2004-1 - Holland Historisch Tijdschrift

30 Boekbesprekingen
huizen nader bestudeerd. Achtereenvolgens komen
de steden Middelburg, Amersfoort, Enkhuizen, Deventer,
Zutphen, Sneek, Bergen op Zoom, Groningen,
Schiedam, Maastricht en Meppel aan bod. Bij
de keuze van deze weeshuizen werd getracht een zo
groot mogelijke spreiding over het land te krijgen,
zodat zoveel mogelijk regio’s aan bod komen. Om
een variëteit in de levenslopen van de weeshuizen te
waarborgen, worden er tevens diverse soorten
weeshuizen opgevoerd.
Uit de vergelijking van de weeshuizen blijkt dat
zij onderling in hun levensloop grote overeenkomsten
vertoonden. Er was een groei en bloei in de
16de en 17de eeuw, er waren financiële moeilijkheden
in de 18de eeuw en na een herstel in de 19de
eeuw kwam de opheffing in de 20ste eeuw. De
onderlinge verschillen komen met name in de laatste
honderd jaar naar voren. Al voor de Tweede
Wereldoorlog waren diverse weeshuizen op nonactief
gezet wegens de enorme afname van het
aantal wezen. Na de Algemene Bijstandswet van
1965 hieven sommige weeshuizen zichzelf op, andere
gingen zich bezighouden met de jeugdhulpverlening
of de bejaardenzorg. Een verklaring voor
de onderlinge verschillen moet, volgens de auteur,
vooral gezocht worden in toevallige factoren of de
persoonlijke visie van bestuurders die op een bepaald
moment hun beslissingen namen.
Het boek wordt afgesloten met een uitgebreid
overzicht (blz. 199-284) van ruim honderd thans
bekende weeshuisinstellingen. Hierbij gaat het
om korte verslagen van alle nog bestaande instellingen,
en tevens worden enkele geliquideerde instellingen
beschreven om aan te geven hoe een
aantal weeshuizen definitief uit ons land verdween.
Naast een uitgebreide literatuurlijst per behandeld
weeshuis, is er ook een handig geografisch
register. Door de algemene inleiding, gestaafd
aan enkele uitwerkingen van weeshuizen
per provincie, biedt deze publicatie een aardig kader
voor verder onderzoek. Het uitgebreide overzicht
van de nu nog bestaande weeshuisinstellingen
is daarbij een goed uitgangspunt voor toekomstige
historici.
Edwin Maes
Gees van der Plaat, Eendracht als opdracht. Lieuwe van
Aitzema’s bijdrage aan het publieke debat in de zeventiende-eeuwse
Republiek (Hilversum, Verloren 2003) 264
blz., isbn 90-6550-759-0.
Deze handelseditie van het Leidse proefschrift van
Gees van der Plaat geeft blijk van nauwelijks verholen
verering voor haar object van studie, de
17de-eeuwse diplomaat-geschiedschrijver Lieuwe
van Aitzema (1600-1669). Het beeld dat Aitzema
geeft van de Opstand en de Vrede van Münster, de
geboorte van de nieuwe staat en de staatsvorm van
de Republiek, de verhouding tussen kerk en staat,
en andere onderwerpen, wijkt op veel punten af
van het geïdealiseerde beeld van de 19de- en 20steeeuwse
nationalistische historici. Van der Plaat
geeft dit, mijns inziens correct, als verklaring voor
het feit dat in de wetenschappelijke geschiedbeoefening
weinig gebruik is gemaakt van Aitzema’s
Saken van staet en oorlogh in en ontrent de Vereenigde
Nederlanden. Voor de historici van nu is het werk
een bron van ‘veel belangwekkend materiaal en
verhelderende inzichten’ (blz. 246).
Van der Plaats studie begint in het eerste hoofdstuk
met een duiding van Aitzema’s plaats in de
vroegmoderne geschiedschrijving, en zet daar de
latere historici naast en tegenover. Aitzema is pas
na een lange carrière als diplomaat – hij was vertegenwoordiger
van de Hanzesteden bij de Staten
Generaal – historicus geworden. Hij bleef in diplomatieke
dienst en kon zo beschikken over veel en
uniek bronnenmateriaal, dat de basis vormde voor
zijn Saken van staet en oorlogh. Aitzema laat de bronnen
zelf spreken. Zijn diplomatiek-politieke studie
verscheen in een veertiendelige kwarto-editie tussen
1657 en 1671 en postuum in een nog tijdens
zijn leven voorbereide zesdelige folio-editie tussen
1669 en 1672.
De auteur weet in kort bestek een goed overzicht
te geven van Aitzema’s leven en vooral werk.
Haar studie houdt het midden tussen een uiterst
gedetailleerde maar moeilijk leesbare analyse en
een zeer globale en slechts inleidende schets van
Aitzema’s werk. Daaraan doet helaas afbreuk dat
Van der Plaats taalgebruik niet altijd even correct is
en evenmin altijd prettig leesbaar. Veel paragrafen
zijn rommelig opgebouwd; in het boek als geheel
komen veel terugverwijzingen en herhalingen
voor. Licht irriterend werkt haar veelvuldig gebruik
van de vragende stijl: regelmatig worden ter
introductie van een nieuw (deel)onderwerp een of
meerdere vragen gesteld en beantwoord. Daarnaast
past enige kritiek in technisch opzicht ten
aanzien van Van der Plaats eigen brongebruik: niet
bij elk citaat vinden we een precieze bronvermelding,
en in de voetnoten aan het einde van de
meeste alinea’s vinden we alleen de paginanum-