de vliegbasis Volkel. Terloops: België verkeert met de
vliegbasis Kleine Brogel net over de grens in dezelfde
positie. In feite is het “nor deny, nor confirm” standpunt
van de Nederlandse regering en de NAVO al sinds
ruim vier jaar achterhaald, maar wordt niettemin, een
betere zaak waard, nog altijd gekoesterd. Blijkens een
publicatie van de oud-kapitein ter zee en jurist Jan
van de Griend (woonachtig in Waalre) van mei 2007,
is de Amerikaanse organisatie Natural Resources
Defense Council(NRDC) in februari 2005 met een
rapport gekomen waarin, op grond van gegevens
verkregen onder de US Freedom of Information
Act, wordt vermeld dat toen een voorraad van in
totaal 480 kernbommen in verschillende Europese
NAVO landen waren opgeslagen. Het Nederlandse
aandeel daarin is 20. Deze getallen zijn inmiddels
waarschijnlijk deels achterhaald. Het in februari 2009
uitgekomen kernwapenrapport van IKV Pax Christi,
waarvan de in het artikel van Joep Trommelen
opgevoerde Miriam Struyk één van de centrale
figuren was, geeft een overzicht van de verdeling
over Europa, ontleend aan deze Amerikaanse
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

informatie. De Nederlandse regering is dus bezig
met een soort verhullende poppenkast in deze.
Een tweede punt waarop ik wil ingaan, is de
Nederlandse (Europese) kernwapentaak in
relatie met het Non-proliferatieverdrag (NPV). Dit
Verdrag erkent vijf kernwapenstaten (“toevallig”de
permanente leden van de Veiligheidsraad) en
vele niet-kernwapenstaten, waaronder Nederland.
Zo’n land behoort geen kernwapens te bezitten, te
maken of zelfs te willen verkrijgen van andere landen.
Nederland en enige andere Europese landen hebben
zich in NAVO verband in een merkwaardige, in het
Verdrag niet omschreven of erkende positie van een
soort semi-kernwapenstaat laten manoeuvreren: er
zijn kernwapens op het grondgebied, daarover heb je
weliswaar niet de vrije beschikking, maar (en dat is het
meest cruciale punt) in tijden van oorlog (niet verder
omschreven) zullen deze wapens overgedragen
worden aan de Nederlandse luchtmacht, en
is Nederland plots kernwapenstaat. Nauwelijks
denkbaar vandaag de dag, maar juridisch volstrekt
niet in de haak. Men kan stellen dat de simpele
aanwezigheid van Amerikaanse kernwapens op niet
Amerikaans grondgebied reeds in strijd is met de geest
van het NPV. Een eventuele overdracht in geval van
oorlog is echter gebaseerd op de volstrekt eenzijdige,
niet in het Verdrag erkende opvatting van de VS, de
NAVO en dus ook Nederland dat het NPV ophoudt
te bestaan in het geval van oorlog. Dit is juridisch niet
acceptabel, want niet gebaseerd op instemming van
de overige leden van het NPV. Daarom is verwijdering
van deze categorie van wapens veel belangrijker
dan op grond van het aantal zelf: hoogstens 480 ten
opzichte van het totale aantal in de wereld van 24.000.
Het maakt een einde aan de niet legale situatie van
het bestaan van semi-kernwapenstaten (een term
die ik sinds de jaren negentig heb gebezigd en nu
door IKV Pax Christi in hun rapport is overgenomen).
Ten slotte de houding van de minister Maxime
Verhagen. Ik ben in hoofdzaak teleurgesteld, maar
niet verrast. Zijn houding is het beste te omschrijven
met “ons ben zunig”. Het moet gezegd worden,
Verhagen heeft eerder een opening gegeven in
het nucleaire vraagstuk, maar is kennelijk nog steeds
bang ook maar een millimeter voor de Amerikaanse
muziek uit te lopen. In het licht van het voorgaande
is er een duidelijk belang dat Nederland de VS
duidelijk maakt dat Europa, en dus ook Nederland,
in de hopelijk komende sanering eind dit jaar (of
eventueel volgend jaar) niet vergeten mag worden.
Nog één opmerking over het artikel van Chris
Halkes over de kernreactor in Borssele. Frodo
Klaassen van het instituut in Petten beweert daarin
dat het hergebruik van uranium ook leidt tot
minder kernafval. Ik waag dat te betwijfelen. Het
is een onweerlegbare noodzaak dat uranium en
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
F-16’s met kernwapens ?
Jaargang 18, nr 50, september 2009
29
plutonium van kernwapens een ongevaarlijke weg
vinden en een daarvan is inderdaad hergebruik
in civiele kernreactoren. Het is een weg zonder
terugweg naar het militaire domein. En inderdaad,
het spaart milieubelastende mijnactiviteiten.
Dr. Bart van der Sijde.
De schrijver was in 2008 als adviseur betrokken bij het
IKV Pax Christi rapport over kernbewapening.

