2004-1 - Holland Historisch Tijdschrift

Den Haag, staat dat van het overige geld ‘eenige
van de verstandigste, schranderste en
bekwaamste jongens’ uit drie weeshuizen
moesten worden opgeleid in ‘mathesis, teekenen
of schilderkonst, beeldhouwen of
beeldsnijden, oeffeningen in sware dijkagien
tot behoudinge van ons landt of dergelijke
libre consten’. Pas in een later reglement,
opgesteld door de regenten van de
Fundatie, zijn die beroepen nader uitgewerkt
tot waterbouwkundig ingenieur, architect,
waterbouwkundige, landmeter,
scheepstimmerman, instrumentenmaker
en nog enkele andere beroepen die vooral te
maken hadden met het beheersen van het
water. De jongens konden daarnaast ook
worden opgeleid tot tekenaar, graveur of
beeldhouwer.
Zelf gaf de vrijvrouwe als belangrijk motief
voor haar opmerkelijke testament dat zij een
bijdrage wilde leveren aan het behoud van het
land in de strijd tegen het water. Het vaderland
was tijdens het leven van de vrijvrouwe een paar
keer ernstig bedreigd geweest door dijkdoorbraken
en overstromingen.
Haar contacten met Anthonie van Leeuwenhoek,
de Delftse natuuronderzoeker, hebben
vermoedelijk een rol gespeeld in het uitwerken
van haar plannen om een bijdrage te
leveren aan het versterken van het land. Baron
van Reede ging gemakkelijk om met
interessante personen van zijn tijd. Zo kwam
Anthonie van Leeuwenhoek wel eens op bezoek
in kasteel Renswoude. Maria hield
schriftelijk contact met hem over natuurwetenschappelijke
onderwerpen. In de 17de en
18de eeuw bestond daar bij de hogere klassen
een levendige belangstelling voor.
Het bijzondere van het testament van de
vrijvrouwe van Renswoude lag in de investering
die zij wilde doen in het onderwijs van
weesjongens. Beurzen bestonden er vóór
1750 ook al, maar waren vooral bedoeld voor
het ondersteunen van de eigen familie of bij-
De knappe jongens van Maria Duijst 49
voorbeeld alleen bestemd voor een opleiding
tot priester. De Fundatie van de vrijvrouwe
van Renswoude bestemde de ondersteuning
uitdrukkelijk voor slimme en handige
weesjongens. In die tijd kregen wezen
tot de leeftijd van tien jaar slechts les in
godsdienst, lezen, schrijven en rekenen,
waarna ze aan het werk gingen bij een ambachtsbaas.
Daar leerden zij veelal een traditioneel
vak als schoenmaken, timmeren of
kleermaken. Men vond het in de regel ongepast
om kinderen een hogere opleiding te
geven dan bij hun achtergrond paste. Door
de Fundatie werden weeskinderen in staat
gesteld een opleiding te volgen die paste bij
hun talent en capaciteit.
Legaten van rijke weduwen waren niet
zeldzaam, maar werden in de regel aan de
kerk vermaakt. Het geld werd dan besteed
aan een directe verbetering van de leefsituatie
van de armsten: nieuwe schoenen, kleren
of extra dekens. De vrijvrouwe bestemde
haar geld voor de scholing van wezen, die
Afb. 2. Anthonie van Leeuwenhoek (1632-
1723), Natuurkundige te Delft, Jan Verkolje (I),
olieverf op doek, 56 x 47,5 cm., SK-A-957,
Rijksmuseum Amsterdam.