2004-1 - Holland Historisch Tijdschrift

Boekbesprekingen
Ignaz Matthey, Vincken moeten vincken locken. Vijf eeuwen
vangst van zangvogels en kwartels in Holland (Hollandse
Studiën 39, Uitgave van de Historische Vereniging
Holland, Hilversum: Verloren 2002) 356
blz., isbn 90-70403-49-8.
De Zuid-Europese gewoonte om met lijmstokken
en andere hulpmiddelen vogels te vangen, vervult
de meeste Nederlanders met afschuw. Toch is het
vangen van vogels, niet alleen eenden en ganzen
maar ook zangvogels, eeuwen lang heel gebruikelijk
geweest in Nederland. Jacob van Maerlant gaf
in zijn beschrijving van vogels in Der naturen bloeme
(1265) al aan welke vogels wel en welke niet geschikt
waren voor consumptie. Behalve voor de
consumptie werden zangvogels ook voor de kooi
gevangen. De vogelwet van 1912 maakte een eind
aan het vangen van vogels voor consumptie en aan
het begin van de Tweede Wereldoorlog werd ook
het vangen van vogels voor de kooi verboden.
In het boek Vincken moeten vincken locken beschrijft
Ignaz Matthey de rol die de zangvogel- en
kwartelvangst vanaf het eind van de 15de eeuw tot
het eind van de 20ste eeuw in de Hollandse samenleving
heeft gespeeld. De auteur bespreekt heel
veel aspecten van de vogelvangst en plaatst het
onderwerp daarmee in een breed cultuurhistorisch
perspectief. Zo beschrijft hij niet alleen alle
soorten zangvogels, maar worden ook de verschillende
vanghulpmiddelen (lijmstokken, lokfluitjes,
netten, vogelpotten etc.), de vangstcijfers, de bestemming
van de vangsten, de wetgeving met betrekking
tot de vogelvangst en de beroepsgroep
van de vogelvangers nauwkeurig behandeld. Ook
de plaats van de vogelvangst in kunst en literatuur
en een analyse van het vangen van vogels als volksen
elitevermaak komen aan de orde. De auteur
heeft zijn onderzoek beperkt tot de huidige provincies
Noord- en Zuid-Holland.
Rond 1500 kwam de vangst van zangvogels
slechts op beperkte schaal voor en meestal alleen
voor eigen gebruik. Aanwijzingen voor het bestaan
van beroepsvinkers zijn er niet en ook uit receptenboeken
uit die tijd blijkt geen grote interesse
voor zangvogels. Wel werden door de adel grote
(water)vogels gevangen zoals eenden, fazanten en
zwanen. Halverwege de 16de eeuw nam de belangstelling
voor het vangen van zangvogels toe. Dit
zou verklaard kunnen worden door wettelijke beperkingen
(plakkaat uit 1550) op het vangen van
eenden. Verder zou de grotere belangstelling voor
zangvogels gestimuleerd zijn door de verstedelij-
king; het houden van vogels in kooien was gebruikelijker
onder de stadsbevolking. De vangst van
zangvogels nam vooral toe vanaf de tweede helft
van de 18de eeuw, toen op buitenplaatsen in de
binnenduinstreek, bewoond door de stedelijke elite,
vinkenbanen werden aangelegd en vinkers in
dienst werden genomen. De binnenduinstreek
was uitermate geschikt voor het vangen van vogels
en met name vinken. Bij de trek mijden vinken namelijk
het oversteken van grote watervlakten (in
die tijd het IJ en de Haarlemmermeer); daardoor
trad ‘stuwing’ in de duinenrand op. Voor de stedelijke
elite, die immers niet zoals de adel jachtrecht
had, was het vangen van vogels een manier om
zich te kunnen onderscheiden. Verder vervulde het
vangen van vogels ook een sociale functie; de vinkenbaan
fungeerde als ontmoetingsplaats van de
elite. Tot slot werden de vinken gebruikt om het
sociale netwerk te onderhouden, in het vinkenseizoen
werden ritsen met vinken (dode vinken aan
een stok) aan familie, vrienden en relaties weggegeven.
Andere bevolkingsgroepen en ook kinderen
hebben in de hele besproken periode op kleine
schaal zangvogels gevangen.
Terwijl voor de gewone man de vogelwet van
1912 het einde van het vogels vangen betekende,
raakte het vangen van vogels op de buitenplaatsen
al eerder in onbruik. In de 19de eeuw hadden de