ONDERZOEKSRAPPORT Projectmatig Wetenschappelijk ... - KHLim

ONDERZOEKSRAPPORT
Projectmatig Wetenschappelijk Onderzoek
EEN ONDERZOEK NAAR
DE METHODIEK VAN HERSTELBEMIDDELING BIJ MINDERJARIGEN
Katholieke Hogeschool Limburg vzw
Departement Sociaal-agogisch werk
Projectleider: Greet van der Wielen
Onderzoekers: Stéphanie Légat en Ilse Smits
Wetenschappelijke partner: Stefaan Pleysier
Campus OLB, Agoralaan Gebouw B, bus 7, 3590 Diepenbeek
www.khlim.be
Periode: September 2010 tot juni 2013
1

INHOUD
DEEL 1
Inleiding ..................................................................................................................... 6
Projectmatig Wetenschappelijk Onderzoek ................................................................ 6
Herstelrecht en herstelbemiddeling ............................................................................ 6
De aanloop ................................................................................................................. 8
Probleemstelling ......................................................................................................... 9
Onderzoeksvragen ................................................................................................... 10
Structuur van het onderzoeksrapport ........................................................................ 12
Hoofdstuk 1: onderzoeksontwerp ......................................................................... 13
1.1 Literatuurstudie/documentanalyse ...................................................................... 13
1.2 De schriftelijke vragenlijsten ............................................................................... 13
1.2.1 Doelstelling ................................................................................................. 13
1.2.2 Afname ....................................................................................................... 13
1.2.3 Verwerking ................................................................................................. 18
1.3 De observaties .................................................................................................... 20
1.3.1 Doelstelling ................................................................................................. 20
1.3.2 Afname ....................................................................................................... 21
1.3.3 Verwerking ................................................................................................. 25
1.4 De interviews ...................................................................................................... 27
1.4.1 Doelstelling ................................................................................................. 27
1.4.2 Afname ....................................................................................................... 27
1.4.3 Verwerking ................................................................................................. 28
Hoofdstuk 2: de good practice .............................................................................. 29
2.1 Herstelbemiddeling: van experiment tot wet ....................................................... 29
2.2 Onderzoek naar herstelbemiddeling ................................................................... 32
2.3 Beschrijving van herstelbemiddeling ................................................................... 36
2.3.1 Herstelbemiddeling: what’s in a name? ...................................................... 36
2.3.2 Herstelbemiddeling: wat wil men bereiken? ............................................... 38
2.3.3 Herstelbemiddeling: wie wil men bereiken? ................................................ 40
2.3.4 Herstelbemiddeling: hoe gaat men te werk? .............................................. 42
2.3.5 Wie voert de herstelbemiddeling uit?.......................................................... 51
2.3.6 Wat zijn de uitvoeringseisen aan de basis van herstelbemiddeling? .......... 51
2.3.7 Herstelbemiddeling en de overeenkomsten met andere interventies ......... 55
3

DEEL 2
Hoofdstuk 3: de resultaten van de vragenlijsten ................................................. 57
3.1 Demografische variabelen .................................................................................. 57
3.2 Analyse opgestarte dossiers ............................................................................... 58
3.2.1 Contextuele variabelen ............................................................................... 58
3.2.2 Start herstelbemiddeling: wat vooraf gaat .................................................. 59
3.2.3 Procedure: het bemiddelingsgesprek ......................................................... 61
3.2.4 Rol/houding van de bemiddelaar ................................................................ 62
3.2.5 Verhouding kind/ouder ............................................................................... 63
3.2.6 Uitkomsten van herstelbemiddeling: de afspraken ..................................... 64
3.2.7 Einde herstelbemiddeling ........................................................................... 66
3.2.8 Na herstelbemiddeling ................................................................................ 66
3.3 Analyse afgebroken dossiers .............................................................................. 68
3.4 Analyse niet-opgestarte dossiers ........................................................................ 68
3.4.1 Contextuele variabelen ............................................................................... 68
3.4.2 (Start) herstelbemiddeling .......................................................................... 69
3.4.3 Einde herstelbemiddeling ........................................................................... 70
3.5 Samenhangende factoren ................................................................................... 70
Hoofdstuk 4: de resultaten van de observaties ................................................... 72
4.1 Nalezen materiaal tijdens observatieperiode ...................................................... 72
4.2 Beschrijving observaties op dienst en vergaderingen ......................................... 72
4.2.1 Overzicht van de vergaderingen ................................................................. 72
4.2.2 Beschrijving van de observaties op dienst .................................................. 75
4.3 Analyse herstelbemiddelingsgesprekken ............................................................ 76
4.3.1 Bespreking van de codes per type gesprek ................................................ 76
4.3.2 Vergelijking tussen de types van gesprekken ............................................. 83
4.3.3 Bespreking van combinaties van codes ..................................................... 86
4.4 Profiel van de herstelbemiddelaar ...................................................................... 87
Hoofdstuk 5: de resultaten van de interviews ...................................................... 90
5.1 Thema 1: de job als herstelbemiddelaar ............................................................. 90
5.2 Thema 2: voor bemiddeling ................................................................................ 93
5.3 Thema 3: tijdens bemiddeling ............................................................................. 96
5.4 Thema 4: nazorg ............................................................................................... 102
4

Hoofdstuk 6: integratie van de resultaten tot best practice .............................. 104
6.1 Voor bemiddeling: de oriëntatie ........................................................................ 105
6.2 Opstarten van een herstelbemiddeling: het voortraject ..................................... 110
6.2.1 Informatie geven ....................................................................................... 110
6.2.2 Overlopen van de brief doorverwijzer ....................................................... 112
6.2.3 Informatie over gerechtelijke procedure en bemiddeling. ......................... 112
6.2.4 Doelstelling bemiddeling ........................................................................... 112
6.2.5 Drie principes van bemiddeling. ............................................................... 114
6.2.6 Bespreken van de feiten en de gevolgen. ................................................ 116
6.2.7 Aftoetsen van de verwachtingen en intenties ten aanzien van bemiddeling en de
andere partij. ........................................................................................................... 117
6.2.8 Bepalen mogelijkheden herstel ................................................................ 117
6.3 De uitvoering ..................................................................................................... 118
6.3.1 Voorstel tot een rechtstreeks gesprek en de directe herstelbemiddelingen118
6.3.2 Indirecte herstelbemiddelingen ................................................................. 120
6.3.3 Afgebroken dossiers ................................................................................. 121
6.4 Afsluiting met afspraken .................................................................................... 121
6.5 De nazorg ......................................................................................................... 123
Hoofdstuk 7: het profiel van de herstelbemiddelaar.......................................... 126
7.1 Profiel van de herstelbemiddelaar .................................................................... 126
7.2 Vergelijking met bestaande praktijktheorie ....................................................... 126
Hoofdstuk 8: discussie ......................................................................................... 128
8.1 Kritische kanttekeningen PWO Herstelbemiddeling bij minderjarigen .............. 128
8.2 Suggesties voor verder onderzoek ................................................................... 129
8.3 Aanbevelingen voor de HCA-diensten .............................................................. 130
Literatuurlijst……………………………………………………………………………...134
Overzicht van de bijlagen……………………………………………………………….138
Bijlage 1: Contactformulier herstelbemiddelaar (vragenlijsten) ....................... 139
Bijlage 2: Dagboek herstelbemiddelaar .............................................................. 140
Bijlage 3: Sjabloon observatieverslag eerste contact ....................................... 141
Bijlage 4: Vragenprotocol interviews .................................................................. 146
Bijlage 5: Definitie codes observaties ................................................................. 152
5

D E E L 1
INLEIDING
Voor u ligt het onderzoeksrapport van het projectmatig wetenschappelijk onderzoek
(PWO) “Een onderzoek naar de methodiek van herstelbemiddeling bij minderjarigen”. Dit
onderzoek werd uitgevoerd door de Katholieke Hogeschool Limburg, departement
Sociaal-Agogisch Werk, innovatiecel Jeugdhulpverlening. In deze inleiding starten we met
het kaderen van een aantal begrippen: projectmatig wetenschappelijk onderzoek,
herstelrecht en herstelbemiddeling. We staan kort stil bij de situatie in Vlaanderen. In
Hoofdstuk 2 (de good practice) is dit uitgebreid terug te vinden. Vervolgens geven we
graag de aanleiding van het onderzoek mee. Vanuit welke noodzaak en op welke manier
is dit onderzoek tot stand gekomen? Verder stellen we de onderzoeksvragen voorop en
geven we een overzicht van de ondernomen onderzoeksactiviteiten, gekoppeld aan de
tijdinvestering, de doelstelling en het resultaat. Tot slot geven we een overzicht van de
verschillende hoofdstukken en inhouden van dit onderzoeksrapport.
Projectmatig Wetenschappelijk Onderzoek
PWO staat voor projectmatig wetenschappelijk onderzoek binnen de professionele
bachelor opleidingen en het wordt gefinancierd door de Vlaamse Overheid. Het onderzoek
is van toegepaste of praktische aard. De bedoeling is dat deze onderzoeksprojecten
resulteren in praktisch toepasbare methoden, modellen of instrumenten. PWO vertrekt
vanuit de noden van de maatschappij. Onderwijs en werkveld gaan samen aan de slag om
antwoorden te vinden op vragen en noden. Er stroomt op deze manier niet enkel kennis
van het onderwijs naar het werkveld maar ook van het werkveld naar het onderwijs.
Verder worden binnen deze projecten ook studenten betrokken. Op deze manier komen
ze in direct contact met hun toekomstig werkveld en worden ze geconfronteerd met het
gebruik van onderzoek(methodologieën) en projectmatig werken.
Herstelrecht en herstelbemiddeling 1
Doorheen de jaren heeft de herstelgerichte benadering van delinquentie in het algemeen
en van jeugddelinquentie in het bijzonder, sterk aan belangstelling gewonnen. In het
herstelrecht ligt de nadruk op het herstel van de door het delict veroorzaakte (materiële en
morele) schade. Hierbij wordt aan de partijen een aanzienlijke verantwoordelijkheid
gegeven om zelf tot een overeenkomst te komen over het herstel van de schade
(Marshall, 1996). In tegenstelling tot in het klassieke strafrecht, is de loutere bestraffing
van de dader geen prioriteit.
De toenemende aandacht voor herstelgerichte afhandelingwijzen als antwoord op
jeugddelinquentie komt tot uiting in de nieuwe Jeugdwet van 2006 2 . Hierin worden zowel
de herstelbemiddeling als het herstelgericht groepsoverleg (hergo) uitdrukkelijk geregeld
als mogelijke interventies op parketniveau (enkel bemiddeling) en jeugdrechtbankniveau
(bemiddeling en hergo). In de nieuwe Jeugdwet wordt herstelbemiddeling naar voor
geschoven als één van de prioritaire afhandelingwijzen op parketniveau.
1
Uit PWO proposal een onderzoek naar de methodiek van herstelbemiddeling bij minderjarigen (2010), Greet van der
Wielen.
2
Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, zoals gewijzigd door de wetten van 15 mei 2006 en 13 juni 2006,
B.S. 15 april 1965; err. B.S. 19 mei 1965; Memorie van Toelichting bij het wetsontwerp tot wijziging van de wetgeving
betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben
gepleegd, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 51-1467/1, 39.
6

Naar aanleiding van het tienjarig bestaan van Adam (Antwerpse Dienst Alternatieve
maatregelen) zet Vlaams Minister Vandeurzen de uitdagingen voor de jeugdhulp in het
algemeen en voor herstelrecht in het bijzonder in de verf (7 april 2011). Om de
minderjarige de hulp te bieden die aansluit bij zijn noden, is investering in uitbreiding,
innovatie en afstemming van de integrale aanpak nodig. Verder is het opportuun de
werkzame factoren van de verschillende maatregelen te achterhalen, met als doel te
komen tot best practices. Voor herstelbemiddeling is het noodzakelijk het lineaire aanbod
met alle stakeholders te evalueren en het huidige aanbod te verbeteren en eventueel
verder uit te breiden.
In elk gerechtelijk arrondissement in Vlaanderen is er een HCA-dienst (Herstelgerichte en
Constructieve Afhandeling) die bemiddeling voor minderjarige verdachten aanbiedt 3 . Het
begeleidingsaanbod omvat meer dan 4000 jongeren op jaarbasis. De HCA-diensten zijn
sinds januari 2009 erkend en opgenomen in de private voorzieningen van de bijzondere
jeugdzorg onder categorie 8. De diensten omvatten 4 werkvormen:
1. De herstelbemiddeling minderjarigen.
2. Het hergo.
3. De gemeenschapsdienst.
4. Het leerproject.
Bemiddeling wordt in de wet als volgt gedefinieerd 4 : “Bemiddeling heeft tot doel de
persoon die ervan verdacht wordt een als misdrijf omschreven feit te hebben gepleegd, de
personen die ten aanzien van hem het ouderlijk gezag uitoefenen, de personen die hem in
rechte of in feite onder hun bewaring hebben alsook het slachtoffer, de mogelijkheid te
bieden om samen en met hulp van een onpartijdige bemiddelaar, onder meer aan de
relationele en materiële gevolgen van een als misdrijf omschreven feit tegemoet te
komen”. Het conflict, ontstaan door de feiten gepleegd door de minderjarige, wordt bij
bemiddeling teruggegeven aan slachtoffer en verdachte en men tracht, onder begeleiding
van een neutrale derde, tot een oplossing, tot herstel van de schade te komen (Henckens,
2002). Of zoals Bradshaw, Roseborough en Umbreit (2006, p.88) het omschrijven: “The
goal of these meetings is to provide a safe place for genuine dialogue between the
involved parties that can address emotional and informational needs, and to develop a
restitution plan”. Essentieel in bemiddeling is de erkenning van het slachtoffer voor de
schade die hij heeft geleden én het actief inschakelen van de minderjarige verdachte in dit
proces. Door het herstellen van schade, op welke manier dan ook wordt de jongere
uitgenodigd om verantwoordelijkheid op te nemen voor de gevolgen van zijn daden
(Henckens, 2002).
Een bemiddeling kan opgestart worden indien voldaan is aan volgende voorwaarden 5 :
1. Een slachtoffer is geïdentificeerd.
2. De deelnemers aan de bemiddeling stemmen er uitdrukkelijk en zonder voorbehoud
mee in en blijven dit doen zolang de bemiddeling duurt.
3 Overzicht van de HCA-diensten die bemiddeling aanbieden: West-Vlaanderen: BAAB (Brugge), COHEsie (Kortijk),
DIVAM (Ieper en Veurne); Oost-Vlaanderen: HCA-Oost Vlaanderen; Antwerpen: Elegast, ADAM, CAFT (Turnhout), BIC
(Mechelen);Vlaams-Brabant: BAL (Leuven), Bemiddelingsburo (Brussel-Halle-Vilvoorde); Limburg: BAAL.
(http://2013.steunpuntjeugdhulp.be/?action=onderdeel&onderdeel=223&titel=Jaarverslagen+en+rapporten,
geraadpleegd 30 april 2013).
4 Artikel 37bis § 2 Jeugdwet
5 Artikel 45quater, § 1, tweede lid Jeugdwet > Het Grondwettelijk Hof vernietigde in 2008 (Arrest Grondwettelijk Hof van
13 maart 2008) twee bijkomende voorwaarden, met name dat er ernstige aanwijzingen van schuld dienen te bestaan
(art. 45quater, § 1, tweede lid, 1°) en dat de minderjarige zijn betrokkenheid bij het als misdrijf omschreven feit niet mag
ontkennen (art. 45quater, § 1, tweede lid, 2°), vooraleer het parket een voorstel tot bemiddeling kan doen. Deze
voorwaarden werden strijdig bevonden met het vermoeden van onschuld in hoofde van de jongere.
7

De Procureur des Konings dient steeds de mogelijkheid tot bemiddeling te overwegen en
een schriftelijke motivatie te geven indien hij besluit het dossier niet te oriënteren naar een
bemiddelingsprocedure. Ook de jeugdrechter moet steeds een herstelrechtelijk aanbod
overwegen als reactie op het als misdrijf omschreven feit 6 .
Drie principes dienen gewaarborgd te worden in het kader van herstelbemiddeling, met
name vrijwilligheid, vertrouwelijkheid en neutraliteit.
1. Wanneer men wil bekomen dat de twee partijen vanuit een intrinsieke overtuiging aan
de ‘bemiddelingstafel’ plaatsnemen om een oplossing te zoeken, is een vrijwillige
deelname essentieel. In de wet is de tweede voorwaarde voor bemiddeling 7 de
duidelijkste waarborg voor dit principe van vrijwilligheid: het bemiddelingsproces kan op
elk moment stopgezet worden indien één van beide partijen dit wenst 8 .
2. Vervolgens staat het principe van vertrouwelijkheid centraal. De wet tracht dit principe
te garanderen door te stellen dat wanneer het herstelrechtelijk aanbod niet tot het
gewenste resultaat leidt, “noch het verloop, noch het resultaat, noch de erkenning van
de feiten, ten nadele van de jongere kan worden gebruikt” 9 . Ook dienen de
betrokkenen hun akkoord te geven over de inhoud van de verslagen vooraleer deze
worden verstuurd naar de gerechtelijke instanties.
3. Ten slotte wordt de neutraliteit van de bemiddelaar essentieel geacht voor het
welslagen van de bemiddeling. Belangrijk in dit opzicht is dat bemiddelaars een goede
methodische, deontologische en structurele ondersteuning krijgen via
samenwerkingsakkoorden en koninklijke besluiten, en dat ze de vrijheid blijven
genieten om het bemiddelingsproces zelf vorm te geven, “zonder dat dit proces zelf in
een harnas van wetgeving of regels wordt gegoten” (Vandebroek & Vanfraechem,
2007). Renders (1999) concretiseert deze voorwaarde van neutraliteit door te stellen
dat de bemiddelaar erover moet waken dat alle partijen evenveel ruimte krijgen om hun
versie van het verhaal te doen en dat hij de meningen van beide partijen als
gelijkwaardig moet beschouwen.
De aanloop
De innovatiecel Jeugdhulpverlening van het departement SAW fungeert als kennispoort
waarop alle organisaties met vragen over jongeren met moeilijkheden een beroep kunnen
doen voor een gespecialiseerde aanpak. Ze wil ondersteuning bieden aan de praktijk van
de jeugdhulpverlening onder andere door het uitvoeren van praktijkgericht
wetenschappelijk onderzoek. Dit alles gebeurt in samenwerking met het betreffende
werkveld. Sinds de oprichting van de cel is er een nauwe samenwerking met de dienst
BAAL 10 (Jongerenwerking Pieter Simenon vzw) en haar medewerkers. Het
onderzoeksvoorstel kwam door deze samenwerking tot stand. Op deze dienst liep eerst
een vooronderzoek van september 2009 tot en met december 2009 waar men op zoek
ging naar mogelijke succesfactoren van herstelbemiddeling. Verder stond het testen van
een aantal onderzoeksmethoden centraal. De resultaten ervan werden gebruikt voor het
schrijven van het PWO voorstel dat werd ingediend in april 2010. Het PWO startte in
september 2010.
We vinden het belangrijk om de nauwe samenwerking met de participerende diensten
reeds in deze inleiding in de verf te zetten. Zoals vermeld is het beginidee en de vertaling
6 Artikel 37, § 2, derde lid Jeugdwet
7 Artikel 45quater, § 1, tweede lid Jeugdwet
8 Vandebroek en Vanfraechem (2007) benoemen enkele aspecten in de wetgeving die op gespannen voet staan met dit
principe.
9 Artikel 45quater, § 4, eerste lid Jeugdwet
10 Bureau Alternatieve Afhandeling Limburg ( Hasselt)
8

van dit idee tot een onderzoeksvoorstel in nauwe samenwerking gebeurt met BAAL. Voor
het eigenlijke PWO wilden we graag meer diensten betrekken. Daartoe werden
verschillende HCA-diensten in de provincies Antwerpen en Vlaams Brabant
gecontacteerd. De diensten CAFT 11 en BIC 12 waren onmiddellijk enthousiast over het
voorstel en wensten mee in te stappen. We wilden de participerende gelijkwaardige sfeer
graag verder zetten tijdens het eigenlijke onderzoek. De investering van de diensten in dit
onderzoek was omvangrijk. We vonden het belangrijk om dit in dialoog zo vlot mogelijk te
laten verlopen en tijdig bij te sturen indien nodig. Dit vroeg ook van de onderzoekers
investering door voor en na iedere onderzoeksactiviteit op bezoek te gaan bij alle
deelnemende diensten (dit wordt in detail besproken in Hoofdstuk 1 onderzoeksontwerp).
Deze aanpak heeft ons inzien bijgedragen tot de goede samenwerking tijdens het
onderzoek en de succesvolle afloop ervan. We willen de medewerkers van alle HCA-
diensten uitdrukkelijk bedanken voor hun investering en constructieve bijdrage aan het
onderzoek.
Probleemstelling
Dit onderzoeksproject richt zich op de methodiek van herstelbemiddeling bij minderjarigen.
Herstelbemiddeling wil aan de minderjarige verdachte en het slachtoffer de mogelijkheid
bieden om door onderlinge communicatie te komen tot een constructieve vorm van
herstel. Het communicatieproces dat tijdens een herstelbemiddeling tot stand gebracht
wordt, is voor alle betrokken partijen een middel om hun visie en hun beleving op de feiten
te herschrijven. Het biedt de minderjarige verdachte de mogelijkheid om de
verantwoordelijkheid voor zijn daden op te nemen en een inspanning tot herstel te leveren.
Eerdere onderzoeksresultaten zeggen tot nu toe weinig over de onderliggende processen
die spelen tijdens bemiddeling. Het werkveld signaleert een nood aan verdere
professionalisering in de methodiek van herstelbemiddeling. Tevens zijn er belangrijke
methodologische bemerkingen aangaande eerder onderzoek naar herstelgerichte
praktijken. Zo blijken uit de meta-analyses van het zogenaamde ‘What Works onderzoek’ 13
tal van methodologische tekortkomingen, zoals vage evaluatiecriteria, optimistische
interpretaties door te sterk betrokken onderzoekers, te korte opvolgperiodes, gebrek aan
aandacht voor onbedoelde gevolgen, onbetrouwbare en onvalide meetinstrumenten
(Andrews & Bonta, 2003). Voorts is het tegelijkertijd evalueren van een verscheidenheid
aan werkvormen een kritiek punt. Bovendien is het belangrijk steeds aandacht te hebben
voor de kwaliteit van de uitvoering van het programma. Het beginsel van programmaintegriteit,
één van de ‘What works’-beginselen, verwijst o. a. naar het belang van een
goed uitgevoerde interventie. Een grondige omschrijving van de werkwijze van het
programma mag niet ontbreken, zodat zeker ook een procesevaluatie gemaakt kan
worden. Een duidelijke stellingname over wat een goed herstelgericht proces is en aan
welke voorwaarden het moet voldoen, is essentieel. Deze voorwaarden moeten
vaststelbaar kunnen worden geobserveerd (Harris, 2001).
Het kader van Van Yperen en Veerman (2008) werpt een nieuw licht op effectonderzoek in
de jeugdzorg. Zij geven aan dat het zinvol is om bij effectonderzoek te beginnen bij de
basis. Expliciteren wat men doet, met welke frequentie, voor wie en waarom, zijn de eerste
stappen op de weg van de effectiviteit. Een goede omschrijving en theoretische
onderbouwing van een interventie levert al heel wat informatie over de effectiviteit,
weliswaar in theorie. Documentanalyse, observatie, interviews en literatuurstudie zijn
11 Constructieve Afhandeling Feiten Turnhout
12 Bemiddelings- en Begeleidingsdienst Ivo Cornelis(Mechelen)
13 ‘What Works’ verwijst naar een reeks meta-analyses van eerdere evaluaties, met de ambitie om methodologisch uit te
filteren welke behandelingskenmerken effectief kunnen zijn in het reduceren van recidivisme.
9

hiervoor geschikte bronnen van informatie. Alles wat men extra kan doen zoals
bijvoorbeeld doelrealisatieonderzoek en cliënttevredenheidsonderzoek, helpt om de
interventietheorie empirisch te toetsen en verder te verfijnen.
Vanuit bovenstaande informatie legt dit onderzoek de focus op de methodiek van
herstelbemiddeling bij minderjarigen. Vanuit een uitgebreide literatuurstudie,
documentanalyse en bevraging van de deelnemers aan herstelbemiddeling bij
minderjarigen, komt het onderzoek tot een grondige beschrijving van de methodiek. Deze
omschrijving is te zien als een good practice. Deze good practice wordt getoetst aan de
praktijk via observatie en een bevraging van de herstelbemiddelaars. Via deze toets wordt
de methodiek geëvalueerd en bijgestuurd tot een best practice. De resultaten worden
vertaald naar een profiel voor de herstelbemiddelaar.
Onderzoeksvragen
1. Hoe is een good practice aangaande herstelbemiddeling minderjarigen opgebouwd
op het gebied van:
a. procedure (directe/indirecte bemiddeling, aantal gesprekken, …);
b. randvoorwaarden (aard van de feiten, kenmerken betrokkenen, …);
c. interventies van de herstelbemiddelaar (houdings- en gedragselementen)?
2. In welke mate komt de good practice tot uiting in de praktijk en wat is de ervaring
van de betrokkenen?
In onderstaande tabel maken we een koppeling tussen de onderzoeksvragen, de
gebruikte onderzoeksmethodologie, het verkregen resultaat (met bijhorend hoofdstuk van
dit rapport) en de tijdsperiode.
10

Tabel 1 Onderzoeksvragen en Methodologie
Methode Tijd Bijdrage tot /doelstelling Resultaat
- Literatuuronderzoek en
documentenanalyse
- Schriftelijke bevraging bij
minderjarige verdachten,
slachtoffers en respectievelijke
ouders
- Observatie bij ≠ HCA-diensten
o Herstelgesprekken
o Vergaderingen
o Dienst
- Interviews met
herstelbemiddelaars
- Integreren resultaten van de
diverse onderzoeksmethodes
- Vergelijking tussen definitieve
resultaten en good practice
September 2010 tot januari
2011
Opstellen good practice
Januari 2011 tot juni 2011 In kaart brengen van de ervaringen van de
deelnemers aan herstelbemiddeling
November 2011 tot februari
2013
September 2012 tot november
2012
Toetsen van de good practice
Opstellen van een profiel van de
herstelbemiddelaar
In kaart brengen van de ervaringen van de
herstelbemiddelaars
Toetsen van de good practice
Maart 2013 tot mei 2013 Overzicht definitieve resultaten
Best practice
11
Good practice (Hoofdstuk 2)
Een bespreking van de methodologie van
de vragenlijsten (Hoofdstuk 1) en de
resultaten van de vragenlijsten (Hoofdstuk
3)
Een bespreking van de methodologie van
de observaties (Hoofdstuk 1) en de
resultaten van de observaties (Hoofdstuk
4)
Integratie van de resultaten tot best
practice (Hoofdstuk 6)
Profiel van de herstelbemiddelaar
(Hoofdstuk 7)
Een bespreking van de methodologie van
de interviews (Hoofdstuk 1) en de
resultaten van de interviews (Hoofdstuk 5)
Integratie van de resultaten tot best
practice (Hoofdstuk 6 )
Integratie van de resultaten tot best
practice (Hoofdstuk 6) en discussie
(Hoofdstuk 8)
Integratie van de resultaten tot best
practice (Hoofdstuk 6)

Tijdens het onderzoeksproject kwam er de oproep van de Vlaamse overheid (12 juni 2009)
tot het uitvoeren van een project naar herstelbemiddeling. Het doel van het onderzoek is
een beeld te schetsen van het proces, de effectiviteit van, de tevredenheid over en
ervaringen met herstelbemiddeling. Ook wil het onderzoek meer zicht krijgen op de
kenmerken en de factoren die invloed hebben op het proces en de bemiddelingsuitkomst.
Daartoe werd door Bureau Beke (Arhem, Nederland) een dossieronderzoek gedaan,
vragenlijsten afgenomen en interviews uitgevoerd. Dit project had de bedoeling te eindigen
in november 2011 maar is begin 2011 verlengd met als bedoeling meer
onderzoeksmateriaal te genereren. Ons opzet was de resultaten van dit onderzoek mee te
nemen in het verdere verloop van dit onderzoek. Het eindrapport was beschikbaar in 2012
en de afsluitende studiedag vond plaats op 7 maart 2013, derhalve zijn de resultaten enkel
meegenomen in de bespreking van onze resultaten en de discussie. Het grote verschil
tussen beide onderzoeken situeert zich op vlak van de doelstelling en de gebruikte
onderzoeksmethoden. Onze focus ligt op (het toetsen) van de methodiek van
herstelbemiddeling en het opstellen van een beroepsprofiel voor de herstelbemiddelaar.
Daartoe werden verschillende onderzoeksmethoden aangewend. Naast een
literatuurstudie en dossieranalyse, de vragenlijst en het interview werden ook observaties
uitgevoerd in de betrokken HCA-diensten. Bureau Beke voerde een evaluatie-onderzoek
uit. Het proces van, de effectiviteit van, de tevredenheid over en de ervaringen met
herstelbemiddeling stonden hierbij centraal (Ferwerda & van Leiden, 2012).
Structuur van het onderzoeksrapport
Het rapport is opgedeeld in twee delen. Het eerste deel omvat Hoofdstuk 1 (het
onderzoeksontwerp) en Hoofdstuk 2 (de good practice). Het tweede deel stelt de
resultaten centraal en omvat Hoofdstuk 3 (de resultaten van de vragenlijsten), Hoofdstuk 4
(de resultaten van de observaties), Hoofdstuk 5 (de resultaten van de interviews),
Hoofdstuk 6 (de integratie van de resultaten tot best practice), Hoofdstuk 7 (het profiel van
de herstelbemiddelaar), Hoofdstuk 8 (de discussie).
In het eerste hoofdstuk bespreken we uitgebreid het onderzoeksontwerp. Binnen dit
onderzoek zijn heel wat verschillende onderzoeksmethodes toegepast, ieder met zijn
eigen specifiek doel en opzet.
In het volgende hoofdstuk geven we het resultaat weer van onze literatuurstudie en onze
documentanalyse. Dit is een uitgebreide good practice die het proces van
herstelbemiddeling uitvoerig beschrijft, met inbegrip van belangrijke eerdere
onderzoeksresultaten per onderdeel. Verder staan we in dit hoofdstuk ook stil bij de
verschillende partijen die betrokken zijn in het herstelbemiddelingsproces (het slachtoffer,
de verdachte, de ouders, de herstelbemiddelaar en de HCA-dienst).
In het derde hoofdstuk bespreken we de resultaten van de vragenlijsten. De resultaten van
de observaties bespreken we in Hoofdstuk 4 en in Hoofdstuk 5 komen de resultaten van
de interviews aan bod.
In het zesde hoofdstuk beschrijven we de best practice. We integreren daartoe de
resultaten uit de verschillende onderzoeksactiviteiten en toetsen deze af aan de good
practice.
In het zevende hoofdstuk geven we het profiel van de herstelbemiddelaar weer en toetsen
we dit af aan bestaande profielen en literatuur.
In het laatste hoofdstuk, de discussie, evalueren we het onderzoek. We zetten de
belangrijkste resultaten in de verf, lijsten een aantal tekortkomingen op en denken we na
over toekomstige opportuniteiten, bekeken zowel vanuit een onderzoeksperspectief als
vanuit de praktijk van herstelbemiddeling.
12

HOOFDSTUK 1: ONDERZOEKSONTWERP
In dit hoofdstuk geven we een overzicht van het onderzoeksontwerp. Welke
onderzoeksactiviteiten hebben we ondernomen, welke dataverzamelingsmethodes
hebben we daartoe aangewend en welke dataverwerkingstechnieken hebben we
toegepast voor de verwerking.
We pasten gedurende het onderzoek de volgende onderzoeksmethodes toe:
Literatuurstudie en documentanalyse.
Afnemen van vragenlijsten bij verdachten, slachtoffers en hun respectievelijke ouders.
Observatie van herstelbemiddelaars op de drie HCA-diensten.
Interviews met herstelbemiddelaars verdeeld over de drie HCA-diensten.
We bespreken voor iedere activiteit grondig de voorbereiding, de afname en de
verwerking.
1.1 Literatuurstudie/documentanalyse
Het project is gestart met een studie van zowel nationale als internationale literatuur rond
herstelrecht en herstelbemiddeling. Het resultaat hiervan is terug te vinden in Hoofdstuk 2,
de good practice. De bedoeling is om deze good practice af te toetsen aan de praktijk van
herstelbemiddeling om zo te komen tot een best practice (Hoofdstuk 6).
1.2 De schriftelijke vragenlijsten
1.2.1 Doelstelling
Minderjarige verdachten, slachtoffers en hun respectievelijke ouders werden bevraagd, om
de methodiek van herstelbemiddeling minderjarigen vanuit hun perspectief te beschrijven.
De bevraging draagt bij tot de tweede onderzoeksvraag: ‘In welke mate komt de good
practice tot uiting in de praktijk en wat is de ervaring van de betrokkenen?’
1.2.2 Afname
Er werden 20 verschillende vragenlijsten gemaakt, opgedeeld per dossier (afgerond,
afgebroken, niet opgestart) en per respondent (verdachte, slachtoffer, ouder verdachte en
ouder slachtoffer). Binnen de dossiers afgerond en afgebroken werd nog eens een
opdeling gemaakt tussen directe en indirecte bemiddeling. De vragenlijsten werden
samengesteld op basis van de geraadpleegde literatuur en documenten en werden
aangemaakt in het softwareprogramma Snap 14 . De respondenten werden geselecteerd bij
de drie betrokken HCA-diensten BAAL, BIC en CAFT.
Het was niet mogelijk voor de HCA-diensten om de contactgegevens van de respondenten
door te geven aan de onderzoeker, gezien de vertrouwelijkheid van deze gegevens.
Daarom werd aan de bemiddelaars gevraagd om de respondenten telefonisch te
contacteren. Voor de start van deze contactnames werden de bemiddelaars gebrieft door
de onderzoeker, zodat de contactnames op iedere HCA-dienst op dezelfde manier
verliepen. Er werd afgesproken dat iedere bemiddelaar de respondenten uit zijn eigen
14 Aangezien de vragenlijsten zijn aangemaakt in het programma Snap zitten deze niet in bijlage. Indien hierover
informatie gewenst, gelieve contact op te nemen met Ilse Smits (ilse.smits@khlim.be).
13

dossiers contacteerde en chronologisch begon met het laatste dossier. Enkel volledig
afgesloten dossiers kwamen voor selectie in aanmerking.
Er werden een aantal uitsluitingscriteria vooropgesteld. Ten eerste mochten respondenten
uit een afgerond dossier, maar ook nog betrokken bij een lopend dossier, niet bevraagd
worden. Ten tweede mochten respondenten die niet voldoende de Nederlandse taal
beheersten of niet in staat waren de vragenlijst zelfstandig in te vullen, niet bevraagd
worden. Ten derde moest het aantal verdachten en slachtoffers per dossier beperkt
worden tot drie. Ten vierde mocht iedere respondent maar één keer bevraagd worden (bv.
partijen betrokken in verschillende dossiers werden slechts één keer bevraagd). Ten vijfde
mochten de deelnemers van het onderzoek van Bureau Beke niet nogmaals bevraagd
worden.
Er werd gevraagd aan de bemiddelaars om bij iedere contactname een contactformulier
(zie Bijlage 1) in te vullen. Eerst werd hier de naam en het nummer van de respondent
ingegeven. De naam werd enkel ingevuld als de respondent hiervoor toestemming gaf.
Ook werd het nummer van de bemiddelaar ingegeven. Binnen iedere HCA-dienst had
iedere bemiddelaar een eigen zelfgekozen nummer. Tot slot werd aangegeven om welk
soort dossier het ging. Een dossier werd gedefinieerd aan de hand van drie criteria:
1. Ging het om een afgerond, afgebroken of niet-opgestart dossier? Een dossier is
afgerond met overeenkomst als het is uitgevoerd tot en met de uitvoering van de
overeenkomst. Opgestart en afgebroken betekent dat respondenten toegezegd hebben
voor bemiddeling maar dat de bemiddeling voor of tijdens de uitvoering van de
overeenkomst werd afgebroken. Doorverwezen en niet-opgestart betekent dat de
bemiddelaar contact heeft opgenomen met de respondent maar dat de bemiddeling
niet werd opgestart.
2. Ging het om een directe of indirecte bemiddeling? Bij een directe bemiddeling was er
rechtstreeks contact tussen de verdachte en het slachtoffer. Bij een indirecte
bemiddeling verliep het contact tussen de verdachte en het slachtoffer via de
bemiddelaar.
3. Ging het om een minderjarige verdachte, een slachtoffer, de ouder van een verdachte
of de ouder van een slachtoffer. Het diende hierbij echt om ouders te gaan en dus niet
om opvoeders, begeleiders of andere hulpverleners.
De bemiddelaars contacteerden de respondenten maximum vijf keer. Ze noteerden hierbij
telkens de datum en het uur van de contactname alsook het resultaat ervan (bijvoorbeeld
antwoordapparaat, bezettoon, later terugbellen, wenst deel te nemen, wenst niet deel te
nemen). Respondenten die wilden meewerken aan het onderzoek, werd gevraagd of zij de
vragenlijst per mail, telefonisch of per post wilden ontvangen. Respectievelijk werd hierbij
door de bemiddelaar gevraagd naar het mailadres, het telefoonnummer en de voorkeur
voor dag of uur of het adres. Aan de ouders van minderjarige verdachten of minderjarige
slachtoffers werd gevraagd of hun zoon of dochter ook bevraagd mochten worden. Indien
de bemiddelaar de minderjarige verdachte of het minderjarige slachtoffer zelf aan de lijn
had, werd het adres van de ouders of de hulpverleners, verantwoordelijk voor de jongeren,
gevraagd. Door de onderzoeker werd dan een brief gestuurd naar de ouders of
hulpverleners waarin werd gevraagd of zij per terugkerende brief konden laten weten
indien de verdachte of het slachtoffer niet bevraagd mocht worden. Door het gebruik van
deze passieve informed consent werd aan ouders een kans gegeven om te beslissen of
hun zoon of dochter mag deelnemen aan een onderzoek, zonder dat het een te grote
uitval in de hand werkt, wat bij actieve informed consent vaak wel het geval is (Vynckier,
2010). Er werden 17 informed consent brieven verstuurd, waarvan geen enkele brief werd
teruggestuurd.
14