30
Dit artikel gaat over de participatie van kinderen
in humanitaire, kind-vriendelijke, duurzame,
vreedzame stedelijke planning en ontwikkeling van
omgevingen voor wonen en leren in Somalië.
Achtergrond
Somalië is al twintig jaar vooral met zichzelf in
oorlog geweest. Dit heeft geresulteerd in een
zeer gefragmenteerd land waar het nog dagelijks
doorgaande geweld een humanitare crisis heeft
veroorzaakt waar minstens 1.2 miljoen mensen,
waaronder honderduizenden kinderen, trachten
een veilige omgeving te zoeken ver van het geweld.
Grote groepen binnenlandse vluchtelingen en
stedelijke armen leven aan de rand van steden in
ongezonde en onveilige, informele nederzettingen
in een woon-, werk-, en leeromgeving die volledig
onacceptabel is. Kinderen en oudere jeugd in het
bijzonder betalen de rekening voor deze situatie
waar ziektes, gebrek aan gezondheidszorg en veilig
drinkwater, torenhoge voedselprijzen, gebrek aan
mogelijkheden voor spel en sport, voor leren en
kansen om in het eigen levensonderhoud te voorzien
de situatie nog verergeren. Deze hemeltergende
situatie vraagt om een urgente interventie om er
voor te zorgen dat deze groepen mensen op een
duurzame manier een nieuwe en veilige leefomgeving
krijgen met voorzieningen voor veilig drinkwater,
sanitair, afvalverwerking, gezondheidszorg, onderwijs,
enzovoorts en daarmee bewust te helpen aan het
letterlijk bouwen van de vrede en het creëren van
een duurzame stedelijke omgeving in Somalië.
Falende staat
Somalië word wel omschreven als een zogenoemde
stuurloze en gefaalde staat waar het conflict steeds
weer opnieuw oplaait en maar voortduurt. Sinds
de val van de centrale regering onder Siad Barre
in 1991 is Somalië één van de armste landen in de
wereld volgens de laatste cijfers van de UN Human
Development Index van 2001. De bevolking van het
land ligt rond de 7.7. miljoen mensen waarbij 73%
leeft van minder dan 2 US Dollar per dag, ofwel in
extreme armoede vrijwel zonder basisvoorzieningen
zoals water, voedsel, gezondheidszorg, enz. De
werkeloosheid in Somalië ligt rond de 60% van
de beroepsbevolking. De verstedelijking van
Somalië verloopt in steeds sneller tempo, in het
bijzonder vanwege ‘internally displaced persons’.
De binnenlandse vluchtelingen migreren naar de
meer ontwikkelde stedelijke gebieden op zoek naar
werk, weg van de onveilige conflictzones. Somalië’s
politieke systeem is gebaseerd op de clan met
politieke leiders die betrokken worden van deze clans
en kleine sub-clans, waarbij de laatste jaren er een
infiltratie plaatsvindt van extremistische groepen. De
KINDEREN BOUWE
ethiek van hun leidershap is meestal pure uitbuiting
waarbij de uitoefening van het politieke bewind en
uitgave van publieke gelden zeker niet in het belang
van de gemeenschap is. De eerste helft van 2007
gaf in Somalië een versnelde verslechtering van de
humanitaire situatie te zien: de voorjaar regens bleven
achterwege en het oplaaiende geweld in Mogadishu
had enormge migratie van mensen naar andere
gebieden tot gevolg, vooral naar het noordwesten
naar het zelfstandige maar nog niet erkende
Somaliland, naar het noordoosten naar Puntland,
een vorm van federale staat van het nieuwe bewind
de ‘Transnational Federal Government’, alsmede
naar vluchtelingenkampen in Dadaab over de grens
bij Kenia.
Humanitair ontwerpen
Gebrek aan aceptabele huisvesting en onderwijs
voor de vluchtelingen maar ook voor de rest van
de bevolking zijn twee van vele problemen waar
het land mee kampt. Huisvesting en onderwijs zijn
beide een menselijke basis behoefte omdat het
ene ons beschermt tegen de natuurlijke omgeving
en zekerheid en veiligeid verschaft en het andere
de wereld voor ons duidelijk maakt, zin geeft en ons
zicht geeft op een toekomst. ‘Humanitarian Design’,
of humanitair ontwerpen is een vorm van ontwerpen
voor de andere 90% van de wereldbevolking. Het
is architectuur die sociale verantwoordelijkheid
combineert met betaalbaarheid, duurzaam bouwen
en plannen maken en gebruikersvriendelijkheid.
Alleen recentelijk heeft activiteit in dit veld voldoende
aandacht gekregen van de wereldpers.
Architecten en stedelijke planners bij de overheid,
privé-sector en de internationale humanitaire en
ontwikkelingsorganisaties komen steeds vaker
met oplossingen voor een humanitaire crisis en
verlenen planning en ontwerpdiensten aan waar
dit gevraagd wordt. In de voormalige conflict
gebieden waar middelen en kennis vaak schaars
zijn, kan vernieuwend, duurzaam en collectief
ontwerpen vaak juist de benodigde oplossing zijn.
Ontwerpprofessionals verdiepen zich in nieuwe,
gebruikers-gerichte en duurzame plan -typologieën
voor woningen, scholen en ziekenhuizen en richten
zich op nieuwe typen van bouwmaterialen en –
methoden voor tijdelijke, transitionele of permanente
huisvesting voor de kwetsbaren in de samenleving.
De visie van humanitaire ontwerpers is ‘to innovate
globally and to build locally’ woningen, scholen,
en ziekenhuizen, enz. Ontwerpen worden hierbij
niet gerepliceerd maar elke situatie wordt gezien
als uniek waarbij het ontwerp is geinspireerd op de
lokale omstandigheden, het klimaat, de cultuur en
context: de plan-organisatie, vorm, proportie, massa,
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

