2004-1 - Holland Historisch Tijdschrift

32 Boekbesprekingen
dere wijze geparenteerd. Als belangrijk voorbeeld
hiervan komen de verschillende leden van de familie
Mesch naar voren, die in de loop van de tijd vijf
plateelbakkerijen in hun bezit hadden. Ze bezaten
naast ‘Het Hart’ ook ‘Het Fortuyn’, ‘De drie Klokken’,
‘De Porceleyne Fles’ en diverse andere plateelbakkerijen
die niet behandeld worden in de cahiers.
De cahiers zijn als naslagwerken voor zowel geïnteresseerden
als vaklieden bedoeld, maar met
name als basis voor verder archiefonderzoek naar
de geschiedenis van het ‘Delfts blauw’. Als zijnde
een beschrijvende inventaris zonder betoog, zijn
de verschillende cahiers zeer in hun opzet geslaagd.
Gwendolyn van Essen
Emilie Fijnje-Luzac, Myne beslommerde Boedel. Brieven
in ballingschap 1787-1788, ed. Jacques J.M.
Baartmans, (Nijmegen, Uitgeverij Vantilt 2003)
288 blz., isbn 90-7750-301-3.
Emilie Fijnje-Luzac (1748-1788) was de vrouw van
de patriot Wybo Fijnje (1750-1809), die in Delft een
drukkerij bezat die de Hollandsche Historische Courant
uitgaf. Van haar hand zijn veertig brieven bewaard
gebleven, die nu zijn uitgegeven met een voorwoord
van Jacques Baartmans. In de editie zijn tevens
twee brieven van Wybo Fijnje opgenomen,
waarin hij uitgebreid de dood en begrafenis van
zijn echtgenote verhaalt. Emilie zelf schreef in het
Frans en het Nederlands. De Franse brieven zijn
vertaald.
Baartmans beschrijft in zijn inleiding uitgebreid
de achtergrond van de families Luzac en
Fijnje. Emilies familie was actief in het boekbedrijf.
Haar vader, boekverkoper Jean Luzac, gaf
vanaf 1738 de Gazette de Leyde uit, een gezaghebbende
krant in Europa. Vanaf 1772 werkte ook Johan
(Jean), de oudere broer van Emilie, als redacteur in
het familiebedrijf. Later zou hij hoogleraar Griekse
taal en vaderlandse geschiedenis worden aan de
Leidse universiteit. Met haar broer Johan had Emilie
een hechte band. De brieven in deze uitgave zijn
gericht aan hem en aan zijn vrouw, Maria Adriana
Geertruyd van Persijn.
De correspondentie dateert uit de periode waarin
het echtpaar Fijnje in ballingschap was, eerst in
Antwerpen, later in Brussel en Watten bij Sint-
Omaars in Frans-Vlaanderen. Wybo Fijnje had zijn
drukkerij in Delft moeten ontvluchten, toen de patriottische
revolutie in die stad, waarvan hij de grote
drijfveer was, in september 1787 werd teruggedraaid
door de komst van het Pruisische leger dat
de aanhangers van de stadhouder kwam steunen.
Wybo Fijnje vluchtte naar Antwerpen. Zijn vrouw,
enkele maanden zwanger, reisde hem per boot
achterna in gezelschap van hun twee kinderen.
Deze reis werd door Emilie nauwkeurig en met humor
beschreven. Haar kinderen, dorstig na de lange
reis, dronken zoveel bier in een herberg dat ze
volledig dronken werden.
Eenmaal aangekomen in Antwerpen berichtte
Emilie aan haar broer en zijn vrouw hoe ze met
haar gezin trachtte een nieuw huishouden in te
richten. Haar broer verzocht ze hun zaken in Delft
waar te nemen. Een groot deel van de brieven handelt
dan ook over ingewikkelde financiële aspecten
van de drukkerij, die Emilie en haar man wilden
behouden.
Baartmans licht deze zakelijke kanten helder
toe in zijn inleiding, waarin ook de politieke ontwikkelingen
in Delft en het wel en wee van de verbannen
patriotten aan de orde komen. De inleiding
had wat meer aandacht kunnen besteden aan
de sociaal-historische achtergronden. De brieven
van Emilie Fijnje-Luzac bieden namelijk ook veel
informatie over het dagelijks leven van een vrouw
die een huishouden moest runnen en tegelijkertijd
een groot deel van de zaken rondom de drukkerij
op zich nam. Het is opvallend hoe gedetailleerd zij
op de hoogte was van de zakelijke kanten van hun
krant, maar ook van de financiële aspecten.
Ook had de inleiding aan kunnen sluiten bij het
onderzoek naar egodocumenten. Het schrijven
van brieven wordt natuurlijk ingegeven door persoonlijke
motieven, maar is tevens onderhevig aan
schrijfconventies. Emilie Fijnje hanteerde bijvoorbeeld
in bepaalde situaties het Frans en vermeldde
in bedekte termen haar zwangerschap. Dat zegt
iets over de gebruiken rond de correspondentie.
Voor Emilie Fijnje was de briefwisseling met haar
broer en schoonzus ‘een vermaak’ en ‘eene vergoeding
der absentie’. Baartmans is het te doen
om de persoon van Emilie te leren kennen, die volgens
hem duidelijk uit de brieven oprijst als ‘energiek,
zelfbewust, koppig, emotioneel, geduldig,
op haar goede naam gesteld, met veel aandacht en
liefde voor haar gezin, familie en vriendenkring.’
(blz. 5) Het dagelijks leven wordt nu eens belicht
vanuit de specifieke visie van een huisvrouw. De
brieven van Emilie Fijnje zijn naar de mening van