De contactnames van de respondenten door de bemiddelaars ging op 7 maart 2011 van
start. Na twee weken werd duidelijk dat het praktisch gezien niet haalbaar was dat iedere
bemiddelaar zijn eigen dossiers zou bevragen, gezien de grote tijdsinvestering. Er werd
afgesproken dat ook andere bemiddelaars respondenten konden bevragen. Alle
contactformulieren werden wekelijks per post verstuurd naar de onderzoeker of afgeleverd
bij de onderzoeker. De onderzoeker gaf de contactformulieren in een excel-bestand in,
waar iedere respondent een unieke login en een paswoord toegewezen kreeg. De
vragenlijsten die per post werden verstuurd (n= 509), werden voorzien van een etiket
waarop deze login en paswoord werden gedrukt. Voor de versturing van de vragenlijsten
per mail (n= 195), werd gebruik gemaakt van het softwareprogramma Snap WebHost,
waarbij login en paswoord automatisch in de mail naar de respondenten werden verstuurd.
Een respondent kon hierbij enkel toegang krijgen tot de vragenlijst door login en paswoord
in te vullen. De eigenlijke afname van de vragenlijsten begon op 4 april 2011.
Respondenten die hadden aangegeven om telefonisch bevraagd te worden (n= 4), werden
gecontacteerd door de onderzoeker met de vraag of de vragenlijst per post of per mail
mocht verstuurd worden, wegens te tijdrovend. Dit was voor geen enkele respondent een
probleem.
De contactnames van de respondenten door de bemiddelaars van de HCA-diensten werd
stopgezet op 30 juni 2011 (in totaal 17 weken contactnames). Op 8 juli 2011 werden per
post herinneringsbrieven gestuurd naar de respondenten die tot dan toe de vragenlijst niet
hadden teruggestuurd. Op 22 augustus 2011 werd dit herhaald en werd gevraagd aan
respondenten om de vragenlijst voor 1 september 2011 terug te sturen. Op 15 september
2011 werden de laatste vragenlijsten ontvangen en werd de periode van de
dataverzameling officieel afgesloten.
In Tabel 2 wordt een overzicht gegeven van het aantal respondenten dat per dossier
gecontacteerd en bevraagd werd. Een aantal respondenten uit de dossiers werd niet
bevraagd (non respons 1, n= 309, 27%) omdat deze respondenten niet bereikbaar waren
doordat de bemiddelaars niet over hun telefoonnummer beschikten, omdat hun
telefoonnummer niet meer in gebruik was of omdat de bemiddelaars na vijf keer proberen
nog steeds geen contact hadden met deze respondenten. Respondenten werden ook niet
gecontacteerd als ze niet zonder hulp de vragenlijst konden invullen dit omwille van het
onvoldoende beheersen van de Nederlandse taal of andere problemen. Deze beslissing
werd genomen door de bemiddelaars. Van de respondenten die gecontacteerd werden
door de bemiddelaars, weigerden een aantal respondenten hun deelname aan het
onderzoek (non respons 2, n= 147, 17%). Respondenten gaven aan dat ze geen tijd
hadden om de vragenlijst in te vullen (n= 21, 15%), dat ze liever niet wilden deelnemen
(n= 88, 60%), dat ze het hele bemiddelingsproces achter zich wilden laten (n= 30, 20%) of
gaven een andere reden op (n= 8, 5%). Naar de respondenten die tijdens de
contactnames hun toestemming gaven om hun gegevens door te geven aan de
onderzoeker werd een vragenlijst verstuurd. Respons 3 geeft aan hoeveel respondenten
daarvan de vragenlijst ingevuld terugstuurden. De redenen achter non-respons 3 (n= 409,
58%) werden niet in kaart gebracht.
Uit de tabel kunnen we afleiden dat respons 1 en 2 hoog is. Met andere woorden, in de
eerste plaats konden we de meeste respondenten bereiken en in de tweede plaats waren
de meeste respondenten bereid een vragenlijst in te vullen. De intentie om mee te werken
aan het onderzoek was over de gehele lijn groot. Uit respons 3 kunnen we afleiden dat
heel veel respondenten die toch bereid waren om de vragenlijst in te vullen, dat in de
praktijk niet deden. Hier zijn verschillende verklaringen voor. Ten eerste hadden
respondenten het misschien moeilijker om iemand aan de telefoon af te wijzen, in
sommige gevallen was de persoon aan de lijn zelfs iemand die ze kenden (bemiddelaar).
15

Het is makkelijker iemand af te wijzen zonder dat je die persoon ziet of hoort (door de
vragenlijst gewoon niet in te vullen en terug te sturen). Ten tweede is het mogelijk dat de
respondenten een verkeerde inschatting hebben gemaakt van de investering die het
vraagt om de vragenlijst in te vullen. Ten derde, blijkt uit diverse onderzoeken dat er een
inconsistentie bestaat tussen de intentie van iemand en het eigenlijke gedrag. Er zijn,
naast de intentie van iemand, ook veel andere factoren die verklaren of iemand het gedrag
effectief zal stellen. Sherman (1980) vond dat participanten systematisch de
waarschijnlijkheid van het uitvoeren van een specifiek sociaal gewenst gedrag
overschatten en de waarschijnlijkheid tot het uitvoeren van een sociaal niet-gewenst
gedrag systematisch onderschatten. Tot slot zijn er ook mogelijks verklaringen eigen aan
de vragenlijst en de respondent zelf (te moeilijke en/of te lange vragenlijst, de
herinneringen die de vragenlijst eventueel oproept, geen mening hebben).
De uiteindelijke respons van 25% is eerder laag. Uit onderzoek blijkt dat met name
jongeren, ouderen, lager opgeleiden en mensen woonachtig in grote steden behoren tot
de non-respons. Verder blijkt dat minderheden vaak buiten de standaard onderzoeken
vallen en alleen goed vertegenwoordigd zijn als het onderzoek op deze specifieke
doelgroepen is ingericht (de Leeuw & Hox, 1998). Deze vaststellingen hebben mogelijks
ook hier een rol gespeeld.
16

Tabel 2 Overzicht respons, non-respons en reden uitval
Respondenten Totaal Niet
bereik-
baar
Niet
zonder
hulp
Geen
tijd
Liever
niet
Achter
zich
laten
Andere
reden
N
verstuurde
VL
N
Ontvangen
VL
%
respons
1
%
respons
2
%
respons
Verd 15 Afgerond Direct 36 0 0 1 1 0 0 34 13 100% 94% 16 38% 36%
Verd Afgerond Indirect 53 0 1 0 3 5 0 44 15 98% 85% 34% 28%
Verd Afgebroken Direct 4 0 0 0 0 0 0 4 1 100% 100% 25% 25%
Verd Afgebroken Indirect 40 5 1 2 7 1 0 24 7 85% 71% 29% 18%
Verdachten Niet-opgestart 189 65 4 3 15 6 2 94 40 63% 78% 43% 21%
Totaal verdachten 322 69 6 6 26 12 2 200 76 77% 81% 38% 24%
Ouders verd Afgerond
Direct
36 1 0 1 2 0 0 32 16 97% 91% 50% 44%
Ouders verd Afgerond
Indirect
53 0 1 1 2 2 0 47 21 98% 90% 45% 40%
Ouders verd Afgebroken
Direct
4 0 0 0 0 0 0 4 1 100% 100% 25% 25%
Ouders verd Afgebroken
Indirect
40 6 0 3 6 0 0 25 9 85% 74% 36% 23%
Ouders verd Nietopgestart
165 41 1 4 15 3 3 98 46 75% 80% 47% 28%
Totaal Ouders verdacht
Sl
298 48 2 9 25 5 3 206 93 83% 83% 45% 31%
17 Afgerond Direct 35 2 0 1 1 0 0 31 10 94% 94% 32% 29%
Sl Afgerond Indirect 52 2 1 1 2 2 0 44 19 94% 90% 43% 37%
Sl Afgebroken Direct 3 0 0 0 0 1 0 2 2 100% 67% 100% 67%
Sl Afgebroken Indirect 33 5 1 0 3 1 0 23 6 82% 85% 26% 18%
Sl Niet-opgestart 266 143 4 3 18 5 1 92 39 45% 77% 42% 15%
Totaal slachtoffers 389 152 6 5 24 9 1 192 76 59% 83% 40% 20%
Ouders sl Afgerond Direct 17 1 0 0 1 0 0 15 7 94% 94% 47% 41%
Ouders sl Afgerond
Indirect
35 6 0 1 2 1 0 25 16 83% 86% 64% 46%
Ouders sl Afgebroken
Direct
2 0 0 0 0 0 0 2 2 100% 100% 100% 100%
Ouders sl Afgebroken
Indirect
13 2 0 0 1 1 0 9 3 85% 82% 33% 23%
Ouders sl Niet-opgestart 85 16 1 0 9 2 2 55 22 80% 81% 40% 26%
Totaal Ouders
slachtoffer
152 25 1 1 13 4 2 106 50 83% 84% 47% 33%
Totaal 1160 294 15 21 88 30 8 704 295 73% 83% 42% 25%
15 Verd = verdachte
16 Ten opzichte van totaal – non-respons 1
17 Sl = slachtoffer
3
Totaal
%
respons
17

1.2.3 Verwerking
De eerste stap in de verwerking van de vragenlijsten was de data-cleaning. De
onregelmatigheden die we terugvonden in de bestanden en hebben gecorrigeerd zijn van
volgende ordes:
1. Foutieve leeftijden (bv 18 jaar in het geval van ouder verdachte). Deze fout kan
verklaard worden op twee manieren. Enerzijds kan het gaan om een menselijke fout,
de respondent heeft de vraag verkeerd begrepen of er is een typ/schrijf-fout in het spel.
Anderzijds kan een dergelijk antwoord betekenen dat de vragenlijst werd ingevuld door
de verkeerde respondent (bv. verdachte vulde de vragenlijst in voor zijn ouders of
omgekeerd). Op basis van een analyse van alle antwoorden categoriseerden we een
dergelijke fout onder één van beide mogelijkheden. Ging het om het eerste type, dan
werd enkel de leeftijd verwijderd, de respondent werd behouden. In het geval van een
fout van type 2, werd de respondent verwijderd uit het databestand.
2. Foutieve antwoorden. Een veel voorkomend fout antwoord vonden we bijvoorbeeld op
de vraag naar welke bemiddelaar hen contacteerde. Hier kregen we dikwijls als
antwoord de naam van de onderzoeker. Verder ook afwijkende antwoorden op
bijvoorbeeld de vraag naar wie hen had doorverwezen naar herstelbemiddeling. In
deze gevallen werd de respondent behouden en werd het foutieve antwoord geschrapt.
3. Respondenten in foutieve categorieën.
a. Respondenten die wel in herstelbemiddeling zijn gestapt maar waar de partijen
al op voorhand, op eigen houtje, contact hadden gehad. We hebben beslist
deze respondenten te schrappen. We denken immers dat de activiteiten die
voorafgingen aan de herstelbemiddeling, het eigenlijke herstelproces en dus ook
de visie op herstelbemiddeling beïnvloeden.
b. Respondenten die een vragenlijst hebben gekregen van het type ‘niet-opgestart’
maar waar op basis van de antwoorden blijkt dat er wel effectief
herstelbemiddeling heeft plaatsgevonden. Aanvankelijk was het de bedoeling
deze respondenten zelf te hercoderen naar het juiste type. Echter, deze
respondenten hadden in hun juiste type zeer veel ontbrekende antwoorden
(weinig overlap tussen beide vragenlijsten). We hebben beslist om ook deze
respondenten te verwijderen uit het bestand.
c. Respondenten waarbij wel de intentie was om directe bemiddeling te doen,
maar waar het nooit tot een eigenlijk contact gekomen is omwille van
uiteenlopende redenen. Deze respondenten bleven in het type ‘direct’ op basis
van hun intentie.
d. Respondenten die het type ‘afgebroken’ hebben ingevuld maar waar op basis
van de antwoorden kan geconcludeerd worden dat het gaat om een afgerond
dossier. Deze respondenten werden gehercodeerd naar de juiste categorie.
e. Respondenten die een vragenlijst van het type ‘indirect’ hebben ontvangen maar
waarbij we op basis van hun antwoorden kunnen concluderen dat er wel
effectief rechtstreeks contact is geweest. Ook deze respondenten werden
gehercodeerd naar de juiste categorie.
4. Verkeerde respondenten (zie ook fout 1, foutieve leeftijden). Op basis van de
antwoorden blijkt duidelijk dat de vragenlijst werd ingevuld door een ‘verkeerd
persoon’. Deze respondenten werden verwijderd uit het databestand.
18

Tabel 3 Overzicht respons na data cleaning
Type Respons absoluut Respons relatief Respons/groep 18
Verdachten afgerond direct 13 4,49% 18%
Verdachten afgerond indirect 17 5,88% 23%
Verdachten afgebroken direct 1 0,35% 1%
Verdachten afgebroken indirect 4 1,38% 5%
Verdachten niet-opgestart 38 13,15% 52%
Totaal verdachten 73 25,26% 100%
Ouders verdachten afgerond direct 16 5,54% 17%
Ouders verdachten afgerond indirect 21 7,27% 23%
Ouders verdachten afgebroken direct 1 0,35% 1%
Ouders verdachten afgebroken indirect 9 3,11% 10%
Ouders verdachten niet-opgestart 45 15,57% 49%
Totaal ouders verdachten 92 31,83% 100%
Slachtoffer afgerond direct 11 3,81% 15%
Slachtoffer afgerond indirect 19 6,57% 25%
Slachtoffer afgebroken direct 2 0,69% 3%
Slachtoffer afgebroken indirect 5 1,73% 7%
Slachtoffer niet-opgestart 38 13,15% 51%
Totaal slachtoffers 75 25,95% 100%
Ouders slachtoffer afgerond direct 7 2,42% 14%
Ouders slachtoffer afgerond indirect 15 5,19% 31%
Ouders slachtoffer afgebroken direct 2 0,69% 4%
Ouders slachtoffer afgebroken indirect 3 1,04% 6%
Ouders slachtoffer niet-opgestart 22 7,61% 45%
Totaal ouders slachtoffers 49 16,96% 100%
Totaal 289 100%
18 Respons van de verschillende types dossiers per groep (e.g. verdachten, slachtoffers en hun respectievelijke ouders)
19

In Tabel 3 zien we dat de meeste vragenlijsten werden ingevuld door de ouders van de
verdachten, het minste vragenlijsten werden ingevuld door de ouders van de slachtoffers.
Voor de slachtoffers en verdachten zelf is de respons nagenoeg gelijk.
Verder kunnen we besluiten dat vooral het type ‘niet-opgestart’, en dit over de
verschillende groepen heen, de hoogste respons heeft. Dat is positief, gezien de hoge non
respons 1 binnen deze groep (niet bereikbaar). Over alle respondenten is de respons het
hoogste in deze categorie. Vervolgens vinden we het type afgerond, zowel direct als
indirect. De laagste respons over alle respondenten zien we in de categorie ‘afgebroken’.
Dit is niet te verwonderen, hoogstwaarschijnlijk zijn dit voornamelijk personen met een
eerder negatieve houding tegenover herstelbemiddeling, gezien het stopzetten van het
herstelbemiddelingsproces. Dit zorgt waarschijnlijk ook voor een lage motivatie om deel te
nemen aan dit onderzoek, wat de lage respons mogelijks kan verklaren. De afgebroken
directe dossiers hebben een extreem lage respons. Voor deze groep kunnen we
mogelijks spreken van een dubbele teleurstelling: er was de bedoeling om in bemiddeling
te stappen én om het rechtstreekse contact aan te gaan. Aan beide verwachtingen is niet
tegemoetgekomen.
De beperkte aantallen per groep betekent dat we voor de analyse van de vragen
genoodzaakt zijn om bepaalde groepen samen te voegen. Zo is het onder andere
onmogelijk om een onderscheid te maken tussen directe en indirecte bemiddeling. Ook
een vergelijking tussen afgeronde en afgebroken dossiers zou zinvol kunnen zijn, maar is
gezien de respons niet mogelijk. Verder zijn een aantal vragen niet mee opgenomen in de
analyses. Vooral de meningsvragen, die slechts werden ingevuld door een beperkte groep
van respondenten (doorverwijzingen 19 ), gaven geen eenduidig beeld.
Voor de verwerking van de resultaten (beschrijvende statistiek) maakten we gebruik van
het computerprogramma Snap. Voor het onderzoeken van een aantal verbanden tussen
een aantal variabelen gebruikten we het statistisch verwerkingsprogramma SPSS. De
resultaten zijn na te lezen in Hoofdstuk 4.
1.3 De observaties
1.3.1 Doelstelling
Met de observaties willen we twee doelstellingen bereiken:
1. Zijn er op basis van de observaties activiteiten op te merken die een bemiddelaar doet
in zijn job en die verschillen van de good practice? Dit kan dan eventueel worden
bevraagd tijdens de interviews.
2. Op basis van wat de bemiddelaar doet komen tot een profiel. We wensen te komen tot
een profiel van de bemiddelaar op basis van wat hij effectief in de praktijk doet. Dit profiel
kunnen we vervolgens vergelijken met gegevens uit de literatuur.
Maken we de koppeling met de onderzoeksvragen dan kunnen we besluiten dat deze
activiteit voornamelijk bijdraagt tot de tweede onderzoeksvraag: In welke mate komt de
good practice tot uiting in de praktijk en wat is de ervaring van de betrokkenen?
19 vragen gericht op een deel van de respondenten, met specifieke kenmerken
20

1.3.2 Afname
We vonden het gebruik van observaties onontbeerlijk in dit onderzoeksproject. We willen
immers de good practice van herstelbemiddeling aftoetsen in de dagelijkse praktijk van
herstelbemiddeling, om zo te komen tot een best practice. We waren met andere woorden
geïnteresseerd in het handelen van mensen tijdens een herstelbemiddelingsproces
(Goossens, 2008). Om er zeker van te zijn dat we deze good practice aftoetsen aan het
feitelijke gedrag van een bemiddelaar, hebben we gekozen voor de techniek van het
observeren. Bij het gebruik van andere onderzoeksmethoden waaronder interviews of
vragenlijsten, ben je nooit zeker of respondenten wel volledig eerlijk antwoorden over hun
gesteld gedrag (Baarda en De Goede, 2001). Echter, bij het gebruik van observaties breng
je enkel het feitelijke gedrag in kaart, de achterliggende motieven van dat gedrag blijven
verborgen. Vandaar de aanvulling met de methodiek van interviews bij de
herstelbemiddelaars die hebben deelgenomen aan het project (Baarda en De Goede,
2001). De nadruk lag tijdens het observeren voornamelijk op het observeren van
herstelgesprekken. Dit is immers de kernactiviteit van de herstelbemiddelaar. Op basis
van deze informatie zullen we de good practice toetsen en het profiel van de
herstelbemiddelaar ontwikkelen. Een instrument dat de diensten kunnen gebruiken in de
begeleiding van hun toekomstige en huidige herstelbemiddelaars. De andere
observatieverslagen (op dienst en vergaderingen) zullen voornamelijk worden gebruikt in
de vertaling van de good practice naar de best practice en om het profiel te vervolledigen,
indien dit nodig blijkt.
Tijdens het project wijzigde de praktische uitwerking van de observaties. Waar het
aanvankelijk de bedoeling was dat de onderzoeker alle observaties zou uitvoeren op de
drie diensten gedurende een periode van negen maanden, hebben we er uiteindelijk voor
gekozen te werken met 3 observatoren 20 die tegelijkertijd in de drie diensten gedurende
drie maanden (7 november 2011 tem 10 februari 2012) observeren. We vinden het
belangrijk te benadrukken dat onze onderzoeksdoelstelling en het garanderen van de
kwaliteit steeds centraal stond. Dit zal verder aangetoond worden in dit hoofdstuk.
De voorbereiding en start van de observaties
Vooraf aan de periode van observeren werd aan de herstelbemiddelaars gevraagd een
dagboek bij te houden met al hun activiteiten en bijhorende locatie en timing (Bijlage 2).
Aan de hand van dit materiaal kreeg de onderzoeker een duidelijk beeld van het reilen en
zeilen op de verschillende diensten. Het werd bijvoorbeeld duidelijk wanneer
teamvergaderingen werden gepland en hoe lang deze in beslag namen. Verder kreeg men
een zicht op wanneer vooral herstelbemiddelingsgesprekken werden gevoerd, waar en
hoe lang deze duurden. Op die manier konden de observaties zinvol worden ingepland, op
maat van de werkwijze van de verschillende diensten.
Een volgende stap in de verdere voorbereiding tot het eigenlijke observeren was het
inlezen in specifieke literatuur rond observeren, contact hebben met een onderzoeker die
ervaring had met observeren 21 en de bespreking op de kenniskring 22 . Het belang van de
persoonlijkheid van een observator kwam meermaals ter sprake. Niet iedereen is hiertoe
geschikt. De volgende karaktertrekken werden door Nouwen aangehaald als geschikt: een
20 Tamara Roccabruna, Nancy Huybrechts, Sanne Leys
21 Eva Nouwen heeft in het kader van haar doctoraatstudie de techniek van observeren toegepast; Nouwen, E., 2012
22 Eef Goedseels was als lid van de kenniskring zich op dat moment ook aan het voorbereiden op de observatiefase in
een doctoraatsonderzoek (2008–2014) naar “Modellen in de aanpak van jeugddelinquentie. Toets van het discours en
de praktijk van Belgische jeugdrechters.”
21

ustige, gereserveerde, sociaal kundige en gemotiveerde medewerker. Op basis van dit
gesprek en de literatuur kwamen we tot een duidelijke vacature. Door middel van een
selectie interview en een driekoppig selectieteam (coördinator onderzoek, projectleider en
wetenschappelijke partner) werden de kandidaten beoordeeld op een aantal criteria en
kwam men tot een succesvolle selectie.
Verder kwam ook het belang ter sprake om verschillende herstelbemiddelaars te
observeren in verschillende dossiers. We beslisten daarom om alle herstelbemiddelaar die
in dienst waren, ten tijde van de observaties te observeren. Uiteindelijk werden er, over de
diensten heen, 14 bemiddelaars geobserveerd. Tot slot, was het ook belangrijk het
vertrouwen te winnen van het team. Vandaar dat alle diensten vooraf werden bezocht om
de observatoren persoonlijk voor te stellen en praktische afspraken te maken. De
herstelbemiddelaars dienen vertrouwen te krijgen in de observator, hij 23 laat hem immers
binnen in zijn werkomgeving. Dit vertrouwen is belangrijk voor een veilige sfeer tijdens de
observaties. Terzelfdertijd dient de observator ook een zekere afstand te bewaren. Hij is
een toeschouwer en wil objectieve informatie noteren. Te familiair contact kan dit in het
gedrang brengen.
Tijdens de eerste week van hun aanstelling werden de observatoren grondig voorbereid.
Zo werd hen literatuur aangereikt rond zowel het thema van herstelbemiddeling als rond
de onderzoeksmethodiek. Ook namen ze de good practice grondig door en lazen ze de
jaarverslagen van de betrokken HCA-diensten. Verder kregen ze een aantal video’s 24 te
zien die hen een realistisch beeld gaven van het proces van herstelbemiddeling en de
activiteiten van de herstelbemiddelaar. Deze video’s werden later ook gebruikt om de
ontwikkelde sjablonen uit te testen en te optimaliseren. De observatoren kregen tot slot
ook de ethische code van het wetenschappelijk onderzoek mee. Deze code legt principes
van ethisch verantwoorde wetenschapsbeoefening vast: zorgvuldig en voorzichtig,
betrouwbaar en controleerbaar, verifieerbaar, onafhankelijk en onpartijdig (POD
Wetenschapsbeleid, 2009).
De volgende stap was het verder uitwerken van de doelstelling van onze observaties: wat
wilden we observeren (Baarda en De Goede, 2001). In ons onderzoeksvoorstel waren
reeds doelstellingen vooropgesteld maar belangrijk was om deze en concreter te maken.
Deze stap bepaalt mede de kwaliteit van de verkregen informatie, zeker gezien het feit we
met meerdere observatoren werken en de observatoren geen onderzoekers zijn. Door
heel duidelijk te stellen wat ze moesten observeren, garandeerden we ook dat men
effectief hetzelfde observeerde, wat de betrouwbaarheid en de validiteit bepaalt. Daarom
maakten we gebruik van observatiesjablonen 25 , die de onderzoeker samen met de
observatoren ontwikkelden. Het observatiesjabloon is een document die de observatoren
dienen te gebruiken na iedere observatie om op een uniforme manier (zowel inhoudelijk
als naar lay-out) neer te schrijven wat men heeft geobserveerd. We ontwikkelden drie
sjablonen: één voor de observaties op dienst, één voor de observaties tijdens
vergaderingen en één voor de observaties van de herstelbemiddelingsgesprekken (voor
een voorbeeld, zie Bijlage 3 sjabloon observatieverslag eerste contact). De
observatiesjablonen werden opgebouwd aan de hand van volgende thema’s: (1)
algemene gegevens observator, (2) algemene gegevens geobserveerde, (3) omgeving en
actoren, (4) inhoud en verloop, (5) gevoelens/verwachtingen/houdingen van bemiddelaar,
slachtoffer dan wel verdachte, ouders en eventueel andere betrokkenen en (6) tot slot een
23 Mannelijke/vrouwelijke bemiddelaars
24 Film UKMediation, film Hergo
25 Sjablonen werden niet gebruikt tijdens het observeren, wel ingevuld tijdens de verslaggeving achteraf.
22

vrije ruimte voor de observator. De observatoren oefenden het gebruik van deze sjablonen
aan de hand van bovenvermelde video’s en voerden aanpassingen door vooraleer in de
reële situatie te worden ondergedompeld. Vooral tijdens de eerste weken van de
observaties namen de sjablonen nog een belangrijke plaats in tijdens de
intervisievergaderingen (zie supra). Aan de hand van een goede voorbereiding en goede
instructie hebben we getracht de kans dat we in de analysefase tot de ontdekking komen
belangrijke dingen niet te hebben geobserveerd of bepaalde observaties niet goed in het
sjabloon te hebben vastgelegd, te verkleinen (Baarda en De Goede, 2001).
De eigenlijke observatieperiode
Het is belangrijk dat het observeren zo onopvallend mogelijk gebeurt. Op die manier
probeert men het effect van de observator op de setting tot een minimum te herleiden
(Baarda en De Goede, 2001). De observatoren namen tijdens hun observaties steeds
fysiek zo veel mogelijk afstand van het eigenlijke gesprek. Heel concreet gingen ze
bijvoorbeeld tijdens herstelbemiddelingsgesprekken niet mee aan tafel zitten, maar
plaatsten ze hun stoel buiten de gespreksdriehoek. Op deze manier trachten we te
bekomen dat alle partijen de aanwezigheid van de observator gedurende het gesprek
vergaten en dat men niet geneigd was om de observator tijdens het gesprek te betrekken
(vooral door slachtoffers en/of verdachten en/of hun ouders).
We hebben ervoor gekozen, in overleg met de betrokken HCA-diensten, tijdens de
observaties geen gebruik te maken van opname apparatuur. Dergelijke apparatuur leek
ons te bedreigend en praktisch ook moeilijk haalbaar. De registratie van de observaties
gebeurde dus zo snel mogelijk na de observatie zelf. De observator nam tijdens de
observaties beperkt notities (steekwoorden) ter geheugensteun voor de registratie
achteraf. De observatoren gaven aan dat deze werkwijze inhoudelijk efficiënt was, maar
zeer tijdrovend. Echter noteren tijdens de observatie wilden we niet omwille van twee
redenen: ten eerste omdat sommige herstelbemiddelaars tijdens gesprekken er zelf de
voorkeur aan gaven te noteren, ten tweede omwille van de reacties die het bij de
betrokkenen kon uitlokken (nieuwsgierigheid naar wat werd genoteerd). Verder werd bij de
aanvang van ieder gesprek de observator voorgesteld, het onderzoeksproject kort
toegelicht, de anonimiteit gegarandeerd en werd de toestemming gevraagd aan de
betrokkenen of er mocht geobserveerd worden (Goossens, 2008). Er werd gedurende de
observatieperiode nooit geweigerd.
We bespraken reeds het aspect van betrouwbaarheid. We hebben getracht deze te
garanderen door een grondige selectieprocedure van de observatoren, een degelijke
voorbereiding en instructie van de geselecteerde observatoren, het gebruik van duidelijke
en uniforme sjablonen en het organiseren van wekelijkse intervisies. De validiteit van de
observaties is gedeeltelijk gewaarborgd doordat concrete gedragingen worden
geobserveerd en gerapporteerd, interpretaties worden tot een minimum herleid (Baarda en
De Goede, 2001). Tijdens de inwerkperiode werden de observatoren getraind in het
neerschrijven van feitelijk gedrag en het vermijden van interpretaties. Ook gedurende de
observaties bleef dit een aandachtspunt. Ter voorbereiding van de wekelijkse intervisies
werden alle observatieverslagen gelezen door de onderzoeker en tijdens de intervisies
werden deze besproken. De scheiding tussen feitelijk gedrag en interpretatie was vooral in
het begin nog een punt van training. Gaandeweg waren de observatoren in staat zelf te
bepalen wanneer het om feitelijk gedrag ging en wanneer ze interpreteerden. Om
tegemoet te komen aan de behoefte tot het meedelen van interpretaties, werd
afgesproken om interpretaties cursief weer te geven. Ook tijdens de intervisiemomenten
werd het gebruik van de sjablonen een vast item. De manier van hiermee te werken werd
23

steeds opnieuw in de verf gezet, zo was er ook uniformiteit tussen de observatoren
onderling. Tot slot halen we in het kader van de validiteit ook graag opnieuw de positie van
de observatoren aan tijdens gesprekken. Dit was buiten de gespreksdriehoek, zodat een
mogelijk invloed van zijn aanwezigheid op het verloop tot een minimum wordt herleid.
De wekelijkse intervisievergaderingen waren naar ons gevoel cruciaal voor zowel de
onderzoeker als de observatoren. Voor de onderzoeker was het ten eerste een manier om
standaardisatie te brengen in de werkwijze van de observatoren. Heel concreet werden er
duidelijke afspraken gemaakt rond het gebruik van de observatiesjablonen. 26 Ten tweede,
ter voorbereiding van de intervisies werden alle observatieverslagen gelezen.
Onduidelijkheden werden besproken, zodat de verdere verwerking door de onderzoeker
mogelijk was. Dit nalezen was ook een eerste toetsing tussen de good practice en de
praktijk. Verschillen en opvallendheden werden genoteerd en later eventueel opgenomen
in het interview met de herstelbemiddelaars. Observatoren gaven aan dat deze
terugkommomenten voor hen een zeer belangrijke plaats innamen. Het was een
mogelijkheid om ervaringen te delen met de onderzoeker en de andere observatoren, tips
te geven 27 en (indien nodig) te ventileren over de voorbije week.
De onderzoeker en de projectleider bezochten na een aantal observatieweken alle HCAdiensten.
Doel was als onderzoeker betrokken te blijven bij het proces, eventueel
problemen te beluisteren en aan te pakken. Naar aanleiding van deze bezoeken werden
de observaties op dienst aangepast. De observatoren gingen op dienst minder op afstand
observeren, maar namen fysiek dichter plaats bij de herstelbemiddelaar die ze op dat
moment observeerden en gingen in gesprek over wat hij/zij deed. Het observeren op
afstand voelde onwennig aan (men voelde zich op de vingers gekeken) voor de
herstelbemiddelaars en gaf volgens hen ook een groot verlies aan inhoudelijke informatie
(op afstand was niet altijd goed in te schatten wat de herstelbemiddelaar aan het doen
was).
De terugkoppeling
Na de observaties werden opnieuw alle diensten bezocht. De periode van observeren
werd geëvalueerd en de verdere planning van het onderzoek toegelicht. Met betrekking tot
de observaties van de herstelbemiddelingsgesprekken waren alle herstelbemiddelaars
overwegend tot zeer positief. De aanwezigheid van de observator had weinig tot geen
invloed op de verschillende partijen (zowel op het eigen handelen als bij de betrokken
partijen). De observaties op dienst voelden voor heel wat herstelbemiddelaars wel
onwennig aan, het gekende fenomeen van ‘zich bekeken voelen’. Ze hadden vooral ook
vragen rond wat de observator noteerde tijdens deze observaties. De observator kon
volgens hen, zonder interactie met hen, niet juist weten wat de bemiddelaar aan het doen
was. Dezelfde bemerking werd ook gegeven bij het observeren van telefoongesprekken.
Tot slot kwam het evenwicht tussen afstand en nabijheid ter sprake. Het voelde aan als
een onnatuurlijke situatie om de observator zoveel als mogelijk te negeren en te handelen
alsof hij/zij er niet was. Herstelbemiddelaars zijn namelijk ook persoonlijkheden met een
interesse in mensen en hun verhalen. Het was voor sommigen onder hen dan ook moeilijk
om afstand te bewaren met de observator of om te gaan met de eerder afstandelijke
houding van de observator.
26
Vooreerst volledige gesprek uittypen (ruwe versie) en vervolgens beantwoorden van de concrete vragen uit het
sjabloon.
27
Bijvoorbeeld wat doen als een partij contact met je zoekt tijdens een observatie, hoe gedragen tijdens emotionele
gesprekken, hoe je gedragen ten opzichte van het herstelteam (evenwicht afstand-nabijheid).
24

1.3.3 Verwerking
Data
We starten met een overzicht van het kwantitatieve resultaat van de observatieperiode:
hoeveel observatieverslagen zijn er in totaal verzameld en dit per type van observatie
(observatie van de bemiddelaar tijdens herstelbemiddelingsgesprekken, observatie van de
bemiddelaar op dienst, observatie van de bemiddelaar tijdens vergaderingen).
In totaal werden er tijdens de observatieperiode door alle observatoren samen 197
observatieverslagen verzameld of 1641 pagina’s materiaal. Voor een gedetailleerd
overzicht zie onderstaande tabel.
Tabel 4 Totaal aantal observaties/type
Type observatie Aantal
Herstelbemiddelingsgesprekken 75
Op dienst 27
Teamvergadering 22
HCA-vergadering 6
Supervisiegesprekken / dossierbesprekingen 8
Telefoongesprekken 53
Comité V 28 3
SIB-M 29 2
BemiddeLINK 30 1
Wat betreft het aantal observatieverslagen en de types waren er weinig verschillen tussen
de diensten onderling. Kleine verschillen kunnen onder andere verklaard worden door het
aantal actieve herstelbemiddelingsdossiers en het aantal herstelbemiddelaars in dienst
tijdens de observatieperiode.
De HCA-diensten hanteren andere termen voor bepaalde overlegmomenten en/of
activiteiten. Bijvoorbeeld: supervisiegesprekken zijn in de ene dienst individuele
overlegmomenten tussen herstelbemiddelaar en teambegeleider. Op een andere dienst
worden deze gesprekken dossierbesprekingen genoemd. Op de derde dienst zijn deze
onderdeel van de teamvergadering.
Verwerking van de data
Vooreerst werden alle ingediende observatieverslagen (e.g. van de herstelbemiddelingsgesprekken,
van de vergaderingen en van de observaties op dienst) nagelezen, ter
voorbereiding van de wekelijkse intervisievergaderingen met de observatoren. Dit nalezen
was tegelijkertijd een eerste toetsing tussen de good practice en de praktijk. Verschillen en
28 Comité V is de vergadering van het vereffeningsfonds. Dit is provinciaal georganiseerd. Tijdens deze vergaderingen
stellen de herstelbemiddelaars de dossiers voor waar de verdachte een aanvraag indiende om te werken via dit fonds.
29 SIB-M: slachtoffer in beeld voor minderjarigen. Dit is een leerproject dat zich richt tot minderjarige verdachten.
30 BemiddeLINK is een sectoroverstijgend, transparant en vraaggestuurd samenwerkingsverband voor en door
bemiddelaars dat fungeert als aanspreekpunt, denktank en organisator van praktijkgerichte vorming voor drie wettelijk
erkende bemiddelingssectoren.
25

opvallendheden werden genoteerd en later eventueel opgenomen in het interview met de
herstelbemiddelaars.
Vervolgens voerden we een beschrijvende studie uit van het materiaal verkregen uit de
observaties op dienst en de vergaderingen. Deze taken zullen meegenomen worden in de
vertaling van het beroepsprofiel van een herstelbemiddelaar.
Tenslotte werden de verslagen van de herstelbemiddelingsgesprekken dieper verwerkt
met het programma NVivo, ter ontwikkeling van het profiel van de herstelbemiddelaar. We
wensen te komen tot een profiel voor de herstelbemiddelaar op basis van wat hij effectief
in de praktijk doet. Dit profiel kunnen we vervolgens vergelijken met gegevens uit de
literatuur. Om tot dit profiel te komen hebben we alle activiteiten (cfr. het werkwoord) van
de herstelbemiddelaars uit de observatieverslagen gedestilleerd. Daartoe gebruikten we
de automatische coderingsfunctie van het computerprogramma Nvivo. We codeerden
automatisch het woord ‘bemiddelaar’ en vroegen vervolgens de woorden in de nabijheid
op. Dit alles wordt weergegeven in een woordenboom. Door deze opdracht uit te voeren
kregen we een overzicht van 4475 acties. Al deze acties verwerken was onmogelijk. We
beslisten dus verder te werken met een selectie van het materiaal. Daartoe maakten we
een logische selectie (verschillende types van gesprekken, verschillende HCA-diensten,
verschillende bemiddelaars en verschillende types van respondenten).
Deze woordenbomen werden verder handmatig verwerkt. Er werd een overzicht gemaakt
van alle acties die een bemiddelaar doet. We hanteerden in de rapportage zoveel mogelijk
hetzelfde format namelijk ‘de bemiddelaar + werkwoord’. Deze oefening resulteerde ook in
een data-cleaning van het materiaal: identieke activiteiten (automatisch afgedrukt in rood)
werden gewist en niet te coderen activiteiten werden verwijderd.
In de volgende fase werden alle activiteiten open gecodeerd. Met open coderen bedoelen
we dat we vertrekken vanuit het verzameld materiaal en coderen zonder vooraf
opgestelde codes. De codes vatten samen wat de bemiddelaar in die specifieke activiteit
doet. Deze oefening werd uitgevoerd door twee personen (de onderzoeker en de
projectleider), om zo de betrouwbaarheid te verhogen. Hieronder een voorbeeld ter
verduidelijking van de bovenstaande oefening.
Tabel 5 Voorbeeld verwerking observatie herstelgesprekken
Actie Code 1 Code 2 Code 3
Bemiddelaar zegt dat hij tussen de partijen instaat,
elke partij aan het woord laat en hun verwachtingen en
vragen wil horen
Bemiddelaar benadrukt de vrije wil en keuze en geeft
aan dat een direct gesprek
Bemiddelaar geeft weer dat ze vooral vanuit het
verhaal van de mensen zelf vertrekt
IV 31 procedure
HB
IV rol
bemiddelaar neutraliteit
IV procedure
HB IV soorten HB vrijwilligheid
IV procedure
HB neutraliteit
Belangrijke opmerking hierbij is dat tijdens de observatieperiode aan de observatoren
werd gevraagd om het gebruik van persoonsnaamwoorden in de verslaggeving te
vermijden. Voor de onderzoeker was het namelijk in die gevallen vaak niet duidelijk wie
dan werd bedoeld. Daarom werd tijdens de eerste intervisie afgesproken om steeds voluit
te noteren over wie het gaat (bemiddelaar, slachtoffer, verdachte, ouders). Door deze
manier van werken is bovenstaande methode mogelijk.
31 IV = informatie verstrekken, zie ook lijst afkortingen in Bijlage 6
26