N VREDESSTEDEN
constructie met gebruik van lokaal gewonnen of
geproduceerde materialen waarbij vooral ook het
creëren van lokale banen en ‘on-the-job’ constructie
training word nagestreefd.
Eén van de plaatsen waar gewerkt word is noord-oost
Somalia, in Garowe, een kleine stad in het zuiden van
Puntland waar de regering zetelt van deze federale
staat. In Garowe houden we ons voortdurend voor
ogen dat de bebouwde omgeving een ecologische
voetafdruk heeft. Dus houden we ons verre van de
meer conventionele bouwmaterialen in Afrika ten
zuiden van de Sahara zoals zand-cement blokken
en gebakken steen waarbij de eerste een hoog
cement gebruik heeft en de tweede gebakken
wordt in ovens die gestookt worden op het steeds
schaarser wordende hout in Somalia. In plaats
daarvan richten we ons op de rijkelijk aanwezige
lokale kalksteen die in open groeven door groepen
steenhouwers gewonnen wordt. Om de steenhouw
technologie meer efficient te maken geven we de
lokale steenhouwers training om de gewonnen
kalksteenblokken meer efficiënt te gbruiken, waarbij
het net zo betaalbaar wordt als zand -cement blokken
en met een hogere levensduur. Het creëert meer
lokale banen en de kalksteen past harmonieus in de
natuurlijke droge, hete, woestijnachtige omgeving.
Gebouwen hebben echter niet alleen een
ecologische voetafruk maar eveneens een ethische
voetafruk. Duurzaamheid is meer dan groen bouwen
of energie besparen in de productie en gebruik van
een gebouw. In Garowe denken we er eveneens
aan hoe huisvesting en leeromgevingen meer
leefbaar gemaakt kunnen worden ondanks het
zware, droge en hete klimaat met vaak zeer harde
zandstof winden, en ook hoe de huisvesting de
natuurlijke omgeving beinvloedt, hoe het het leven
van de bewoners verbeter, inclusief de uitwerking op
toekomstige generaties en de kwetsbaarheid van de
gebouwen voor menselijke en natuurlijke rampen.
Gemeenschapsvisie
Ontwerpen in Garowe voor een grote groep
vluchtelingen werd van de grond af benaderd:
‘Design’ is de uitdrukking van een visie van de
gemeenschap voor verandering die gestalte wordt
gegeven door de lokale bevolking van begin af
aan te betrekken bij het plannings-, ontwerp-, en
bouwproces. ‘Community visioning exercises’
en ‘micro-planning’ sessies werden uitgevoerd
met kleine groepen kinderen, oudere jeugd en
volwasssenen waarbij we hun vroegen om hun visie,
aspiraties en dromen die ze over de toekomst van
hun leefomgeving hadden letterlijk te visualiseren, te
vertellen, te zingen, te schetsen, en op de schrijven
in gedichten en verhalen. Alle groepen waren heel
direct in wat ze verlangden: meer speelplaatsen en
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Jaargang 18, nr 50, september 2009
3
scholen, meer openbare plaatsen voor marktplaatsen
en socialisatie, meer bomen en schaduw op straat,
huizen met betere daglicht voorziening, hogere
plafonds, betere ventilatie, enz. De groepen, jong
en oud, vertelden en lieten ook aan elkaar zien
wat ze in gedachten hadden voor de tokomst van
hun leefomgeving. Al deze wensen hadden een
directe invloed op het nieuwe settlement plan en
het ontwerp van de individuele woningen, scholen
en andere voorzieningen, waarbij we trachten hun
de best mogelijke woonkwaliteit te geven binnen het
beschikbare budget. Het ‘visioning’ proces bevordert
dat mensen van alle leeftijden samenwerken om hun
doelen voor de kortere en langere termijn samen te
bereiken.
In het nieuwe nederzettingsplan voor de voormalige
binnenlandse vluchtelingen wordt geprobeerd
het beste te maken van de lokale klimatologische
en geografische condities, met inbegrip van de
oriëntatie op de dagelijkse zonneomloop, de zeer
sterke, vrijwel dagelijks aanwezige stormwind vol
stof en zand, en het creëren van open plaatsen
voor publieke ruimten zoals speelplaatsen, scholen,
politie en gezondheidsposten, sportvelden en
een gemeenschapscentrum. Al inzoomend tot op
huisniveau ziet men dat elk huis is georganiseerd
rond een binnenhof, waardoor de bewoners worden
beschermd tegen de zeer sterke seizoensafhankelijke
zandstof winden, met centraal een boom en een

32
Community visioning
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

pergola ter bescherming tegen de brandende
zon. De ‘settlement’ is een opeenvolging van open
ruimten: van het prive hof, naar het semi-prive cluster
hof, semi-publieke naar de publieke ruimte waardoor
veel gelegenheid word gegeven tot socialiseren,
sport en spel en waarbij eveneens de court -yard
cluster-housing een meer open karakter geeft. De
implementatie gebeurt door zowel de aannemer als
de gemeenschap te laten samemwerken waardoor
er een balans plaatsvindt tussen kwaliteit, materilisatie,
betaalbaarheid, en gemeenschapsinzet.
Ondanks dit project in Garowe blijft er het knagende
gevoel dat veel meer gedaan dient te worden en
dat de kracht van humanitaire stedelijke planning en
ontwerpen is dat het mensen, gebouwen en ideeen
op een zodanige manier verbindt dat het uiteindelijk
terugkeert naar het sociale contract waarop de
planning en ontwerpprofessie zijn gebaseerd en
daardoor op geheel eigen wijze bijdraagt aan
‘peace-building’ of het langzaam sterker wordende
vredesproces dat niet altijd direct zichtbaar is in
Somalië maar toch zeker leeft onder grote delen
van de bevolking, alsmede onder beleidsmakers en
besluitnemers in het land.
De ideeën en inhoud van dit artikel zijn exclusief die
van de auteur.
Rene John Dierkx, PhD, M.Sc., B.Sc. De schrijver is
Programme Manager Human Settlements, Shelter, and
IDPs, UN-HABITAT, Regional Office for African and the Arab
States, SOMALIA OFFICE. Email: rene.dierkx@unhabitat.org
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Jaargang 18, nr 50, september 2009
33

