2004-1 - Holland Historisch Tijdschrift

holland – in het veen of langs de kust? 7
welke aanwijzingen er zijn voor het bestaan van bos. Een topografisch nauwkeuriger bepaling
dan per ambacht is niet mogelijk. Uit deze reconstructie blijkt dat er twee concentraties
van bos waren, ten noorden en ten zuiden van de Rijn. Ten noorden van de Rijn: het gebied
van Haarlem tot Lisse; beperkt in Voorhout; niet in Sassenheim en Warmond. Ten zuiden van
de Rijn: in Den Haag en Wassenaar, maar niet in Voorschoten-Voorburg. Dit komt overeen
met de aanwezigheid van hoge duinen daar. Het is de vraag, of het hele noordelijke bos de
Haarlemmerhout werd genoemd, zoals wel eens wordt verondersteld. De meeste vermeldingen
van de Haarlemmerhout komen voor in de directe omgeving van Haarlem. Slechts enkele
vermeldingen liggen meer zuidelijk: bij Broukhorst en Voorhout. 17 Meestal werd het bos in
de plaatsen buiten Haarlem gewoon de ‘Hout van’ de plaats in kwestie genoemd.
Andere aanwijzingen voor de aanwezigheid van bos komen uit stuifmeelonderzoek in opgravingen.
Hieruit wordt de conclusie getrokken, dat het bos in de duinstreek zich uitbreidde
in de Vroege Middeleeuwen, maar tussen de 9de en 12de eeuw weer sterk afnam. 18
Het oude idee van een ondoordringbaar bos wordt tegenwoordig niet meer aanvaard. De
droge grond was niet alleen ongeschikt voor landbouw, maar ook weinig optimaal voor bomen.
De groeisnelheid en houtproductie kon daarom geen gelijke tred houden met de houtkap,
legaal of illegaal. Varkens verorberden niet alleen de eikels, maar vraten net als al het
andere ‘grashuur’-vee ook de jonge loten op. Het loslaten van varkens in een onbegaanbaar
bos bracht de eigenaar ook weinig gewin. De belangrijkste functie van de Hollandse Hout
was daarbij de jacht te paard en een ondoordringbaar bos is daarvoor nogal hinderlijk. Als
we dan nog lezen dat ter bescherming het bos met een hek werd omheind, dan blijft er niet
veel meer over van het romantische idee van natuurlijke oerbossen, waar sommigen nog
graag van dromen. 19 De 16de-eeuwse overlevering dat men vroeger over de takken van Teylingen
naar Haarlem kon gaan moet alleen al vanwege de aparte manier van voortbewegen
als een mooi verhaal voor bij de open haard worden afgeschreven. 20 Volgens 16de-eeuwse
landkaarten waren alleen nog kleine stadsbossen aanwezig bij Haarlem en Den Haag.
De ‘Hout’ zal dus een lappendeken zijn geweest van grote en kleine, meest open bossen.
De omvang van de bossen moet in of kort voor de 11de eeuw nog veel groter zijn geweest dan
de nu zichtbare strandwallen, want juist in deze tijd stoven de huidige hoge duinen over een
groot deel van de oude bossen. Vooral bij Haarlem liggen uitgestrekte strandwallen onder
deze nieuwe duinen en daar komen in opgravingen oude boomstronken tevoorschijn van
bomen die deels gekapt zijn in de 12de eeuw (Fig. 1). 21
De naam Holtland
Er zijn nog andere redenen om de oorspong van de naam Holland in de kuststrook te plaatsen,
zoals de indruk die een 11de-eeuwse reiziger van het landschap moet hebben gekregen.
Als men van oost naar west reisde, was de weg op de Rijnoever het meest voor de hand lig-
17 J.K. de Cock, Bijdrage tot de historische geografie van Kennemerland in de middeleeuwen op fysisch-geografische grondslag (Groningen
1965) 54, 59. De vermelding van Voorhout (59, noot 4) is niet teruggevonden. Vermoedelijk bedoelt De Cock nr. 52 van
Van Riemsdijk (LRK 303, nu Graaf van Holland inv. nr. 198) maar de folionummering hiervan gaat niet verder dan 170.
18 W.H. Zagwijn, ‘Een landschap in beweging’ in: D.P. Hallewas e.a. (red.), Dynamisch landschap. Archeologie en geologie van het
Nederlandse kustgebied (Amersfoort 1997) 131-152, aldaar nrs. 94, 98, 105, 111, 127.
19 J. Huizinga, ‘Aantekeningen omtrent den Haarlemmerhout’ in: Verzamelde werken I (Haarlem 1948) 389-405, aldaar 394.
20 Huizinga, ‘Aantekeningen’, 390.
21 S. Jelgersma, J. de Jong, W.H. Zagwijn, J.F. van Regteren Altena, ‘The coastal dunes in the western Netherlands; geology,
vegetational history and archeology’, Mededelingen Rijks Geologische Dienst, N.S. 21 (1970) 100 fig. 5, 131.