2004-1 - Holland Historisch Tijdschrift

22 stakingen bij hoogovens in ijmuiden, 1921-2000
Gedurende de twee decennia die volgden moest het bedrijf een harde strijd om het bestaan
voeren. Reorganisatie volgde op reorganisatie, het personeelsbestand werd door de directie
gehalveerd en in 1999 fuseerde Hoogovens met British Steel tot Corus. Ondanks de moeilijkheden
waar het bedrijf mee kampte, lieten de werknemers zich niet ringeloren. Diverse stakingen
voor arbeidstijdverkorting, voor loonsverhoging en tegen de diverse reorganisaties
vonden plaats. De laatste was bijna letterlijk op de drempel van de 21ste eeuw. Op 30 november
1999 legden 600 werknemers, zoals arbeiders sinds 1995 officieel nog uitsluitend heten,
het werk twee dagen neer als protest tegen de sluiting van weer een deel van het bedrijf.
Waarom hebben de arbeiders bij Hoogovens gestaakt?
Op de eerste plaats kan een verklaring gezocht worden op het tamelijk abstracte niveau van
de algemene maatschappelijke verhoudingen. Binnen de samenleving bestaan verschillende
groepen, alle met hun eigen en soms botsende belangen. Die tegengestelde belangen liggen
mijns inziens veelal op het vlak van een strijd om de verdeling van de rijkdom. In bedrijven
wordt een zekere waarde geproduceerd en de bij die productie betrokken partijen
trachten ieder voor zich een zo groot mogelijk deel van die waarde te verwerven. Voor werknemers
uit zich dat in een poging een zo groot mogelijk loon te verdienen tegen een zo gering
mogelijke inspanning.
Ook kunnen we de vraag stellen waarom sommige groepen arbeiders vaker dan andere
groepen gebruik maken van het stakingswapen. Het lijkt voor de hand te liggen om het antwoord
op deze vragen grotendeels te zoeken in de potentiële macht die sommige groepen
arbeiders in het productieproces hebben. Een goed voorbeeld leveren de stukadoors die vrijwel
aan het eind van het productieproces in de bouw staan. Zij verrichten hun werk vlak voor
de oplevering van een bouwwerk en zijn daardoor in staat om de aannemer flink onder druk
te zetten. Ieder verloren uur aan het begin van de bouw kan in de maanden die komen immers
nog wel worden ingehaald, maar de door stukadoors verloren tijd is moeilijker te compenseren.
Bij Hoogovens kunnen we bij voorbeeld denken aan de mannen van het Railvervoer,
die door hun positie tussen de verschillende fabrieken een cruciale rol spelen. Als zij
staken, kunnen hun collega’s ook niet verder.
Als we de vraag nog concreter willen benaderen, dienen we het probleem aan te pakken
op het niveau van de individuele mens. In iedere staking kunnen we immers constateren dat
niet alle arbeiders meestaken, ook al willen ze waarschijnlijk allemaal wel een hoger loon of
kortere arbeidstijd en ook al behoren ze tot dezelfde groep met een zekere strategische
plaats binnen het productieproces. De vraag waarom zij desondanks niet meedoen kan misschien
worden verklaard vanuit politieke of religieuze motieven. Ook kunnen we denken
aan persoonlijke omstandigheden als een zwangere echtgenote, een hoge hypotheekschuld
of gewoon een onderdanig karakter.
In theorie kunnen we het antwoord op de vraag waarom werknemers staken dus op drie
niveaus zoeken. In de praktijk ligt dat uiteraard anders. Het niveau van de individuele arbeider
is zeer moeilijk te benaderen. De bronnen die mij ter beschikking staan laten veelal geen
ruimte om het probleem vanuit deze optiek te onderzoeken.
Het abstracte niveau waarop we de vraag naar het waarom van stakingen kunnen benaderen
is in de loop van anderhalve eeuw in honderden, zo niet duizenden boeken betreden.
Voor dit artikel lijkt de constatering zoals hierboven gedaan, dat er een belangentegenstelling
bestaat tussen arbeiders en directie, voldoende.