1.4 De interviews
In het najaar van 2012 werden 14 semigestructureerde open interviews afgenomen. 11
daarvan waren interviews met herstelbemiddelaars, twee met teambegeleiders en een
interview met een coördinator. Enkel die herstelbemiddelaars die ook ten tijde van de
vragenlijsten en de observaties reeds in dienst waren werden geselecteerd voor het
interview.
1.4.1 Doelstelling
Het interview had twee doelstellingen:
1. Voorstellen van de good practice aan de herstelbemiddelaars en deze vervolgens
samen met hen aftoetsen aan de praktijk.
2. Dieper bevragen van enkele voorlopige resultaten uit de vorige fase van het onderzoek
(e.g. de vragenlijsten en de observaties).
We organiseerden daartoe semigestructureerde open interviews. Ondanks een duidelijke
interviewleidraad en grondige voorbereiding blijft er op die manier toch voldoende ruimte
voor vrijheid en openheid (zie infra).
1.4.2 Afname
Voorbereiding van het interview
Ruim op voorhand werd per dienst een week ter beschikking gesteld waarin de interviews
zouden plaatsvinden. De geïnterviewden mochten zelf invullen welk moment voor hen het
beste uitkwam. De diensten hielden op deze momenten het vergaderlokaal of een bureau
vrij, waar in alle rust het interview kon plaatsvinden.
Ter voorbereiding werd een vragenprotocol (zie Bijlage 4) opgesteld, zodat aan iedere
geïnterviewde nagenoeg dezelfde vragen werden gesteld.
Bij het opstellen van de vragen stonden onze doelstellingen voorop. Om het interview, dat
gemiddeld iets meer dan een uur in beslag nam, helder en overzichtelijk te brengen werd
het opgedeeld in vier grote thema’s:
Thema 1: algemene vragen over de job als herstelbemiddelaar en bijhorende
ervaringen.
Thema 2: vragen wat betreft de situatie voor bemiddeling.
Thema 3: vragen over het eigenlijke bemiddelingsproces.
Thema 4: vragen wat betreft de nazorg.
Om de geïnterviewde de nodige vrijheid en ruimte te geven om zelf te reageren en om een
natuurlijke sfeer te creëren tijdens de interviews werden thema twee en drie ingeleid aan
de hand van een open vraag. Dit was een figuur van hoe de betreffende fase er op basis
van de theorie uitziet (e.g. de good practice, Hoofdstuk 2). Deze figuur kan je vinden in
Bijlage 4. Na deze inleidende open vraag werden een aantal gerichte vragen gesteld.
De meeste vragen zijn ervarings- en gedragsvragen en vragen naar opinies. De ervarings-
en gedragsvragen gaan over eenvoudig observeerbare of traceerbare dingen. De
geïnterviewde praat over wat hij doet. De vragen naar opinies peilen naar iemands mening
of oordeel (Mortelmans, 2007).
27

Het interview
Voor het afnemen van de interviews werd de volgende leidraad gevolgd:
Schetsen van de huidige stand van zaken van het project.
Schetsen van de doelstelling en structuur van het interview.
Vermelden van de tijd die het in beslag zal nemen.
Toestemming vragen tot het opnemen van het interview/ bespreken van het concept
anonimiteit.
Het eigenlijke interview.
Afronding van het interview en mogelijkheid tot vrije ruimte.
Verdere verloop onderzoek schetsen / terugkoppeling van de resultaten van de
interviews.
Bedanken voor medewerking.
1.4.3 Verwerking
Bij aanvang van ieder interview werd gevraagd aan de herstelbemiddelaars of het
interview mocht opgenomen worden. Iedereen gaf hierop een positief antwoord. Achteraf
werden alle interviews woordelijk uitgetypt door een administratieve kracht (verbatumprincipe;
Mortelmans, 2007).
De verwerking is gebeurd aan de hand van het computerprogramma NVivo. Vooreerst
werden alle antwoorden gecodeerd met de betreffende vraag om het materiaal te ordenen.
Vervolgens werd per vraag aan de slag gegaan volgens het principe van open codering.
Dat wil zeggen dat we op voorhand geen codes hebben opgesteld maar wel aan de hand
van het materiaal komen tot codes.
Er is bewust voor gekozen om de data en de bijhorende codes niet kwantitatief te
bespreken. De enige kwantitatieve maatstaf die we soms hanteren is de volgorde waarin
de resultaten/codes worden besproken. De codes die het eerst worden besproken, komen
het meeste voor. Dit wordt dan uitdrukkelijk zo in de tekst vermeld. Kwantiteit in de
antwoorden staat niet gelijk aan de kwaliteit en/of relevantie ervan (Mortelmans, 2007).
Vandaar de kwalitatieve bespreking van de antwoorden van de geïnterviewden. Het doel
was de good practice verder te optimaliseren, alle ideeën kunnen daartoe bijdragen. Ook
komen sommige resultaten enkel voor in een bepaalde regio’s/diensten. Gezien een
vergelijking tussen provincies/diensten onze doelstelling niet is, geven we de resultaten
achtereenvolgens weer, zonder te specifiëren naar eventueel regio/dienst.
28

HOOFDSTUK 2: DE GOOD PRACTICE
In dit hoofdstuk geven we het resultaat van onze literatuurstudie weer. We combineren in
dit hoofdstuk inzichten uit praktijkgerichte (documentanalyse van jaarverslagen) en meer
theoretische literatuur, uit nationale en internationale onderzoeken. Per onderdeel
formuleren we in een besluit welke aspecten onderwerp zijn van dit onderzoek en derhalve
zullen worden opgenomen in de bespreking van de best practice (zie Hoofdstuk 6).
We bespreken achtereenvolgens:
Het wettelijk kader
Onderzoek naar herstelbemiddeling
Beschrijving van herstelbemiddeling
o What’s in a name?
o Wat wil men bereiken?
o Hoe gaat men te werk?
De oriëntatie
Het voortraject
De uitvoering
Afsluiting
Nazorg
o Wie voert herstelbemiddeling uit?
o Wat zijn de uitvoeringseisen?
Eisen ten aanzien van de bemiddelaars
Eisen ten aanzien van de bemiddeling
Eisen ten aanzien van de organisatie
o Overeenkomsten met andere interventies
2.1 Herstelbemiddeling: van experiment tot wet
Herstelbemiddeling werkt op basis van de Echt Recht methodiek of herstelrecht, een
methodiek die via Nieuw Zeeland, Australië en de Verenigde Staten overgewaaid is naar
Vlaanderen. De oorsprong van herstelgerichte praktijken ligt in de eeuwenoude gebruiken
van inheemse volkeren in het omgaan met conflicten binnen de gemeenschap.
Herstelrecht is niet enkel een filosofie met onderliggende waarden maar ook een justitiële
benadering die de rechten van een slachtoffer verruimt en een alternatief is voor de
maatregelen die eenzijdig gericht zijn op straffen (Choi, Green & Gilbert, 2011).
Herstelrecht is een koepelbegrip, waarbij de aangerichte schade en het leed bij het
slachtoffer en/of de gemeenschap centraal staat (Walgrave in Wolthuis, 2010).
De opkomst van herstelrecht in de jaren tachtig en negentig ging in West-Europa gepaard
met een groeiende aandacht voor de rechten en behoeften van slachtoffers van delicten.
Dit resulteerde in een aantal internationale en Europese richtlijnen, zoals de Aanbeveling
van de Raad van Europa van 1999 inzake mediation in strafzaken, het EU Kaderbesluit
van 2001 inzake de status van het slachtoffer in de strafprocedure en de VN beginselen
betreffende restorative justice van 2002. Deze richtlijnen en besluiten richten zich tot
overheden om het gebruik van herstelrecht in strafzaken te bevorderen (Vanfraechem,
Aertsen & Willensens, 2010; Wolthuis, & Vandenbroucke, 2009).
De eerste sporen van bemiddeling tussen daders en slachtoffers in Vlaanderen dateren
van 1987. Het ging om een beperkt experiment uitgevoerd binnen de Bijzondere
Jeugdzorg door de vzw Oikoten te Tildonk. In 1993 startte de KU Leuven een actie-
29

onderzoek onder de noemer herstelbemiddeling. Er werd een bescheiden
bemiddelingspraktijk voor volwassenen uitgebouwd in strafrechtelijke dossiers. Dit werd
gecombineerd met een wetenschappelijk onderzoek waaruit bleek dat in een aanzienlijk
aantal van de behandelde dossiers een overeenkomst werd bereikt en dat de relatieve
tevredenheid van de verdachten en de slachtoffers na de bemiddeling onverwacht groot
was. De empathische houding van de bemiddelaar bleek vaak bepalend te zijn voor een
succesvolle afloop van een bemiddeling. Door deze houding voelen verdachten en
slachtoffers zich aanvaard en gerespecteerd waardoor men ook de ander gaat horen en
respecteren (Aertsen, Van Garsse, & Peters, 1993; Van Garsse, 2008). Empathie en
oprechtheid zijn twee methodologische werkingsprincipes die de Belgische
bemiddelingsdiensten vandaag nog steeds voorop stellen (Van Dijk et al. in Vanfraechem,
et al., 2010).
Het initiatief tot het opstarten van herstelbemiddeling vanuit de KU Leuven ging terug op
bevindingen uit zowel penologische als victimologische hoek. Er kwam druk te liggen op
de gangbare opvattingen binnen het strafrechtelijk beleid. Het doel van het klassieke
strafrecht was veiligheid en risicobeheersing. De focus lag op de ernst van het misdrijf en
als gevolg hiervan op de doelgerichtheid en het effect van de straf. Delinquenten werden
dan ook vaak hard en langdurig gestraft. Echter, het veiligheidsgevoel bij de bevolking en
de geloofwaardigheid van het gerechtelijk optreden bleken niet zonder meer gediend met
meer en langere straffen en België worstelde chronisch met een probleem van
overbevolking van de gevangenissen, waardoor de humanisering van de strafuitvoering
het motief werd achter diverse beleidsinitiatieven (Goedseels, 2008; Van Garsse, 2008).
Er werd in deze opvatting verder ook geen rekening gehouden met de emoties van de
verdachte of de behoeften en de noden van het slachtoffer (Vandam, 2008). Het doel van
het hulpverleningsmodel, een tweede opvatting binnen het strafrechtelijk beleid, was
zoveel mogelijk tegemoet komen aan de noden en de behoeften van de verdachte.
Delinquentie werd hierbij herleid tot een ethisch of pathologisch probleem van de
verdachte. Individuele bestraffing of begeleiding was de maatregel bij uitstek. Ook dit
model ging voorbij aan het slachtoffer (Deklerck & Depuydt, 2005; Goedseels, 2008).
Slachtoffers, betrokken bij zware criminaliteit, bleken nood te hebben aan concrete
antwoorden op concrete vragen die doorgaans niet het onderwerp uitmaakten van het
traditioneel strafrechtelijk onderzoek. In een aantal gevallen waren ze zelfs vragende partij
naar vormen van uitwisseling met de verdachte (Van Garsse, 2008).
Het gevolg hiervan voor de methode van bemiddeling was dat het door sommigen vertaald
werd als pleidooi om meer aandacht te krijgen voor de belangen en de beleving van het
slachtoffer. Bemiddeling was hierbij een werkwijze om de dader voor de vragen van het
slachtoffer bereikbaar te maken. Voor anderen was bemiddeling een weg naar een actieve
betrokkenheid van dader en slachtoffer bij de straf en een mogelijkheid om de behoefte
aan opsluiting te marginaliseren ten voordele van maatregelen die de samenleving veeleer
op de dader betrekt dan ervan verwijdert. Zehr (1990) stelde in dit kader dat een misdrijf
van een jongere veelal dient geïnterpreteerd te worden als een schreeuw om hulp.
Maatregelen die eenzijdig gericht zijn op straffen gaan voorbij aan de kans om jongeren de
gevolgen van hun daden te laten inzien en er de verantwoordelijkheid over te nemen (door
tegemoet te komen aan de noden van en schade bij het slachtoffer). Beide kampen
spraken zich uit over herstel en bemiddeling als methode tot het responsabiliseren van de
dader, een notie die voor de ene een pedagogisch, moraliserende of zelfs repressieve
lading dekt, terwijl ze voor anderen aansluit bij een inclusief en participatief discours. De
burger, of hij nu verdachte of slachtoffer was, diende respectvol op zijn bereidheid tot
participatie te worden aangesproken (Van Garsse, 2008).
30

In 1996 ontstond hierop de Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven (BAL), opgevat
als een feitelijk samenwerkingsverband tussen magistratuur, advocatuur, welzijnswerk,
hulpverlening en de bij het onderzoek betrokken academici. De bestaande praktijk van
bemiddeling voor minderjarigen van vzw Oikoten sloot zich bij de dienst aan. In 1997
kreeg de Leuvense dienst de opdracht van het Ministerie van Justitie om de
herstelbemiddeling veralgemeend beschikbaar te maken over Vlaanderen. Om dit te
verwezenlijken, werd in 1998 vzw Suggnomé opgericht, Forum voor Herstelrecht en
Bemiddeling, bedoeld als Vlaams aanspreekpunt en promotor van herstelrechtelijke
ontwikkelingen in brede zin. Geleidelijk aan werden vanaf 1998 bemiddelingsdiensten
opgestart in verschillende arrondissementen. Eind 2007 was Suggnomé in elke
arrondissement in Vlaanderen aanwezig met een bescheiden bemiddelingsaanbod voor
meerderjarigen. De behandelde dossiers betroffen zaken van de meest uiteenlopende
vormen van criminaliteit (Van Garsse, 2008).
In 2004 werd een voorstel van een wetsontwerp uitgewerkt door een werkgroep op
initiatief van de minister van Justitie, Verwilghen, wat in 2005 verscheen als wet in het
Belgisch Staatsblad (herstelrecht voor meerderjarigen). Hierin werd het aanbod van
bemiddeling mogelijk gemaakt in alle fasen van de strafrechtelijke tussenkomst en in elke
vorm van criminaliteit (Van Garsse, 2008). In 2006 werd de jeugdbeschermingswet,
kortweg de Jeugdwet, in België hervormd. Aan de ene kant bood de nieuwe wet de
mogelijkheid om meer sanctionerend op te treden, terwijl aan de andere kant herstelrecht
één van de belangrijke nieuwe pijlers was (Dumortier, 2007). Ten eerste dienen
magistraten steeds de herstelrechtelijke piste te onderzoeken en hier de voorkeur aan te
geven. Ten tweede werd er een vrij uitgebreide procedurele regeling voor bemiddeling in
de wet voorzien. Ten derde is binnen elk gerechtelijk arrondissement een
bemiddelingsdienst actief die het aanbod van bemiddeling kan doen. De Vlaamse
Gemeenschap wordt hierbij bevoegd voor de toepassing van bemiddeling in de praktijk en
bemiddeling wordt toegepast door de Diensten Herstelgerichte en Constructieve
Afhandelingen (HCA). De Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg (OSBJ) stond in
voor de vorming en begeleiding van onder meer de ontwikkelingen op het gebied van
herstelrechtelijke praktijken (Vanfraechem, 2007; Vanfraechem, 2011). Ondertussen is het
OSBJ het Steunpunt Jeugdhulp geworden, die vooral gericht is op samenwerking en
deskundigheidsbevordering in alle jeugdhulpsectoren (http://www.steunpuntjeugdhulp.be/).
Het opleiden van beginnende bemiddelaars is voornamelijk een taak die de HCA-diensten
zelf opnemen. Daartoe werd bemiddeLINK opgericht. BemiddeLINK is een
sectoroverstijgend, transparant en vraaggestuurd samenwerkingsverband voor en door
bemiddelaars dat fungeert als aanspreekpunt, denktank en organisator van
praktijkgerichte vorming voor drie wettelijk erkende bemiddelingssectoren. Daarnaast
voorzien de bemiddelingsdiensten op diverse momenten en manieren training voor hun
bemiddelaars. Concrete cases worden besproken tijdens de teamvergadering.
Stuurgroepen en comités voorzien in de mogelijkheid tot het opzetten van dialoog met de
doorverwijzer of andere betrokken instanties. Maandelijks zijn er bijeenkomsten of
seminaries rond verschillende topics (Van Dijk et al. in Vanfraechem et al., 2010).
Tegenwoordig zijn er aan verschillende Vlaamse onderwijsinstellingen opleidingen tot
bemiddelaar: vzw Ligand, centrum voor waarderend innoveren voor een duurzaam
samenleven (http://www.ligand.be/), Mediv (http://www.mediv.be/), interactie-academie
(http://www.interactie-academie.be/) en bMediators (http://www.bmediation.eu/).
Binnen de huidige visie van de HCA-diensten spreekt men over herstel wanneer er een
gebeurtenis heeft plaatsgevonden die schade heeft verwekt, een zgn. schadeverwekkende
gebeurtenis. Deze gebeurtenis impliceert 3 partijen nl. de verdachte, het
slachtoffer en de samenleving die n.a.v. deze gebeurtenis betrokken partijen zijn. De
31

verdachte is een verantwoordelijk mens die iets goed te maken heeft t.a.v. het slachtoffer
en de samenleving. Het slachtoffer is een verantwoordelijk mens die het recht heeft op
erkenning van zijn slachtofferschap en het herstel van zijn schade. Enerzijds is het
samenleven verstoord en dient dit hersteld te worden, anderzijds dient de samenleving
maximale mogelijkheden te bieden aan de partijen om zelf te komen tot herstel van de
schade. In het reageren met herstel willen de HCA-diensten de partijen evenwaardig
benaderen in een proces van betekenisuitwisseling. Dit proces geeft de mogelijkheid aan
de partijen tot uitwisseling van de betekenis die zij geven aan de schade-verwekkende
gebeurtenis en de gevolgen ervan. Binnen dit proces van betekenisuitwisseling willen de
HCA-diensten via bemiddeling een bijdrage leveren om te komen tot het herpositioneren,
het verbinden, het herstellen t.o.v. elkaar, de feiten en de schade. Herstel kan gezien
worden als een reactiemodel op zich maar dat zich complementair kan verhouden tot
andere reactiemodellen. Los van het reageren op een schade-verwekkende gebeurtenis
behoudt ieder individu recht op hulp vanuit zijn hulpvraag (Jaarverslag BAAL, 2009).
Naar best practice/profiel:
- Houding herstelbemiddelaar.
- Finaliteit van herstelbemiddeling.
- Positie slachtoffer en dader in herstelbemiddeling.
- Training van (beginnende) herstelbemiddelaars.
- Samenleving als derde partij binnen herstelbemiddeling.
2.2 Onderzoek naar herstelbemiddeling
Sinds herstelbemiddeling in Vlaanderen werd geïmplementeerd, wordt er onderzoek naar
gedaan (Vanfraechem, 2011), en dan vooral bij minderjarigen (Vanfraechem et al., 2010).
Daar waar in Wallonië onderzoek gericht was op de mate waarin de context rijp was voor
de implementering van herstelbemiddeling, is er in Vlaanderen meer een traditie van
actieonderzoek. De bevorderende en hinderende factoren ten aanzien van de ontwikkeling
van de praktijk van herstelbemiddeling en de randvoorwaarden voor het verderzetten
ervan, vormden de focus van de eerste onderzoeken. Uit deze onderzoeken bleek dat de
praktijk van herstelbemiddeling een mogelijkheid bood voor slachtoffers om betrokken te
zijn in de strafrechtprocedure (Aertsen & Van Garsse, 1996).
Andere onderzoekers probeerden via een beschrijving van herstelbemiddeling,
gemeenschapsdienst en leerprojecten deze praktijken te situeren binnen het theoretisch
kader van herstelrecht (Nuytiens, Van Gunderbeeck, Spiesschaert, & Vanthuyne, 2002).
Bureau Beke voerde een evaluatie-onderzoek uit, in opdracht van de Vlaamse
gemeenschap. Het proces van, de effectiviteit van, de tevredenheid over en de ervaringen
met herstelbemiddeling stonden hierbij centraal (Ferwerda & van Leiden, 2012). Van 2010
tot 2013 loopt er aan HU Brussel verder ook een onderzoek naar de vrijwilligerswerking in
bemiddeling met minderjarigen (Claes & Mullens, 2009).
Uit een onderzoek naar het vereffeningsfonds van Stassart (1999) blijkt een grote
tevredenheid van verdachten en slachtoffers met bemiddeling, waarbij slachtoffers het
belangrijk vinden dat jongeren zelf gaan werken voor herstel van de schade. Tevredenheid
over de medewerking van de tegenpartij was een belangrijke factor in het oordeel over de
bemiddelaar en het proces. Dit geldt ook over de medewerking van eventueel advocaten
of verzekering. Een minderjarige verdachte die goed kon praten met zijn ouders gaf ook
een meer positieve waardering aan het proces. Hoe verder men in het proces is gekomen,
hoe hoger ook de waardering bij zowel slachtoffer als verdachte. Factoren die de
waardering van het proces en vaak ook van de bemiddelaar bij de partijen positief
beïnvloeden, zijn de tevredenheid over de informatiewijze, de periode tussen het feit en de
32

start van de bemiddeling, de duur van het bemiddelingsproces en het aantal contacten
met de bemiddelaar tijdens het proces (Ferwerda & van Leiden, 2012).
Ook internationaal is veel empirisch onderzoek gedaan naar herstelgerichte praktijken,
waarvan diverse overzichten en meta-analyses bestaan. Choi et al. (2011) maakten een
overzicht van een aantal studies rond het effect bij en de beleving van slachtoffers in
herstelbemiddeling. Een algemene conclusie was dat herstelbemiddeling een effectieve
maatregel is in het kader van rechtzetting van schade. Herstelbemiddeling kan gezien
worden als een benadering die meer effectief tegemoet komt aan de noden van het
slachtoffer, in vergelijking met de meer traditionele strafrechtelijke methodes.
Onderzoeken tonen aan dat herstelbemiddeling meer mogelijkheden creëren voor
slachtoffers om gehoord te worden, om antwoorden te krijgen op hun vragen rond het
misdrijf en de dader en om de kans te verhogen op het ontvangen van een
schadevergoeding. Verder getuigen slachtoffers over een gevoel van eerlijkheid en
tevredenheid na herstelbemiddeling. Strang et al. (2006) vonden een positieve relatie
tussen participatie in herstelbemiddeling en empathische gevoelens ten aanzien van de
dader. Herstelbemiddeling versterkt verder slachtoffers. Slachtoffer hebben minder schrik
om opnieuw slachtoffer te worden en zien het proces van herstelbemiddeling als een
genezingsproces. In hun review hebben Choi et al. (2011) zich vooral gefocust op
mogelijke zwaktes van herstelbemiddeling, bekeken vanuit het perspectief van de
slachtoffers door een kwalitatieve analyse van uitschieters. Een vaak terugkomende
conclusies was dat sommige herstelbemiddelaars herstelbemiddeling toepassen op een
manier die de noden van slachtoffers over het hoofd ziet en zo omstandigheden creëert
die een negatieve impact hebben op slachtoffers, zoals toegenomen angst en spanning en
gevoelens van opnieuw slachtoffer te zijn. Verschillende studies tonen aan dat sommige
slachtoffers angst hebben om in een proces te stappen waarin ze in contact zullen treden
met hun dader en zich onder druk gezet voelen om deel te nemen. Voor alle duidelijkheid,
Daly (2008) benadrukt dat deze ongunstige effecten veel minder voorkomen dan de
positieve effecten.
Van 2002 tot 2006 liep een internationaal onderzoek naar herstelrecht in negen Europese
landen (Vanfraechem et al., 2010). Het doel van dit onderzoek was de stand van zaken te
beschrijven wat betreft de toepassing en regelgeving van slachtoffer-dader bemiddeling en
family group conferences in de deelnemende landen en een overzicht te geven van het
verrichte empirisch onderzoek. Vergelijking tussen de landen bleek complex, enerzijds
omwille van de diversiteit in epistemologie en methodologie, anderzijds omwille van de
verschillen in programma’s en contexten. De meeste onderzoeken delen de hoge graad
van tevredenheid bij zowel slachtoffers als dader die betrokken zijn in herstelgerichte
maatregelen. Meer variatie wordt gevonden bij onderzoeken die zich focussen op recidive.
Ook de evaluatie van het effect van herstelgerichte maatregelen op het strafrecht toont
geen eenduidige resultaten. Voor België concludeerden de onderzoekers dat de praktijk,
de theorie (het onderzoek) en de politiek hand in hand gaan in het installeren van
herstelrecht, en daarbij elkaar versterken in hun sterktes en uitdagingen. Verder bleek dat
de HCA-diensten geen strikte interne regels hanteren, maar dat ze wel trachten te werken
volgens een aantal informele richtlijnen. Zo verwacht men, als er een afspraak wordt
gemaakt, van alle partijen om deze na te komen. Het niet nakomen van afspraken kan
een reden zijn tot het stopzetten van de bemiddeling. Ander voorbeeld: in de aanloop naar
een rechtstreeks gesprek, worden met de partijen ook een aantal leefregels overlopen, om
respect in de omgang na te streven. Verder wordt een folder verspreid die de partijen
uitlegt wat bemiddeling is en hoe het werkt. Tot slot, van een getekende overeenkomst
wordt verwacht dat die ook in de praktijk wordt neergezet. Vergelijken we de landen met
elkaar dan kunnen we ten eerste stellen dat herstelbemiddeling en conferencing in de
33

meeste landen is opgenomen in de wetgeving, maar dat er grote verschillen bestaan in
beschikbaarheid en implementatie. ‘The reality in most European countries is that VOM
and conferencing are far from being provided as a generally available service as defended
in Council of Europe regulations’. Verder zijn er grote verschillen naargelang de definitie
en de invulling van het herstelrecht. De mate en type van onderzoek verschilt ook sterk
van land tot land. De mate van ervaring met herstelrecht bleek van invloed te zijn op het
type van onderzoek dat wordt uitgevoerd (van eenvoudige beschrijvende onderzoeken tot
complexe experimentele opzetten). Een gemeenschappelijk probleem van de
onderzoekers was de toegang tot geschikte data. Vaak zijn onderzoekers hiervoor
afhankelijk van externen en moet er rekening gehouden worden met de privacywet.
Experimenteel onderzoek is beperkt omwille van ethische redenen. Dit alles maakt dat het
veralgemenen en interpreteren over (inter)nationele onderzoeken heen risico’s inhoudt.
Ook werden verschillen gevonden in de relatie en de mate van wederzijds beïnvloeding
tussen onderzoek en politiek (van zeer hoog tot zeer laag). Tot slot, in de meeste
Europese landen werd een toenemende verbinding vastgesteld tussen de herstelgerichte
maatregelen en het (jeugd)justitiebeleid. Wat betreft uitdagingen voor de toekomst
concluderen de auteurs het volgende: ten eerste is er verder nood aan monitoring en
thematisch onderzoek om herstelrecht programma’s verder te evalueren. Ten tweede,
dient het Europese perspectief in onderzoek naar herstelrecht verder ontwikkeld te
worden. In dit kader is structurele financiering van onderzoek binnen dit gebeid van
onontbeerlijk belang (Vanfraechem et al., 2010). Ten derde, dienen bepaalde
onderwerpen verder bestudeerd te worden (Balzemore and Elis in Vanfraechem et al.,
2010): tevredenheid, empathie, gevoelens van angst en rechtvaardigheid bij de betrokken
partijen. Dit kan meer zicht geven op de interne dynamieken van bemiddeling. Ook het
onderzoek naar recidive dient verder en beter uitgezet te worden. Vervolgens is er nood
aan theoretisch onderzoek over de mate waarin herstelgerichte maatregelen dienen
vergeleken te worden met het klassieke strafrecht. Ten vijfde, verder onderzoek naar de
toepassingsmogelijkheden van het herstelrecht. Tot slot, weinig onderzoek is uitgevoerd
naar de implementatie van de wetgeving en andere vormen van beleid. Wat zijn
onderliggende redenen waarom implementatie niet altijd effectief is en waarom
onderzoeksresultaten niet altijd opgepikt of vertaald worden naar het beleid. Meningen,
attitudes en vormen van weerstand in verschillende institutionele contexten dienen meer
bestudeerd te worden. Ook communicatie met en het sensibiliseren van de burger en de
samenwerking met de media behoeft verder theoretische en empirische aandacht (Pali &
Pelikan in Vanfraechem et al., 2010; Vanfraechem et al., 2010).
Ook Walgrave (2006) stelt bij vele van de onderzoeken methodische problemen vast bij
het meten van herstelrecht (Walgrave, 2006).
Ten eerste botst men bij herstelbemiddeling vaak op de haalbaarheid ervan. Het gaat om
een vrijwillige deelname dus sommige verdachten en slachtoffers wensen niet deel te
nemen aan het proces (Walgrave, 2006). Ten tweede kan de kwaliteit van de
bemiddelingsprocessen grondig verschillen van onderzoek tot onderzoek: er is het verschil
in directe versus indirecte bemiddeling, de verschillen tussen diensten, tussen
bemiddelaars, tussen methodieken,…Daarom is het nodig om bij het onderzoek ook een
procesevaluatie op te nemen (Walgrave, 2006). Ten derde is herstelrecht niet dadergericht
maar schadegericht. Dat maakt dat niet de recidive van de verdachte centraal moet staan,
maar wel de mate waarin de schade, het leed of de sociale onrust hersteld zijn. Het herstel
van de materiële schade is hierbij goed te meten, maar psychologisch, relationeel of
sociaal herstel is dit niet. Vaak wordt dan de tevredenheid als een criterium gebruikt.
Probleem hiermee is dat er achter het al of niet tevreden gevoel veel kan schuilen zoals de
voldoening van respectvolle aandacht gekregen te hebben, de mogelijkheid om zijn
34

verhaal volledig te vertellen, dat er rekening werd gehouden met de eigen opvattingen, de
indruk dat de verdachte zich oprecht verontschuldigd heeft of het gevoel dat de
overeenkomst een behoorlijke compensatie inhoudt voor het geleden onrecht en nog zo
veel meer. Een mogelijk probleem is ook dat er een hoge tevredenheidsgraad bij
slachtoffers wordt teruggevonden omdat vaak enkel de tevreden slachtoffers willen
meewerken aan een onderzoek. Ondanks het feit dat de meting van recidive niet centraal
moet staan in het onderzoek, blijft het toch belangrijk om dit mee te nemen. Enerzijds
omdat recidive ingaat tegen het beoogde herstel van de openbare rust en het
veiligheidsgevoel. Anderzijds omdat een hogere recidive na herstelgerichte processen
catastrofaal zou zijn voor de aanvaardbaarheid van herstelrecht (Walgrave, 2006). Echter,
recidivevermindering is moeilijk te onderzoeken omwille van de korte looptijden van
onderzoeken en problemen met registratie van misdrijven (Steketee, Woerds, Moll, &
Boutellier, 2006). Men is immers niet enkel geïnteresseerd in de recidive op zich, maar in
de duur tot aan de recidive. Op die manier onderzoekt men niet alleen het voorkomen van
recidive, maar ook de snelheid waarmee personen terugvallen in de criminaliteit. Het beste
zou zijn om recidive te meten aan de hand van een controlegroep van verdachten en
slachtoffers die in een traditionele strafprocedure zijn verwikkeld, en een experimentele
groep, waarin het herstelgericht proces het voornaamste antwoord op het misdrijf was.
Echter, één van de belangrijkste problemen hierbij is dat herstelbemiddeling berust op
vrijwillige deelname, daar waar dit in de controlegroep zeer onwaarschijnlijk is. Het is ook
zeer lastig om recidive direct te herleiden tot de bemiddelingsinterventie. Recidive is van
veel meer afhankelijk dan slechts de bemiddeling. Belangrijke voorspellers van recidive
zijn immers de criminele voorgeschiedenis van de verdachte, het type delict en de leeftijd
waarop het eerste delict plaatsvond. Tot slot zijn jongeren die interesse hebben in herstel,
wellicht minder geneigd tot recidive (Steketee et al., 2006; Walgrave, 2006; Wolthuis &
Vandenbroucke, 2009).
Dat er, ondanks de methodische problemen bij het meten van recidive, toch zoveel
interesse voor blijft bestaan, is te verklaren door de inburgering van evidence-based
onderzoek in de wereld van wetenschappers, beleidsmakers en politici. Dit betekent dat
justitiële gedragsinterventies gericht op het terugdringen van recidive, gebaseerd dienen te
zijn op een veranderingsmodel waarvan de effecten wetenschappelijk bewezen zijn. De
focus van onderzoek is ook verschoven naar datgene wat eenvoudig te meten is (Nelen,
2008; Pleysier, 2010). Echter, in de loop der jaren, is op deze visie veel kritiek gekomen.
Volgens Rovers (2007) is de nadruk te sterk komen te liggen op standaardisering van
producten en protocollering van werkwijzen. De sociale realiteit van de uitvoering van
interventies en de betekenis, die de subjecten die aan de interventie deelnemen, daaraan
hechten, komt onvoldoende aan bod. Volgens Pawson (2006) werkt deze visie een rigide
kijk op interventies in de hand. Door de focus te leggen op de vraag ‘werkt de interventie
of niet, wordt te weinig stilgestaan bij het hoe en waarom van de interventie. Belangrijker is
volgens hem de vraag waarom iets zou werken, voor wie en onder welke
omstandigheden. Een kader dat een verzoeningspoging onderneemt tussen evidencebased
practice en practice-based evidence is dat van Van Yperen en Veerman (2008).
Onderzoek start hierbij vanuit de praktijk door een grondige beschrijving te geven van een
interventie. Gaandeweg kan er door gebruik te maken van een stevige theoretische en
empirische onderbouw van de interventie aan de hand van verschillende
onderzoeksmethoden meer bewijskracht verworven worden voor de effectiviteit van de
interventie. Om een antwoord te formuleren op onze eerste onderzoeksvraag die luidt
‘Hoe is een good practice aangaande herstelbemiddeling minderjarigen opgebouwd op het
gebied van procedure, randvoorwaarden en interventies van de bemiddelaar’ maken we
dan ook gebruik van het kader van Van Yperen en Veerman (2008) door een grondige
35

eschrijving van herstelbemiddeling in Vlaanderen te geven. We bespreken hierbij
achtereenvolgens wat herstelbemiddeling is, het doel, de doelgroep, de aanpak, de
uitvoerende instanties, de uitvoeringseisen en de overeenkomsten met andere
interventies.
Naar best practice/profiel:
- Tevredenheid van de partijen..
- Rol van de advocaat in herstelbemiddeling.
- Positie van de ouders binnen herstelbemiddeling.
- Gevolgen van herstelbemiddeling op de verschillende partijen.
- (Strikte) procedure herstelbemiddeling.
2.3 Beschrijving van herstelbemiddeling
2.3.1 Herstelbemiddeling: what’s in a name?
Herstelbemiddeling is een onderdeel van herstelrecht. Herstelrecht wordt gedefinieerd als
een proces waarbij alle betrokkenen van een delict samenkomen om te zoeken hoe men
het best kan omgaan met de gevolgen van het delict en de implicaties ervan in de
toekomst. Het delict betreft de schending van mensen en relaties. Bij herstelrecht primeren
de belangen van diegenen die het meest geraakt werden door het delict, namelijk de
slachtoffers, de verdachten en hun naaste omgeving (Marshall, 1996; Morris, 2002; Zehr,
1990).
In België bestaan meerdere herstelrechtelijke praktijken voor minderjarigen. De hervormde
Jeugdwet van 2006 voorziet in bemiddeling op parketniveau, alsook in bemiddeling en
hergo op jeugdrechtbankniveau. Beiden worden gezien als prioritair dus het aanbod dient
een eerste optie te zijn in de reactie op delinquentie. Er zijn hierop twee beperkingen. Ten
eerste kan de parketmagistraat of jeugdrechter vinden dat een bemiddeling of hergo niet
gepast zijn en zij dienen dan te motiveren waarom er niet doorverwezen wordt. Ten
tweede kan één van de partijen kiezen om niet deel te nemen, deelname is immers
vrijwillig doorheen heel de procedure (Vandebroek & Vanfraechem, 2007; Vanfraechem,
2007). In Vlaanderen zien we een forse stijging van het aantal doorverwijzingen na de
invoering van de Jeugdwet (Vanfraechem, 2011). Het onderzoek van Bureau Beke
analyseerde de Vlaamse cijfers van 2008: 2819 clusters 32 van bemiddelingstrajecten
werden doorverwezen wat gelijk staat met 4457 doorverwezen minderjarige verdachten,
3993 getroffen slachtoffers en 6456 bemiddelingstrajecten. Het aantal unieke verdachten
is in dat jaar gelijk aan 3440 (Ferwerda & van Leiden, 2012). In Vlaanderen en Brussel
tezamen werden in 2008 2.9 minderjarige verdachten per 1000 minderjarige inwoners
doorverwezen tot herstelbemiddeling 33 . In 2009 werden 4050 jongeren doorverwezen, dit
is een equivalent van 2639 dossiers (meerdere daders in 1 dossier) en 3832 slachtoffers.
De meeste dossiers waren vermogensdelicten (69%) en persoonsdelicten (28%) (Balcaen
in Vanfraechem et al., 2010). Gemiddeld duurt het bemiddelingsproces drie à vier
maanden (Ferwerda & van Leiden, 2012). De tijd tussen het misdrijf en het opstarten van
de bemiddeling varieert. Van Dijk et al. stellen voorop dat het doel moet zijn om de tijd
tussen beide zo kort mogelijk te houden, aangezien partijen dan meer geneigd zijn om
deel te nemen (Van Dijk et al. in Vanfraechem et al., 2010). In het onderzoek van Bureau
Beke concludeert men dat een ideale termijn niet bestaat, dit hangt af van het belichte
32
Een cluster is een geheel van feiten met mogelijke verschillende minderjarige verdachten en slachtoffers, die door het
gepleegde strafbare feit aan elkaar gekoppeld zijn.
33
Exclusief cijfers Nederlandstalige minderjarigen in Brussel
36

perspectief en de ernst van de feiten. Verder bleek de termijn geen invloed te hebben op
het resultaat van de bemiddeling (Ferwerda & van Leiden, 2012).
Dit onderzoek is gericht op herstelbemiddeling, bedoeld voor bekennende verdachten met
gekende benadeelden, met aanwijsbare materiële en/of morele schade. Louter
druggebruik is uitgesloten. Herstelbemiddeling is een vrijwillig aanbod dat gebeurt door
een neutrale derde. Minderjarige verdachten, ouders en slachtoffers worden uitgenodigd
om via een bemiddelingsproces te komen tot een zo goed mogelijke oplossing voor of
herstel van de gevolgen van het delict (Jaarverslag BAAL; 2009).
37

