2004-1 - Holland Historisch Tijdschrift

50 Hollands Spoor
daar niet direct profijt uit zouden krijgen.
Daarmee was het testament van de vrijvrouwe
van Renswoude haar tijd ver vooruit.
De weeshuizen
De drie weeshuizen die de vrijvrouwe van
Renswoude als erfgenaam aanwees waren het
Burgerweeshuis in Den Haag, het Weeshuis
der Gereformeerden in Delft en het Stadsambachtskinderhuis
in Utrecht. De instellingen
kregen elk 500.000 gulden in beheer.
In 1756 werd aan het Burgerweeshuis een
vleugel gebouwd, waar aan de voorgevel een
gevelsteen werd aangebracht met het wapen
van de vrijvrouwe van Renswoude en daaronder:
‘Der Duisten leste telg Maria kleedt
en voedt/En queekt hier op in kunst het puik
der burgerwezen’.
In het testament was voorzien in de opleiding
van ten hoogste 25 leerlingen, maar
slechts de helft daarvan werd jaarlijks gehaald.
Er waren ca. 12 leerlingen per jaar die
de Fundatie van de vrijvrouwe van Renswoude
onder de hoede nam. Het selecteren van
de leerlingen was niet altijd een makkelijke
taak, en ook vielen er natuurlijk wel eens
leerlingen uit wier prestaties tegenvielen.
De weeshuizen moesten de genoemde
opleidingen zelf opzetten. Een hogere beroepsopleiding
bestond nog niet in het
midden van de 18de eeuw. De eerste stappen
op weg naar de uitvoer van het testament
werden dan ook gezet in het aantrekken van
de leermeesters. Aert Schouman, bloem- en
portrettekenaar, werd bij de Haagse Fundatie
als tekenmeester aangezocht, waar hij
van 1756 tot 1792 werkzaam was.
De kwekelingen
Door de jaren heen betekende de Fundatie
voor honderden weesjongens een goede
kans op het verbeteren van hun toekomst.
Ze werden gerecruteerd op basis van hun
eigen capaciteiten, niet op hun afkomst. Het
bestuur deed er alles aan om de jongens zo
goed mogelijk te begeleiden tijdens hun studie.
Hun vorderingen werden periodiek bijgehouden
en wanneer zij niet voldoende
presteerden werden ze bijgespijkerd. Als ze
zich misdroegen, werd er alles aan gedaan
om ze op het rechte pad te houden. Degenen
die de opleiding afmaakten konden ook later
in hun carrière rekenen op ondersteuning
bij het opzetten van hun bedrijf.
De lijst van fundatiekwekelingen van het
Delftse weeshuis is lang en indrukwekkend.
De eerste kwekelingen begonnen in 1756,
twee jaar na het voorlezen van het testament,
met hun opleiding. De eersten op de lijst voltooiden
de opleiding tot stuurman, instrumentenmaker,
schrijnwerker, scheepstimmerman
en timmerman-landmeter. Van
sommige pupillen staat ook het verdere verloop
van de carrière vermeld. Jan Sabier bijvoorbeeld
genoot van 1778 tot 1787 een opleiding
tot timmerman-molenmaker, deed
landmetersexamen, werd adjunct-landmeter
bij de gecommitteerde raden van Hollands
Zuiderkwartier in 1787, inspecteur
aan het bureau van de agent van Waterstaat
in 1799 en landmeter van de departementen
van de Eems en de Oude IJssel in 1800.
Niet elke leerling kon de verwachting
waarmaken. In de lijst is sprake van de leerling
Leendert Klouser die na een jaar uit de
Fundatie werd verwijderd wegens gebrek
aan aanleg en vlijt. Een aantal van de pupillen
dat wegens tegenvallende resultaten uitviel
werd op een schip naar Oost-Indië gezet.
Bij Johannes Kasteel staat vermeld:
‘Geen studiegaven. Afgekeurd wegens platvoeten
voor instructiebataljon Kampen.
Driemaal gezakt voor toelatingsexamen machinistenopleiding.’
Een interessant geval is Pieter van der
Beek die van 1800 tot 1808 de opleiding voor
tekenaar en graveur volgde, waarna hij
wegens wangedrag uit de Fundatie werd ver-