34
VERSLAG VAN HET FORUM
“ LEADERSHIP FOR A SUSTAINABLE WORLD”
Abeltje Hoogenkamp Dalai Lama Prinses Irene Herman Wijffels Sogyal Rinpoche Ruud Lubbers
Dit forum werd gehouden op 5 juni 2009 in de
Grote Kerk in Den Haag ter gelegenheid van
World Environment Day en telde naast diverse
bekende persoonlijkheden die presentaties
gaven ook de Dalai Lama onder zijn deelnemers.
De deelnemers
Er heerste een goede sfeer en er waren veel
bevlogen mensen die presentaties gaven.
Behalve de Dalai Lama zelf, ook Herman Wijffels,
Prinses Irene, Peter Blom, Floortje Dessing, Ruud
Koornstra, Ruud Lubbers, Dominee Abeltje
Hoogenkamp, Roger van Boxtel, Rick Nieman,
met als tegenwicht een oefening in meditatie
geleid door Sogyal Rinpoche en prachtige
muziek door de groep van Carel Kraayenhof.
Herman Wijffels begon met een erg goede analyse
van de huidige toestand in de wereld met daarnaast
voorbeelden waar we aan zouden kunnen werken.
Zijn samenvattende eindconclusie was dat de
kwaliteit van de toekomst van de planeet en het
vinden van duurzame oplossingen afhangt van
de mate van inspanningen van de mensheid om
op een niveau van hoger bewustzijn te komen.
De Dalai Lama
De Dalai Lama is een oase van rust en relativiteit in
het gezelschap van ongeveer 550 mensen, waarvan
de meesten een leidende functie hebben. Hij blijft
zichzelf en maakt grapjes als hij kan en als hij iemand
per ongeluk een beetje beledigt, biedt hij meteen zijn
excuses aan, waarbij hij buigt met gevouwen handen.
Als hij ons uit de economische crisis moest helpen,
zou het helemaal fout gaan, zei hij, want dat kan
hij niet. Hij beschouwt zichzelf als een leerling in de
boeddhistische filosofie. Maar hij gaf wel redenen
aan voor het ontstaan van de crisis. De markt is,
hoewel gecreëerd door de mens, ”out of control”
geraakt en het is verkeerd gegaan door hebzucht,
non-transparantie en speculatie. Deze aspecten
maken geen deel uit van de boeddhistische filosofie.
Onze mentaliteit van exploitatie, stammend uit de
koloniale tijd, moet veranderen. We hebben een
gevoel van globaal bewustzijn nodig. De welvaart
van de EU is gerelateerd aan de rest van de wereld.
Hij gaf aan dat alles zoveel mogelijk transparant
moet zijn, en dat in plaats van hebzucht naar alleen
geld, andere waarden ontwikkeld moeten worden
om gelukkig te kunnen zijn, zoals familiewaarden
bijvoorbeeld. Hij onderbouwde dat door te zeggen
dat je met compassie moet streven naar ”peace
of mind” en altruïsme. Dat motiveert en helpt je
om een goede gezondheid te houden. Je moet
onbevooroordeelde compassie voor de ander
nastreven, ongeacht de houding van de ander.
Meditatie is een goed hulpmiddel hiervoor en wordt
nu ook al in steeds meer bedrijven beoefend.
Als je problemen tegenkomt, moet men zich geen
zorgen maken; ofwel je kan er wat aan doen, en dan
moet je er aan werken, ofwel je kan ze niet oplossen,
omdat ze buiten je bereik liggen, dan heeft het ook
geen zin om je er zorgen over te maken. Leer de realiteit
te achterhalen en te accepteren. Treedt met open
geest elke situatie tegemoet als je op onderzoek uigaat.
Als je aanhanger van een religie bent, beoefen dat
dan ook zo goed mogelijk, zei hij.
Andere sprekers
Voorafgaande aan de komst van de Dalai Lama
heeft de Tibetaanse “Buddhist master” Sogyal
Rinpoche een inleidend verhaal gehouden over
meditatie en ook daadwerkelijk met de hele zaal een
vijftal minuten in stilte gemediteerd. Hij gaf als mooie
metafoor om je geest in rust te krijgen: “Do not stir the
water, then it will become clear” . Schep een afstand
tussen je gedachten en je geest als je mediteert.
Ds. Abeltje Hoogenkamp gaf een korte maar briljante
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

lezing van exact tien minuten, we zaten tenslotte in
een kerk. Ze sprak over de thema’s geloof , hoop
en liefde. De huidige kredietcrisis werd door haar
omgedoopt tot geloofscrisis. Krediet komt namelijk
van het Latijnse credere. Geloof is identiek voor
vertrouwen en dat zijn we verloren. Vertrouwen,
betrouwbaarheid, wat draagt jou? Kiezen in wie
je kunt geloven, wie is ons vertrouwen waard?
Voor de hoop haalde ze president Obama aan
als voorbeeld. Voor hoop is gedurfdheid, moed
nodig. Liefde is identiek aan dienen. Een minister is
een dienaar. Dient elkander door de liefde (naar
de apostel Paulus ca twee duizend jaar geleden).
Al met al een hoopgevende en inspirerende
dag, waarbij de deelnemers wel beseften dat zij
bevoorrecht waren om hier aan deel te kunnen
nemen. Vandaar mijn poging om iets van het
hetgeen ik heb opgestoken over te dragen
aan al diegenen die niet aanwezig konden zijn.
Jan de Jongh. Hij was als lid van de “European Baha’i Business
Forum” (EBBF) uitgenodigd om deel te nemen aan dit forum.
.
Oprukkende woestijn in de sub-Sahara
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Van klimaatcrisis naar klimaat van vrede
Jaargang 18, nr 50, september 2009
35
Hoewel het denkbaar is dat de klimaatcrisis
zal leiden tot meer geweld in de wereld,
bijv. door overstromingen of een gebrek aan
schoon drinkwater, denk ik niet dat het ooit tot
klimaatoorlogen zal komen. Ik ga er namelijk
van uit dat de crisis beheersbaar te maken is,
omdat zij deels onze eigen schuld is. Afgezien
van de CO2-uitstoot, denk ik daarbij vooral aan
de voortschrijdende verwoestijning, als gevolg
van menselijk handelen. Deze aanslag op de
leefbaarheid van grote delen van onze planeet,
met alle negatieve gevolgen van dien, zoals
hongersnoden en de daarmee gepaard gaande
vluchtelingenstromen, moeten we in staat zijn
terug te draaien met behulp van onze fenomenale
kennis, die de Verlichting ons heeft nagelaten.
Wat de rationele kant van die verlichtingskennis
betreft, moeten we ‘als mensheid’
technisch gesproken in staat zijn de door
ons gecreëerde woestijnen weer volledig in
cultuur te brengen. Daarvoor zal wel eerst
de morele verworvenheid die de Verlichting
ons gebracht heeft, de democratie, op
mondiale leest geschoeid moeten worden.
Geen onmogelijke opgave, omdat daarvoor
de VN omgebouwd dient te worden van een
ongeloofwaardige organisatie van kibbelende
regeringen tot een mondiaal beleidsorgaan
met bovennationale bevoegdheden. Een
gezaghebbend wereldforum waar een
klimaat van vrede heerst, als resultaat van
gezamenlijk gedragen verantwoordelijkheid
voor het totale wereldgebeuren.
Voor de totstandkoming van die broodnodige
hervorming van onze volkerenorganisatie
biedt artikel 109 van het VN -Handvest alle
mogelijkheid. De vraag is alleen of de politieke
wil aanwezig is om die mogelijkheid te gelde te
maken, gezien de rigoureuze doorbraak van de
mondiale machtsverhoudingen (zowel militair
als economisch) die aan die hervorming kleven.
Niet de VS (het geweld en het geld) maar de
VN (het mensenrecht) zal daardoor immers
het mondiale reilen en zeilen gaan bepalen.
Wouter ter Heide. De schrijver publiceert regelmatig
over diverse onderwerpen.