Naar best practice/profiel:
- Voorwaarden tot herstelbemiddeling.
- Profiel van de betrokkenen.
- Type delicten in herstelbemiddeling.
2.3.2 Herstelbemiddeling: wat wil men bereiken?
Het doel van bemiddeling in het algemeen lijkt op het eerste zicht zeer eenvoudig. Het
gaat om de oplossing van conflicten. Maar het doel van bemiddeling is veelvoudig. Het
gaat om herstel van de schade als het gevolg van het delict en het gaat om het herstel van
verbondenheid. Het gaat om de vrijheid en de kracht het eigen leven op sociaal vlak terug
in handen te kunnen nemen en niet meer gedetermineerd te zijn door de dominantie van
het gebeurde en van de tegenpartij (Deklerck & Depuydt, 2005).
Het doel van een bemiddelingsproces is komen tot een zo goed mogelijke oplossing voor
of herstel van de gevolgen van het delict. De focus hierbij moet liggen op het
communicatieproces tussen de partijen in plaats van op het resultaat van de bemiddeling.
Daarom moeten de partijen tijdens de bemiddeling de kans krijgen om hun gevoelens te
uiten en vragen aan mekaar te stellen om alles een plaats te geven. Door deze dialoog
kunnen de betrokkenen zelf betekenis en inhoud aan het herstel geven. De aandacht gaat
hierbij naar de verdachte en het slachtoffer, op symbolische of actieve wijze. Op deze
manier wordt het niet alleen een leerproces voor de verdachte maar ook voor het
slachtoffer en eigenlijk voor iedereen die betrokken is bij het zoeken naar antwoorden op
de criminaliteit (Bradt & Bouverne-De Bie, 2009; Jaarverslag BAAL, 2009).
De verdachte krijgt hierdoor de mogelijkheid om verantwoordelijkheid op te nemen en een
kans om iets goed te maken naar het slachtoffer en de maatschappij. De jongere dient
hierbij te komen tot besef en inzicht over zichzelf, het slachtoffer, zijn ouders en het feit dat
de maatschappij reageert op dergelijke feiten. Belangrijk is om bij de jongere een attitude-
en gedragsverandering te bekomen. Dit zou zich vertalen in de vermindering van geweld
en recidive. In België wordt herstel gezien als een doel op zich, eventuele
recidivevermindering wordt opgevat als een gunstig bijeffect (Bradt & Bouverne-De Bie,
2009; Jaarverslag BAAL, 2009; Viaene, 2006; Wolthuis, & Vandenbroucke, 2009). Uit
onderzoek in Nederland vond men na drie maanden volgende effecten bij de verdachten:
het inzien, leereffect, confrontatie aangedurfd, strafvermindering of herstel van relaties
(Wolthuis, 2008). De meeste verdachten leren effectief iets uit de herstelbemiddeling
namelijk dat ze herhaling van het delict moeten vermijden, zich anders moeten gedragen
en dat er andere oplossingen zijn dan geweld. Bij veel verdachten wordt er een leerproces
op gang gebracht waardoor ze de onwenselijke gevolgen van hun gedrag zien en die in de
toekomst graag willen vermijden (Steketee et al., 2006). Choi et al. (2011) voerden een
kwalitatieve studie uit naar de ervaringen van jongeren met een dader slachtoffer
bemiddeling. De meeste jongeren getuigden dat deze ervaring hen had geholpen om de
ongeziene gevolgen van hun daden te beseffen en de omvang van hun daden te bevatten.
Verder vonden ze de maatregel een goede maar niet-gemakkelijke straf. Niet gemakkelijk
omwille van het feit dat ze zich schaamden, het moeilijk vonden om een oprechte brief te
schrijven met hun excuses en dat ze hun slachtoffer terug moesten zien. Goed omwille
van de leermogelijkheid, de mogelijkheid om de verschillende aspecten van hun misdrijf te
zien, de mogelijkheid om hun slachtoffers beter te begrijpen en de mogelijkheid tot het
personaliseren van het misdrijf. Vóór de bemiddeling lijken de zienswijzen tussen dader
en slachtoffer onverenigbaar. De partijen getuigen dat door het personaliseren van het
misdrijf, men in staat was een gemeenschappelijke basis te vinden, wat hen in staat stelde
om hun verschillende percepties samen te brengen.
38

Voor het slachtoffer streeft herstelbemiddeling ernaar om gehoor te geven aan hun
belangen om zo wezenlijk bij te dragen aan het verwerkingsproces (Steketee et al., 2006).
Het slachtoffer krijgt de kans om de verdachte te ontmoeten in een veilige en
gestructureerde setting, waarbij het slachtoffer een antwoord krijgt op vragen,
verwachtingen kan uiten ten aanzien van de dader en/of herstel bekomen voor de
materiële en/of morele schade. Het herstel kan hierbij verschillende vormen aannemen:
rechtstreeks herstel in natura, plaatsvervangende arbeid, moreel herstel of financiële
vereffening (Bradt & Bouverne-De Bie, 2009; Jaarverslag BAAL, 2009). Uit onderzoek in
Nederland blijkt dat na drie maanden de effecten op de slachtoffers onder meer zijn
gewoon kunnen omgaan met de verdachte en er minder bang voor zijn (Wolthuis, 2008).
Slachtoffers voelen zich beter nadat ze het verhaal van de verdachte gehoord hebben en
ook hebben gezien wat de impact van het incident op de verdachte zelf en zijn ouders is.
Het voornaamste effect voor slachtoffers is dat ze zich na een bemiddeling weer veilig
voelen op straat, in huis, op school en op het werk (Steketee et al., 2006).
Voor betrokken ouders kunnen het herstel van vertrouwen in hun kind, het herstel van
ouderlijke verantwoordelijkheid, het herstel van maatschappelijke waarden en normen, het
herstel van het relationele netwerk van de jongeren en het verhinderen van recidive de
doelen zijn van het bemiddelingsproces (Jaarverslag CAFT, 2009).
Herstelbemiddeling probeert ook de schade aan de samenleving te herstellen. Doordat
een heel systeem in werking moet treden als reactie op het delict is de eerste vorm van
schade aan de samenleving de kost voor de samenleving. Het gaat bijvoorbeeld om de
mobilisatie van verschillende diensten zoals justitie en politie. Een tweede vorm is het
onveiligheidsgevoel dat deel uitmaakt van het morele element van de schade aan de
samenleving. Dit werkt de verzuring van de maatschappij in de hand en tast de
leefbaarheid van de samenleving aan. Daarom dient herstelbemiddeling ook in te werken
op de derde vorm van schade aan de maatschappij, namelijk de wetsovertreding. De
wetsovertreding vereist dat de wet opnieuw hersteld wordt om het gevoel van onveiligheid
tegen te gaan. Belangrijk is hierbij dat de samenleving ook de structurele voorwaarden
moet scheppen zodat de jongere de schade kan herstellen zowel naar de samenleving als
naar het slachtoffer toe (Viaene, 2006).
Samenvattend zijn de doelen van herstelbemiddeling dus responsabilisering, herstel en reintegratie.
Naast het verwerken van leed gaat het ook om het verwerken van schuld
(Bradt, Vettenburg & Roose, 2007; Mooren, 2007).
In het onderzoek uitgevoerd door Bureau Beke ging men op zoek naar de opbrengsten
van herstelbemiddeling. De schaamte over het gebeurde blijkt na het proces van
bemiddeling bij de dader groter te zijn dan ervoor. Deze schaamte hangt niet samen met
het bemiddelingsresultaat maar het is wel zo dat verdachten die schaamte ervoeren over
hun daden het proces en de bemiddelaar hoger waardeerden. Verder geven de meeste
daders ook aan begrip te hebben gekregen voor het slachtoffer tijdens het proces van
bemiddeling. Dit leerproces trad op ongeacht het bemiddelingsresultaat. Voor de
slachtoffers hangt dit wel samen met het resultaat: in geval van een volledig doorlopen
dossier hebben meer slachtoffers begrip gekregen voor de tegenpartij dan in geval van
een voortijdig afgebroken dossier. Beide partijen lijken meer tevreden te zijn over het
proces wanneer ze begrip hebben gekregen voor de ander. Minderjarige verdachten en
slachtoffers zijn van mening dat door herstelbemiddeling de jongere heeft geleerd wat hij
verkeerd heeft gedaan en verwachten een gedragsverbetering. Voor de verdachte treedt
dit leerproces op onafhankelijk van het bemiddelingsresultaat, bij de slachtoffers speelt dit
resultaat wel een rol. Opnieuw, partijen die ervan uitgaan dat de verdachte iets heeft
geleerd en dat hij zijn gedrag zal verbeteren, beoordelen proces en soms bemiddelaar
39

positiever. Tot slot, naarmate het bemiddelingsresultaat slechter is, vinden de slachtoffers
vaker dat de verdachte alsnog voor de rechter moet verschijnen (Ferwerda en van Leiden,
2012).
2.3.3 Herstelbemiddeling: wie wil men bereiken?
Herstelbemiddeling is gericht op minderjarige verdachten aan wie een herstelgerichte
afhandeling wordt voorgesteld door het parket in jeugdzaken of opgelegd door de
jeugdrechtbank. Eerst voorzag de wet een minimumleeftijd van 12 jaar maar die wordt nu
niet meer weerhouden. De meeste bemiddelingsdiensten bemiddelen vooral met jongeren
tussen 12 en 18 jaar, maar staan open om ook met kinderen jongeren dan 12 jaar aan de
slag te gaan (Van Dijk in Vanfraechem et al., 2010). De jongere moet wel minstens de
verstandelijke capaciteit en de leeftijd hebben om begrijpend te communiceren (Ferwerda
& van Leiden, 2012; Jaarverslag BAAL 2011). De verdachten moeten bekennen, er
moeten gekende benadeelden zijn en aanwijsbare materiële en/of fysieke, en/of financiële
en/of morele schade. Louter druggebruik is uitgesloten.
Het overgrote deel van de minderjarige verdachten is in Vlaanderen mannelijk (90%),
hebben een gemiddelde leeftijd van 15,5 jaar en ongeveer één op vier is van buitenlandse
afkomst 34 . De meeste verdachten (85,9%) worden één keer voor herstelbemiddeling
doorverwezen. Wat betreft de slachtoffers: 78% van de slachtoffers betreft natuurlijke
personen, twee derde van hen is man, hebben een zeer uiteenlopende variatie qua leeftijd
en de meesten hebben de Belgische nationaliteit (97,1%). Deze kenmerken bleken geen
invloed te hebben op de bemiddelingsuitkomst. De meeste voorkomende feiten zijn
vermogensdelicten (diefstal, beschadiging, vandalisme en brandstichting) (Ferwerda en
van Leiden, 2012). Uit onderzoek in Nederland blijkt dat de verdachten vooral jongens zijn
tussen 13 en 18 jaar (Wolthuis, 2008). Meer dan de helft van de jongeren is in Nederland
geboren, evenals zijn ouders. Iets meer dan een kwart van de jongeren is van allochtone
afkomst. Het gaat meestal om first offenders, jongeren die nog nooit in aanraking geweest
zijn met de politie. In meer dan de helft van de zaken gaat het om lichamelijke
mishandeling. Daarna komen vernieling en aantasting van de openbare orde, zoals
vandalisme en brandstichting. Andere delicten zijn bedreiging, zedenmisdrijf of diefstal met
geweld. De delicten kunnen individueel of in groepsverband gepleegd zijn. Het aantal
verdachten varieert hier van twee of drie verdachten tot groepsdelicten waarbij tussen de
vier en negen daders betrokken zijn (Steketee et al., 2006). Slachtoffers zijn vaak
leeftijdsgenoten of mensen van boven de 40. Verdachten en slachtoffers zijn meestal
bekenden van mekaar. Ze kennen mekaar van op school, in de buurt of uit het dorp
(Wolthuis, 2008). De slachtoffers zijn voor bijna twee derde mannen en het gaat
overwegend om een autochtone slachtoffergroep. Meestal gaat het maar om één
slachtoffer. De meeste slachtoffers ervaren psychische schade ten gevolge van het delict.
Het kan ook gaan om lichamelijke letsels of materiële schade. Slechts een klein
percentage slachtoffers geeft aan dat er geen schade is (Steketee et al., 2006).
Het Hof van Beroep stelt dat het niet langer moet zijn vastgesteld dat er ernstige
aanwijzingen zijn van schuld en dat de minderjarige zijn betrokkenheid niet ontkent. Men
stelt verder dat, gezien de minderjarige uitdrukkelijk moet instemmen zonder voorbehoud,
de betwisting van de feiten een contra-indicatie kan zijn voor een oriëntering naar
bemiddeling. Een minderjarige die de feiten ontkent of betwist kan in principe het voorstel
tot herstelbemiddeling krijgen maar de verwijzer kan de ontkenning of betwisting ook zien
34 Voorzichtigheid is geboden bij het interpreteren van de etniciteit, van 22,9% van de verdachten was deze niet
geregistreerd
40

als een gegronde reden om dit niet te doen. In de praktijk zien we dat een bemiddeling
met een minderjarige die de feiten ontkent of ernstig betwist niet of bijna niet werkbaar is
(Ferwerda & van leiden, 2012; Jaarverslag BAAL, 2009; Werkingsverslag CAFT, 2009).
Bemiddelaars stellen ook dat bemiddeling met daders die de eerste keer een misdrijf
pleegde, het meest effectief is (Van Dijk et al. in Vanfraechem et al., 2010).
Uit onderzoek blijkt dat herstelgericht werken niet met iedereen mogelijk is bv. met
jongeren met een psychiatrische problematiek of met een mentale handicap. Voor
herstelgericht werken is het namelijk nodig dat de jongeren zich ten volle bewust zijn van
de feiten en ook hun verantwoordelijkheid ten volle kunnen opnemen. Jongeren dienen
ook over een aantal competenties en mentale capaciteiten te beschikken om in een
herstelgericht proces te kunnen stappen. Ook de persoonlijkheid van de jongere is
bepalend voor het welslagen van een herstelbemiddeling. Bij zwaardere misdrijven is
volgens de gerechtelijke actoren herstelbemiddeling vaak niet aangewezen omdat er dan
andere belangen voorgaan zoals maatschappijbeveiliging of hulpverlening. Bij ernstige
seksuele delicten is het niet altijd opportuun om verdachte en slachtoffer met mekaar in
contact te brengen (Viaene, 2006). In 2012 liep aan het NICC (Nationaal Instituut voor
Criminalistiek en Criminologie) een onderzoek naar de beslissing van
jeugrechters/jeugdrechtbanken in MOF-zaken. Hieruit bleek een significant verband
tussen zware diefstallen (diefstallen met braak of verzwarende omstandigheden en
diefstallen met geweld of bedreiging) en de plaatsing in een gesloten federaal centrum,
terwijl gewone diefstallen samenhangen met een ambulante maatregel. Alleen aan
Nederlandstalige kant werd een significante positieve samenhang vastgesteld tussen
zware diefstallen en een herstelrechtelijk aanbod (Gilbert, Mahieu, Ravier & Goedseels,
2012).
Het is belangrijk om ook personen te betrekken die begaan zijn met de verdachte, het
slachtoffer, het delict en de gevolgen ervan. Het gaat om mensen die de partijen kunnen
ondersteunen voor, tijdens en na het overleg en die kunnen bijdragen tot het opnemen van
verantwoordelijkheid. In deze groep van relevante derden kunnen twee groepen
onderscheiden worden. Informele relevante derden zijn alle mensen die voor de verdachte
en het slachtoffer een belangrijke emotionele betekenis hebben, zoals de ouders. Uit de
literatuur en onderzoek (Bradt, Vettenburg, & Roose, 2007) blijkt dat ouders bij
herstelbemiddeling betrokken worden vanuit een aantal overwegingen. Ten eerste is er de
opvoedingsverantwoordelijkheid van de ouders. Zij kunnen aangeven aan hun kinderen
wat het onderscheid is tussen goed en kwaad en hen helpen hiernaar te handelen, wat de
basis is van bemiddeling (Bouverne-De Bie & Roose, 2005; Steketee et al., 2006). De
tweede overweging is eerder juridisch van aard. Ouders zijn burgerrechtelijk aansprakelijk
voor hun kinderen. Een gevolg daarvan is dat ouders opdraaien voor de schade die hun
kinderen toebrengen aan een derde. Een overeenkomst binnen herstelbemiddeling heeft
daarom pas juridische waarde als deze ook door de ouders wordt ondertekend (Verhellen,
1998). Ten derde zijn ouders belangrijk in het herstel van het relationeel netwerk van de
jongere. Ouders lijden vaak onder het delict van hun kinderen en zijn een deel van het
vertrouwen in hun kind kwijt. Ouders kunnen ook door hun betrokkenheid het misdrijf
moreel afkeuren. Morele afkeuring is effectiever wanneer deze afkomstig is van personen
die om de verdachten geven dan van justitiële autoriteiten. Jongeren krijgen de kans om
aan hun ouders hun goede wil te tonen wat hen kan stimuleren om terug op het rechte pad
te komen. Doordat de jongere het vertrouwen van zijn omgeving en zijn ouders kan
terugwinnen, zal zijn re-integratie en rehabilitatie in de maatschappij bevorderd worden en
de relatie met zijn sociaal netwerk verstevigd. De verdachte wordt op die manier niet
langer geïsoleerd en gestraft maar krijgt de kans om zich als persoon opnieuw af te
stemmen op een groter geheel en zich daarmee te verbinden omdat hij er terug bij wil
41

horen (Steketee et al., 2006; Weijers, 2002). Ten vierde kunnen ouders bijdragen tot het
voorkomen van recidive doordat ze zich mee verantwoordelijk voelen voor de uitkomst
zodat afspraken meer steun krijgen en beter worden uitgevoerd (Lindfield & Cusick, 2001).
Tot slot kan de aanwezigheid van ouders de motivatie van de partijen positief beïnvloeden.
Ze kunnen het gesprek op gang brengen en de partijen helpen om genuanceerde
beslissingen te nemen (Aertsen, 2004). Ondanks de meerwaarde die ouders kunnen
hebben bij de herstelbemiddeling, kan hun betrokkenheid ook risico’s inhouden. Ten
eerste kunnen ouders het proces domineren. Ouders nemen soms te veel beslissingen
zodat de jongere zelf te weinig inbreng heeft of ouders minimaliseren het delict waardoor
de jongere zelf zijn verantwoordelijkheid niet opneemt. Een andere vorm van dominantie is
dat ouders een bepaalde manier van reageren opdringen vb. de verdachte onder druk
zetten om spijt te betonen of het slachtoffer onderdrukken om de verdachte te vergeven
(Aertsen, 2004; Bradt, Vettenburg, & Roose, 2007; Roche, 2003). Ten tweede is er het
risico op stigmatisering waarbij ouders het delict zo moreel afkeuren dat de jongere zich
gaat schamen voor zijn gedrag. Jongeren blijven hierdoor vaak na een proces van
herstelbemiddeling achter met schaamtegevoelens en een laag zelfbeeld wat de kans op
recidive kan vergroten (Wright, 2000). Ouders van slachtoffers komen soms naar het
overleg om de verdachte eens goed de les te spellen (Bradt, Vettenburg, & Roose, 2007).
Formele relevante derden zijn eerder vanuit een bepaalde professionaliteit relevant voor
het overlegproces. Bij herstelbemiddeling gaat het meestal om advocaten die worden
uitgenodigd om toe te zien op de rechten en rechtswaarborgen van de betrokkenen en om
advies te geven. Men moet hierbij wel vermijden dat advocaten het proces volledig
overnemen (Bradt, Vettenburg, & Roose, 2007).
Afsluitend aan deze alinea rond wie herstelbemiddeling wil bereiken merken we op dat
geslacht, etniciteit en cultuur bijkomende criteria zijn waar rekening mee dient gehouden te
worden in de verdere waardering en ontwikkeling van het herstelgericht werken (Daly,
2008; Toor, 2009). Toor (2009) beargumenteert dat het morele karakter van herstelrecht
niet compatibel is met de culturele context van Aziatisch meisjes, waar schuld en
schaamte binnen de familie en de gemeenschap een heel belangrijke rol spelen. De
toepassing van herstelgericht werken is overwegend gevormd door een westerse kijk op
bestraffing.
2.3.4 Herstelbemiddeling: hoe gaat men te werk?
In het proces van bemiddeling kunnen een aantal fasen onderscheiden worden. Hoewel
het tijdschema hier lineair wordt voorgesteld, kan het ook geïnterpreteerd worden als een
ruimer cyclisch proces. Niet alle fasen komen in elke bemiddeling even sterk naar voren
en niet elke bemiddeling mondt noodzakelijk uit in de laatste fase (Deklerck & Depuydt,
2005). Achtereenvolgens bespreken we de oriëntatie, het voortraject, de uitvoering, de
afsluiting en de nazorg (Steketee et al., 2006).
De oriëntatie: doorverwijzing naar een HCA-dienst
Wanneer een jongere een strafbaar feit pleegt, stelt de politie een proces verbaal op dat
wordt overgemaakt aan het parket. Het parket in jeugdzaken of de jeugdrechtbank kunnen
de jongere dan doorverwijzen naar herstelbemiddeling. De meeste doorverwijzingen zijn
afkomstig van de procureur (Vanfraechem et al., 2010). Mogelijke andere doorverwijzende
instanties zijn slachtofferhulp, de consulent van de jeugdrechtbank, een
hulpverleningsdienst of een advocaat (Aerts, 2009). Uit het onderzoek van Bureau Beke
blijkt dat het parket in 2008 verantwoordelijk was voor 96,1% van alle doorverwijzingen.
jeugdrechters doen zelden een bemiddelingsaanbod (Ferwerda en van Leiden, 2012).
42

Herstelbemiddeling is hierbij een vrijwillig aanbod, geen opgelegde maatregel.
Bemiddeling kan ook op vraag van één van de partijen maar er is dan toestemming nodig
van de vernoemde verwijzer (Jaarverslag BAAL, 2009).
De bemiddeling op parketniveau wordt voorzien in artikel 45 quater van de Jeugdwet. Het
is de Procureur des Konings die het voorstel tot bemiddeling doet. De cumulatieve
voorwaarden zijn dat er ernstige aanwijzingen van schuld zijn, dat de betrokkene verklaart
om het MOF niet te ontkennen en dat het slachtoffer geïdentificeerd is. Tijdens het hele
proces van bemiddeling blijft het belangrijk dat alle partijen ermee instemmen. De
Procureur is niet verplicht om bemiddeling voor te stellen maar zijn beslissing om een
aanbod voor bemiddeling te doen of niet, dient hij altijd te motiveren. De bemiddeling op
jeugdrechtbankniveau wordt bepaald door artikel 52 quinquies van de Jeugdwet. Dit artikel
bepaalt dat de jeugdrechter in de voorlopige fase van de rechtspleging een bemiddeling
kan voorstellen. De voorwaarden voor de bemiddeling zijn dezelfde als op parketniveau
(Vanfraechem, 2007). Er zijn grote verschillen tussen de arrondissementen. Sommige
passen een lineair aanbod toe terwijl andere inhoudelijke criteria hanteren zoals de ernst
van de feiten, de complexiteit van het dossier en de leeftijd van de verdachte (Ferwarda &
van Leiden, 2012). Verder zijn het aantal doorverwijzingen sterk afhankelijk van toevallige
veranderingen op lokaal niveau (Van Dijk in Vanfraechem et al., 2010; Ferwerda & van
Leiden, 2012).
Het voorstel voor bemiddeling van het parket of de jeugdrechtbank verloopt via een brief
aan beide partijen en een kopie van de brieven naar de HCA-dienst. In de brief wordt
vermeld dat de bemiddeling gratis is, dat de gesprekken vertrouwelijk zijn en dat de
deelname aan bemiddeling vrijwillig is. Aan de brief wordt een folder over bemiddeling
toegevoegd. De partijen worden gevraagd om binnen de 8 dagen contact op te nemen met
de HCA-dienst. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van de partijen geen contact
opnemen binnen deze termijn (Ferwerda & van Leiden, 2012). Indien één van de partijen
geen contact heeft genomen met de HCA-dienst na 8 dagen, neemt de bemiddelaar zelf
contact op, per brief of telefonisch, waarbij er een huisbezoek wordt voorgesteld om
herstelbemiddeling uit te leggen. Bij ontvangst van de kopie bij een HCA-dienst is een
dossier aangemeld. Het dossier wordt toegewezen aan een bemiddelaar die
verantwoordelijk wordt voor de bemiddeling, de opvolging, de registratie en de
rapportering. De HCA-dienst wordt gevraagd om binnen de twee maanden het parket of
de jeugdrechtbank in te lichten over de opstart en het verloop van de bemiddeling (=
bondig verslag). Partijen kunnen altijd afzien van bemiddeling, waarbij de bemiddelaar een
eindverslag overmaakt aan de verwijzer. Bij wens tot bemiddelen, start de bemiddelaar
met de gesprekken (Jaarverslag BAAL, 2009).
Naar best practice/profiel:
- Afkomst van de herstelbemiddelingen.
- Doorverwijzers.
- Wijze van doorverwijzen.
- 8-dagenregel.
- Verantwoordelijkheid over dossier herstelbemiddeling.
- Communicatie met de doorverwijzer.
- (geen) Opstart herstelbemiddeling.
Het voortraject: eerste contacten met de bemiddelaar
Tijdens het eerste contact met het slachtoffer of de verdachte vraagt de bemiddelaar of de
brief duidelijk was en overloopt hij de belangrijkste elementen van de brief. Hij maakt dan
ook een afspraak voor een persoonlijk gesprek of een huisbezoek (Jaarverslag BAAL,
43

2009). Uit onderzoek blijkt dat bemiddelaars aangeven dat het geen goede techniek is om
na een eerste telefoon vol twijfel af te haken. Het is dan eerder aangewezen om het
vertrouwen van de partijen te winnen en hun onderliggende gevoelens bespreekbaar te
maken. Op die manier kan de twijfel soms overwonnen worden (Denissen & Theuwen,
2010).
Tijdens het huisbezoek met het slachtoffer schets de bemiddelaar het kader van
bemiddeling en staat hij stil bij de feiten en de gevolgen ervan. Het slachtoffer kan zijn
verhaal kwijt doordat de bemiddelaar vraagt naar de beleving bij de gebeurtenissen. De
bemiddelaar bevraagt de verwachtingen van het slachtoffer over de bemiddeling: wat
willen ze? Wat verwachten ze van de verdachte en zijn ouders? De bemiddelaar stelt een
rechtstreeks gesprek voor indien de verwachtingen en intenties van beide partijen zo
overeenstemmen dat een gesprek zinvol lijkt. De bemiddelaar neemt terug contact op met
het slachtoffer na een gesprek met de verdachte en zijn ouders (Jaarverslag BAAL, 2009).
Tijdens het huisbezoek met de verdachte en zijn ouders geeft de bemiddelaar toelichting
bij de gerechtelijke procedure en de bemiddeling. Eventuele vragen hieromtrent probeert
de bemiddelaar te beantwoorden. Dan komen de feiten aan bod en vraagt de bemiddelaar
naar de oorzaak van de feiten, het eigen aandeel van de verdachte in de feiten en
eventuele medeverdachten. De gevoelens tijdens het delict en erna worden ook
besproken. De bemiddelaar stelt ook vragen naar de verwachtingen van de verdachte
over de bemiddeling en de intenties ten aanzien van het slachtoffer. Belangrijk hierbij is
dat de verdachte moet beseffen dat hij dader is en verantwoordelijkheid dient te nemen
over het delict. Hij moet er zich van bewust zijn dat hij het slachtoffer niet emotioneel mag
schaden tijdens het rechtstreekse gesprek indien er gekozen wordt voor een rechtsreeks
gesprek. Daarna wordt bekeken op welke wijze herstelbemiddeling kan plaatsvinden, hoe
het herstel er kan uitzien en wie bij het herstel betrokken kan worden. De bemiddelaar
doet de verdachte ook eventueel een voorstel tot een rechtstreeks gesprek en stelt de
verdachte hierbij gerust dat hij voldoende ruimte zal krijgen tijdens dit gesprek. Tot slot
belooft de bemiddelaar terug contact op te nemen voor de praktische regelingen met
betrekking tot het gesprek (Jaarverslag BAAL, 2009; Steketee et al., 2006; Wolthuis, &
Vandenbroucke, 2009).
Uit onderzoek blijkt dat deze eerste gesprekken gepaard gaan met veel informatieuitwisseling.
De bemiddelaar zelf is, zeker in het begin, overwegend aan het woord en
geeft vooral uitleg over herstelbemiddeling en de mogelijk te volgen procedure. Hoewel de
bemiddelaar tijdens de gesprekken probeert om zich zoveel mogelijk te richten op de
betrokken minderjarige, blijkt dat dit in realiteit soms moeilijk te realiseren is. Redenen
hiervoor zijn dat de minderjarige vaak minder betrokken is en daardoor niet actief
participeert in het gesprek en dat eerder de ouders vaak aan het woord zijn (Denissen &
Theuwen, 2010). Uit onderzoek in Nederland blijkt dat er altijd minstens één
voorbereidend gesprek is met de betrokken partijen maar dat er in veel gevallen nog
meerdere gesprekken volgen (Steketee et al., 2006).
Tijdens deze startfase is het zoeken naar aanknopingspunten tussen de partijen in het
delict belangrijk. Naast uiteenlopende vormen van afwijzing in de vorm van verwijten,
gevoelens van haat, wraak, kwaadheid en agressie bij het slachtoffer is er ook vaak
nieuwsgierigheid naar de verdachte en het delict. Dit kan een aanknopingspunt zijn naar
de andere partij. Bij de verdachte zijn er naast de afwijzing en het gebeuren zo snel
mogelijk willen vergeten, gevoelens van wil tot compensatie, vereffening van de schuld,
flarden van spijt en wroeging. De bemiddelaar brengt hier de eerste partiële vragen en
partiële antwoorden over, dikwijls pendelend tussen partijen die ook letterlijk afstand
houden. Op die manier kunnen centripetale krachten aan belang winnen met respect voor
44

het houden van afstand en de afwijzende houding van de partijen ten aanzien van elkaar
(Deklerck & Depuydt,2005).
In 37% van de dossiers wordt het volledige proces doorlopen. In die dossiers waar partijen
het volledige proces doorliepen, was de overeenkomt ook meestal een feit. Redenen om
niet deel te nemen aan herstelbemiddeling was omdat het slachtoffer niet wenste deel te
nemen (31%), geen verdere vra(a)g(en) had (25%) of omdat de dader niet wenst in te
gaan op het aanbod (14%) (Vanfraechem et al., 2010). Aanvullend, wanneer slachtoffers
deelnemen vanuit de motivatie om de verdachte een kans te geven het goed te maken, er
vaker sprake is van een doorlopen proces met overeenkomst (Ferwerda & van Leiden,
2012). Andere cijfers zijn gelijkaardig: uit de jaarlijkse cijfers van het Steunpunt Jeugdhulp
blijkt dat bij ruim de helft van de aanmeldingen voor herstelbemiddeling geen traject wordt
opgestart, in dat geval wordt door het slachtoffer en/of de minderjarige het aanbod tot
herstelbemiddeling geweigerd. Daarnaast worden bepaalde dossiers ook voortijdig
afgebroken. Uit de analyse van Ferwerda en van Leiden (2012) komt dat ruim de helft van
de trajecten niet-opgestart worden na aanbieding. De meeste van de opgestarte trajecten
worden ook effectief doorlopen en afgesloten met een overeenkomst. Uit onderzoek in
Nederland blijkt dat in bijna twee derde van de zaken er voorgesprekken gevoerd worden
met beide partijen, maar dat leidt toch niet tot een herstelgesprek. In iets minder dan de
helft van de zaken heeft de dader geweigerd om mee te werken, in één op de vier zaken
was het slachtoffer er niet aan toe. Soms zien de ouders van één de partijen het niet
zitten. De redenen zijn divers. Soms is het niet mogelijk om de verdachte of het slachtoffer
te bereiken of is het delict al te lang geleden. Soms hebben de partijen het onderling al
opgelost. Het kan ook zijn dat het slachtoffer er niet aan toe is om de confrontatie aan te
gaan, dat hij schrik heeft om zijn eigen emoties onder controle te houden, dat hij niet
bereid is om er nog meer tijd aan te besteden of dat hij een strafprocedure wilt. Redenen
voor de verdachte om niet deel te nemen zijn dat hij zichzelf ziet als slachtoffer, dat hij niet
verwacht dat de bemiddeling iets zal opleveren, dat hij het gebeuren achter zich wil laten
of dat hij te beschaamd is (Steketee et al., 2006; Walgrave, 2006).
Binnen twee maanden, vanaf de aanwijzing van de bemiddelingsdienst, dient er een
terugkoppeling te zijn naar de doorverwijzer met betrekking tot de voortgang van het
dossier.
Naar best practice/profiel:
- Inhoud eerste gesprek.
- Niet deelnemen aan herstelbemiddeling.
- Afgebroken dossiers.
De uitvoering: directe of indirecte bemiddeling tussen verdachte en slachtoffer
Bij herstelbemiddeling is er de mogelijkheid om zowel rechtstreeks als onrechtstreeks met
elkaar in gesprek te gaan. Bij indirecte bemiddeling wordt informatie uitgewisseld tussen
het slachtoffer en de verdachte via de bemiddelaar. Dit is de meest gebruikelijke vorm van
bemiddeling in Vlaanderen (Bradt, & Bouverne-De Bie, 2009; Ferwerda en van Leiden,
2012; Vanfraechem et al., 2010). Het kan hierbij gaan om pendelbemiddeling, waarbij de
bemiddelaar mondeling boodschappen over en weer brengt, briefwisseling tussen
verdachte en slachtoffer of het maken van een excuuskaart door de verdachte (Wolthuis,
& Vandenbroucke, 2009). Het relatief lage aantal directe bemiddelingen kan deels
verklaard worden door kenmerken van de bemiddelaar (wijze van aanpak, ervaring en
aanhoudendheid), deels door kenmerken eigen aan de (persoonlijkheid van de) partijen en
het misdrijf (te ernstig of te licht). Face-to-face contact via een directe bemiddeling of
45

ontmoeting leidt vaker tot een volledig uitgevoerde overeenkomst (Ferwerda & van Leiden,
2012).
Met beide partijen wordt gekeken of een rechtstreeks gesprek wenselijk is. Indien dit zo is,
worden deze gesprekken goed voorbereid door de bemiddelaar. Volgens Daly (2008)
verbetert grondige voorbereiding de relatie tussen slachtoffer en herstelbemiddelaar
enerzijds en tussen dader en herstelbemiddelaar anderzijds, wat zorgt voor een grotere
waarschijnlijkheid op betekenisvolle interacties tussen de partijen. Bijkomstig, gedurende
de voorbereiding kunnen slachtoffer hun behoeften identificeren en formuleren en
aangeven wat hun maximale inzet kan zijn (Achilles en Zehr, geciteerd in Choi et al.,
2011). Wat willen ze vragen of zeggen; wat verwachten ze van het gesprek; wat kan er
aan bod komen; waar en wanneer zal dit gesprek plaats vinden;… (Jaarverslag BAAL,
2009). Uit onderzoek blijkt dat bemiddelaars er van uit gaan dat directe bemiddeling 9 op
10 keer een meerwaarde zou bieden voor beide partijen. Toch vinden ze het belangrijk om
deze keuze aan de partijen te laten. De bemiddelaars proberen mensen op een subtiele
manier te stimuleren om in de richting van directe bemiddeling te denken (Denissen &
Theuwen, 2010). Choi et al. (2011) vonden dat het ontmoeten van slachtoffers de jongere
daders hielpen om de omvang van hun daden en de gevolgen ervan te bevatten, dit door
het personaliseren van het slachtoffers en hun ervaringen. Specifiek voor slachtoffers
vonden Ferwerda en van Leiden (2012) dat deze het proces en de bemiddelaar positiever
beoordelen wanneer er persoonlijk contact is geweest met de verdachte.
De redenen die slachtoffers aangeven om mee te doen, lopen uiteen van het voorkomen
van herhaling, of het willen uitpraten en begrijpen waarom de verdachte het gedaan heeft.
Slachtoffers willen vaak ook dat de verdachte zich bewust wordt van de gevolgen van zijn
daden of excuses krijgen. De slachtoffers verwachten tijdens de bemiddeling om een
oplossing te vinden, de relatie met de verdachte te herstellen en het gebeurde te kunnen
uitpraten en begrijpen. Over het algemeen zijn de slachtoffers minder positief dan de
verdachten in de zin dat hun verwachtingen slechts deels of niet zijn uitgekomen. De
ouders van de slachtoffers nemen deel aan het gesprek om steun te bieden 35 (Steketee et
al., 2006). De slachtoffers uiten een hogere tevredenheid over het proces en de
bemiddelaar als de verdachte het in hun ogen goed heeft gemaakt (Ferwerda & van
Leiden, 2012).
Uit onderzoek in Nederland blijkt dat de meeste verdachten (n= 57) besluiten om mee te
werken aan een herstelbemiddeling omdat ze spijt hebben (89%). Een andere
veelgenoemde reden is dat de verdachte aan het slachtoffer wil uitleggen wat er precies
gebeurd is (58%). Daarnaast geeft een aantal verdachten aan dat ze verwachten dat hun
deelname strafvermindering zou opleveren (11%). Vijf procent nemen ook deel omdat hun
ouders dat wilden, een aantal omdat ze de situatie willen oplossen. De meeste verdachten
geven aan dat ze verwachten dat ze tijdens het herstelgesprek een oplossing kunnen
vinden voor de ontstane situatie, het willen en kunnen uitpraten, en hun excuses kunnen
aanbieden. Sommige verwachten dan ook dat het slachtoffer hun excuses zou
aanvaarden of zou zeggen: ‘iedereen maakt fouten’. De ouders van de verdachte nemen
deel aan het gesprek om steun te bieden, te kunnen vertellen wat zij van de situatie vinden
en om contact te hebben met de ouders van het slachtoffer, in het geval van een
minderjarig slachtoffer (Steketee et al., 2006; Wolthuis, & Vandenbroucke, 2009).
Redenen om niet deel te nemen aan een rechtstreeks gesprek kunnen zijn: angst om de
andere partij te ontmoeten, geen wens hebben om in contact te komen met de tegenpartij,
35 In geval van minderjarige slachtoffers
46

