2004-1 - Holland Historisch Tijdschrift

pecten van dit ingrijpende landinrichtingsproces.
Speelden daarin aanvankelijk agrarische overwegingen
een hoofdrol, vanaf de jaren ’70 bliezen
ook natuur- en milieuoverwegingen en toeristische
belangen een deuntje mee. Uitgangspunt
was, ondanks de herinrichting, het typerende karakter
van de Lopikerwaard in stand te houden,
met zijn lange, smalle percelen die het gevolg waren
van de middeleeuwse ontginningswijze van
het gebied. De waterhuishouding leek ook wel uit
die begintijd te stammen: regelmatig stonden weilanden
en akkers onder water. Ook daaraan moest
de landinrichting een einde maken. Door het boek
heen zijn interviews met een breed scala van betrokkenen
gestrooid.
Een oud landschap op de schop nemen, maakt
veel emoties los. Grond van verschillende kwaliteit
moet worden uitgeruild en dat geeft zakelijke conflicten,
maar ingrijpender is het verloren gaan van
het oude vertrouwde. Boerderijen worden verplaatst
en daarmee families, die soms al eeuwenlang
op dezelfde plek hebben geboerd, ontheemd.
Elders verschijnen nieuw gebouwde boerderijen
aan een al even nieuwe weg. Zou de oude gemeenschap
de ontworteling overleven? Het is nog te
vroeg om hier antwoord op te geven, maar de vraag
is of de auteur dit soort vragen zou hebben gesteld.
Zij lijkt haar onderwerp niet kritisch genoeg benaderd
te hebben om kanttekeningen bij de juichende
verhalen over de geslaagde herinrichting te
plaatsen. Tussen de regels door voelt de lezer dat
niet alles even succesvol is verlopen, maar daar
schaatst het boekje over heen. Juist de problemen
en de wijze waarop die zijn opgelost, geven een
dieper inzicht in dit soort processen, maar ze worden
vaak tussen neus en lippen met een enkele opmerking
afgeserveerd. De stijl is misschien
daardoor ook wat afstandelijk en ademt sterk de
sfeer van de vergadernotulen waarop het onderzoek
sterk leunt. Commissies, regelingen en in-
Boekbesprekingen 37
stellingen worden genoemd zonder introductie of
heldere uitleg van hun inhoud of taakstelling. Opvallend
is dat ook in de interviews nauwelijks een
kritische noot gevonden wordt. Misschien wilde
men het feestje niet bederven, maar het was aardig
geweest een verklaard tegenstander aan het woord
te laten.
Veel vragen blijven onbeantwoord. Een voorbeeld.
De boodschap die op enkele punten herhaald
wordt, is dat het gebied is ruilverkaveld naar
de wensen van de bewoners zonder het typerende
karakter te verliezen. Nuttig was het dan geweest
een kort historisch overzicht te geven van het ontstaan
van dit landschap, een schets te geven van
die typische karaktertrekken en iets te vertellen
over de ontwikkelingen die het gebied heeft doorgemaakt.
Vervolgens kon dan een kritische blik
geworpen worden op de gedane ingrepen: er is een
hoofdweg dwars door de lange percelen heen aangelegd,
boerderijen zijn verplaatst of nieuw gebouwd.
De typerende hooilanden aan het einde
van de percelen zijn verdwenen, hier en daar is
daarvoor in de plaats ‘nieuwe natuur’ teruggekeerd.
Is het ondanks deze ingrepen daadwerkelijk
gelukt om het gebied zijn oude sfeer te laten
behouden? De auteur gaat daar niet op in. Is bij de
bouw van nieuwe boerderijen de lokale bouwstijl
aangehouden? Zijn alle oude boeren teruggekeerd?
De Laat geeft ons daarover geen informatie.
Ook plaatst het boek de Lopikse ruilverkaveling
niet in een breder kader. Hoe gebeurde dat elders,
werkte het in Lopik inderdaad beter door de gevolgde
aanpak? Waren de uitgangspunten hier anders
dan op andere plaatsen?
Kortom: De Laat heeft veel kansen laten liggen
door zich te beperken tot een gedenkboek. Een
kritischer benadering en een bredere aanpak hadden
het boek een grote meerwaarde gegeven. Ook
voor de betrokken boeren in Lopik.
Fred Vogelzang