36
Met het bovenstaande thema organiseerde de Nederlandse Vereniging voor de Verenigde Naties ( NVVN)
in samenwerking met de Bestuursacademie Zuid Nederland (BAZN) en gesteund door Fontys International
Summer School (FISS) op 21 maart 2009 een symposium op de locatie van de Bestuursacademie in Tilburg.
Een verslag van de boeiende bijeenkomst.
‘We are one people forever woven together in a tapestry ... And it is our job, our duty and
our great challenge to fight the voices of division, and to seek the salve of reconciliation’.
Roy E. Barnes, US State Governor
Onder voorzitterschap van drs. Paula Harte van de NVVN sprak, gedeeltelijk door powerpoint presentaties
geillustreerd, en uitvoerig ingeleid door drs. Caecilia van Peski, oud-minister professor Joris Verhoeven
over ‘Vredesopbouw: van oorlog naar rechtsorde’. Na een attractief muzikaal intermezzo door
accordeonspeler Niek van Uden, volgens zijn toelichting bij het thema van het symposium passend, kwam
met de bijdrage van dr. Thomas Quartier een verrassende dimensie te voorschijn onder de titel ‘Ruimte
scheppen voor verzoening: symbolische dimensies van politieke transformaties’. Drs. Peter Knip besloot
met ‘Municipial Diplomacy: de rol van de locale overheid bij processen rond verzoening en opbouw’.
Tijdens het symposium stond ter bezichtiging opgesteld de UNRIC tentoonstelling zestig
jaar vredeshandhaving door de Verenigde Naties’ en de IKV Pax Christi fototentoonstelling
‘Vergeven & Verzoenen’ in samenwerking met het Museum voor Vrede en Geweldloodheid.
Opmerkelijk was de integrale aanpak bij de vormgeving van het programma van het uiteraard
buitengewoon complexe probleem van het thema met aspecten als geschiedenis, analogieën,
doelstellingen, rechtsorde, realiteitszin bij verzoeningsacties, de niet te onderschatten culturele dimensie
en de verantwoordelijke inbreng van regionale overheden. Daarnaast woord en beeld en niet te
vergeten de muzikale omlijsting en een tweetal tentoonstellingen. En zeer geslaagd evenement.
Dit alles mede naar aanleiding van 2009 – het ‘Internationale Jaar van de Verzoening’, uitgeroepen door
de Verenigde Naties. In het proces van conflict naar vrede speelt het overwinnen van verdeeldheid – door
religieuze, ethnische, culturele of materiele verschillen – een grote rol. Niet alleen op mondiaal niveau,
tussen landen en naties, maar ook in ons eigen land kunnen verzoeningsprocessen van groot belang zijn.
Peter Schmid
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

Indien ooit wereldvrede bereikt zou kunnen
worden en de wereld een eenheid zou vormen,
ligt het wellicht voor de hand voor dit ‘ene land’
ook een eigen vlag te creëren. Vanuit dit idee
– misschien wat voorbarig, maar wie weet – is
eind afgelopen jaar een prijsvraag uitgeschreven.
Er volgt hier een citaat van het Internet,
Wereldburgervlag, Adbusters:
“Wie ontwerpt de wereldburgervlag?
Het Canadese ontwerperscollectief en
mediabedrijf Adbusters heeft een prijsvraag
uitgeschreven voor een nieuwe "wereldvlag".
Er moet een vlag komen die politieke en nationale
begrenzingen overschrijdt. Dat vindt Adbusters, een
in Canada gevestigd netwerk van kunstenaars,
schrijvers, docenten, studenten en ondernemers die
verandering willen aanbrengen in machtsstructuren
en hoe mensen in de 21 ste eeuw leven. Dat
doen ze via het gelijknamige tijdschrift en door
onorthodoxe campagnes en advertenties. De
vlag moet trots en saamhorigheid symboliseren,
of hij nu op een rugzak zit, of aan de gevel hangt.
Ontwerpen kunnen tot 1 december 2009 worden
ingestuurd. Inzendingen worden beoordeeld
door een jury van prominente creatieve mensen.
Zie www.adbusters.org/oneflag”
Zover bekend heeft de prijsvraag nog
niet tot een eenduidig resultaat geleidt. Er
schijnt echter nog gewerkt te worden, om
uiteindelijk wel op een verantwoorde manier
een ontwerp voor de wereldburgervlag te
kunnen kiezen. Geen gemakkelijke taak.
Al eerder bracht VTP een ontwerp voor een
Werelvredesvlag, gemaakt door de bekende
nederlandse beeldhouwer Huub Kortekaas.
Redactie (PS)
EEN WERELDBURGERVLAG
Meer ontwerpen voor een wereldburgervlag
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Keuze ?
Jaargang 18, nr 50, september 2009
37