angst om niet het ontmoeten van de tegenpartij niet aan te kunnen en niet meer willen
herinnerd worden aan het verleden (Van Dijk et al. in Vanfraechem et al., 2010).
Mogelijke aanwijzingen voor de bemiddelaar om geen rechtstreeks gesprek voor te stellen
zijn twijfel aan de oprechtheid van de verdachte, de diagnose van een stoornis bij de
verdachte, een te groot verschil in cultuur tussen de verdachte en het slachtoffer en
nieuwe feiten die aan het licht komen (Aerts, 2009).
Een rechtstreeks gesprek gaat meestal door op de bemiddelingsdienst, een neutrale
plaats. De bemiddelaar laat het slachtoffer (en zijn ouders) eerst komen en laat hen al
plaatsnemen. Dit om te benadrukken dat het slachtoffer een speciale plaats inneemt. De
plaats voor de verdachte en zijn ouders wijst de bemiddelaar zelf aan. De bemiddelaar
gaat in het midden zitten. Hij heet iedereen welkom en bedankt iedereen voor zijn
aanwezigheid. Hij maakt zijn rol in het gesprek duidelijk, vraagt de partijen naar mekaar te
luisteren en respectvol met mekaar om te gaan. Het slachtoffer krijgt eerst het woord.
Daarna volgt een gesprek tussen de verdachte en het slachtoffer en hun respectievelijke
ouders dat de bemiddelaar structuur geeft. Vervolgens wordt besproken op welke manier
de schade hersteld kan worden. Nadat de bemiddelaar het gesprek afgerond heeft, vraagt
hij naar de mening en gevoelens van iedereen omtrent het gesprek en bedankt iedereen.
Er wordt ook een afspraak gemaakt voor het opmaken van de overeenkomst (Jaarverslag
BAAL, 2009; Steketee et al., 2006). Uit onderzoek in Nederland blijkt dat de meeste
deelnemers positief zijn over de inbreng die men heeft kunnen leveren, het kunnen
meewerken aan een oplossing en de positieve en veilige sfeer waarin de bijeenkomst
plaatsvond. De meeste verdachten vinden het goed, maar confronterend en soms pijnlijk
om te horen wat het slachtoffer te zeggen heeft. Ze vinden het fijn dat ze normaal hebben
kunnen praten en dat het slachtoffer niet verwijtend of rancuneus is. Ook de slachtoffers
beoordelen de confrontatie als positief omdat ze het goed vinden om te horen wat de
verdachte hen te zeggen heeft en om het volledige verhaal te horen. De slachtoffers
hebben het gevoel dat ze respectvol behandeld werden. Ze zijn vaak onder de indruk van
de houding van de verdachte doordat hij excuses aanbiedt maar ook zijn emoties uit. De
ouders van de verdachten vinden het vooral moeilijk om het verhaal van het slachtoffer te
horen, maar ook verhelderend. De ouders van de slachtoffers vinden het dan weer heel
aangrijpend om hun kind in de rol van slachtoffer te zien (Steketee et al., 2006; Wolthuis,
2008; Wolthuis, & Vandenbroucke, 2009).
Deze fase wordt gekenmerkt door de overgang van strategische houding naar ervaring.
Na het traumatische van het voorbije delict gaan beide partijen zich wapenen en
harnassen bij confrontatie. Het slachtoffer wil vermijden opnieuw gekwetst te worden en
de verdachte beschermt zich tegen een mogelijk tegenaanval. Bij vormen van lichte
criminaliteit kan hier een onderhandeling starten rond materiële en financiële compensatie.
De basis voor het werkelijk herstel wordt echter gevormd door de uitdrukking van
werkelijke emoties, een nauw aansluitende fase. Hierin kan men het verleden loslaten en
zich richten op de toekomst. Hiermee verweven is de fase van de meer informatieve
vraagstelling waar plaats wordt gemaakt voor vragen naar het waarom, hoe , wat ,
waartoe, wanneer,… Deze twee laatste fasen kunnen zich afwisselend, vaak op een
ongeordende en zelfs chaotische manier, herhalen in een volgende fase van diepgang en
groeiende empathie. Op het einde van deze fase moet elkaars verhaal beluisterd en
gekend zijn. In een volgende fase worden verkennende mogelijkheden ingezet rond
vormen van compensatie (Deklerck & Depuydt, 2005).
Naar best practice/profiel:
- Directe en indirecte bemiddelingen.
- Inhoud en organisatie van het rechtstreeks gesprek.
47

Afsluiting met afspraken
De bemiddelaar heeft of neemt geen verantwoordelijkheid voor de uitkomst van een
bemiddeling. Hij begeleidt de onderhandelingen volgens het mediation principe: hij
faciliteert, ondersteunt, inventariseert de feiten, vraagt door bij onduidelijkheden en houdt
de communicatie en interactie tussen verdachte en slachtoffer op gang. De directe dan
wel indirecte gesprekken tussen de partijen kunnen leiden tot een akkoord tussen partijen.
De afspraken zijn te onderscheiden in vier categorieën: iets rechtzetten door schade te
vergoeden of klusjes te doen, gedragsregels hoe betrokkenen met elkaar dienen om te
gaan, afspraken met de ouders en afspraken met anderen. Dit akkoord wordt dan
neergeschreven in een overeenkomst. De minderjarige verdachte, zijn ouders en het
slachtoffer kunnen deze overeenkomst nalezen en tekenen voor akkoord (Jaarverslag
BAAL; Steketee et al., 2006). Bij bemiddeling op parketniveau moet de procureur des
konings het akkoord goedkeuren. Hij kan dit enkel weigeren indien het akkoord strijdig is
met de openbare orde. Indien een akkoord wordt bereikt en goedgekeurd, maakt de
bemiddelaar een verslag over de tenuitvoerlegging van het akkoord over aan de procureur
des konings. Als het akkoord werd uitgevoerd volgens de bepalingen ervan, dan dient de
procureur des konings hiervan een proces-verbaal op te maken en kan hij hiermee
rekening houden bij zijn beslissing om de zaak al dan niet te seponeren. De procureur
kiest vaak voor seponering nadat een positieve afloop is bereikt (Vanfraechem et al.,
2010). Een afschrift van dit PV wordt bezorgd aan de minderjarige verdachte, zijn ouders,
het slachtoffer en de bemiddelaar. Als de procureur beslist om de zaak te seponeren, doet
deze seponering de strafvordering vervallen. Op niveau van de jeugdrechtbank, moet het
bereikte akkoord door de Rechter of de Rechtbank worden gehomologeerd (Vanfraechem,
2007). De bemiddelaar kijkt toe op de uitvoering van de afspraken en houdt het parket en
de jeugdrechtbank op de hoogte. De bemiddelaar maakt ook hier een eindverslag op voor
de gerechtelijke instantie met de mededeling van al dan niet uitvoering van de
overeenkomst. Bemiddeling vervangt de gewone gerechtelijke afhandeling niet maar kan
wel van invloed zijn op de verdere beslissingen die genomen worden in het dossier. De
gerechtelijke instanties kunnen met andere woorden wel rekening houden met het
resultaat van de bemiddeling (Ferwerda & van Leiden, 2012; Jaarverslag BAAL, 2009).
Een mogelijke afspraak kan zijn dat de minderjarige verdachte zelf de
verantwoordelijkheid opneemt in het financiële herstel van de schade die hij veroorzaakt
heeft. In ruim één op de drie gevallen is er sprake van een financieel herstel (Ferwerda en
van Leiden, 2012). Daartoe kan hij zijn spaargeld aanspreken of dat van zijn ouders,
terugvallen op de verzekering, werk zoeken of een beroep doen op het Provinciaal
vereffeningsfonds (Vanfraechem et al., 2010). De jongere kan voor het verrichten van
vrijwilligerswerk bij een openbare dienst of humanitaire instelling een vergoeding krijgen
die uitgeschreven wordt op naam van het slachtoffer van het delict. Tegenover elk
gepresteerd uur vrijwilligerswerk biedt de provincie een bedrag. Het slachtoffer dient wel in
te stemmen met deze procedure. De jongere schrijft een handgeschreven brief waarin hij
uitlegt waarom hij de schade zelf wil vergoeden en waarom hij dat via het fonds wil doen.
Aan de ouders wordt gevraagd via een brief te melden waarom zij achter deze keuze
staan en waarom ze voor deze optie hebben gekozen. Deze brieven worden toegevoegd
aan een aanvraagformulier dat de bemiddelaar anoniem opstelt. Hierin wordt een korte
omschrijving van de feiten gegeven, het verloop van de bemiddeling en het
overeengekomen schadebedrag. Ook het standpunt van het slachtoffer en van de familiale
verzekering worden hierin opgenomen. De bemiddelaar dient persoonlijk aanwezig te zijn
op het comité V, de raad van beheer van het vereffeningsfonds. Alle afspraken worden
vastgelegd in een overeenkomst en het geld wordt na de prestaties van de minderjarige
verdachte overgemaakt aan de HCA-dienst die de schadevergoeding overmaakt aan het
48

slachtoffer (Jaarverslag BAAL, 2009; Viaene, 2006). Volgens Ferwerda en van Leiden
(2012) staan de meeste verdachten echter zelf in voor de vergoeding die gemiddeld 200
euro bedraagt.
Belangrijk is dat de afspraken rond vergoeding, sanctie, boete of herstel een gevolg
dienen te zijn van een authentieke betrokkenheid, een doorleefde ervaring van spijt en
berouw en van hieruit de wil tot herstel die zich uit in het proces van uitwisseling,
communicatie en herstel. Het afdwingen van afspraken zonder dat dit uit de betrokkenen
zelf komt, op de manier die ze zelf willen en op het ogenblik dat ze er zelf aan toe zijn, is
als een lege doos (Deklerck & Depuydt, 2005). Voor slachtoffers is een oprechte
verontschuldiging van de dader een kritische succesfactor in het bereiken van
herstelgerichte resultaten (Choi, Bazemore & Gilbert, 2012). Spijtbetuigingen door de
verdachte aan het slachtoffer relateren aan een positievere beoordeling van het proces
door beide partijen. Het slachtoffer uit bovendien een hogere proceswaardering in geval
van schadevergoeding en spijtbetuiging aan zijn ouders (Ferwerda & van Leiden, 2012).
Uit de review van Choi et al. (2012) blijkt dat het gebrek aan werkelijk berouw bij de dader,
pijnlijk kan zijn voor de slachtoffers en verdere emotionele schade kan veroorzaken. Ook
Daly (2008) vond dat, wanneer daders hun gedrag rechtvaardigen of minimaliseren, de
pijn bij slachtoffers toeneemt.
De dynamieken binnen directe gesprekken zijn complex. Wat echter uit diverse
onderzoeken naar voorkomt als belangrijk, vooral in het kader van recidive, is dat de dader
het proces waar het slachtoffer is doorgegaan aanhoort en begrijpt, wat een gevoel van
empathie opwekt bij de dader en op zijn beurt zorgt voor berouw. Dit gevoel van empathie
kan bereikt worden door de dader te laten luisteren naar het persoonlijke en concrete
verhaal van het slachtoffer (Choi et al., 2011). Choi et al. (2011) observeerden jongeren en
concludeerden dat hoewel de meeste berouw en inlevingsvermogen hadden ze niet wisten
hoe ze dit moesten uiten naar het slachtoffer, deels omwille van hun grote nervositeit. Dit
kan dus een belangrijk onderdeel zijn voor de bemiddelaar om rekening mee te houden in
de voorbereiding.
De partijen die tot een overeenkomst zijn gekomen, zeggen daar tevreden over te zijn. De
overeenkomsten worden doorgaans goed opgevolgd onder toeziend ook van de
bemiddelaar (Ferwerda & van Leiden, 2012).
Uiteindelijk zijn we hier in de laatste fase van bemiddeling terechtgekomen waarbij de
concrete afspraken rond herstel bezegeld worden in een contract (Deklerck & Depuydt,
2005). Uit onderzoek in Nederland naar ruim 800 aangemelde herstelbijeenkomsten blijkt
dat men in 92% van de gevallen komt tot een herstelplan. Daarvan resulteren er 271 in
afspraken en 464 in intenties. De afspraken variëren van excuus aanbieden, betalen van
een schadevergoeding, verrichten van werkzaamheden tot het nakomen van
gedragsregels (Wolthuis, 2008). De meeste afspraken houden, volgens het onderzoek van
Bureau Beke, een financieel herstel in (36,9%). Excuses, zuivere informatieoverdracht en
het doen van beloftes komen minder voor (respectievelijk 24%, 13% en 12%) (Ferwerda
en van Leiden, 2012).
Een derde van de verdachten vindt dat de afspraken wel redelijk zijn. Een klein
percentage vindt dat ze er gemakkelijk vanaf zijn gekomen, terwijl een ander klein
percentage vindt dat ze nog veel moeten doen om een bijdrage aan het herstel te leveren.
Belangrijk is ook om te weten of er na herstelbemiddeling werkelijk sprake is van herstel.
Onderzoek in Nederland heeft uitgewezen dat in de meeste zaken bemiddeling leidt tot
herstel van de relatie. Er worden duidelijke afspraken gemaakt hoe men in de toekomst
met mekaar zal omgaan. Of de verdachte biedt zijn excuses aan en het slachtoffer
accepteert deze. Het delict wordt uitgesproken waardoor de partijen mekaar weer recht in
49

de ogen kunnen kijken of het vertrouwen hersteld wordt. Soms is er geen daadwerkelijk
herstel van de relatie maar is de rancune of angst zodanig afgenomen dat de partijen weer
normaal met mekaar kunnen omgaan. In driekwart van de zaken is er herstel van schade
zoals bv. een schadevergoeding die betaald wordt. In Choi et al. (2011) kunnen we lezen
dat de schadevergoeding naast een financiële teruggave ook een teken is van de dader
dat hij zich bewust is van wat hij de ander heeft aangedaan en dat hij zijn plicht erkend om
het goed te maken. Andere gevolgen van de herstelbemiddeling zijn dat de verdachten
meer inzicht in hun gedrag hebben gekregen, wat ze ook getoond hebben aan de
slachtoffers. Na de herstelbemiddeling voelen jongeren vooral opluchting omdat ze hun
verhaal kwijt zijn en het hoofdstuk kunnen afsluiten. Ze zijn vaak onder de indruk dat het
delict hen vergeven werd. De meeste jongeren hebben het gevoel achteraf dat er wel
degelijk iets hersteld is. Toch kan niet alles hersteld worden via herstelbemiddeling. Het
gaat dan bv. om vriendschappen tussen betrokken partijen of het wegwerken van alle
gevolgen voor het slachtoffer. De meeste overeenkomsten worden in de praktijk omgezet
(96%) (Steketee et al., 2006; Vanfraechem et al., 2010; Wolthuis & Vandenbroucke,
2009).
Ook wat betreft de afsluiting van het rechtstreekse gesprek zijn er gedragsregels. De
herstelbemiddelaar evalueert met beide partijen of het gesprek heeft voldaan aan de
verwachtingen. Soms is er nog een informeel samenzijn met alle betrokkenen waarbij nog
even kan nagepraat worden (Steketee et al., 2006).
Tot slot, aan het einde van de bemiddeling, rapporteren de bemiddelingsdiensten aan de
doorverwijzer. Dit kan, in het geval van een volledig doorlopen bemiddeling, bestaan uit
het opsturen van de overeenkomst en een eindverslag. In het geval van een nietopgestarte
of afgebroken bemiddeling koppelt de HCA-dienst het resultaat blind terug aan
de doorverwijzer. Op die manier kan dit niet ten nadele van de minderjarige worden
gebruikt. Het parket of de jeugdrechter bepaalt dan eventuele vervolgstappen. Is er sprake
van een geslaagde overeenkomst, dan volgt er in bijna alle gevallen een seponering
(Ferwerda & van Leiden, 2012).
Naar best practice/profiel:
- Rol bemiddelaar in herstelbemiddeling en ten aanzien van de afspraken.
- Type van gemaakte afspraken en de tevredenheid van de partijen hierover.
- Inhoud, procedure en opvolging van de overeenkomst.
- Het vereffeningsfonds.
- Gevoel na herstelbemiddeling bij de partijen.
- Evaluatie.
- Na herstelbemiddeling: beslissing van de doorverwijzer.
De nazorg
In Vlaanderen is er geen nazorg voorzien binnen de procedure van herstelbemiddeling. Na
de opvolging van de overeenkomst en het op de hoogte brengen van de doorverwijzer
hiervan, sluit met het dossier af (persoonlijke communicatie herstelbemiddelaars). In
Nederland schrijft men wel een nazorgtraject voor. Na een aantal maanden neemt de
herstelbemiddelaar contact op met de verdachte en het slachtoffer om te informeren hoe
het sinds het gesprek met hen gaat. Dit om na te gaan of de herstelbemiddeling effect
heeft gehad en zijn doel heeft bereikt (Steketee et al., 2006). Uit onderzoek in Nederland
blijkt echter dat in de praktijk de bemiddelaars hier niet al te enthousiast over zijn en er ook
vaak niet veel van terecht komt. De voornaamste reden is dat men het slachtoffer en de
verdachte niet opnieuw wil lastigvallen en afgehandelde zaken niet opnieuw wil oprakelen.
Ook speelt mee dat de bemiddelaar het niet echt ziet als zijn verantwoordelijkheid. Ze zijn
50

eerder van mening dat hun betrokkenheid ophoudt nadat de bijeenkomsten hebben
plaatsgevonden (Steketee et al., 2006). Toch toont een ander Nederlands onderzoek aan
dat voor de jongeren een nabespreking na de deelname aan een herstelbemiddeling van
cruciaal belang is, vooral voor de verwerking van indrukken die men heeft opgedaan
tijdens het proces. Ook als het slachtoffer heeft geweigerd om deel te nemen aan de
bemiddeling of de jongere geen reactie heeft gekregen op een brief, is een afrondend
gesprek wenselijk.
Naar best practice/profiel:
- Nazorgtraject.
2.3.5 Wie voert de herstelbemiddeling uit?
Herstelbemiddeling wordt georganiseerd door HCA-diensten. HCA staat voor
Herstelgerichte en Constructieve Afhandeling. Een HCA-dienst omvat vier werkvormen
voor minderjarige delictplegers: de slachtoffer-dader bemiddeling, het herstelgericht
groepsoverleg, de gemeenschapsdienst en de leerprojecten.
In de provincies West-Vlaanderen en Antwerpen is er één HCA-dienst per arrondissement
met uitzondering van het arrondissement Antwerpen waar er twee diensten zijn en de
arrondissementen Ieper en Veurne waar één dienst instaat voor beide arrondissementen.
In de provincies Limburg, Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant is er één dienst per
provincie. In Vlaanderen zijn dus volgende HCA-diensten actief: ADAM (Antwerpse dienst
voor alternatieve maatregelen, arrondissement Antwerpen) binnen CAW Metropool, Alba
vzw (Bemiddelingsburo in arrondissemt Brussel/Halle/Vilvoorde en BAL in arrondisement
Leuven), BAAB (bureau alternatieve afhandeling Brugge, arrondissement Brugge) binnen
vzw De Patio, BAAL (Bureau alternatieve afhandeling Limburg, provincie Limburg) binnen
vzw jongerenwerking Pieter Simenon, BIC (Bemiddelings- en Begeleidingsdienst Ivo
Cornelis, arrondissement Mechelen) binnen vzw Ivo Cornelis, CAFT (Constructieve
afhandeling feiten Turnhout, arrondissement Turnhout) binnen vzw Cirkant, COHEsie (CO
voor constructief en HE voor herstel, arrondissement Kortrijk) binnen vzw centrum voor
jongeren- en gezinsbegeleiding, DIVAM (dienst Ieper Veurne alternatieve maatregelen,
arrondissementen Ieper en Veurne) binnen Vereniging Ons Tehuis, Elegast HCA-dienst
(arrondissement Antwerpen) en HCA Oost-Vlaanderen (provincie Oost-Vlaanderen).
De HCA-diensten worden als categorie 8 erkend door de Vlaamse overheid, het
Agentschap Jongerenwelzijn en het Steunpunt Jeugdhulp.
2.3.6 Wat zijn de uitvoeringseisen aan de basis van herstelbemiddeling?
Eisen ten aanzien van de bemiddelaars
De missie van een HCA-dienst wordt onderschreven door belangrijke waarden zoals het
geloof in de kracht en de groeimogelijkheden in verbondenheid alsook respect voor ieders
eigenheid en ernaar handelen. Door en voor alle medewerkers worden kerncompetenties
zoals innoverend verbinden en zelfreflectie onderkend (Jaarverslag BAAL, 2009).
Therapeutische vaardigheden en inzichten van de herstelbemiddelaar kunnen van nut zijn
bij herstelbemiddeling (Mooren, 2007). Toch mag de bemiddelaar niet teveel in de rol van
hulpverlener schieten (Steketee et al., 2006). Andere competenties waarover de
bemiddelaar moet beschikken zijn: het kunnen leiden van een proces zonder al te sturend
te zijn, zowel met verdachten als met slachtoffers kunnen omgaan, sociaal vaardig zijn en
over mensenkennis beschikken (Steketee et al., 2006). De bemiddelaar wordt gezien als
medestander ten aanzien van de cliënt, als mediator ten aanzien van de externen en als
51

vertegenwoordiger van de maatschappelijk te bewaken grenzen (Jaarverslag CAFT,
2009).
Belangrijk is dat de bemiddelaar bij de start van het proces en bij het verdere verloop
ervan een actieve opstelling heeft naar beide partijen. Immers, de soms zeer intense,
ongevraagde en ongewilde intimiteit tussen verdachte en slachtoffer bij het delict zet
centrifugale krachten in gang, weg van het gebeuren. Zowel bij de verdachte als bij het
slachtoffer worden gevoelens van emotioneel afstand nemen geproduceerd, waardoor zij
niet willen terugkeren naar het gebeurde. Deze context van vaak felle reacties en
emotionele geladenheid dient de bemiddelaar weten te hanteren en om te buigen, om in
een centripetale beweging terug te keren naar het gebeurde. De bemiddelaar heeft hierbij
verschillende taken. Ten eerste brengt de bemiddelaar boodschappen over van de ene
naar de andere partij. Dit houdt een belangrijke evenwichtsoefening in tussen de
belangen, vragen en interesses van het slachtoffer en deze van de verdachte. Ten tweede
functioneert de bemiddelaar in de positie van emotionele grensbewaker. De afwijzende,
verwijtende en agressieve opmerkingen, afgewisseld met nieuwsgierigheid en een
versnipperde wil tot communicatie zijn de aanknopingspunten van de bemiddelaar om
centrifugale krachten om te buigen naar centripetale. Ten derde is de bemiddelaar een
werker aan de grens tussen vrijheid en recht. De bemiddelaar probeert binnen het
gegeven rechtskader de door de feiten geconditioneerde mentale, emotionele en fysieke
vrijheid van de betrokken in de mate van het mogelijke terug te herstellen en te vergroten.
Het rechtsingrijpen is nodig in geval van schending van fundamentele rechten tijdens het
proces en als structurerende omkadering bij het begin en het einde van de bemiddeling,
bijvoorbeeld als garantie bij de motivatie tot deelname en bij het vastleggen van afspraken.
Ten vierde is de bemiddelaar een procesbegeleider waardoor hij ervoor zorgt dat de
kwaliteit van het proces de kwaliteit van de bemiddeling bepaalt (Deklerck & Depuydt,
2005).
Uit onderzoek blijkt dat de bemiddelaars zelf aangeven dat hun persoon en houding een
belangrijke rol speelt in het bemiddelingsproces. Het gaat dan om een open houding, het
aankijken van de personen tijdens een gesprek, een hand geven bij binnenkomst,… Ook
het respect van de bemiddelaar naar beide partijen kan de kans op slagen van een
bemiddeling beïnvloeden. Daarnaast moet de bemiddelaar kunnen meeleven met de
cliënten zonder zijn neutraliteit uit het oog te verliezen. Non-verbale communicatie speelt
ook een belangrijke rol in het bemiddelingsproces. Het gaat dan om de non-verbale
communicatie van de bemiddelaar die een effect kan hebben op het verloop van de
bemiddeling maar ook om de correcte interpretatie van de non-verbale communicatie van
beide partijen (Denissen & Theuwen, 2010). Kenmerken en werkwijze van de bemiddelaar
blijken nauw samen te hangen met de waarderingen van de betrokken partijen. Wanneer
bemiddelaars hun beloftes nakomen en het vertrouwen hebben, worden zowel proces als
bemiddelaar hoger gewaardeerd. Maar ook goed luisteren en tijd nemen voor de
betrokkenen zijn gedragskenmerken eigen aan de bemiddelaar die een invloed hebben op
de mate van waardering door de partijen (Ferwerda en van Leiden, 2012).
De kennis van zaken van de bemiddelaars op de HCA-diensten is tweeledig. Enerzijds
heeft men veel professionaliteit opgedaan door ervaring. Anderzijds wordt er steeds meer
theoretische en praktische kennis verworven door diverse vormen van opleiding zowel
binnen basisopleidingen als door meer specifieke cursussen en opleidingsdagen. In de
Vlaamse basisopleidingen ‘Bachelor in de orthopedagogie’ of ‘Bachelor in sociaal werk’
wordt er meer aandacht geschonken aan herstelgericht werken. Ook binnen de cursus
‘Bemiddeling’ aan de KHLeuven – Departement Sociale School Heverlee komt dit
onderwerp aan bod. Deze cursus gaat dieper in op de situering van bemiddeling vroeger
en nu. Er wordt aandacht gegeven aan de begrippen conflict en hantering, de methodiek
52

van bemiddeling en vaardigheden. De theorie wordt hierbij gekoppeld aan oefeningen en
rollenspelen. De opleiding wordt gespreid over zeven dagen en wordt afgesloten met het
schrijven van een korte paper. De deelnemers krijgen op het einde een certificaat. Zoals
eerder vermeld voorzien HCA-diensten vooral zelf in de opleiding van beginnende
bemiddelaars, via bemiddeLINK. Verder voorziet het Steunpunt Jeugdhulp af en toe in
themadagen die toegankelijk zijn voor de verschillende Vlaamse HCA-diensten.
Bemiddelaars kunnen ook deelnemen aan initiatieven van de Interactie-academie in
Antwerpen die zich richt tot mensen werkzaam in de non-profit sector en bij verschillende
overheden. Zij geven een basiscursus van twee dagen rond bemiddeling in het algemeen
(Denissen & Theuwen, 2010). Tegenwoordig zijn er verschillende Vlaamse
onderwijsinstellingen die bemiddeling opnemen in hun aanbod: vzw Ligand, centrum voor
waarderend innoveren voor een duurzaam samenleven (http://www.ligand.be/), Mediv
(http://www.mediv.be/) en bMediators (http://www.bmediation.eu/).
Naar best practice/profiel:
- Houding en vaardigheden van de herstelbemiddelaar.
Eisen ten aanzien van de bemiddeling
De visie met betrekking tot het hanteren van delicten is vooral gebaseerd op het
herstelrecht, waarbij de aandacht niet alleen naar de verdachte van een delict gaat, maar
ook naar het slachtoffer. De focus ligt minder op het gegeven dat maatschappelijke
grenzen worden overtreden, dan wel op de gevolgen ervan voor het slachtoffer. Het in
beeld brengen van het slachtoffer kan symbolisch zijn maar het slachtoffer kan ook een
prominente, actieve plaats krijgen. Het herstelrecht is gericht op het actief opnemen van
verantwoordelijkheid door de verdachte en een zoektocht naar herstel van de aangerichte
schade ten aanzien van het slachtoffer, van de maatschappij en van de context. Bij het
werken met minderjarigen en delinquentie is er bij de HCA-diensten ook een
pedagogische invalshoek. De communicatie binnen de HCA-diensten is gericht op
verschillende sporen: herstel van vertrouwen van de ouders in het kind, herstel van
ouderlijke verantwoordelijkheid en herstel van maatschappelijke waarden en normen.
Ouders zijn dus per definitie betrokken partij ook al zijn ze niet altijd lijfelijk aanwezig
(Jaarverslag CAFT, 2009).
Bemiddeling is een vorm van zorg op maat. Bemiddeling moet gezien worden als een
participatief aanbod met respect voor eigen dynamiek en het tempo van de cliënt en
vertrekkend vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid. Vertrouwend op de positieve krachten
van alle betrokkenen kiezen de HCA-diensten voor een hulpverlening die gericht is op het
verhogen van de competenties. De begeleiding heeft hierbij op een niet-beoordelende
manier aandacht voor de individuele hulpvragen. De begeleiding van de jongeren is geen
eiland en ook geen eindpunt maar poogt telkens weer de link te maken met het familiaal,
sociaal en professioneel netwerk (Jaarverslag CAFT, 2009).
Om de bemiddeling goed te doen verlopen, worden er een aantal werkingsprincipes
vooropgesteld (Vanfraechem et al., 2010). Ten eerste dient de vrijwilligheid zo veel
mogelijk gevrijwaard te worden. Elke partij is vrij om deel te nemen en kan op elk moment
beslissen om de bemiddeling stop te zetten (Jaarverslag BAAL, 2009; Jaarverslag CAFT,
2009). Echter uit onderzoek blijkt dat men op niveau van het parket niet echt kan spreken
over vrijwilligheid maar eerder over een belaste vrijwilligheid. Immers, de jongere is zich er
van bewust dat wanneer hij niet ingaat op dit vrijwillig aanbod er consequenties zullen
volgen. Dit wordt ook zo geduid naar de jongere toe in de praktijk (Viaene, 2006). Ten
tweede zorgt een houding van meerzijdige partijdigheid ervoor dat beide partijen
gelijkwaardig worden ondersteund op weg naar herstel. Tijdens het proces van
53

emiddeling dient de bemiddelaar onpartijdig te zijn en er te zijn zowel voor het slachtoffer
als voor de verdachte. Een derde principe is de vertrouwelijkheid. Enerzijds dient er
transparantie en toestemming te zijn over de inhoud die overgebracht wordt tijdens het
bemiddelingsproces tussen de betrokken partijen. Anderzijds blijven de opgemaakte
documenten en gedane mededelingen binnen dit communicatieproces, met uitzondering
van datgene waarmee de partijen instemmen om het ter kennis te brengen van de
gerechtelijke instanties. Tot slot kan te allen tijde een advocaat geraadpleegd worden met
betrekking tot de herstelbemiddeling. Een pro-deoadvocaat is voor alle betrokken
minderjarigen mogelijk (Jaarverslag BAAL, 2009; Jaarverslag CAFT, 2009).
De succesfactoren binnen een herstelmaatregel zijn variabel en hangen af van het type
misdrijf, de attitude van de dader en de mate van angst en leed bij het slachtoffer (Daly,
2008). Van de verschillende types van misdrijven die Daly in haar onderzoek
onderscheidde, bleek er in het geval van de misdrijven met minderjarigen (zowel dader als
slachtoffer) de grootste kloof tussen verwachtingen en de verkregen resultaten. Uit het
onderzoek van Bureau Beke bleek dat herstelbemiddeling vaker een volledige uitgevoerde
overeenkomst opleverde in het geval van diefstal met of zonder geweld en bij
beschadiging. Zedenfeiten lijken, kijkend naar het bemiddelingsresultaat, het minst
geschikt voor herstelbemiddeling (Ferwerda & van Leiden, 2012).
Naar best practice/profiel:
- Werkingsprincipes van herstelbemiddeling.
Eisen ten aanzien van de organisatie
Vanuit de interactie met de HCA-diensten in Vlaanderen en de richtlijnen van de overheid,
zullen de HCA-diensten hun kwaliteitskader verder uitbouwen om een hanteerbaar
kwaliteitshandboek te bekomen. Om het kwaliteitssysteem te garanderen zijn procedures
opgesteld voor o.a. het onthalen van gebruikers, het meten van de tevredenheid van
gebruikers en het opmaken, evalueren en bijsturen van het bemiddelingsproces.
(Jaarverslag BAAL, 2009; Jaarverslag BIC, 2009; Jaarverslag CAFT, 2009)
Binnen de HCA-diensten is overleg en samenwerking belangrijk om de kwaliteit van de
bemiddeling te garanderen. De HCA-diensten worden ondersteund door het Steunpunt
Jeugdhulp in de verschillende afhandelingsvormen en de registratie van cijfers. Daarnaast
heeft iedere HCA-dienst zijn eigen samenwerkingsverbanden en overlegorganen.
Uit het jaarverslag van BAAL (2009) blijkt dat deze HCA-dienst verschillende vormen van
overleg en samenwerking onderschrijft. Sinds 2004 is er een samenwerkingsprotocol
herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen minderjarigen voor Limburg dat
ondertekend werd door het Steunpunt Jeugdhulp, de teamverantwoordelijken van de
Sociale Diensten van de Vlaamse Gemeenschap bij de jeugdrechtbanken van Hasselt en
Tongeren, de regioverantwoordelijke Bijzondere Jeugdbijstand Limburg en BAAL. De
afstemming tussen de vraag en het aanbod inzake afhandeling jeugddelinquentie staat
hier centraal. Daarnaast maakt BAAL deel uit van de structuur Provinciaal
vereffeningsfonds Limburg en de stuurgroep Herstelbemiddeling Meerderjarigen in
Tongeren in het kader van de gecoördineerde praktijkuitvoering. BAAL zetelt ook in
verschillende overkoepelende overlegorganen zoals de Werkgroep Jeugdsanctierecht, het
Time Out project Limburg, Hasselts Overleg Welzijn en het Contactcomité Bijzondere
Jeugdzorg Limburg. In het kader van enkele leerprojecten werkt BAAL samen met CAW ’t
Verschil en vzw Katarsis. Tot slot hebben de medewerkers van BAAL iedere week een
teamvergadering (Jaarverslag BAAL, 2009). Uit onderzoek op BAAL blijkt dat de
teamvergadering een belangrijk gebeuren is binnen het gehele proces van
54

herstelbemiddeling. Er worden aanzetten gegeven en initiatieven genomen om
toekomstige dossiers succesvol af te ronden. De teamvergaderingen worden bijgewoond
door alle bemiddelaars en steeds voorgezeten door dezelfde persoon. Bij het begin van de
vergadering krijgt iedereen een agenda. Iedere bemiddelaar kan agendapunten
aanbrengen. Een vergadering wordt steeds op dezelfde manier opgebouwd. Eerst wordt
het verslag van de vorige vergadering ter goedkeuring voorgelegd. Vervolgens wordt
ruimte gelaten voor onderwerpen die door de bemiddelaars zelf worden aangedragen
zoals vragen van verwijzers, vragen rond een concreet dossier,…Aan de hand van deze
vragen nemen de bemiddelaars voortdurend het verloop van de herstelbemiddeling onder
de loep om eventuele moeilijkheden aan te pakken. Een laatste vast onderdeel van een
teamvergadering zijn concrete dossierbesprekingen (Denissen & Theuwen, 2010).
Uit het jaarverslag van BIC (2009) blijkt dat sinds 2008 naast de arrondissementele
stuurgroep minderjarigen een apart HCA-overleg is opgericht met alleen de partners
betrokken op de minderjarigen zoals jeugdrechters, sociale dienst, parket in jeugdzaken,
jeugdadvocaten en één of meerdere veldwerkers vanuit BIC. Voordeel van dit apart
overleg is dat het systematische gepland wordt en alle partners samen zitten.
Uit het jaarverslag van CAFT (2009) blijkt dat het Samenwerkingsverband HCA Turnhout
een belangrijk en constructief forum is in het streven naar een eenvormig, duidelijk
herstelrechtelijk en constructief beleid in het arrondissement. Zowel parket, jeugdrechters,
sociale dienst, jeugdcel van de balie, politie, de gemeenschapsinstelling ‘De Kempen’ en
bijzondere jeugdzorg zijn hierin actief. Er worden minimaal 3 vergadering gepland per jaar.
Via de samenwerking met de gemeenschapsinstelling ‘De Kempen’ wordt gezocht hoe het
herstelrecht binnen de gemeenschapsinstelling inspirerend kan zijn of toegepast kan
worden.
Naar best practice/profiel:
- Houding en vaardigheden van de herstelbemiddelaar.
2.3.7 Herstelbemiddeling en de overeenkomsten met andere interventies
In België bestaan meerdere herstelrechtelijke praktijken voor minderjarige delictplegers.
Het grote verschil met herstelbemiddeling is dat deze praktijken opgelegde maatregelen
zijn van de jeugdrechtbank. Hierna volgt een opsomming (Jaarverslag BAAL, 2009,
Jaarverslag BIC, 2009, Jaarverslag CAFT, 2009).
HERGO, of het herstelgericht groepsoverleg, beoogt een begeleid overleg tussen de
minderjarige verdachte en zijn achterban, het slachtoffer en zijn achterban en een
gespecialiseerde politiebeambte. De uitkomst van dit overleg dient een intentieverklaring
te zijn die moet leiden tot herstel van de schade voor het slachtoffer en de samenleving.
Het groepsoverleg wordt begeleid door een moderator en een co-moderator.
Gemeenschapsdienst is bedoeld voor jongeren vanaf 12 jaar als reactie op delicten, met
uitsluiting van louter druggebruik en seksuele delicten. De jongere levert een werkprestatie
in de non-profit gedurende het aantal uren dat door de jeugdrechter wordt opgelegd. Zo
krijgt de jongere de kans om zelf zijn verantwoordelijkheid voor zijn daden op te nemen en
op een zinvolle manier zijn delict te herstellen naar de samenleving en zijn omgeving toe.
Leerproject Slachtoffer in Beeld - Minderjarigen is bedoeld voor jongeren vanaf 14 jaar die
de gevolgen van hun misdrijf voor het slachtoffer minimaliseren. Het wordt opgelegd door
de jeugdrechter als reactie op een bewezen strafbaar feit met uitsluiting van louter
druggebruik en seksuele delicten. Het specifieke doel hiervan is de kennis en het
inlevingsvermogen vergroten inzake schade en slachtofferschap en de jongere stimuleren
55

om hierin verantwoordelijkheid te nemen. Het gaat om een groepsprogramma van 20 uren
dat gebruik maakt van groepsdiscussies, rollenspelen, slachtoffergetuigenissen en werkt
met externe deskundigen.
Leerproject Seksualiteit en Relaties in Balans is bedoeld voor jongeren vanaf 12 jaar die
seksueel grensoverschrijdend gedrag hebben gesteld. Het wordt opgelegd door de
jeugdrechter als reactie op het plegen van een bewezen strafbaar feit. Het specifieke doel
is het bijbrengen van kennis en inzicht bij de jongere zelf, hem/haar bewust maken van
zijn/haar grensoverschrijdend gedrag en de gevolgen hiervan, het bevorderen van
zelfcontrole en vaardigheden om met risicovolle situaties om te gaan, het versterken van
inlevingsvermogen ten aanzien van het slachtoffer en het bevorderen van de
verantwoordelijkheidszin van de jongere ten aanzien van het slachtoffer. Het is een
individueel leertraject van 20 uren. Acht uren worden thematisch in groep aangeboden,
waarbij het persoonlijke verhaal van de jongere met zijn context gekoppeld aan de
gepleegde feiten, het onderwerp vormt.
Leerproject Drugs, (ver)antwoord? is bedoeld voor minderjarige druggebruikers vanaf 14
jaar die weinig zicht hebben op de risico’s van hun gebruik en de gevolgen ervan. Het
wordt opgelegd door de jeugdrechter als reactie op het druggebruik van de jongere. Het
specifieke doel is het verschaffen van kennis en inzicht in het persoonlijk druggebruik, het
bewustmaken van de gevolgen van het gebruik en het stimuleren van het verantwoord
omgaan met drugs.
Herstelgerichte en meer traditionele maatregelen zoals bijvoorbeeld een plaatsing kunnen
complementair naast elkaar bestaan. Andere maatregelen kunnen ertoe bijdragen dat bij
de jongere de nodige klik komt om tot herstel over te gaan zodat ze de weg bereiden voor
een meer herstelgerichte aanpak. Uit onderzoek blijkt dat gerechtelijke actoren zoals
rechters, parketmagistraten en consulenten van de sociale dienst, wijzen op de noodzaak
om niet te kiezen voor één aanpak maar alles meer eclectisch willen benaderen. Een
voordeel van herstelbemiddeling ten opzichte van andere maatregelen is dat de jongere
na de uitvoering ervan dit hoofdstuk kan afsluiten en het niet jaren moet laten aanslepen.
Bij herstelbemiddeling kan er ook snel gereageerd worden naar de jongere toe en kan
men een duidelijk signaal geven naar de jongere, twee elementen die belangrijk zijn in het
kader van recidivepreventie. Jongeren worden ook geconfronteerd met de gevolgen van
zijn handelen en met het slachtoffer. Bij herstelbemiddeling is het wel belangrijk om snel te
reageren, zowel voor de verdachte als voor het slachtoffer (Viaene, 2006). De laatste jaren
is er echter wel een verschuiving te zien in het HCA-aanbod: gemeenschapsdienst en
vorming worden na 2006 minder aangeboden, herstelbemiddeling lijkt hiervoor in de plaats
te zijn gekomen (Ferwerda en van Leiden, 2012).
Er zijn verschillen in beleid dat gevoerd wordt in verschillende arrondissementen. In
bepaalde regio’s wordt het beleid gevoerd van of-of: of men kiest voor een sanctionering
via de jeugdrechter en dan ziet men af van herstelbemiddeling of men kiest voor
herstelbemiddeling daar waar deze zaken vroeger geseponeerd werden. In andere regio’s
daarentegen wordt eerder een en-en-beleid gevoerd: hier ziet men een sanctie
samengaan met herstelbemiddeling en het ene sluit het andere niet uit. De wijze van
kijken binnen een arrondissement bepaalt dan in welke mate men tot een succesvolle
herstelbemiddeling kan komen of niet.
56

D E E L 2
HOOFDSTUK 3: DE RESULTATEN VAN DE VRAGENLIJSTEN
In dit hoofdstuk bespreken we uitgebreid de resultaten van de vragenlijsten. Een
belangrijke kanttekening bij de bespreking van deze resultaten, is dat er per dossier
meerdere partijen (slachtoffers, verdachten en hun ouders) kunnen bevraagd zijn. Dit
betekent dat er binnen één dossier zowel een vragenlijst kan ingevuld zijn door de
verdachte, het slachtoffer en hun respectievelijke ouders. In dit onderzoek was het niet
mogelijk te achterhalen hoeveel partijen er per dossier effectief een vragenlijst hebben
ingevuld. Dat maakt dat, voor een aantal vragen, er mogelijks een versterking van de
gevonden resultaten kan optreden. Indien we vermoeden dat dit effect optreedt,
vermelden we dit. Belangrijk, dit geldt enkel voor feitenvragen (zoals bijvoorbeeld ‘wie
heeft u doorverwezen?’) waar we de antwoorden van de partijen hebben samengevoegd.
Bij vragen waar we iedere partij afzonderlijk benoemen en bespreken, is er geen invloed
van dit effect.
3.1 Demografische variabelen
De meeste van de verdachten en van de slachtoffers zijn mannen (respectievelijk 77% en
60%) terwijl de ouders van de verdachten en de slachtoffers die aan ons onderzoek
hebben deelgenomen over het algemeen vrouwelijk zijn (respectievelijk 71% en 78%).
Qua leeftijd situeren de meeste verdachten zich tussen de 15 en de 18 jaar (71%). Acht
procent van de verdachten zijn jonger dan 15 op het moment dat ze de vragenlijst hebben
ingevuld en 15% van de ondervraagde verdachten is op het moment van de afname van
de vragenlijsten ouder dan 18. Dit heeft te maken met de verstreken tijd tussen het delict
en het opstarten van de herstelbemiddeling enerzijds en/of met de verstreken tijd tussen
de herstelbemiddeling en het onderzoek anderzijds. Dat maakt dat verdachten die ten tijde
van de herstelbemiddeling nog minderjarig waren, ondertussen wel meerderjarig zijn. 35%
van de slachtoffers zijn 18 jaar of jonger, 47% heeft een leeftijd tussen de 19 en de 50 jaar
en 19% van de slachtoffers is ouder dan 50. De meeste ondervraagde ouders hebben een
leeftijd tussen de 31 en de 50 jaar (83%).
Naar afkomst ziet ons databestand er als volgt uit: de meeste van alle respondenten zijn in
België geboren (87%). Aan de verdachtenkant (verdachten en hun ouders) is het aandeel
allochtonen iets hoger dan aan de slachtofferkant (slachtoffers en hun ouders).
De meeste verdachten gaan nog naar school (92%), bijna de helft van deze groep volgt
beroeps secundair onderwijs (42%). Van de slachtoffers volgen 61% nog onderwijs. Dit
cijfer is deels te verklaren door het feit dat heel wat slachtoffers reeds meerderjarig zijn.
Van de slachtoffers die nog school volgen, vinden we 18% in een technische richting en
21% in een beroepsrichting. De meeste ouders van de verdachten hebben een beroeps-
(27%) of technisch diploma (23%). 18% van de ouders van de verdachte heeft een
diploma hoger onderwijs/universiteit en 8% heeft geen diploma. De ouders van de
slachtoffers geven een vergelijkbaar beeld: 27% van de ouders heeft een technisch
diploma, nog eens 27% een beroepsdiploma, 24% een diploma hoger
onderwijs/universiteit en 8% heeft geen diploma. Gezien het feit dat de meeste verdachten
en slachtoffers nog school volgen, is het niet te verwonderen dat de meeste van hen niet
werken (70% van de verdachten en 71% van de slachtoffers). Bij de ouders zien we
logischerwijze het omgekeerde, de meeste zijn momenteel wel aan het werk (73% van de
ouders van de verdachten en 78% van de ouders van de slachtoffers).
57

De meerderheid van de verdachten en de slachtoffers wonen bij hun moeder en/of vader
(respectievelijk 78% en 63%). Merk wel het aanzienlijk groter percentage verdachten op
dat bij zijn moeder woont (36%) dan bij de slachtoffers (7%). Aan de slachtofferkant zien
we dat een aanzienlijk groter percentage bij zijn partner woont, namelijk 25% (tegenover
4% bij de verdachten). Houden we hier rekening met de leeftijd van de slachtoffers (zie
boven) dan is ook dit verschil logisch. Verder merken we op dat geen enkele verdachte
en/of slachtoffer in een instelling verblijft. Twee verdachten geven aan in een pleeggezin te
wonen.
De meeste van de ouders, zowel aan de kant van de verdachte als het slachtoffer, zijn
getrouwd of wonen samen (respectievelijk 58% en 65%). 80% van de ouders van de
verdachten vullen de vragenlijst in voor hun zoon, langs de slachtofferkant geven 69% aan
dat hun kind mannelijk is. De leeftijd van hun kinderen geven voor beide partijen wederom
een vergelijkbaar beeld. De meeste kinderen zijn tussen de 16 en de 21 jaar (70% aan de
verdachtekant en 67% aan de slachtofferkant), ongeveer ¼ van de kinderen heeft een
leeftijd tussen 11 en 15 jaar en bij de slachtoffers is 10% jonger dan 10 jaar. Aan de
verdachtekant is dit slechts 2%.
Conclusie
- De meeste verdachten zijn mannelijk, tussen de 15 en 18 jaar oud hebben een Belgische
nationaliteit en gaan naar school. Ze wonen voornamelijk bij moeder en/of vader.
- De meeste slachtoffers zijn mannelijk, meerderjarig en hebben een Belgische
nationaliteit.
- De meeste ouders zijn vrouwelijk, eveneens van Belgische afkomst en zijn getrouwd of
wonen samen.
3.2 Analyse opgestarte dossiers
3.2.1 Contextuele variabelen
De meeste delicten (n= 146) waren vermogensdelicten (55%). Vervolgens, op de tweede
plaats zien we persoonsdelicten met 34%. 64% van de verdachten pleegde het delict
overigens niet alleen. ¾ daarvan gebeurde in kleine groep (1 tot en met 5 anderen),
slechts 5 delicten gebeurde met meer dan 10 anderen.
De meerderheid van de partijen kende elkaar niet (68%). De partijen die elkaar wel
kenden (n= 46), deden dit vooral van waar men woont (43%) of van op de school (41%).
14 van de ondervraagden waren ook bevriend (30%). De helft van deze vriendschappen
werd niet hersteld door herstelbemiddeling, de rest wel (4/14) of een beetje (3/14).
Aan de slachtoffers en hun ouders (afgeronde en afgebroken dossiers) werd gevraagd van
welke gevolgen ze last hadden na het delict (n= 64). De meest voorkomende gevolgen
waren: voortdurend denken aan het delict (34%), angst (30%) en stress (25%). Slechts 9
gevallen heeft hier nog steeds last van. Verder stelt 41% van de slachtoffers (n= 37) dat
niemand anders last had van de gevolgen van het delict, 8 slachtoffers duidden hier
zijn/haar partner aan en 6 zijn/haar ouders (cfr. leeftijd slachtoffers). Bijna drie kwart van
de ouders van de slachtoffers (n= 27) duiden aan dat hun kind ook last had van de
gevolgen van het delict, daarnaast, 1/3 van deze ouders duidde ook de partner aan en
bijna 1/5 de andere kinderen.
De meeste ouders (n= 119) reageerden boos (70%) en/of verdrietig (41%) toen ze
hoorden dat hun kind betrokken was bij een delict. We zien hier procentueel weinig
verschillen tussen de verdachtenkant en de slachtofferkant. Verder had ¾ van de ouders
van de verdachten (n= 47) negatieve gevoelens door het delict van hun kind, ¼ niet. Het
58

meest voorkomende gevoel was schaamte (69%), gevolgd door onzekerheid over de rol
als ouder/opvoeder (51%) en schuld (37%). 24 ouders beweren dat deze negatieve
gevoelens verminderd zijn door de herstelbemiddeling (ongeveer de helft), tegenover 4
niet en 6 een beetje.
Verder werden de verdachten en hun ouders (n= 82) ook gevraagd naar de reden van het
delict. Bekijken we dit over beide groepen heen dan zien we dat de hoogste percentages
zijn voor volgende verklaringen: “ik (mijn kind) werd uitgedaagd” (29%) en ”om stoer te
doen” (22%). Kijken we apart naar beide groepen dan zien we verschillen. De verdachten
halen zelf vooral aan dat ze het uit verveling deden (8/35) of dat het per ongeluk gebeurde
(7/35). De ouders van de verdachten zeggen vooral dat hun kind werd uitgedaagd (19/47),
dat het stoer wou doen (15/47) en/of omdat iedereen het deed (9/47).
30% van de verdachten had reeds eerder een delict gepleegd 36 . Verder, in 27% van de
gevallen werd de herstelbemiddeling gecombineerd met een andere maatregel 37 . Het gaat
dan vooral om combinatie met leerproject en/of open plaatsing en/of huisarrest. In 56%
van de gevallen was er geen dergelijke combinatie.
Laatste vraag in deze categorie, heeft de verdachte nog een delict gepleegd na de
herstelbemiddeling 38 . In 80% van gevallen (n= 82) was dit negatief, 15 respondenten
gaven hierop een positief antwoord. We zien hier procentueel een kleine meerderheid bij
de afgebroken dossiers (27%) tegenover de afgeronde dossiers (16%).
Conclusie
- De meeste delicten waren vermogensdelicten en werden in groep gepleegd.
- De meerderheid van de partijen kenden elkaar niet.
- De meeste ouders reageerden boos en/of verdrietig toen ze hoorden dat hun kind
betrokken was bij een delict.
- Slachtoffers en hun ouders geven aan na het delict vooral last te hebben van
voortdurend denken aan het delict, angst en stress.
- Drie op vier ouders van verdachten hadden negatieve gevoelens door het delict (vooral
schaamte). 69% geeft aan dat deze gevoelens verminderd zijn door herstelbemiddeling.
- Verdachten halen vooral aan dat ze het delict pleegden uit verveling of per ongeluk. Hun
ouders denken dat hun kind werd uitgedaagd, dat het stoer wou doen en/of omdat
iedereen het deed.
- Voor de meeste verdachten was dit het eerste en het laatste (tot moment van bevraging)
delict.
3.2.2 Start herstelbemiddeling: wat vooraf gaat
Op basis van de analyse van alle vragenlijsten (n= 289) vinden we dat één op twee
respondenten aangeeft geïnformeerd te zijn over herstelbemiddeling via de telefoon. Ook
het huisbezoek (34%) en de brief (30%) werden geregeld aangeduid als informatiemiddel.
Voor het overgrote deel van de respondenten (87%) is het bovendien duidelijk dat
herstelbemiddeling vrijwillig is. Zeven procent wist dit niet.
Wie speelt een overtuigende rol in het al dan niet starten met herstelbemiddeling?
Slachtoffer, hun ouders en de ouders van de verdachten zien zichzelf hier als belangrijkste
rol (respectievelijk 41%, 56% en 62%). Bij de verdachte zien we de ouders als meest
overtuigende partij (43%) en vervolgens zichzelf (37%). Negen slachtoffers (24%) duiden
36 Bevraagd bij verdachten en hun ouders
37 Bevraagd bij verdachten en hun ouders
38 Bevraagd bij verdachten en hun ouders
59

hun ouders aan. De bemiddelaar zien we ook over alle groepen heen terugkomen als een
overtuigende partij, en dan vooral bij de ouders: 49% bij de ouders van de verdachte, 44%
bij de ouders van de slachtoffers. 26% van de verdachten tegenover 35% van de
slachtoffers duiden de bemiddelaar aan als overtuigende partij. 15% van de ouders (zowel
van de verdachten als de slachtoffer) duiden hun kinderen aan. De rol van de advocaat is
over het algemeen als betrokken partij nihil.
Wat wordt er zoal besproken tijdens het eerste gesprek met de bemiddelaar? Volgens de
verdachtenkant gaat het vooral over wat de verdachte heeft gedaan. Dit is het meest
voorkomende antwoord (77%). Slachtoffers en hun ouders duiden vooral aan dat het
eerste gesprek ging over op welke manier herstelbemiddeling kon plaatsvinden (72%). We
zien wel dat de antwoordmogelijkheid “op welke manier herstelbemiddeling kon
plaatsvinden” het tweede meest aangeduide antwoord (61%) is voor de verdachten en dat
“wat de verdachte gedaan heeft” op de tweede plaats komt aan slachtofferkant (59%).
Slechts de helft van de verdachten hebben het over de mogelijkheid om zijn/haar
verantwoordelijkheid te nemen. Aan de slachtofferkant zien we dat slechts in 42% van de
gevallen het gaat over de gevoelens (41% aan verdachtenkant) rond het delict en 41%
duidde aan dat de gevolgen van het delict ter sprake kwamen (tegenover 55% bij de
verdachten en hun ouders).
In alle groepen vinden we dat de meeste respondenten aangeven dat het eerste gesprek
bij hun thuis plaatsvindt, in totaal in 82% van alle opgestarte dossiers. In acht (op 146
dossiers) gevallen gaat het eerste gesprek door op het kantoor van de bemiddelaar. De
categorie ‘ander’ is hier aanzienlijk (n= 17). We zien hier 2 antwoorden meermaals
terugkomen: enerzijds dat het eerste gesprek telefonisch doorging, anderzijds dat het
eerste gesprek doorging op het werk van het slachtoffer. Verder kunnen we besluiten dat
de meeste verdachten een steunfiguur meehebben tijdens het eerste gesprek (95%).
Slachtoffers hebben minder steun tijdens dit gesprek, 43% duidt dat er niemand extra
aanwezig was (cfr. meerderjarigheid slachtoffers).
Doorverwijzingen gebeuren volgens de verdachten en hun ouders voornamelijk via het
parket (33%) of de jeugdrechter (29%). Verder zien we slechts weinig doorverwijzingen via
slachtofferhulp (n= 6) en een psychosociale dienst (n= 3). In 15% van de gevallen is de
consulent van de JRB doorverwijzer.
Wie heeft invloed op je beslissing om al dan niet een rechtstreeks gesprek te doen? We
zien hier een aantal verschillen met de partijen die een rol spelen om al dan niet in
bemiddeling te stappen. Ten eerste is hier voor alle partijen de eigen mening het
belangrijkste. Ten tweede zien we dat de bemiddelaar, voor alle respondenten, op de
tweede plaats komt als het gaat over instappen in directe bemiddeling. De invloed van de
bemiddelaar is dus groter op de beslissing om een rechtstreeks gesprek aan te gaan dan
op de beslissing om in herstelbemiddeling te stappen. De ouders komen bij de verdachte
en het slachtoffer pas op de derde plaats, net als de mening van het kind voor de ouders
ook op de derde plaats komt.
Tot slot werd aan alle respondenten die een indirecte bemiddeling achter de rug hadden
gevraagd of ze bij een nieuwe bemiddeling wel zouden kiezen voor een rechtstreeks
gesprek. 43% van de respondenten zou in geval van een nieuw dossier kiezen voor
directe bemiddeling.
60

Conclusie
- De meeste respondenten werden geïnformeerd over herstelbemiddeling via telefoon, een
huisbezoek en/of een brief.
- Voor bijna alle respondenten was het duidelijk dat bemiddeling vrijwillig is.
- Respondenten geven aan dat zijzelf, hun ouders en de bemiddelaar een belangrijke rol
spelen in de beslissing om al dan niet in bemiddeling te stappen. In de beslissing om al
dan niet een rechtstreeks gesprek te doen wordt vooral zichzelf en de bemiddelaar
aangeduid.
- Tijdens het eerste gesprek wordt er vooral gepraat over wat de verdachte heeft gedaan
en hoe de herstelbemiddeling kan plaatsvinden. Dit gesprek gaat vooral door thuis bij de
respondenten.
- Doorverwijzingen gebeuren voornamelijk via het parket of de jeugdrechter.
- Bijna de helft van de respondenten die een indirecte bemiddeling achter de rug hebben
zouden in geval van een nieuw dossier kiezen voor een rechtstreeks gesprek.
- De advocaat speelt nagenoeg geen rol in bemiddeling.
3.2.3 Procedure: het bemiddelingsgesprek
Hier bespreken we een aantal vragen voorgelegd aan alle respondenten die in een directe
bemiddeling zijn gestapt. Met betrekking tot wie als eerste het woord neemt tijdens het
rechtstreeks gesprek duiden de meeste verdachten zichzelf aan (6/14). De tegenpartij
nam slechts in 2 van de gevallen het eerste woord. Slachtoffers geven in 3 van de 13
dossiers aan dat zij het eerste woord namen tegenover 5 van de 13 dossiers waar de
tegenpartij het eerste woord nam. De ouders geven aan dat hun kind het eerste woord
mocht nemen: 5/17 ouders van verdachten en 3/9 ouders van slachtoffers. Geen enkele
ouder aan slachtofferzijde geeft aan dat de verdachte het eerste woord nam, twee ouders
in dezelfde categorie duiden wel de ouders van de tegenpartij aan. Langs verdachtenzijde
zien we dat vier (op 17) ouders aangeven dat de tegenpartij het eerste woord neemt.
Aan de partijen uit de directe bemiddeling werd vervolgens gevraagd wie rekening hield
met zijn/haar verhalen en opvattingen. 11 van de 27 verdachten geeft aan dat de
bemiddelaar hiermee rekening hield, tegenover slechts vijf van de 17 slachtoffers. Ook,
iets meer dan de helft van de verdachten duiden aan dat de tegenpartij rekening met hen
hield, bij de slachtoffers is dat iets minder dan de helft. Dit beeld trekt zich door naar de
ouders. Procentueel geven ongeveer dubbel zoveel ouders van verdachten aan zich
begrepen te voelen door de bemiddelaar dan de ouders van de slachtoffers. Ongeveer 1
op 3 ouders van verdachten geven aan dat de tegenpartij rekening met hen hield,
tegenover slechts 1 ouder (op 17) van een slachtoffer. Meer ouders van slachtoffers (6/16)
dan van verdachten (7/38) geven aan dat hun kind rekening met hen hield. Verder, slechts
een aantal ouders hebben het gevoel dat er rekening met hen wordt gehouden door de
ouders van de tegenpartij (5 langs verdachtenkant, 1 langs slachtofferkant).
Wat gebeurde er tijdens het rechtstreeks gesprek volgens de verschillende partijen?
Bekeken vanuit het verdachteperspectief (verdachte en ouders) zien we dat volgende
activiteiten procentueel het meeste positief beoordeeld worden (eerder of helemaal mee
eens): “er werden excuses aangeboden” (79%), “ik heb mijn spijt betuigd” (76%), “we
hebben samen een oplossing kunnen zoeken” (76%), ”we hebben duidelijke afspraken
gemaakt” (76%) en “ik heb met het slachtoffer gepraat over wat er gebeurd was”(72%).
Leggen we daarlangs het slachtofferperspectief dan zien we de volgende activiteiten: “de
verdachte heeft zijn excuses aangeboden” (70%), ”de verdachte heeft duidelijk gemaakt
dat hij zijn leven wilde beteren” (65%), “Ik heb met de verdachte gepraat over wat er
gebeurd was” (70%), “we hebben samen een oplossing kunnen vinden” (65%). Verder
61

vindt 3/4 van de verdachten dat het slachtoffer begrip heeft getoond tegenover slechts
30% van de slachtoffers die aangeven begrip te hebben getoond. Beide partijen vonden
het goed te horen wat de andere te vertellen had (75% langs verdachtenkant, 70% langs
slachtofferkant). 69% van de verdachten en hun ouders vonden het confronterend wat het
slachtoffer had te vertellen tegenover slechts 35% langs slachtofferkant. Opmerkelijk,
slechts ¼ van de slachtoffers vonden de verdachte geloofwaardig. Tot slot, de overgrote
meerderheid van alle partijen heeft alles kunnen zeggen wat hij/zij wilde (76% langs
verdachtenkant, 65% slachtofferkant).
Driekwart van de respondenten die een directe bemiddeling hebben gehad, zouden
opnieuw kiezen voor een rechtstreeks gesprek. We zien weinig tot geen procentuele
verschillen tussen de verschillende partijen.
Conclusie
- Meer verdachten dan slachtoffers nemen het eerste woord tijdens een rechtstreeks
gesprek.
- Meer verdachten (en hun ouders) dan slachtoffer (en hun ouders) vinden dat de
bemiddelaar en de tegenpartij rekening hield met zijn/haar verhalen en opvattingen.
- De activiteit die het meeste wordt aangeduid tijdens het rechtstreekse gesprek is het
aanbieden van excuses.
- Drie op vier verdachten vinden dat het slachtoffer begrip heeft getoond tegenover slechts
drie op tien van de slachtoffers die aangeven begrip te hebben getoond.
- De meeste respondenten van beide partijen vonden het goed te horen wat de ander te
vertellen had.
- Meer verdachten dan slachtoffer vonden het confronterend wat de ander te vertellen had.
- Eén op vier slachtoffers vonden de tegenpartij geloofwaardig.
- De meerderheid van alle partijen kreeg tijdens het rechtstreekse gesprek alles te zeggen
wat men wou zeggen.
- Drie kwart van de respondenten die een directe bemiddeling hebben doorlopen, zouden
opnieuw kiezen voor een rechtstreeks gesprek.
3.2.4 Rol/houding van de bemiddelaar
13% van de respondenten (n= 135) zegt dat de bemiddelaar niet duidelijk heeft uitgelegd
wat je kon verwachten van een rechtstreeks gesprek, eenzelfde percentage zegt dat ze dit
niet meer weten. Bijna drie op vier respondenten zegt dat de bemiddelaar dit wel heeft
gedaan.
Neutraliteit is een belangrijk aspect in de houding van de bemiddelaar tijdens
herstelbemiddeling. 78% van de respondenten ervaart de bemiddelaar ook als dusdanig
(eerder of helemaal mee eens), 16% van de respondenten vond de bemiddelaar (eerder of
helemaal) niet neutraal. Bekijken we het principe van vertrouwelijkheid dan zien we dat
70% vond dat de bemiddelaar enkel informatie doorgaf indien daar toestemming voor
werd gegeven, 19% was het hier (eerder of helemaal) niet mee eens. Tot slot, het principe
van vrijwilligheid werd volgens 78% van de respondenten door de bemiddelaar
aangehaald, 15% vond dat de bemiddelaar dit niet deed. Verder vond 81% dat de
bemiddelaar informatie gaf over wat hij deed, 13% vond dat de bemiddelaar dit niet deed.
76% vond dat de bemiddelaar zich kon verplaatsen in de situatie, 18% was het hiermee
(eerder of helemaal) niet eens.
62

Tot slot werden de respondenten bevraagd naar wat de bemiddelaar deed. We maken hier
een onderscheid tussen de respondenten uit de directe en de indirecte bemiddeling. Voor
de directe bemiddelingen concluderen we het volgende:
67% van de respondenten vond dat de bemiddelaar de bedoeling van het gesprek
duidelijk maakte.
67% van de respondenten vond dat de bemiddelaar het verdere verloop van de
herstelbemiddeling met hen besprak.
61% vond dat de bemiddelaar zorgde voor een veilige sfeer.
59% beoordeelde de uitspraak dat de bemiddelaar ervoor zorgde dat men bleef praten
positief.
59% van de respondenten was akkoord met de uitspraak dat de bemiddelaar vroeg om
naar mekaar te luisteren.
57% van de respondenten gaf aan dat de bemiddelaar respect vroeg te hebben voor
alle partijen.
57% was het ermee eens dat de bemiddelaar hem/haar (en de ouders) ondersteunde,
31% vond dat de bemiddelaar de tegenpartij ondersteunde.
41% was akkoord met de uitspraak dat de bemiddelaar vragen stelde zonder in een
bepaalde richting te sturen, 37% vond dat de bemiddelaar sturende vragen stelde.
Voor de indirecte bemiddelingen vinden we de volgende resultaten:
82% geeft aan dat de bemiddelaar het verdere verloop van de herstelbemiddeling met
hen besprak.
81% scoorde de uitspraak dat de bemiddelaar de bedoeling van het gesprek duidelijk
maakte positief.
3 op 4 was akkoord dat de bemiddelaar ondersteuning bood.
3 op 4 vond dat de bemiddelaar zorgde voor een veilige sfeer.
68% geeft aan dat de bemiddelaar vroeg respect te hebben voor alle partijen.
Bijna de helft van deze respondenten was het ermee eens dat de bemiddelaar
sturende vragen stelde.
Met betrekking tot het type vragen: 48% was het ermee eens dat de bemiddelaar
sturende vragen stelde, 52% vond dat de bemiddelaar niet sturende vragen stelde.
Conclusie
- 13% van de respondenten (n= 135) zegt dat de bemiddelaar niet duidelijk heeft uitgelegd
wat je kon verwachten van een rechtstreeks gesprek en eenzelfde percentage zegt dit niet
meer te weten.
- Wat betreft de principes van herstelbemiddeling kunnen we concluderen dat 16% van de
respondenten de bemiddelaar niet neutraal vond, 19% vond dat hij het principe van
vertrouwelijkheid niet naleefde en 15% beweerde dat de bemiddelaar het principe van
vrijwilligheid niet aanhaalde.
- De meeste respondenten vonden dat de bemiddelaar info gaf over wat hij deed en zich
kon verplaatsen in de situatie.
3.2.5 Verhouding kind/ouder
38% van de slachtoffers geven aan de hun ouders aanwezig waren bij de herstelbemiddeling.
Als we hieraan de leeftijd van de slachtoffers koppelen (35% is 18 jaar of
jonger) kunnen we concluderen dat indien het slachtoffer minderjarig is, de ouders ook
meestal aanwezig zijn tijdens de herstelbemiddeling. Bekijken we hoe de slachtoffer (n=
14) de aanwezigheid van hun ouders ervaren, dan zien we het volgende: één slachtoffer
63

ervaarde zijn ouder(s) als last, één voelde zich gedomineerd, één onder druk gezet en één
iemand was het ermee eens dat de ouder(s)/opvoeder(s) zeiden hoe men zich moest
gedragen. Acht slachtoffers ervaarden hun ouders als steun tijdens de herstelbemiddeling.
Tot slot, de helft van de slachtoffers gaf aan weinig zelf te mogen beslissen van de
ouder(s)/opvoeder(s). Ook bij de verdachten (n= 35) zien we dat iets minder dan de helft
zegt weinig zelf te mogen beslissen, vijf verdachten voelde zich gedomineerd en zes van
hen voelde zich veroordeeld. Drie verdachten ervaarden hun ouders als last tegenover 24
als steun. Zes van hen voelden druk om spijt te tonen en 13 verdachten gaven aan de
hun ouder(s)/opvoeder(s) zeiden hoe men zich moest gedragen. Zeven onder hen voelden
zich nog meer beschaamd door de aanwezigheid van hun ouder(s)/opvoeder(s).
Conclusie, bij beide partijen zien we vooral dat ouders eerder een steun dan een last zijn
voor hun kind tijdens de herstelbemiddeling. Verder voelen weinig kinderen zich
gedomineerd door hun ouders maar zegt toch ongeveer de helft van de jongeren dat ze
zelf weinig mochten beslissen.
Ook aan de ouders werd gevraagd hoe ze zich ten opzichte van hun kind hebben
opgesteld tijdens de herstelbemiddeling. De meeste ouders van de verdachten (n= 46)
wilden een steun zijn voor hun kind (81%). Hetzelfde percentage vinden we terug bij de
ouders van de slachtoffers (n= 46). Het lastig maken, veroordelen, domineren, onder druk
zetten en beschaamd doen voelen was voor de meeste ouders geen doelstelling, en dit
zowel aan verdachtenzijde als aan slachtofferzijde. Met betrekking tot de uitspraken “ik liet
mijn kind zelf beslissen” en “ik vertelde mijn kind hoe het zich moest gedragen” zien we
het volgende: met de eerste uitspraak is 50% van de ouders het eens, met de tweede
60%. Dat wijst op een sturende houding die heel wat ouders tijdens de herstelbemiddeling
hebben en die door hun kind ook als dusdanig wordt ervaren (zie supra). Bij de ouders van
de slachtoffers zien we de volgende resultaten met betrekking tot deze uitspraken: 74% is
het eens met de eerste uitspraak, 23% met de tweede. Zij geven met andere woorden
meer vrijheid aan hun kind, wat wederom overeenkomst met de perceptie van hun kind
(zie supra). Opmerkelijk, 14% was geen steun voor zijn kind dat slachtoffer was. Dit is
mogelijks te verklaren door het feit dat er ook dossiers zijn waar de lijn tussen slachtoffer
en verdachte niet duidelijk is. Er is tussen de partijen een hele voorgeschiedenis waar
meermaals van rol werd gewisseld.
Conclusie
- Bij zowel verdachte als slachtoffer zien we dat de ouders eerder een steun dan een last
zijn voor hun kind tijdens de herstelbemiddeling. Verder voelen weinig kinderen zich
gedomineerd door hun ouders maar zegt toch ongeveer de helft van de jongeren dat ze
zelf weinig mochten beslissen.
- De meeste ouders van de verdachten en de slachtoffer wilden een steun zijn voor hun
kind. De ouders van de verdachten geven minder vrijheid aan hun kind en willen meer
sturen dan de ouders van de slachtoffers.
3.2.6 Uitkomsten van herstelbemiddeling: de afspraken
Een volgend onderdeel van de vragenlijst behandelde de gemaakte afspraken tijdens de
herstelbemiddeling. Er werd hier opnieuw een onderscheid gemaakt tussen de directe en
de indirecte bemiddelingen, beide types van bemiddelingen kunnen immers andere
uitkomsten opleveren.
In iets minder dan de helft van de gevallen wordt een schadevergoeding afgesproken bij
de directe bemiddelingen(n= 49), bij de indirecte bemiddelingen is dat 61%(n= 83). Verder
zien we in het geval van de directe bemiddelingen dat de afspraak “positief omgaan met
het slachtoffer” ruim dubbel zoveel keer voorkomen dan bij de indirecte bemiddelingen.
64

Tenslotte, de resultaten specifiek voor de indirecte bemiddelingen komen eerder weinig
voor: in acht dossiers werden er excuses aangeboden via een brief/excuuskaart en in
slechts zeven dossiers werd informatie doorgegeven via de bemiddelaar.
Gaan we dieper in op de schadevergoeding dan zien we de volgende resultaten: in drie
vierde van de gevallen hield de schadevergoeding geld in. In negen van de dossiers
(n= 75) werden er beschadigingen hersteld. 15 van de 40 (38%) verdachten betaalden de
schadevergoeding met hun zakgeld of spaargeld, negen door betaald werk. In zes
gevallen hebben de ouders het betaald zonder dat de verdachte dit heeft terugbetaald,
negen verdachten hebben de ouders terugbetaald. Zes van de betalingen verliep via de
verzekering en geen enkele van de ondervraagde dossiers werd afgehandeld via het
vereffeningsfonds.
Zowel verdachte (24 van de 31) als slachtoffer (29 van de 32) duiden aan dat ze zelf
tevreden zijn met de afspraken, met een lichte meerderheid voor de slachtoffers. 55% van
de verdachten duiden aan dat de bemiddelaar tevreden is met de afspraken, tegenover
63% van de slachtoffers die dit beweren. Voor beide partijen geldt het volgende: in de helft
van de gevallen was de tegenpartij volgens hen tevreden met de gemaakte afspraken.
Drie vierde van de verdachten duiden aan dat hun ouder(s) tevreden waren, tegenover
geen enkel slachtoffer. Die duiden wel in een vierde van de gevallen aan dat de ouder(s)
van de tegenpartij tevreden waren. Geen enkele respondent beweert dat niemand
tevreden is met de afspraken. Veel ouders zeggen zelf tevreden te zijn met de afspraken
die zijn gemaakt, al zien we hier iets meer tevreden ouders langs de kant van de
verdachten (40 van de 44) dan langs de kant van de slachtoffers (18 van de 25). Ook
duiden 60% van de ouders van de slachtoffers aan dat de bemiddelaar tevreden was,
tegenover 45% van de ouders van de verdachten. Verder duiden de ouders van de
verdachten procentueel meer aan dat de ouders van het slachtoffer tevreden waren
(64%), dan dat de ouders van de slachtoffers dit zeggen over de ouders van de verdachte
(40%). Eigenlijk kunnen we over het algemeen zeggen dat de ouders van de verdachten
positiever zijn over de tevredenheid van de verschillende partijen, uitgezonderd als het
gaat over de bemiddelaar en de partner. Daar duiden meer ouders van slachtoffers aan
dan deze tevreden waren.
Wie keek er op toe dat de afspraken werden nageleefd? De meeste verdachten (n= 31)
duiden hier de bemiddelaar (52%) en hun ouders (52%) aan. Vervolgens kwam de
verdachte zelf (42%) en dan het slachtoffer (32%). Het slachtoffer (n= 32) duidt vooral aan
hij hier zelf op toekeek (63%), vervolgens de bemiddelaar (53%), dan zijn ouders (16%) en
de verdachte (13%). Er zijn dus verschillen tussen hoe verdachte en slachtoffer hier naar
kijken. Ook de ouders van verdachte (n= 44) en slachtoffer (n= 25) laten verschillen zien:
70% van de ouders van de verdachten keken toe op het naleven van de afspraken,
tegenover slechts 32% van de ouders van de slachtoffers. De ouders van de slachtoffers
duiden bovendien veel meer (72%) aan dat de bemiddelaar deze taak op zich nam
(ouders verdachte= 23%). 29 ouders van verdachten zegt dat het slachtoffer hierop
toekeek, tegenover slechts vijf ouders van slachtoffers. De ouders langs beide kanten
geven een eerder lage verantwoordelijkheid aan hun kinderen (13 ouders van de
verdachten, vijf ouders van de slachtoffers).
65