38
De vredesvlam
WORLD PEACE FLAME
Achtergrond van de beweging
Op 31 juli 2009 bestond de World Peace Flame tien
jaar en dat is gevierd door op verschillende plaatsen
in de wereld vredes- en lichtfeesten te organiseren.
Op 29 en 30 augustus 2009 heeft daartoe een
conferentie in Noordwijkerhout plaatsgevonden.
De World Peace Flame is opgericht om vrede in alle
sectoren van de samenleving en alle lagen van de
bevolking te promoten. De World Peace Flame is een
symbool van vrede, eenheid, vrijheid en geluk. We
geloven in de vrijheid van de menselijke geest om
te allen tijde en onder alle omstandigheden vrede
te creëren. Dit wordt bekrachtigd door de miljoenen
mensen, die de World Peace Flame hebben
aangestoken als symbool van deze droom.
Onze droom is net zo simpel als ambitieus: Het ontsteken
van een eeuwig brandende World Peace Flame in
iedere belangrijke stad of regeringscentrum in de
wereld. Het is een droom die we sinds 1999 koesteren,
toen wereldwijd de eerste Vlammen van Vrede op de
vijf continenten werden aangestoken. Iedere Vlam is
per vliegtuig naar het Verenigd Koninkrijk gebracht
en in Wales zijn ze samengebracht om de World
Peace Flame te vormen. Deze unieke gebeurtenis is
mogelijk gemaakt door de steun en welwillendheid
van velen, waaronder de militaire luchtmachten van
verschillende landen en vliegmaatschappijen die de
Vlammen naar Engeland hebben vervoerd.
Op dit moment brandt de World Peace Flame in
duizenden huizen, scholen, bedrijven, ziekenhuizen,
kerken, tempels en bezinningscentra over de
hele wereld. Het aantal World Peace Flames blijft
groeien. De Vlam wordt aan internationale leiders
aangeboden en geïnstalleerd in monumenten over
de gehele wereld.
De oorsprong van de World Peace Flame
Vrij naar het boek: ‘the Flame that Transforms’
Op 31 juli 1999 werden de Vlammen van alle
delen van de wereld in Bangor, Noord Wales,
samengebracht. De Vlammen werden op fakkels in
Olympische stijl overgebracht. Zeshonderd mensen
VOOR
EINDHOVEN
Wereldvredesvlam en wereldvredespad
gingen staan toen de Vlammen binnengedragen
werden, geflankeerd door vlaggen. “We liepen
naar de schaal die klaar stond om de Vlammen van
onze fakkels samen te brengen. Al onze vrienden in
het publiek, concentreerden zich met hun liefde en
verlangen naar vrede, op de stralende Vlammen die
we voor ons uit hielden.
Iedereen hield de adem in. Langzaam bewogen de
Vlammen naar elkaar toe, om elkaar te ontmoeten.
Een wolk van vuur steeg helder op in het midden van
de ring van Vlammen en veroorzaakte een golf van
licht door de hele zaal. Het werd doodstil. De enige
beweging was het flakkeren van de World Peace
Flame.”
Mensen staken kaarsen aan de Vlam aan
om ze uit te delen aan vrienden en collega’s.
Een nieuwe fase zou beginnen. Vanaf dit moment
zou het licht zich over de gehele wereld verspreiden.
Denk aan de mensen die vrede en licht in hun hart
en geest sluiten en zie in steden de bestuurders ervan
de World Peace Flame installeren, ook in centra waar
beslissingen genomen worden.
Het eerste Monument
Het allereerste monument van de World
Peace Flame werd onthuld op 18 april 2002 te
Den Haag. Het monument staat bij het Vredespaleis
waar het Internationaal Gerechtshof en het Permanent
Hof van Arbitrage gezeteld zijn. Het Vredespaleis is een
belangrijk symbool van wereldwijde samenwerking
en eenheid.
De onthulling van het monument werd bijgewoond
door de toenmalige Burgemeester van Den
Haag, Drs. W.J. Deetman en verder door Irene
van Lippe-Biesterfeld, Erica Terpstra, Mansukh
Patel, Savitri MacCuish en vele genodigden en
belangstellenden.
“Den Haag is zeer vereerd met de komst van de
World Peace Flame. De 20ste eeuw was getuige
van de meest afschuwelijke oorlogen, maar ook
van het ontstaan van belangrijke internationale
vredesorganisaties waarvan velen nu in Den Haag
gehuisvest zijn. Echter, de verantwoordelijkheid
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

voor vrede ligt niet alleen in hun handen; ieder
van ons is verantwoordelijk. Ik druk de hoop uit, dat
de World Peace Flame bij zal dragen aan deze
bewustwording”.
(Uit de toespraak van Drs. W.J. Deetman, toenmalig
Burgemeester van Den Haag)
Twee jaar later werd het prachtige en bijzondere
World Peace Flame Pathway onthuld met rondom
het monument stenen, bijgedragen door alle landen
van de wereld.
In een buitengewoon gebaar van solidariteit,
brachten alle ambassades en buitenlandse ministeries
van ieder afzonderlijk land en regio, die in 2004 door
de Verenigde Naties erkend waren, oorspronkelijke en
significante stenen uit hun land in voor het “Pathway”.
De stenen vertegenwoordigen het verlangen
van hun natie naar en betrokkenheid bij vrede.
De bijgedragen stenen van 197 landen en regio’s
zijn in deze Pathway verwerkt; wat neerkomt op een
vertegenwoordiging van de gehele mensheid. Omdat
er zoveel mensen het World Peace Flame monument
in Den Haag bezoeken, is er in september 2008 een
extra pad rondom het monument aangelegd. Deze
prachtige uitbreiding biedt ruimte aan de toeristen,
die met busladingen vol dagelijks het Vredespaleis
en het World Peace Flame monument bezoeken.
World Peace Flame heeft verschillende
prijzen gekregen
April 2003: Howard Thurman Ecumenical Award,
Atlanta Georgia, USA, toegekend aan “degenen,
die zijn toegewijd aan de doelen voor internationale
vrede en het toepassen van geweldloosheid.’. Eerdere
laureaten zijn onder anderen: Ds. Michael Beckwith,
Arun Gandhi, Dr. Daisaku Ikeda, Mrs. Corretta Scott
King, Aartsbisschop Desmond Tutu, Ds. Jessie Jackson
Sr., Nelson Mandela, Dr. David Nobel en tal van
internationaal bekende spirituele leiders, voorvechters
voor burgerrechten en wetenschappers.
Januari 2006: Shanti Ratna Award, Hyderabad, India
Oktober 2008: Wilson Hinkes Peace Award, London,
UK, toegekend aan de World Peace Flame voor het
internationale werk en de inspiratie die het geeft aan
mensen om een verschil te maken en in het bijzonder
voor de medische projecten in India.
Steunbetuigingen
Voormalig VN Secretaris Generaal Kofi Annan: “We
kunnen voor de volgende generaties een betere
wereld nalaten door daarvoor de wil op te brengen.
Op jullie eigen manier koesteren en voeden jullie een
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Jaargang 18, nr 50, september 2009
39
cultuur van vrede ten behoeve van onze kinderen en
kleinkinderen.”
Verder werden er ten aanzien van het Wereld Vredes
Pad diverse steunbetuigingen ontvangen uit de
internationale politieke en religieuze wereld. Het
wordt tijd dat Eindhoven zich op de kaart zet op het
gebied van vrede en ook hoop geeft aan kinderen.
Juist in deze tijd zijn kinderen angstig, omdat ze veel
op TV zien, maar het niet helemaal begrijpen; daarom
hebben kinderen hoop nodig.
Voor kinderen van de basisschool en hun leerkrachten
is een schitterend vredespakket ontwikkeld, dat een
handleiding voor de leerkracht en een werkboek
voor de kinderen bevat en een CD waar gezamenlijk
naar geluisterd kan worden.
Inge Kamphuis. De schrijfster zet zich in voor de actie World
Peace Flame..
Great things are done by people who think
great thoughts and then go out into the world
to make their dreams come true.
Ernest Holmes
Herman van Veen met de draagbare vlam,
Jongeren met de draagbare vlam