Conclusie
- Bij zowel de directe als de indirecte bemiddelingen is de meeste aangeduide afspraak
een schadevergoeding betalen. Deze schadevergoeding hield voornamelijk geld in.
- De schadevergoeding werd voornamelijk betaald door de verdachte en/of ouders en in
mindere mate door een tussenkomst van de verzekering of het vereffeningsfonds.
- Positief omgaan met het slachtoffer is een afspraak die dubbel zoveel wordt gemaakt in
de directe bemiddelingen tegenover de indirecte bemiddelingen.
- Een grote meerderheid van de verdachten en de slachtoffers duiden aan dat ze zelf
tevreden zijn met de afspraken. Deze uitspraak geldt ook voor hun ouders. Geen enkele
respondent beweert dat niemand tevreden is met de afspraken.
- De vraag naar opvolging van de afspraken wordt door de verschillende partijen anders
ingevuld. Verdachten duiden vooral de bemiddelaar en hun ouders aan, terwijl slachtoffers
de grootste verantwoordelijkheid hiervoor leggen bij zichzelf en de bemiddelaar. De
ouders van de verdachten zeggen dat zijzelf vooral toekeken op het nakomen van de
afspraken, de ouders van de slachtoffers duiden vooral de bemiddelaar aan.
3.2.7 Einde herstelbemiddeling
Slechts 46% van alle respondenten zegt op de hoogte te zijn gebracht van de beslissing
van het parket. 34% zegt hiervan niet op de hoogte te zijn gebracht en 18% weet dit niet
meer. Met betrekking tot welke beslissing dan werd genomen (n= 67) is de verdeling
tussen seponering en doorsturen naar de jeugdrechtbank gelijk, elk 45%.
Conclusie
- Iets minder dan de helft van de respondenten is op de hoogte gebracht van de beslissing
van het parket.
- De verdeling seponering en doorsturen naar de jeugdrechtbank is gelijk.
3.2.8 Na herstelbemiddeling
Wat is je van herstelbemiddeling bijgebleven? Deze vraag werd voorgelegd aan alle
opgestarte dossiers, inclusief de afgebroken (n= 146). Ongeveer drie kwart langs
verdachtenzijde (verdachten en hun ouders, n= 82) heeft onthouden dat herhaling moet
vermeden worden en dat er andere oplossingen zijn dan geweld. Verder blijft voor meer
dan 60% van deze partijen bij dat iemand slachtoffer kan zijn van eigen daden, dat
vergeving kan leiden tot herstel, dat beschadigde relaties hersteld kunnen worden, dat de
familie de gevolgen meedraagt van de daden van de verdachte en dat het nodig is dat de
verdachte zich anders gedraagt. Eén op vijf geeft aan dat er hen niets is bijgebleven.
Langs de kant van het slachtoffer (slachtoffer en hun ouders, n= 64) zien we minder
uitgesproken resultaten. Met betrekking tot de meeste uitspraken (“beschadigde relaties
kunnen hersteld worden” en “de verdachte heeft voor mij een inspanning gedaan”) vinden
we ongeveer evenveel respondenten die akkoord dan wel niet akkoord zijn. Enkel met de
uitspraak “vergeving kan leiden tot herstel” zijn beduidend meer mensen het eens (55%)
dan oneens (37%). 29% geeft aan dat hen niets is bijgebleven.
Wat zijn de gevolgen van herstelbemiddeling? Deze vraag werd opnieuw voorgelegd aan
alle opgestarte dossiers, inclusief de afgebroken (n= 146). Meer dan 60% van de
verdachten (n= 35) geven aan dat ze na de herstelbemiddeling minder kans hebben om
opnieuw een delict te plegen. Ongeveer een zelfde percentage ontkent herstelbemiddeling
te beschouwen als een straf. Het meest aangeduide gevolg bij de ouders van de
verdachten (n= 47) is dat men terug vertrouwen heeft in zijn/haar kind (68%). Andere
frequent aangeduide gevolgen zijn dat het kind de materiële schade heeft kunnen
66

herstellen (62%), dat het kind minder kans heeft om opnieuw een delict te plegen (62%)
en dat men heeft kunnen afsluiten wat er gebeurd was (62%). Eén op vijf ouders koppelen
strafvermindering aan herstelbemiddeling. Bijna drie vierde van de slachtoffers (n= 37)
geven aan dat men als gevolg van herstelbemiddeling opnieuw kan functioneren. 60% of
meer van de slachtoffers hebben door herstelbemiddeling kunnen afsluiten wat er gebeurd
was, voelen zich terug veilig, voelen zich geen slachtoffer meer en kregen erkenning voor
wat hen was aangedaan. De meeste ouders van de slachtoffers (n= 27) zien het opnieuw
functioneren van het kind als een gevolg van bemiddeling (18 van de 27). Eenzelfde
percentage geeft aan door bemiddeling het geheel te kunnen afsluiten. Ook zijn iets meer
dan de helft van de ouders het eens met de uitspraken dat het kind zich terug veilig voelt
en dat het kind zich geen slachtoffer meer voelt. In vergelijking met de verdachtenkant,
zien we dat hier slechts 33% het eens is met de uitspraak dat de verdachte minder kans
heeft op recidive.
Bijna de helft van alle respondenten (n= 146) hebben na de bemiddeling nog contact
gehad met de bemiddelaar. We zien hier nagenoeg geen procentuele verschillen tussen
enerzijds de verdachtenkant en slachtofferkant en anderzijds tussen de afgebroken en de
afgeronde dossiers. In de meeste gevallen (n= 67) ging dit contact over hoe de
bemiddeling is verlopen (64%), in bijna de helft van de gevallen over het resultaat van de
herstelbemiddeling en in 37% van de gevallen over de gemaakte afspraken.
Globaal gezien, over alle respondenten heen (n= 146), had 79% het gevoel dat men na de
herstelbemiddeling het hele gebeuren kon afronden. We zien met betrekking tot deze
vraag, procentueel nagenoeg geen verschil tussen het verdachte- en
slachtofferperspectief. Wel zien we dat er procentueel meer dan het dubbele van de
respondenten uit de afgeronde dossiers het gevoel hebben dat ze het hele gebeuren
konden afsluiten (87% tegenover slechts 41% bij de afgebroken dossiers). Wat geven de
partijen aan dan nog nodig te hebben om dit wel te kunnen? Een gesprek met de
bemiddelaar of de tegenpartij behoort eerder niet tot de mogelijkheden. Enkel de helft van
de ouders van slachtoffers (n= 6) geven aan hier nood aan te hebben. Vijf op zes in deze
groep heeft nood aan de beslissing in het dossier te kennen. Slachtoffers zelf (n= 9)
hebben hier ook vooral nood aan (5/9). Voor de verdachten (n= 5) zien we dat het ook
vooral gaat over dit (5/5) maar ook vergeving van de eigen ouder(s) (4/5), vergeving van
het slachtoffer (3/5) en rust (3/5). Ook veel ouders van verdachten (n= 11) hebben de
beslissing in het dossier nodig om het geheel te kunnen afronden (9/11).
67

Conclusie
- Verdachten en hun ouders hebben vooral onthouden dat herhaling moet vermeden
worden en dat er andere oplossingen zijn dan geweld. 20% van hen zegt dat hen niets is
bijgebleven tegenover 29% langs slachtofferkant.
- 63% van de verdachten geven aan na herstelbemiddeling minder kans te hebben om
opnieuw een delict te plegen. Hun ouders zijn het meest akkoord met de uitspraak dat ze
door herstelbemiddeling opnieuw vertrouwen hebben in hun kind. Slachtoffers zijn het
vooral eens met de uitspraak dat ze terug kunnen functioneren na bemiddeling. Bij de
ouders zien we hetzelfde gevolg op de eerste plaats staan.
- Bijna de helft van alle respondenten hebben na de bemiddeling nog contact gehad met
de bemiddelaar, meestal over hoe de bemiddeling is verlopen.
- 79% van de respondenten had het gevoel dat men na de herstelbemiddeling het hele
gebeuren kon afronden. Hier zien we grote procentuele verschillen tussen de
respondenten uit de afgeronde dossiers en de respondenten uit de afgebroken dossiers
(87% tegenover 41%).
- De meeste respondenten die het geheel nog niet kunnen afsluiten hebben nood aan het
kennen van de beslissing in het dossier. Een gesprek met de bemiddelaar is iets wat
vooral aangeduid wordt door de kant van het slachtoffer.
3.3 Analyse afgebroken dossiers
Tien van de 27 afgebroken dossiers werden reeds stopgezet na het eerste gesprek.
Negen van deze respondenten wou eigenlijk dat de herstelbemiddeling toch werd
verdergezet. Dit is een opvallend resultaat. Nog eens 4 van de 17 dossiers werden
afgebroken voor er afspraken werden gemaakt. Tot slot, van de overblijvende 13 dossiers
kwamen 6 verdachten de afspraak niet na.
Conclusie
De meeste dossiers worden afgebroken voor het proces opstart of door het niet naleven
van de afspraken. De meeste respondenten wilden eigenlijk dat de bemiddeling toch werd
verdergezet. Stopzetten tijdens het proces komt in mindere mate voor.
3.4 Analyse niet-opgestarte dossiers
3.4.1 Contextuele variabelen
Meer dan de helft van de delicten (n= 143) in deze groep zijn persoonsdelicten (52%),
36% zijn vermogensdelicten. Verder zien we dat bijna de helft van de niet-opgestarte
dossiers het delict pleegden in groep. We zien dat dit meestal gebeurt in kleine groep
(93% met één tot en met 5 anderen).
40% van de partijen kenden elkaar in deze groep (bij de opgestarte was dit 32%). Ook hier
zien we dat dit vooral is van op school (60%) en van waar men woont (39%). Van de 57
respondenten die elkaar kenden, waren er 15 ook met elkaar bevriend. Vier van deze
vriendschappen werden ondertussen hersteld, zes een beetje.
Kijken we naar de redenen waarom het delict werd gepleegd 39 (gevraagd aan de
verdachten en hun ouders) dan zien we dat boosheid (33%), uitgedaagd worden (29%),
stoer doen (19%) en per ongeluk (16%) het meeste werd aangehaald. Splitsen we de
verdachten en hun ouders hier op dan zien we dat de verdachten verklaren het vooral uit
39 Gevraagd aan de verdachten en hun ouders
68

oosheid te hebben gedaan (39%) terwijl de ouders vooral denken dat het delict is
gebeurd omdat hun kind werd uitgedaagd (33%).
De meeste ouders reageerden boos (78%) en/of verdrietig (45%). Bekijken we de
verschillende partijen die deze vraag hebben gekregen (verdachte, ouders verdachte,
ouders slachtoffer) dan zien we weinig procentuele verschillen.
Slachtoffers en hun ouders hadden na het delict vooral last van stress (37%), angst (27%)
en voortdurend denken aan het delict (22%). 63% van de ondervraagden heeft hier
ondertussen geen last meer van, 20% ondervindt nog een beetje last en 7% heeft nog last
van deze gevolgen. Aan de ouders van de verdachten werd gevraagd of men negatieve
gevoelens had door het delict van zijn/haar kind. 82% bevestigt dit. Het meest
voorkomende gevoel was schaamte (68%), gevolgd door onzekerheid over de rol als
ouder (46%). 21 van de 37 ouders (57%) geven aan nog steeds (een beetje) last te
hebben van deze gevoelens .
Met betrekking tot de vraag of de verdachte al een delict had gepleegd 40 : in 20% van de
gevallen is dit zo. Verder, in 32 van de 83 (39%) gevallen duiden de respondenten aan dat
de verdachte ook een andere maatregel/sanctie heeft gekregen. Het gaat dan vooral om
huisarrest (23/47).
Laatste vraag, heeft de verdachte nog een delict gepleegd na de herstelbemiddeling. Voor
89% van de verdachten was dit negatief, 7% gaf hierop een positief antwoord.
Conclusie
- Hier zijn de meeste delicten van het type slagen en verwondingen.
- Vier op tien respondenten kenden elkaar.
- Van die partijen die met elkaar bevriend waren, is in een aantal gevallen deze
vriendschap (een beetje) hersteld.
- Ouders van verdachten geven aan dat hun kind het delict pleegde omdat het werd
uitgedaagd. De verdachten zelf geven vooral boosheid aan als reden van het delict.
- De meeste ouders reageerden boos en verdrietig toen ze hoorden dat hun kind bij een
delict betrokken was.
- Slachtoffer en hun ouders hadden na het delict vooral last van stress (37%), angst (27%)
en voortdurend denken aan het delict (22%).
- Bij de ouders van de verdachten zien we als gevolgen het gevoel van schaamte( 68%)
en de onzekerheid over zijn/haar rol (46%) opduiken.
- 20% van de verdachten hadden reeds een delict gepleegd.
- 89% van de verdachten heeft geen delict meer gepleegd.
3.4.2 (Start) herstelbemiddeling
Wie speelt een rol in het feit dat een dossier niet wordt opgestart? Deze vraag werd aan
alle partijen gesteld. Bij de slachtoffer zien we dat vooral zijzelf (32/52) en de ouders
(12/52) hierin de grootste rol spelen terwijl de verdachten vooral de tegenpartij aangeven
(19/42) en vervolgens hun ouders (9/42) en zijzelf (8/42). Bij de ouders zien we een
gelijkaardig beeld.
Staan we even stil bij de redenen waarom de herstelbemiddeling niet werd opgestart.
Bekeken langs de verdachtekant zien we dat de meeste het (eerder) niet eens zijn met de
uitspraken dat een confrontatie te pijnlijk (66%) of te eng (71%) zou zijn of omwille van
schaamte (66%). Ongeveer drie vierde (of meer) van de respondenten aan de
40 Gevraagd aan verdachten en hun ouders, van toepassing op de volledige alinea
69

verdachtekant beoordeelt volgende uitspraken ontkennend: herstelbemiddeling kwam er
niet omdat we slachtoffer waren, omdat we niets gedaan hebben, omdat het niet zou
opleveren, omdat het slachtoffer niet bereikbaar was, omdat herstelbemiddeling een straf
was voor ons. Op basis van deze resultaten kunnen we eigenlijk weinig zeggen over de
redenen die voor deze partijen een rol spelen om niet in herstelbemiddeling stappen. We
kunnen wel zeggen dat de redenen die wij hebben bevraagd, er eerder niet toe doen voor
hen. Dezelfde conclusie kunnen we trekken voor de slachtofferkant.
36% van de ondervraagde respondenten zou gewild hebben dat de herstelbemiddeling
toch had plaatsgevonden. Verdachten en hun ouders zijn het over het waarom vooral eens
met volgende redenen: om excuses aan te bieden, om iets te leren, om samen een
oplossing te kunnen vinden (telkens 31 van de 47 respondenten), om spijt te betuigen.
Slachtoffers (en hun ouders) hebben een vergelijkbare top 3, al zijn de procentuele
effecten minder sterk: om excuses te kunnen krijgen, om af te kunnen sluiten wat er
gebeurd is, om samen een oplossing te kunnen vinden. De meerderheid van de
slachtoffers en hun ouders beoordelen de volgende uitspraken ontkennend: om vergeving
te kunnen schenken, om het schuldgevoel en negatieve emoties van de verdachte te
kunnen minderen, om de relatie met de verdachte te kunnen herstellen (telkens 9/15
(eerder) niet mee eens).
Conclusie
- Slachtoffers zeggen vooral dat zijzelf of hun ouders een rol spelen in de beslissing niet in
een bemiddelingsproces mee te stappen. Verdachten geven vooral aan dat de tegenpartij
hier een belangrijke rol in speelt.
- Met betrekking tot de reden(en) waarom men niet in bemiddeling stapt, kan deze
vragenlijst geen verheldering bieden. De redenen die wij hadden vooropgesteld, leken er
voor de respondenten niet toe te doen.
- 36% van de ondervraagde respondenten zou gewild hebben dat de herstelbemiddeling
toch had plaatsgevonden. Slachtoffers en verdachten zijn het eens over wat men dan zou
willen bereiken: excuses kunnen geven of krijgen, iets leren, samen tot een oplossing
komen en het geheel kunnen afsluiten.
3.4.3 Einde herstelbemiddeling
Vier op de tien respondenten uit de niet-opgestarte dossiers werd op de hoogte gebracht
van de beslissing van het parket, 36% beweert dat dit niet zo was en 17% weet het niet
meer. Iets meer dan de helft van deze dossiers (n= 57) werd overgebracht naar de
jeugdrechtbank (53%), iets minder dan de helft werd geseponeerd (46%).
Conclusie
- Vier op tien respondenten werden in deze groep op de hoogte gebracht van de
beslissing van het parket.
- Iets meer dan de helft van de dossiers (53%) werden overgebracht naar de
jeugdrechtbank, iets minder dan de helft werd geseponeerd.
3.5 Samenhangende factoren
Van een aantal variabelen, die voorkwamen over alle respondenten heen, onderzoeken
we mogelijke verbanden aan de hand van een Chi kwadraat toets. De twee onafhankelijke
variabelen die binnen ons bestand in aanmerking komen voor een dergelijke toets zijn het
type dossier (opgestart dan wel niet-opgestart) en het type respondent
(slachtofferperspectief versus verdachteperspectief). De verdeling van beide variabelen
ziet er al volgt uit:
70

Tabel 6 Frequentie opgestarte en niet-opgestarte dossiers
f %
Opgestart 148 50,2
Niet-opgestart 147 49,8
Totaal 295 100,0
Tabel 7 Frequentie verdachten (en ouders) en slachtoffers (en ouders)
f %
Perspectief verdachte 169 57,3
Perspectief slachtoffer 126 42,7
Totaal 295 100,0
De onderstaande tabel geeft een overzicht van de verbanden die zijn onderzocht en de
gevonden resultaten.
Tabel 8 Samenhangende factoren
Samenhang Resultaat
Was het voor jou duidelijk dat je vrijwillig kon Geen verband
deelnemen aan herstelbemiddeling*type dossier
Was het voor jou duidelijk dat je vrijwillig kon Geen verband
deelnemen aan herstelbemiddeling*type respondent
Werd je na de herstelbemiddeling op de hoogte Geen verband
gebracht van de beslissing van het parket*type
dossier
Werd je na de herstelbemiddeling op de hoogte Geen verband
gebracht van de beslissing van het parket*type
respondent
Type delict*type dossier X 2 = 10,971, df=1, p< 0,05
Onder de opgestarte dossiers vinden we significant
meer vermogensdelicten dan persoonsdelicten. Bij
de niet-opgestarte dossiers vinden we significant
meer persoonsdelicten.
Werd het delict alleen gepleegd* type dossier X 2 = 5,996, df=1, p< 0,05
Onder de opgestarte dossiers significant meer
delicten die werden alleen gepleegd. Bij de nietopgestarte
significant meer dossiers in groep
Was de tegenpartij gekend* type dossier Geen verband (p = .052)
Was de tegenpartij een vriend* type dossier Geen verband
Was de tegenpartij een vriend* type respondent Geen verband
Is de vriendschap hersteld*type dossier Geen verband
71

HOOFDSTUK 4: DE RESULTATEN VAN DE OBSERVATIES
We bespreken in dit hoofdstuk achtereenvolgens de resultaten van de verschillende acties
die we hebben uitgevoerd op het onderzoeksmateriaal bekomen uit de observaties (voor
meer informatie over de verwerking zie ook Hoofdstuk 1, onderzoeksontwerp).
4.1 Nalezen materiaal tijdens observatieperiode
Al het materiaal werd gelezen tijdens de observatieperiode ter voorbereiding van de
wekelijkse intervisiemomenten met de observatoren. Zaken die onduidelijk of afwijkend
waren van de good practice werden onderdeel van het interview. Het gaat over de
volgende topics:
De administratie voor de opstart van het dossier (zie Bijlage 4, Figuur 1).
De toewijzing van een nieuw herstelbemiddelingsdossier.
De verantwoordelijkheid van een herstelbemiddelaarsdossier.
De complexiteit van de neutraliteit. Dit is een algemene vraag geworden naar de
principes van herstelbemiddeling.
De voornaamste oorzaken van niet-opgestarte dossiers en de rol die
herstelbemiddelaars hier eventueel in kunnen spelen.
Het voorstellen van directe gesprekken/aanpak.
Inhoud en tempo van het eerste gesprek.
De terugkoppeling naar de doorverwijzers: het (blind) eindverslag.
Definitie opgestarte dossier.
Het gebruik van reactieformulieren.
4.2 Beschrijving observaties op dienst en vergaderingen
We geven in dit onderdeel eerst een overzicht van alle vergaderingen die de
herstelbemiddelaars, over de diensten heen, gevolgd hebben tijdens de periode van
observeren. Per vergadering bespreken we de samenstelling en de inhoud ervan. We
willen hierbij opnieuw geen vergelijking maken tussen de diensten, wel bespreken we alle
werkwijzen die geobserveerd zijn. Ten tweede bespreken we de taken die
herstelbemiddelaars uitvoeren wanneer ze op dienst zijn (aan de hand van de
observatieverslagen op dienst). Deze beschrijving wordt meegenomen in de ontwikkeling
van een beroepsprofiel voor de herstelbemiddelaar.
4.2.1 Overzicht van de vergaderingen
HCA-vergaderingen
Op deze vergaderingen zijn alle medewerkers van de dienst aanwezig, dat wil zeggen alle
bemiddelaars van de verschillende werkvormen, de administratieve medewerkers, de
teambegeleiders en de coördinator.
Deze vergaderingen verlopen binnen iedere organisatie volgens een vast stramien. De
focus is wel verschillend tussen de organisaties. Op de eerste dienst is er op basis van de
observatieverslagen weinig verschil te merken tussen de HCA-vergaderingen en de
teamvergadering herstelbemiddeling. Er wordt gestart met het overlopen/opvolgen van het
vorige verslag, het bekijken van de dossierlast en de verdeling van nieuwe dossiers,
nieuwigheden op het vlak van werking en organisatie (oa. inzake administratie, mobiliteit,
kwaliteit, …), terugkoppeling vergadering beleidscomité, planning, varia en vragen.
72

In de tweede dienst ligt de nadruk vooral op de verhoudingen tussen de verschillende
maatregelen: overlopen/opvolgen vorig verslag, verdeling van de maatregel (drukte per
maatregel, hoe opvangen, voldoende bemiddelaars per maatregel), aanpak van
combinatiedossiers, overlopen cijfers doorverwijzingen/maatregel, doorverwijzers,
knelpunten/aandachtspunten binnen HCA planning, administratie, varia.
Op de laatste dienst ligt de nadruk op het bespreken van het personeelsbestand:
overlopen/opvolgen vorig verslag, overlopen weekagenda tot volgende vergadering,
personeel, administratie, jaarverslag.
De inhoud van de vergadering en de afspraken worden op alle diensten neergeschreven
in een verslag.
Teamvergaderingen herstelbemiddeling
De samenstelling van deze vergaderingen is de volgende: alle herstelbemiddelaars en de
teambegeleider. Ook deze verloopt binnen iedere dienst volgens een vast stramien.
Tussen de diensten onderling zijn er wat betreft de inhoud van deze vergaderingen de
volgende gemeenschappelijkheden: overlopen/opvolgen vorig verslag, case-load en
eventueel (her)verdeling nieuwe dossiers, planning en administratie, terugkoppeling
gevolgde vergaderingen/vormingen, dossierbespreking/intervisiemoment en tot slot
eventuele variapunten.
Verder is er een deel van de teamvergadering op één dienst driemaandelijks samen met
de collega’s herstelbemiddelaars meerderjarigen. Uitgangspunt is (gezamenlijke) dossiers
te bespreken met als doel nieuwe invalshoeken te ontdekken en verder te exploreren en
eventueel implementeren.
De inhoud van de vergadering en de afspraken worden neergeschreven in een verslag.
Supervisiegesprekken
Op twee van de drie diensten worden individuele supervisiegesprekken tussen de
teambegeleider en herstelbemiddelaars georganiseerd. De doelstelling is nagenoeg gelijk
tussen de diensten: het bespreken van de stand van zaken in de lopende dossiers. Wel
zijn er verschillen te merken op het vlak van:
1. Mate van formaliteit van deze gesprekken. Op de ene dienst dient dit gesprek grondig
voorbereid te worden door de herstelbemiddelaar. Deze voorbereiding wordt op voorhand
aan de teambegeleider bezorgd zodat deze zich ook kan voorbereiden. In deze
voorbereiding geeft hij een overzicht van alle dossiers (korte stand van zaken) en kiest hij
twee dossiers. Eén moeilijk dossier en één dossier waar de herstelbemiddelaar een heel
goed gevoel bij heeft. De eigenlijke vergadering verloopt volgens het volgende stramien:
vorig verslag en eventuele werkpunten opvolgen, kort overlopen van alle dossiers (stand
van zaken en ventileren), uitgebreide bespreking van het moeilijke en het vlotte dossier en
tot slot planning van de nieuwe dossiers. Bij de uitgebreide bespreking van de twee
dossiers gaat men dieper in op waarom de herstelbemiddelaar dit dossier heeft gekozen,
analyseert men het dossier en de situatie, formuleert men mogelijke oplossingen en tracht
men leerpunten te destilleren naar het persoonlijk functioneren van de herstelbemiddelaar.
Deze supervisiegesprekken geven verder voeding aan de jaarlijkse
functioneringsgesprekken met de coördinator. Teambegeleider en herstelbemiddelaar
overlopen samen wat eventueel wordt doorgeven aan de coördinator.
2. Mate waarin de verbinding wordt gemaakt met het persoonlijk functioneren van de
herstelbemiddelaar. Uit punt 1 blijkt dat er op de betreffende dienst een duidelijke
73

verbinding is met het persoonlijke functioneren van de herstelbemiddelaar, zowel tijdens
het gesprek als daarna (e.g. functioneringsgesprekken). Binnen de tweede dienst ligt de
focus meer op het overlopen van de stappen die reeds ondernomen zijn en het uitwisselen
van ideeën wat betreft stappen die in de toekomst binnen een bepaald dossier nog kunnen
ondernomen worden. Onrechtstreeks en sporadisch komt het functioneren van de
herstelbemiddelaar ook aan bod, dit is echter duidelijk minder uitgesproken.
De inhoud van de vergadering en de afspraken worden neergeschreven in een verslag.
Comité V
Dit is de raad van bestuur van het vereffeningsfonds. Het vereffeningsfonds is een fonds
dat kan tussenkomen wanneer een minderjarige, die een strafbaar feit heeft gepleegd,
samen met een bemiddelaar en het slachtoffer tot een overeenkomst is gekomen voor de
vergoeding van de schade. De minderjarige kan dit doen door een bepaald aantal uren te
presteren voor een organisatie met een sociaal of maatschappelijk doel. Het
vereffeningsfonds vergoedt het slachtoffer naargelang het aantal gepresteerde uren. De
raad is gemachtigd om aanvragen voor tussenkomst van het vereffeningsfonds al dan niet
goed te keuren en om de bedragen uit te keren na de geleverde inspanningen. De
samenstelling verschilt tussen de provincies. We verwijzen hiervoor naar de website van
de provincies of de jaarverslagen van de HCA-diensten. Wel merken we op dat in één
provincie uit het observatieverslag blijkt dat de samenstelling in de praktijk veel beperkter
was dan diegene die officieel is vooropgesteld.
De aanpak voor beide provincies was voornamelijk gelijk: overlopen/opvolgen vorig
verslag, evaluatie goedgekeurde dossiers, voorstelling en bespreking nieuwe aanvragen
en tot slot eventuele variapunten.
De inhoud van de vergadering en de afspraken worden neergeschreven in een verslag.
Denkdagen
Deze activiteit werd door één observator twee maal geobserveerd. Alle medewerkers van
de dienst brainstormen in kleine groepjes over (zelf) aangebrachte knelpunten op dienst
en binnen de maatregelen. Doel is verder optimaliseren van het huidig aanbod en nieuwe
ideeën aanbrengen en exploreren wat betreft uitbreidingen op het huidige aanbod.
Interne vorming
Deze activiteit werd door één observator één maal geobserveerd. Wanneer er binnen het
team de behoefte leeft rond het uitspitten van een bepaald thema op het vlak van
herstelgericht werken, worden interne vormingen georganiseerd door een externe
vormingsorganisatie. Samenstelling van de groep is afhankelijk van het thema dat
behandeld wordt.
Vergadering jaarverslag
Deze activiteit werd door één observator één maal geobserveerd. Dit was een bijeenkomst
met alle bemiddelaars van alle maatregelen en de coördinator met als doel de stand van
zaken inzake verslaggeving jaarverslag per maatregel te overlopen en verdere afspraken
te maken ter finalisering van het jaarverslag.
74

BemiddeLINK
Deze activiteit werd door één observator één maal geobserveerd. Dit is een sectoroverstijgend,
transparant en vraaggestuurd samenwerkingsverband voor en door
bemiddelaars dat fungeert als aanspreekpunt, denktank en organisator van
praktijkgerichte vorming voor drie wettelijk erkende bemiddelingssectoren. De
samenstelling is als volgt: Suggnomè Leuven, Suggnomè Brussel, Suggnomè Gent, Alba
Brussel, BAAL, vormingsverantwoordelijke FOD justitie, BAAB Brugge. Op de agenda:
introductiecursus herstelbemiddelaars (organisatie en inhoud), evaluatie voorbije
vormingen, toekomstige vormingen (ideeën, planning, organisatie).
4.2.2 Beschrijving van de observaties op dienst
Op basis van de observaties op dienst maken we een overzicht van de taken die de
herstelbemiddelaars uitvoeren wanneer ze op dienst aanwezig zijn.
Telefoongesprekken
Met partijen: verdachten, slachtoffers en hun ouders. Voornamelijk wat betreft het
maken van afspraken, het doorgeven van beslissingen en of belangrijke
gebeurtenissen, het bevragen van de stand van zaken, het opvolgen van de afspraken
(o.a. de overeenkomst) en praktische zaken (o.a. tekenen van de overeenkomst).
Met doorverwijzers: wat betreft de inhoud van het dossier, aanvraag pro-deo advocaat.
Met netwerk: mogelijke werkplaatsen, verzekeringen, collega’s andere HCA-diensten,
… .
Tussen de diensten merken we een verschil op in de mate waarin inhoudelijke zaken over
de telefoon worden besproken. Zo gaan bepaalde diensten telefoongesprekken
voornamelijk reserveren voor het maken van praktische afspraken en minder voor het
bespreken van de inhoud van het dossier. Andere diensten geven telefonisch ook
informatie door tussen verdachte en slachtoffer (bijvoorbeeld terugkoppeling bezoek
tegenpartij).
Administratieve taken
Binnenkomende en uitgaande telefoons, brieven, mails, faxen ontvangen en
behandelen.
Plannen, organiseren en registreren van eigen werk en de bijhorende uren.
Administratieve taken binnen een dossier (o.a. afspraken maken, formulieren
verzenden, gesprekken plannen, verslaggeving, overeenkomst opstellen).
Klasseerwerk.
Administratie gepresteerde uren.
Afgeronde dossiers in orde brengen, in BINC registreren en archiveren. Op sommige
diensten dient dit ter goedkeuring worden voorgelegd aan de
teambegeleider/coördinator.
De mate van administratie hangt af van de aanwezigheid van een onthaalmedewerker
en/of een administratief medewerker. In HCA-diensten met dit type van medewerkers is de
administratieve last voor de herstelbemiddelaars kleiner. Hun takenpakket bestaat vooral
uit administratie buiten de dossiers (binnenkomende post behandelen en verdelen, nieuwe
dossiers openen en aanmaken, dossierlijst met alle dossiers bijhouden, belangrijke data in
agenda opnemen (bv bondig verslag na 2 maanden, verantwoordelijke bemiddelaar
75

hiervan op de hoogte brengen). De administratie gekoppeld aan een dossier gebeurt wel
door de herstelbemiddelaar zelf.
Alle diensten houden verder alle activiteiten en bijhorende formulieren binnen een dossier
in tweevoud bij, zowel elektronisch als op papier. Op die manier kunnen collega
bemiddelaars ook vragen beantwoorden over andere dossiers of in geval van afwezigheid,
gemakkelijk het dossier overnemen. Verder gebruiken alle diensten sjablonen voor
formulieren die steeds terugkomen (o.a. afspraak voor eerste contact, bondig verslag,
overeenkomst, eindverslag).
Over alle diensten heen zien we een sfeer van collegialiteit, zowel wat betreft het werk als
daarbuiten. Collega’s kunnen bij elkaar terecht voor vragen en bezorgdheden over hun
eigen dossiers. De mate waarin dit formeel dan wel informeel gebeurt is verschillend
tussen de diensten. Op de diensten waar dit meer informeel gebeurt stellen collega’s deze
vragen ongestructureerd, op het moment ze zich voordoen. Dit creëert andere
werkomstandigheden voor de herstelbemiddelaars.
We vertalen bovenstaande beschreven activiteiten in de volgende vaardigheden voor het
beroepsprofiel van een herstelbemiddelaar (zie Hoofdstuk 7):
Beroepsfierheid: uitdragen waar herstelbemiddeling voor staat.
Reflectievaardigheden: het deelnemen aan intervisie.
Administratieve vaardigheden.
Communicatieve vaardigheden: contact maken met mensen (telefoon, face to face,
virtueel, …).
4.3 Analyse herstelbemiddelingsgesprekken
In dit onderdeel bespreken we de analyses die we hebben uitgevoerd op de
herstelbemiddelingsgesprekken. Achtereenvolgens komt aan bod:
1. Een bespreking van de codes per type gesprek (eerste contacten, de directe
bemiddelingen en de indirecte bemiddelingen).
2. Een vergelijking van de codes tussen de 3 types van gesprekken.
3. Een bespreking van mogelijke combinaties van codes per type gesprek (eerste
contacten, de directe bemiddelingen en de indirecte bemiddelingen).
4. Het profiel van een bemiddelaar.
We maken onze bespreking duidelijker en meer concreet door regelmatig ruwe data uit
onze observatieverslagen toe te voegen. Deze ruwe data is cursief afgedrukt.
4.3.1 Bespreking van de codes per type gesprek
Eerste contacten
Vooreerst geven we een tabel waarin alle codes gesorteerd zijn van hoog naar laag. De
eerste code komt het meeste voor, de 39 ste het minste. Voor de definiëring van de
verschillende codes verwijzen we naar Bijlage 5.
76