40
WEBSITE, SUBSIDIE, UITBREIDING
Het nieuwe internetadres van de homepage van
de Stichting Vredescentrum Eindhoven (SVCE)
is www.stichtingvredescentrumeindhoven.nl.
U bent van harte welkom om daar alvast te
,surfen’. Daarbij moeten we wel opmerken
dat aan sommige details nog gesleuteld
wordt en dat uiteraard ook in de toekomst
altijd weer veranderingen te verwachten zijn.
Tegenwoordig wordt in de SVCE hard
gewerkt aan subsidieaanvragen. Twee
daarvan zijn ingediend, bij NCDO en
bij de Gemeente Eindhoven, en er
zijn twee andere in voorbereiding om
ook snel ingediend te kunnen worden.
We zijn dringend op zoek naar een verdere
uitbreiding van het Bestuur en de Raad
van Advies, en misschien nog dringender
– naar uitbreiding van het bureau. Er is
met name behoefte de redactie van het
VredesTertsPeriodiek aan te vullen dan
wel gedeeltelijk te vervangen, waarbij
enige verjonging zeer welkom zou zijn.
Redactie (PS)
NIEUWS VAN DE
STICHTING
VREDESCENTRUM
EINDHOVEN
(SVCE)
WIE KOMT ONZE REDACTIE VERSTERKEN?
Dit nummer is het vijftigste van de
VredesTertsPeriodiek. Een zaak om trots op
te zijn. Vanaf september 1991, ruim drie jaar
na de oprichting van de Bestuurscommissie
Vredescentrum TU/e is de periodiek drie maal
per jaar verschenen. In het eerste nummer
wordt de samenstelling van de redactie niet
eens genoemd. Peter Schmid weidt in zijn
Redactioneel reeds de nodige aandacht
aan het verschijnen van het vijftigste nummer.
Het is echter niet enkel feestgedruis. De redactie
heeft behoefte aan verbreding, liefst met een
of twee werkende leden. De laatste nummers
zijn in hoofdzaak verschenen door de inzet van
drie leden, Peter Schmid als hoofdredacteur,
Henny van der Graaf als vormgever en Bart
van der Sijde als eindredacteur. Daarnaast
was er altijd redactieassistentie van Hendrik
Venema en sinds kort is ook Piet Schram tot
de redactie toegetreden. Het zijn vrijwel
allemaal mensen met dubbelfuncties in het
Vredescentrum. We zoeken nieuwe mensen
(man/vrouw) buiten deze kleine kring. En er
komt nog iets bij. De eindredacteur heeft bij de
omvorming van de Bestuurscommissie naar de
Stichting Vredescentrum Eindhoven te kennen
gegeven dat hij nog drie nummers (48 t/m
50) als zodanig wilde functioneren. Dit is dus
zijn laatste nummer. Wie volgt hem op?? Het
specifieke werk behelst deels het binnenhalen
van artikelen, met name van de sprekers van
symposia en lunchbijeenkomsten en deels
het bewerken van deze artikelen in een
“format” dat wij voor de VredesTertsPeriodiek
hanteren. Wij wachten met spanning af!
Redactie (BvdS)
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

Sun Tzu
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
Jaargang 18, nr 50, september 2009
4

42
CONSIDERATIONS
Longing for Peace
One cannot find any limits of – at least –
astonishment, but eventually rather frightfulness and
horror while observing the manifold violent conflicts
in the todays world. Some might be able to find and
give reasons and excuses or evasions, why conflicts
with violence are necessary, here and there. More-
over, they argue, why conflict and violent action are
even fundamentally unavoidable.
In the light of – at least – even fundamental features
of virtuous human beings as well as humanity as and
in its whole, there are no reasons for a net of – finally
hopeless – conflicts and certainly not for violent
conflicts. Moreover, there is in everybody – no doubt
– a deep desire for a save and secure life in peace
and harmony.
In many traditions of various cultures, we find
not only myths, legends, and fairy tales, but also
– sometimes detailed – descriptions and stories of
societies, living in a paradise-like harmony and their
whereabouts. Later on – most probably inspired by
the old stories – poets, writers, and filmmakers used
the very objective for new books and films. There are
numbers of old and new drawings and paintings, like
mandalas and tankas, made with imaginations of
places of peace and harmony, particularly about
Shambhala in Asia, the city where time stops. In
the recent past there where travellers – pilgrims,
who wanted to find those legendary places, like
Shambhala, in reality, and some of them reported,
that they dreamed very lively about, and others,
that they even really had been there – but after a
while, they – unfortunately – had to leave.
There are not only treatises on those special places
that – physically or mentally – exist or existed in the
past, but there are also predictions about peaceful,
celestial spaces :
In the Revelation of Saint John 21:1-8 and 21:9-22:5,
the end of The New Testament, there is a prophecy
reported about ‘a new heaven and a new earth’
and about ‘the new Jerusalem’, which, by the way,
obviously has nothing to do with the present city of
Jerusalem. The content of the prophecy is the future
ideal city of huge dimensions, and superb qualities.
The text can be interpreted symbolically, but it is
also possible to draw a city plan according the
description.
The hidden paradise was amongst others a subject
of Plato’s City of Magnesia.
Reconstruction’or vision of Shambhala, hidden behind snow and ice covered mountains, a place of Harmony and
Peace. The highest cultural and spiritual ambitions and intentions become reality, … Design: the author, 2005
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

Two varieties of the schematic ground plan of Shambhala, once based on
a circle, once base on a square, in any case with impressive dimensions,
containing hundreds and hundreds of harmoniously structured towns and sub
towns, sketches by the author, 2005
In the Greek-Roman culture there also was
Hyperborealis, the place of Apollon (gr.) or Apollo
(rom.), with other words a heaven on earth.
Homer mentioned in the Odysee a similar auspicious
place.
The epos on Gilgamesh as well as the story on the
Holy Grail both contain a similar, very desirable
place.
In the Chinese tradition, there is the Hsi Wang
Mu Palace, the Palace of Immortality beside
the peaches flower river located in the Kunlun
Mountains.
Possibly synonyms for the already mentioned
Shambhala might be Khembalung, Uttarkuru,
and Olmolungring, all in the area of India – China
– Mongolia; the place, where the teaching of
kalachakra, the highest wisdom is practised.
The Gathering of the Attar Birds seems to be another
similar story.
Free Masons, who work on the ‘perfection of the
cube’, representing humankind, and Rosenkrucians
knowing a City of the Future can be added to the
objective of The Space and Place of Harmony and
Peace.
Op weg naar Shambhala, schilderij door Nicholas Roerich, see please also VTP 43,
april 2006, ‘Al meer dan 70 jaar Pax Cultura’, pg.20 en omslag
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
‘Preconstruction’ or vision of the New Jerusalem,
the city of the future, square shaped, founded
on gem stones, with three ports on each
side, transparent, like shiny gold, without any
‘church’, … Design: the author, 1968, see please
also VTP 26, april 2000, ‘Preconstructie: de stad
van de toekomst in een vreedzaam tijdsperk,
geinspireerd door de Apocalyps, (Bouwkundige
vredesprojecten pg. 12-15)
Jaargang 18, nr 50, september 2009
43
Inthe Occidental Culture and after Ancient Times,
again we see more or less ‘dream places’, especially
in literature, similarly, as we found them in the era
before and mainly in the East.
Dante Alighieri spent attention to this phenomenon
in the ‘Comedia Divina’.
Thomas Morus wrote the famous book ‘Utopia’.
Francois-Marie Aronet Voltaire wrote about
Eldorado in Candide and shows interesting parallels
with Shambhala.
Another analogy describes Rene Daumal in ‘Mount
Analogue’.
‘Das Glasperlenspiel’ by Hermann Hesse plays
in a time and in an area, where a nearly ideal
community exists.
James Hilton wrote ‘Lost Horizon’, in which the place
Shangri-La reminds on Shambhala, and this book got
a film-version as well.
Thomas Mann is the author of ‘Der Zauberberg’,
what also seems to be inspired by the old traditions
from far.
Ayn Rand used similarly – at least partially – the old
‘model in ‘Atlas Shrugged’.
‘Reise nach Felicitanien oder meine kleine Contessa’

44
is the title of a book, written by an Austrian friend of
mine, the poet Hans Lampalzer; his intuition came
near to the imaginary city.
Visions, descriptions on outer as well as inner journeys
and pilgrimages, meditative, or dream reports,
pieces of art, and literature show reflections from a
kind of ‘Golden Age’, of a ‘Paradise’, a ‘Garden of
Eden’, shortly a ‘Heaven on Earth’.
How peculiar it might be, there may be a possible
Reality for Peace and Harmony.
Moreover – in the last century there were several
proposals made for cities or villages of peace.
Auroville in India can be seen as such an attempt
– even partially executed.
Conclusion : Longing for Peace is present in
all cultures and in all times.
Peter Schmid.
References:
- Rudi Klijnstra, Shambhala, Het verborgen land waar het
wiel van de tijd stil staat, Uitgeverij Karnak, Amsterdam
2001;
- Edwin Bernbaum, The Way to Shambhala – A Search For
the Mythical Kingdom Beyond the Himalaya, Shambhala
Publications, Boston, 1980,
(Nederlandse vertaling door Gerard Grasman, Uitgeverij
Ankh-Hermes bv, Deventer 2003);
- Bharata, a journey through India by the author, February
1972.
The kingdom of Shambhala with Rudra Chakrin,
the future ruler, after an old painting
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009

VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven
AGENDA
Deze agenda wordt uitdrukkelijk onder voorbehoud aangeboden.
De geagendeerde bijeenkomsten van de Stichting (SVCE) zijn nog niet
volledig georganiseerd en data en plaats kunnen nog aan wijziging onderhevig zijn.
Raadpleeg voor actuele gegevens:
www.stichtingvredescentrumeindhoven.nl
24-09-2009 IKV/Pax Christi Vredesweek bijeenkomst
UvT, 1400 uur: uitreiking van de scriptieprijs “Visies op Vrede”
27-09-2009 Erasmus Universiteit en IKV/Pax Christi
Seeds of change festival, 13 uur, Grote kerkplein, Rotterdam
0- 0-2009 NVMP symposium “Arts en oorlog”
Utrecht, Stratenum UMC Utrecht, 9.30-16 uur
24- 0-2009 TU/e Symposium Nanotechnologie
TU/e auditorium, gehele dag
3- -2009 SVCE Lunchdebat “Waarheen met Afghanistan”
TU/e Eindhoven, auditorium, 12.45-14 uur
0- 2-2009 SVCE Dagsymposium “Kapitalisme, eerlijke
handel, armoedebestrijding en vrede
Dorgelozaal TU/e Eindhoven, 10-17 uur
9-0 -20 0 SVCE Lunchdebat “Afschaffing
van massavernietigingswapens”
TU/e Eindhoven, Auditorium, 12.45-14 uur
-02-20 0 SVCE Middagsymposium “Milleniumdoelen in het
Midden -Oosten
Dorgelozaal TU /eEindhoven, 13.30-17 uur
3-04-20 0 SVCE Middagsymposium “De waarde van de Kleine Vrede”
Plaats: nog nader te bepalen op TU/e Eindhoven, 13.30-17 uur
Jaargang 18, nr 50, september 2009
45

46
STICHTING VREDESCENTRUM EINDHOVEN
Uitgave nr, 50, september 2009
STICHTING
VREDESCENTRUM
EINDHOVEN
SECRETARIAAT
p/a GREEN CROSS NEDERLAND
HURKSESTRAAT 42-20/22
5652 AL EINDHOVEN
TELEFOON: + 31 (0)40 2329005
FAX: + 31 (0)40 7878788
KvK/Brabant: 17228846
ING rek.nr: 4236262
VredesTertsPeriodiek Stichting Vredescentrum Eindhoven Jaargang 18, nr. 50, september 2009