Tabel 9 Voorkomen codes eerste contacten
1. IV procedure HB 21. afronden, besluiten
2. contact maken 22. non verbaal gedrag
3. structureren 23. IV mogelijkheden herstel
4. IV juridische 24. IV overeenkomst
5. vragen naar feiten 25. IV soorten HB
6. empathie 26. samenvatten
7. neutrale boodschapper 27. advies
8. IV interventie te doen 28. IV interventie gedaan
9. IV rol bemiddelaar 29. luisteren
10. IV dossier 30. vragen naar gevoelens
11. vragen naar ? 31. vragen naar medewerking
12. neutraliteit 32. vragen naar mening
13. vrijwilligheid 33. begrip toetsen
14. toetsen informatie 34. IV VF
15. IV herstel 35. IV reden bemiddeling
16. vertrouwelijkheid 36. toegankelijkheid
17. IV ? 37. vragen naar mogelijkheden herstel
18. vragen naar verwachtingen 38. doorvragen
19. verbinding leggen 39. IV onderscheid meerderjarigen en minderjarigen
20. IV via materiaal
Uit de tabel kunnen we een aantal conclusies trekken.
De drie meest voorkomende codes in een eerste contact zijn “informatie geven over de
procedure van HB” (herstelbemiddeling), “contact maken” en “structureren”. In een eerste
contact staat het geven van informatie over wat bemiddeling is en hoe zo’n proces eruitziet
centraal. Ook het contact maken is belangrijk. Om te kunnen werken met partijen moet er
een veilige sfeer zijn tussen de partijen en de bemiddelaar. Het is dus logisch dat een
bemiddelaar hier in een eerste contact veel aandacht aan besteedt. De code “structureren”
komt op de derde plaats. Gezien de veelheid aan informatie die de herstelbemiddelaar
tijdens een eerste gesprek dient over te brengen is het belangrijk dat hij dit op een
gestructureerde en overzichtelijke manier doet.
Bemiddelaar vertelt dat ze eerst wil uitleggen wat de dienst en de bemiddeling nu
net inhoudt.
Verder valt ons op dat er veel informatie gegeven wordt rond het juridische.
Herstelbemiddeling ligt als proces buiten het juridische kader en de herstelbemiddelaar
staat los van een juridische organisatie. Toch wordt hier tijdens een eerste contact veel
aandacht aan gegeven. Dit is te verklaren omdat de doorverwijzing wel vooral afkomstig is
vanuit dit kader. Verder is de herstelbemiddelaar vaak de eerste persoon die partijen zien
en wordt hij bestookt met allerhande vragen, ook de juridisch getinte. Verder is het
mogelijks zo dat ook de juridische gevolgen van het misdrijf belangrijk zijn voor de partijen.
Bemiddelaar zegt dat ze altijd moeten terugkoppelen naar het parket.
In de top 10 zien we nog 3 codes die te maken hebben met het geven van informatie: het
geven van informatie met betrekking tot activiteiten die de herstelbemiddelaar in de
toekomst wil/zal doen, het geven van informatie over zijn rol als herstelbemiddelaar binnen
77

het proces en het geven van informatie over het dossier. We concluderen dat het geven
van informatie een belangrijke doelstelling is van het eerste contact met de partijen.
De bemiddelaar legt uit dat zij, als bemiddelaar, een neutraal persoon is.
De bemiddelaar zegt dat ze de overeenkomst zal opmaken en opsturen.
Een andere belangrijke doelstelling van het eerste contact blijkt uit de code “vragen naar
feiten”. Het bespreken van de feiten is met andere woorden ook iets wat in het eerste
gesprek een prominente plaats inneemt. Bekijken we de codes in detail dan zien we dat ze
vooral te maken hebben met vragen rond de aanleiding van de feiten, de feiten zelf, de
gevolgen van de feiten, de betrokkenen en de relatie tussen de betrokkenen.
De bemiddelaar vraagt nu aan de verdachte of de politie dadelijk gekomen was.
De bemiddelaar vraagt nu aan de verdachte of er nog contact is geweest met het
slachtoffer.
We zien ook de code “empathie” opduiken in de top 10. We koppelen dit aan de code
“contact maken”. Empathie is een manier voor herstelbemiddelaars om contact te maken
met de partijen en zo een sfeer van vertrouwen te creëren waar samenwerking mogelijk
wordt. De herstelbemiddelaar krijgt op deze manier vertrouwen van de partijen. Bekijken
we de code in detail dan zien we dat de acties te maken hebben met het geven van
empathie. De manier waarop bemiddelaars empathie tonen is onder andere door het
bevestigen van de partijen in hun verhaal en de gevolgen ervan en/of gevoelens errond,
het geven van tijd, het uitspreken van waardering en/of begrip, het respecteren van
gemaakte keuzes, het meedenken naar mogelijke oplossingen, het vragen naar hun
verhaal, het actief luisteren.
Bemiddelaar kijkt naar de moeder en dan naar de vader en vraagt hoe dit voor hen
was.
Ook de code “neutrale boodschapper” komt veel voor. Deze code werd toegekend aan
activiteiten waar de herstelbemiddelaar neutrale boodschappen tussen de partijen
overbrengt, gekoppeld aan het dossier. Het feit dat dit ook in eerste contacten voorkomt is
enigszins verrassend maar strookt met eerdere ervaringen. Tijdens de observatieperiode
merkten we reeds dat het zeer moeilijk was om gesprekken zuiver onder te verdelen in
een bepaalde categorie (eerste contact, terugkoppelgesprek, overeenkomstgesprek, …)
maar dat deze gesprekken vaak met elkaar verweven zijn. Het feit dat deze code hier
veelvuldig voorkomt laat ons toe te besluiten dat er tijdens eerste contacten ook al
informatie van de andere partijen wordt overgebracht. We vermoeden dat het dan vooral
gaat over informatie van het slachtoffer naar de verdachte, aangezien per definitie het
slachtoffer de eerste is die wordt gesproken.
Bemiddelaar zegt tegen het slachtoffer dat de jongeren aangaven dat ze geen
sterke drank hadden gedronken, maar frisdrank.
Zoomen we in op de codes die het minste voorkomen dan komen we tot de volgende
conclusies.
“Vragen naar medewerking” en “vragen naar mogelijkheden van herstel” komen weinig tot
niet aan bod in eerste contacten. Hoogstwaarschijnlijk komt dit in de vervolggesprekken
meer aan bod.
“Vragen naar feiten” was een van de codes die het meeste voorkwam, “vragen naar
gevoelens” komt veel minder voor. Op basis van onze resultaten kunnen we concluderen
dat in de geobserveerde gesprekken vooral het feitelijke werd bevraagd door de
herstelbemiddelaar, eerder dan het emotionele.
78

Verder zien we nog dat de 3 principes van bemiddeling (“neutraliteit”, ”vrijwilligheid” en
“vertrouwelijkheid”) ongeveer onder elkaar worden gesorteerd. “Neutraliteit” betreft hier
voornamelijk neutrale acties (zie definitie van neutraliteit in Bijlage 5) en het verwijzen naar
het principe van neutraliteit (eerder dan de toepassing ervan). We kunnen besluiten dat ze
dus ongeveer een even belangrijke rol innemen tijdens de eerste contacten met partijen.
Valt ons verder op: de vrij laag geordende plaats van “IV soorten bemiddeling”. Er wordt
dus door bemiddelaars tijdens een eerste contact minder aandacht besteed aan de
soorten bemiddeling die er zijn.
Conclusie eerste contacten
Op basis van de codes die we hebben toegekend aan de eerste contacten kunnen we
besluiten dat tijdens deze gesprekken herstelbemiddelaars herstelbemiddeling als proces
uitleggen en kaderen, een veilige sfeer creëren en de feiten bespreken.
Indirecte bemiddelingen
Tabel 10 Voorkomen codes indirecte bemiddelingen
1. structureren 21. afronden, besluiten
2. neutrale boodschapper 22. vragen naar ?
3. contact maken 23. neutraliteit
4. IV procedure HB 24. IV via materiaal
5. IV juridische 25. verbinding leggen
6. IV interventie te doen 26. vrijwilligheid
7. vragen naar mening 27. vertrouwelijkheid
8. advies 28. IV ?
9. IV overeenkomst 29. IV mogelijkheden herstel
10. IV VF 30. luisteren
11. empathie 31. vragen naar gevoelens
12. IV rol bemiddelaar 32. vragen naar medewerking
13. vragen naar verwachtingen 33. vragen naar mogelijkheden herstel
14. toetsen informatie 34. doorvragen
15. IV herstel 35. toegankelijkheid
16. non verbaal gedrag 36. IV onderscheid meerderjarigen en minderjarigen
17. samenvatten 37. confronteren
18. IV dossier 38. IV soorten HB
19. vragen naar feiten 39. begrip toetsen
20. IV interventie gedaan
Bekijken we de tien meest voorkomende codes dan zien we dat “structureren” helemaal
bovenaan staat gecategoriseerd. “Structureren” is met andere woorden ook belangrijk
tijdens vervolggesprekken van indirecte bemiddelingen. Vervolgens zien we de code
“neutrale boodschapper”. Dit is gemakkelijk te verklaren: het overbrengen van
boodschappen tussen slachtoffer en verdachte is een van de meest voorkomende
activiteiten van een herstelbemiddelaar binnen indirecte bemiddelingen.
De bemiddelaar geeft dan de volgende stap weer, namelijk dat ze het dossier dan
afsluit.
De bemiddelaar vertelt aan het slachtoffer dat verdachte 2 aangeeft niets van de
beschadigingen te weten.
79

Opnieuw, net als bij de eerste contacten, zien we in de top tien veel codes die te maken
hebben met het overbrengen van informatie. Er wordt dus hier nog steeds veel informatie
overgebracht van de herstelbemiddelaar naar de partijen. De informatie die overgedragen
wordt is de volgende: informatie met betrekking tot de procedure van herstelbemiddeling,
informatie over activiteiten die de herstelbemiddelaar in de toekomst wil doen, informatie
over het juridische, informatie over het vereffeningsfonds en informatie over de
overeenkomst. Op basis van onze observaties concluderen we dat het vooral gaat over
het overbrengen van praktische informatie. Naast de informatie die we ook zagen tijdens
de eerste contacten zien we hier dus bijkomend een soort informatie die meer te maken
heeft met de uitvoering van het herstel namelijk IV vereffeningsfonds en IV overeenkomst.
De bemiddelaar licht aan de verdachte toe dat als je wil werken via het
vereffingsfonds je dan een motivatie moet schrijven.
Ook nog altijd aanwezig in de top tien is het “contact maken”. Herstelbemiddelaars hebben
dus ook na het eerste contact blijvend aandacht voor het behouden van een sfeer van
veiligheid en vertrouwen.
De bemiddelaar praat informeel over het geplande rijexamen van de verdachte.
Tot slot merken we ook nog in de top tien de codes “advies” en “vragen naar mening”. We
kaderen dit onder andere in het formuleren van herstelmogelijkheden. Tijdens de
vervolggesprekken van indirecte bemiddelingen wordt er stil gestaan bij wat de
bemiddeling zou kunnen inhouden en vraagt de herstelbemiddelaar expliciet de mening
van de betrokken partijen. Voldoen de mogelijkheden aan hun verwachtingen? Bekijken
we de codes advies geven in detail dan zien we dat deze vooral te maken hebben met
advies over verzekeringen, over mogelijk juridisch te ondernemen stappen of het
vereffeningsfonds.
De bemiddelaar vraagt: Waarom vinden jullie het goed dat naam verdachte via het
VF gaat werken?
De bemiddelaar zegt ook dat het slachtoffer voor haar vragen ook contact kan
opnemen met het justitiehuis.
Opmerkelijk lijkt de eerder laag gesorteerde code van “vertrouwelijkheid”. In eerste
instantie veronderstelden we dat deze code vaak zou voorkomen. Tijdens indirecte
bemiddelingen is het aspect van vertrouwelijkheid immers belangrijk: welke informatie mag
worden overgebracht van de ene partij naar de andere. We willen hier echter wijzen op de
precieze definitie van de codes. Vertrouwelijkheid wordt als code enkel toegekend
wanneer de herstelbemiddelaar expliciet verwees naar het principe van vertrouwelijkheid.
De activiteiten die wij beschrijven (het overbrengen van informatie van de ene naar de
andere partij) zijn vaak gekoppeld aan een specifiek dossier en kregen dus de code
neutrale boodschapper. Met andere woorden, we veronderstellen dat de
herstelbemiddelaar niet steeds opnieuw het principe van vertrouwelijkheid herhaalt maar
wel de nadruk legt op de specifieke informatie die wel dan niet mag worden overgebracht.
Neutraliteit en vrijwilligheid, de twee andere principes van herstelbemiddeling staan hoger
gesorteerd. Deze principes komen wel meer expliciet ter sprake, waarschijnlijk omwille van
het feit dat ze eerder los staan van de specifieke gebeurtenissen in een dossier.
Conclusie indirecte bemiddelingen
In de vervolggesprekken in het kader van indirecte bemiddelingen zien we dat het
structureren, het behouden van een veilige sfeer, het overbrengen van neutrale
boodschappen en het overbrengen van informatie centraal staat.
80

Directe bemiddelingen
Tabel 11 Voorkomen codes directe bemiddelingen
1. contact maken 20. afronden, besluiten
2. structureren 21. vragen naar gevoelens
3. empathie 22. toetsen informatie
4. verbinding leggen 23. vragen naar ?
5. vragen naar mening 24. vertrouwelijkheid
6. IV procedure HB 25. doorvragen
7. non verbaal gedrag 26. IV mogelijkheden herstel
8. IV overeenkomst 27. toegankelijkheid
9. neutraliteit 28. IV ?
10. IV herstel 29. neutrale boodschapper
11. IV rol bemiddelaar 30. advies
12. vragen naar feiten 31. IV dossier
13. vragen naar verwachtingen 32. luisteren
14. confronteren 33. begrip toetsen
15. IV interventie te doen 34. IV soorten HB
16. IV juridische 35. IV via materiaal
17. samenvatten 36. vragen naar mogelijkheden herstel
18. vragen naar medewerking 37. vrijwilligheid
19. IV interventie gedaan
Bekijken we de tien meest voorkomende codes dan zien we opnieuw bovenaan
“structureren” en “contact maken” opduiken. Contact maken staat bij de directe
bemiddelingen zelf op de eerste plaats. Dit gebeurt onder andere door te glimlachen,
oogcontact te maken, een luisterhouding aan te nemen, een informele babbel,
aanmoedigen, beschikbaar te zijn. Het werken aan een veilige sfeer met de partijen is iets
waar de herstelbemiddelaars blijkbaar veel rond werken in directe bemiddelingen. Dit lijkt
ons, gezien de aard van het gesprek, positief. “Structureren” zien we op de tweede plaats.
Het is inderdaad zo dat de literatuur een vast stramien voorschrijft voor directe
herstelbemiddelingsgesprekken. Deze resultaten tonen aan dat herstelbemiddelaars
belang hechten aan het structureren van een dergelijk gesprek.
De bemiddelaar begint het gesprek en zegt: ik wil graag uitleg geven over het
verloop van het gesprek.
“Empathie” staat bij de directe gesprekken ook bovenaan. Herstelbemiddelaars doen dit
door partijen aan te moedigen, te bevestigen, te waarderen, te begrijpen, te vragen naar
hun mening, verhalen van de ene partij naar de andere trachten toe te lichten, op zoek te
gaan naar oplossingen die voor iedereen werken. Ook het (proberen) “leggen van
verbinding” tussen de partijen is een vaak voorkomende code. Neutraliteit komt hier voor
in de top tien. Gezien het feit dat de code neutraliteit werd toegekend wanneer de
herstelbemiddelaar neutraal was of dat net niet, vraagt dit een meer gedetailleerd kijk in de
specifieke activiteiten. We bekeken dit voor de directe en de indirecte bemiddelingen
samen. De conclusie is dat de verdeling de volgende is: 70% neutraal tegenover 30% niet
neutraal. Meer, wanneer een herstelbemiddelaar neutraal is doet hij dit vooral door
waarom vragen te stellen of door doorvragen. Niet neutraal zijn komt tot uiting door het
confronteren, het geven van een eigen mening of ongenuanceerd advies.
81

De bemiddelaar reageert hierop door te zeggen dat ze er kan inkomen dat het
moeilijk was voor haar.
De bemiddelaar vraagt nu aan de vertegenwoordiger van het stadsbestuur: Wat
doen de reacties van de verdachte en zijn ouders met u?
De bemiddelaar zegt dan tegen de verdachte dat hij het op die manier wel moeilijk
maakt voor hem zelf en zijn slachtoffer?
De code “vragen naar mening” is vooral te kaderen in de richting van vragen over de
herstelmogelijkheden en hoe de betrokken partijen hierover denken. Vandaar ook IV
herstel. Herstelbemiddelaars geven in directe gesprekken vooral informatie over hoe het
herstel en de concrete uitwerking er kan en/of zal uitzien volgens de formaliteiten, maar
ook volgens de partijen of hemzelf. Daarnaast zien we ook de codes IV procedure HB en
IV overeenkomst. Informatie geven over de procedure blijft dus gedurende het gehele
proces een vaak voorkomende activiteit.
De bemiddelaar vraagt aan het slachtoffer wie er tijdens dat gesprek aanwezig
moet zijn?
Tot slot zien we hier de code “non verbaal gedrag” bij de eerste tien opduiken. Wanneer
we deze code in detail bekijken zien we dat we deze kunnen koppelen aan contact maken
(o.a. glimlachen, oogcontact maken, zich richten naar). Herstelbemiddelaars proberen dus
in directe gesprekken onder andere contact te maken door wat ze doen te ondersteunen
met de juiste non verbale gedragingen.
Bekijken we de laagst gesorteerde codes dan zien we dat er nagenoeg geen aandacht
meer gegeven wordt aan vrijwilligheid. Gezien de fase van herstelbemiddeling waar men
zich situeert, is dit logisch. Het afhaken van één van de partijen zou op dat moment in het
proces een grote ontgoocheling zijn voor de andere partij. Vandaar dat op dat moment de
vraag niet meer expliciet wordt gesteld. Ook de beperkte aanwezigheid van de code
vragen naar mogelijkheden herstel is gezien de fase van herstelbemiddeling, logisch. Het
aangaan van het directe gesprek is immers de keuze van de partijen tussen de
verschillende mogelijkheden die er voorhanden zijn. Dezelfde redenering kunnen we
toepassen op de IV via materiaal en IV soorten HB.
Conclusies directe bemiddelingen
Bij de directe bemiddelingen zien we vooral de mensgerichte en interpersoonlijke codes
naar voren komen (contact maken, empathie, verbinding leggen, non verbaal gedrag,
neutraliteit). Daarnaast vindt de herstelbemiddelaar het belangrijk te structureren en
informatie te geven over de procedure van herstelbemiddeling en de overeenkomst.
82

4.3.2 Vergelijking tussen de types van gesprekken
In onderstaande tabel geven we een overzicht van de top tien van de meest voorkomende
codes per type gesprek. Gemeenschappelijke codes zijn gemarkeerd in dezelfde kleur.
Tabel 12 Vergelijking voorkomende codes per type gesprek
Eerste contacten Indirecte bemiddelingen Directe bemiddelingen
IV procedure HB structureren contact maken
contact maken neutrale boodschapper structureren
structureren contact maken empathie
IV juridische IV procedure HB verbinding leggen
vragen naar feiten IV juridische vragen naar mening
empathie IV interventie te doen IV procedure HB
neutrale boodschapper vragen naar mening non verbaal gedrag
IV interventie te doen advies IV overeenkomst
IV rol bemiddelaar IV overeenkomst neutraliteit
IV dossier IV VF IV herstel
Ten eerste halen we aan dat sommige codes niet in alle types van gesprekken
voorkomen.
Zo zien we dat confronteren enkel voorkomt bij de indirecte en de directe bemiddelingen
en niet bij de eerste contacten. Gezien de doelstelling van een eerste gesprek lijkt het ons
inderdaad niet aangewezen dat een herstelbemiddelaar dan zou confronteren. Bekijken
we de code ‘confronteren’ in detail dan zien we dat ze vaak voorkomt in combinatie met
neutraliteit. Neutraliteit is een code die werd toegekend wanneer de herstelbemiddelaar
een neutrale actie deed, maar ook wanneer hij dit net niet deed. We concludeerden eerder
al dat neutraliteit bij de eerste contacten vooral gaat over het theoretisch verwijzen naar
het principe van neutraliteit en minder over de toepassing ervan. Voor de directe en de
indirecte bemiddelingen samen kwamen we tot de volgende conclusie: 70% neutraal
tegenover 30% niet neutraal. Meer, wanneer een herstelbemiddelaar neutraal is doet hij
dit vooral door waarom vragen te stellen of door doorvragen. Niet neutraal zijn komt tot
uiting door het confronteren, het geven van een eigen mening of ongenuanceerd advies.
Ook zien we dat de code informatie geven over herstelbemiddeling bij meerderjarigen en
minderjarigen enkel voorkomt bij eerste contacten en indirecte bemiddelingen en niet bij
de directe bemiddelingen. Dit is opnieuw eenvoudig te verklaren: het onderscheid tussen
meerderjarigen en minderjarigen komt vooral aan bod bij de bespreking van het dossier en
de onduidelijkheid hierover (namelijk wanneer er een meerderjarige betrokken was, die
niet is aangemeld voor herstelbemiddeling). Tijdens een direct gesprek komt dit niet meer
aan bod.
Verder, de code reden tot bemiddeling, waar de herstelbemiddelaar expliciet de reden van
de bemiddeling kadert komt enkel aan bod tijdens de eerste contacten. Wederom, dit is in
overeenstemming met de good practice. Tijdens de vervolggesprekken (zowel in het kader
van directe als indirecte bemiddelingen) staan vooral het uitwerken van het herstel
centraal.
Tenslotte, de code informatie geven over het vereffeningsfonds zien we enkel bij de eerste
contacten en de indirecte bemiddelingen, en niet bij de directe bemiddelingen. Hebben
83

partijen er dan in een directe bemiddeling eerder voor gekozen om met elkaar in contact te
komen en samen een vorm van herstel uit te denken? Gaat hun interesse minder uit naar
het materiële en eerder naar het (inter)persoonlijke herstel?
Een volgende vergelijking willen we maken over de verschillende soorten codes die er
bestaan met betrekking tot het geven van informatie. Er bestaan 15 verschillende soorten:
IV algemeen, IV over het dossier, IV over het herstel, IV over activiteiten die de
herstelbemiddelaar heeft gedaan, IV over activiteiten die de herstelbemiddelaar wil doen,
IV over het juridische, IV over de mogelijkheden van herstel, IV over het onderscheid
tussen meerderjarigen en minderjarigen, IV over de overeenkomst, IV over de procedure
van herstelbemiddeling, IV over de reden tot bemiddeling, IV over de rol van de
herstelbemiddelaar, IV over de soorten van bemiddeling, IV over het vereffeningsfonds en
IV via materiaal. We zien dat alle soorten in alle types van gesprekken voorkomen. We
zien wel verschillen tussen de soorten van IV’s die voorkomen per type gesprek. In de
eerste contacten zien we vooral IV procedure HB, IV juridische, IV rol bemiddelaar en IV
dossier. Bij de indirecte bemiddelingen zien we opnieuw IV procedure HB en IV juridische.
IV rol bemiddelaar en IV dossier zien we hier niet meer in de top tien. Wel zien we IV
interventie te doen, IV VF en IV overeenkomst. We concluderen dat vervolggesprekken in
het kader van indirecte bemiddelingen inhoudelijk meer concreet worden in kader van het
herstel en gaan over wat de herstelbemiddelaar zal/kan doen en de overeenkomst. Bij de
directe bemiddelingen zien we dat er minder codes in de top tien staan die te maken
hebben met het geven van informatie. Vanuit de theorie onthouden we dat het
voorbereiden van de partijen prioritair is in het geval van een directe bemiddeling. Dit kan
verklaren waarom informatieoverdracht minder aanwezig is tijdens het rechtstreekse
gesprek zelf. Ook zien we een nieuwe soort IV optreden, namelijk IV herstel. Een direct
gesprek heeft theoretisch ook de bedoeling om partijen samen te brengen om te praten
over het gebeurde en samen te bepalen wat er kan gedaan worden in het kader van het
herstel. De bemiddelaar geeft, om dit in goede banen te leiden, informatie rond het herstel.
Tot slot bespreken we nog een aantal uitgesproken verschillen (meer dan 10 plaatsen
verschil) die nog niet aan bod zijn gekomen:
IV juridische staat veel lager gerangschikt bij de directe bemiddelingen (17 de plaats) dan bij
de eerste contacten (5 de plaats) en de indirecte bemiddelingen (6 de plaats). Dit sluit aan bij
de theoretische invulling van het doel van de respectievelijke gesprekken.
Neutrale boodschapper komt bij de eerste contacten en de indirecte bemiddelingen in de
top tien voor, bij de directe bemiddelingen pas naar het einde (op plaats 30). Logisch, in
het geval van een directe bemiddeling zitten alle partijen rond eenzelfde tafel en
communiceren de partijen rechtstreeks met elkaar. Daar hebben de partijen immers voor
gekozen. De herstelbemiddelaar is dan moderator ter plekke.
IV dossier vinden we bij de eerste contacten (11 de plaats) en de indirecte bemiddelingen
(19 de plaats) in het eerste deel van de rangschikking, bij de directe bemiddelingen is dat
pas op de 32 ste plaats. We veronderstellen dat het uitwisselen van informatie over het
specifieke dossier vooral iets is wat aan het begin van een bemiddeling een belangrijke
plaats inneemt. Naarmate men evolueert in het proces komt het gewicht meer te liggen bij
het herstel en de herstelmogelijkheden.
Vrijwilligheid komt bij de directe bemiddelingen voor naar het einde toe (39 ste plaats), bij de
eerste contacten (14 de ) en de indirecte bemiddelingen (27 ste ) eerder in de rangschikking.
Dit is bij de bespreking hierboven reeds verklaard vanuit de theorie. Vertrouwelijkheid zien
we het laagst gerangschikt bij de indirecte bemiddelingen (32 ste ) en het hoogste bij de
eerste contacten (16 de ). Neutraliteit staat het hoogste (10 de ) gerangschikt bij de directe
84

emiddelingen, het laagste bij de indirecte bemiddelingen (23 ste ). Wat betreft
vertrouwelijkheid en vrijwilligheid zien we dat deze principes vooral aandacht krijgen
tijdens de eerste gesprekken. De aandacht voor deze principes vermindert ietwat in de
vervolggesprekken. Het is ook in de eerste contacten dat deze principes vaak expliciet aan
bod komen en worden toegelicht. Het principe neutraliteit vormt hierop een uitzondering.
Daar zien we de meeste aandacht in de directe gesprekken. In het kader van een goed
verloop en afloop van een rechtstreeks gesprek is het een voorwaarde dat beide partijen
het gevoel hebben dat de herstelbemiddelaar er voor hen allebei is en geen partij trekt.
Gezien de resultaten veronderstellen we dat herstelbemiddelaars hiermee instemmen en
dit effectief ook trachten neer te zetten in de praktijk.
“Toetsen informatie” vinden we bij de eerste contacten en de indirecte bemiddelingen in de
eerste helft van de rangschikking terug, bij de directe bemiddelingen eerder naar het einde
toe (33 ste plaats). In een eerste contact zien we dat deze code vooral opduikt doordat de
herstelbemiddelaar het verhaal en de verwachtingen van de partijen zeer duidelijk wil
hebben. In een indirecte bemiddeling is het vooral een extra controle zodat de
herstelbemiddelaar zeker is dat hij de juiste informatie doorgeeft aan de andere partij. Bij
de directe bemiddelingen veronderstellen we dat de herstelbemiddelaar de partijen in de
eerste plaats rechtstreeks met elkaar laat praten en zich afzijdig houdt, waardoor deze
code minder toegewezen is aan de herstelbemiddelaar. Hij is, zoals eerder vermeld,
moderator ter plekke en grijpt enkel in als het gesprek bijvoorbeeld vastloopt of de emoties
(hoog) oplaaien.
“Verbinding leggen” zien we bij de directe bemiddelingen terug in de top 5, bij de eerste
contacten in het midden en de indirecte bemiddelingen pas na de helft (26 ste plaats). Dit is
in lijn met eerdere bespreking van de doelstelling van ieder type gesprek en daaraan
gekoppeld de rol van de herstelbemiddelaar. Bij een directe bemiddeling is het nodig dat
er een verbinding is/komt tussen de partijen. Afhankelijk van de partijen en de context
bereikt men dit met veel dan wel weinig interventies door de herstelbemiddelaar. Tijdens
een eerste contact probeert de herstelbemiddelaar verbinding te leggen tussen de partijen,
met als doel partijen te laten nadenken over het al dan niet instappen in het proces van
herstelbemiddeling. Tijdens een indirect contact hebben partijen de keuze gemaakt tot
geen direct contact en een indirecte vorm van herstel. Het leggen van verbinding komt hier
expliciet minder aan bod waardoor het in dit type van gesprekken ook minder werd
toegewezen.
“Informatie geven via materiaal” (gebruik van folder, schema, brief, …) vinden we bij de
eerste contacten en de indirecte bemiddelingen terug in ongeveer het midden van de
rangschikking, bij de directe bemiddelingen pas naar het einde toe (37 ste plaats). Wanneer
we dit langs de theoretische invulling leggen van de gesprekken dan zien we dat beide
congruent zijn.
“IV overeenkomst” komt bij de indirecte bemiddelingen en de directe bemiddelingen
vooraan in de rij, bij de eerste contacten is dat pas in de tweede helft van de rangschikking
(25ste). Opnieuw, leggen we dit langs de theoretische doelstellingen van de types van
gesprekken dan kunnen we besluiten dat theorie en praktijk congruent zijn.
“Advies geven” zien we bij de indirecte bemiddelingen in de top 10, bij de andere types
van gesprekken pas naar het einde van de rangschikking toe. Bij een eerste gesprek komt
dit niet vaak aan bod omdat de herstelbemiddelaar vooral herstelbemiddeling komt
toelichten en het verhaal en de verwachtingen van de partij aanhoort. Bij een indirecte
bemiddeling verklaren we dit omdat er geen andere partij aanwezig is en er dus meer
vragen worden gesteld richting bemiddelaar, waardoor hij op zijn beurt meer adviezen
formuleert. Bij een directe bemiddeling nemen partijen samen meer beslissingen en wordt
85

de mening van de herstelbemiddelaar minder gevraagd en dus adviezen minder
geformuleerd.
“Vragen naar mening” staat in de directe en indirecte bemiddelingen in de top 10, bij de
eerste contacten pas naar het einde toe. Dit sluit aan bij de vaststelling dat een eerste
gesprek vooral draait over het geven van informatie en het helder krijgen van de
verwachtingen. Bovendien gaven we reeds mee dat het vragen naar mening vooral ging
over meningsvragen over het herstel.
4.3.3 Bespreking van combinaties van codes
Per type gesprek werd van de zes meest voorkomende codes een kruistabel gemaakt.
Deze tabellen gaven een overzicht van combinaties van codes. Uit deze bewerking
trekken we een aantal conclusies.
Eerste contacten
De zes meest voorkomende codes zijn de volgende:
1. IV procedure HB. We zien dat deze code vooral samen voorkomt met de codes IV
juridische, structureren en neutraliteit.
2. Contact maken. Hier zien we vooral een combinatie met empathie en non-verbaal
gedrag.
3. Structureren, komt het vaakst voor samen met de codes IV juridische en IV procedure
HB.
4. IV juridische, in combinatie met IV procedure HB en structureren.
5. Vragen naar feiten, in combinatie met contact maken en structureren
6. Empathie, samen met contact maken en neutraliteit.
Indirecte bemiddelingen
De zes meest voorkomende codes zijn de volgende:
1. Structureren. We zien dat deze code vooral samen voorkomt met de codes IV
interventie te doen, samenvatten, IV interventie gedaan en neutrale boodschapper.
2. Neutrale boodschapper. Hier zien we vooral een combinatie met verbinding leggen,
structureren en IV interventie te doen.
3. Contact maken, komt het vaakst voor samen met de codes non-verbaal gedrag en
structureren.
4. IV procedure HB met IV juridische.
5. IV juridische in combinatie met IV procedure HB en advies geven.
6. IV interventie te doen, samen met structureren en neutrale boodschapper.
Directe bemiddelingen
De zes meest voorkomende codes zijn de volgende:
1. Contact maken. We zien dat deze code vooral samen voorkomt met de code non
verbaal gedrag.
2. Structureren. Hier zien we vooral een combinatie met non verbaal gedrag en contact
maken.
3. Empathie, komt het vaakst voor samen met de codes contact maken en structureren.
4. Verbinding leggen, samen met empathie en vragen naar mening.
5. Vragen naar mening, samen met structuren en verbinding leggen.
6. IV procedure HB en IV juridische.
We zien over de gesprekken heen dat IV procedure HB vooral samen voorkomt met IV
juridische. Dit staaft het feit dat herstelbemiddeling een maatregel is tegen een juridische
achtergrond.
86

Contact maken zien we over de gesprekken heen voorkomen met non-verbaal gedrag.
Herstelbemiddelaars vinden het belangrijk om een veilige sfeer te creëren (zie supra). Uit
de observaties blijkt dat non-verbaal gedrag voor hen een belangrijk instrument is om deze
doelstelling waar te maken.
Structureren komt vaak samen voor met verschillende codes van informatie geven.
Herstelbemiddelaars letten er dus bij het geven van informatie op dat ze deze op een
gestructureerde manier presenteren aan de partijen en zijn zich dus bewust van de
complexiteit van de aangeboden informatie . Ook met IV interventies en samenvatten zien
we dit samen voorkomen. Structureren en samenvatten omwille van de inhoudelijke
overlap. Samenvatten is een vorm van structureren. IV interventies om dezelfde reden,
meedelen aan de partijen wat je gaat doen of gedaan hebt om structuur te geven aan het
gesprek.
Empathie zien we in de eerste contacten en de directe bemiddelingen samen voorkomen
met contact maken. Empathisch zijn is dus een manier voor herstelbemiddelaars om
contact te leggen met de partijen.
4.4 Profiel van de herstelbemiddelaar
Op basis van bovenstaande bevindingen en conclusies groeperen we de verschillende
codes om zo tot een overzichtelijk profiel te komen van de herstelbemiddelaar. We komen
tot 7 gegroepeerde vaardigheden:
1. Informatie geven/Inhoudelijk expert.
2. Interpersoonlijke vaardigheden.
3. Gesprekstechnieken.
4. Het stellen van vragen.
5. Specifieke bemiddelingsvaardigheden en –technieken.
6. Administratieve vaardigheden.
7. Beroepsfierheid: uitdragen waar herstelbemiddeling voor staat.
Voor een overzicht van de codes per groep verwijzen we naar onderstaande tabel.
Tabel 13 Koppeling vaardigheden en codes/taken
1. Informatie geven/ Inhoudelijk expert IV ?
IV dossier
IV herstel
IV interventie gedaan
IV interventie te doen
IV juridische
IV mogelijkheden herstel
IV onderscheid meerderjarigen en minderjarigen
IV overeenkomst
IV procedure HB
IV reden bemiddeling
IV rol bemiddelaar
IV soorten HB
IV VF
IV via materiaal
87

2. Interpersoonlijke vaardigheden Communicatieve vaardigheden
Empathie
Non verbaal gedrag
Verbinding leggen
Reflectievaardigheden
3. Gesprekstechnieken Afronden, besluiten
Begrip toetsen
Doorvragen
Luisteren
Structureren
Samenvatten
Toetsen informatie
4. Stellen van vragen vragen naar ?
5. Specifieke bemiddelingsvaardigheden en -
technieken
vragen naar feiten
vragen naar gevoelens
vragen naar medewerking
vragen naar mening
vragen naar mogelijkheden herstel
vragen naar verwachtingen
Advies geven
Begeleiden van het proces
Confronteren
Neutrale boodschapper
Neutraliteit
Op maat werken van partijen
Toegankelijkheid
Vertrouwelijkheid
Vrijwilligheid
6. Administratieve vaardigheden Binnenkomende en uitgaande post behandelen
Plannen, organiseren en registreren van de taken
Administratie binnen de eigen
herstelbemiddelingsdossiers uitvoeren, opvolgen
en klasseren
Administratie gepresteerde uren
7. Beroepsfierheid De finaliteit van bemiddeling kennen en deze duidelijk
en te allen tijde uitdragen.
Op deze manier komen we tot de volgende definitie voor de vijf onderscheiden groepen
van vaardigheden:
1. Informatie geven /Inhoudelijk expert
De herstelbemiddelaar geeft duidelijke en juiste informatie over het proces van
herstelbemiddeling, over de rol van de verschillende partijen en over het netwerk rond
herstelbemiddeling. Hij verwijst indien nodig door naar de juiste instantie (sociale kaart).
88

2. Interpersoonlijke vaardigheden
De herstelbemiddelaar creëert een veilige sfeer die samenwerking mogelijk maakt tussen
de verschillende betrokken partijen. Hij doet dit zowel door middel van verbaal als nonverbaal
gedrag. Hij past deze vaardigheden ook intern toe binnen het team van
herstelbemiddelaars (e.g. intervisiegesprekken en teamvergaderingen).
3. Gesprekstechnieken
De herstelbemiddelaar is in staat om een gesprek te voeren, in overeenstemming met de
verwachtingen van de betrokken partij(en). Hij zet daartoe, afhankelijk van de situatie,
verschillende technieken in en is zich bewust van de impact van zijn acties.
4. Het stellen van vragen
De herstelbemiddelaar stel de juiste vragen, op het juiste tijdstip en in de juiste formulering
en vraagt door indien nodig.
5. Specifieke bemiddelingsvaardigheden en –technieken
De herstelbemiddelaar handelt conform de doelstelling en de unieke principes (neutraliteit,
vrijwilligheid, vertrouwelijkheid) van herstelbemiddeling.
6. Administratieve vaardigheden
De herstelbemiddelaar beschikt over zowel mondelinge als schriftelijke administratieve
vaardigheden ter continuering van het eigen werk en de dienst.
7. Beroepsfierheid
De herstelbemiddelaar kent de finaliteit van herstelbemiddeling en kan deze duidelijk en
ten alle tijden uitdragen.
89

HOOFDSTUK 5: DE RESULTATEN VAN DE INTERVIEWS
In dit hoofdstuk bespreken we de resultaten van de interviews (n= 14). Voor meer
informatie over de afname verwijzen we naar Hoofdstuk 1 (Onderzoeksontwerp). Het
vragenprotocol is te vinden in Bijlage 4 (Vragenprotocol interviews). In cursief kan je ook
regelmatig anonieme citaten vinden uit de interviews.
5.1 Thema 1: de job als herstelbemiddelaar
In Thema 1 wilden we graag een beeld krijgen van hoe de herstelbemiddelaars zelf naar
hun job kijken. We vroegen hen daarom hoe ze hun job zouden uitleggen aan iemand die
hiernaar vraagt. We onderscheiden na analyse vijf codes. In volgorde van belangrijkheid
gaat het over de volgende codes:
Antwoorden die gelinkt zijn aan de doelstelling van herstelbemiddeling: iets goed
maken, beter maken of herstellen, nagaan of partijen iets nodig hebben, bespreken wat
er is gebeurd en wat de gevolgen zijn, noden en verwachtingen in kaart brengen met
als doel iets op te lossen, proberen om partijen bij elkaar te krijgen, communicatie op
gang brengen, conflicten constructief oplossen, rechtsreeks of onrechtreeks het
hebben over de feiten.
Antwoorden die de partijen centraal stellen: werken met minderjarigen, verdachte en
slachtoffer, bijzondere jeugdzorg, ouders, jongeren.
Antwoorden die de aanleiding naar voor schuiven: het misdrijf, (strafbare) feiten, de
politie, het parket en de jeugdrechtbank.
Antwoorden die te maken hebben met de rol als bemiddelaar: tussenpersoon,
begeleider, onafhankelijk, neutraal, boodschappen overbrengen, partijen tot elkaar
brengen (direct dan wel indirect), communicatie op gang brengen,
vertrouwenspersonen, tussen de partijen in.
Antwoorden die de overeenkomst centraal stellen: samen zoeken naar een
overeenkomst.
‘Mijn job als bemiddelaar is dan dat ik ga bemiddeling tussen de minderjarige dader en
het slachtoffer dat hij gemaakt heeft. Vooral met als bedoeling om te gaan kijken of er
nog vragen of verwachtingen leven, of mensen elkaar nog iets willen zeggen of
uitleggen. Om te kijken of we daar samen met mij of via mij iets in kunnen betekenen.’
Een analyse van wat de herstelbemiddelaars het meest boeiende vinden aan hun job
resulteert in vier groepen van kenmerken:
Het werken met mensen, partijen
o Het werken met mensen en hun eigen specifieke verhaal, in hun specifieke
setting (eg. huisbezoeken).
o Iets kunnen betekenen voor mensen.
o Dankbaarheid van de partijen.
o Mensen tot elkaar brengen, zelfs in geval van weerstand.
Het werken met de methodiek
o De eindverantwoordelijkheid ligt bij de partijen: Wat willen ze zelf van dit verhaal
maken?
o Het samen met de jongeren terug kijken op wat er is geweest en wat er kan
komen.
o Jongeren die de kans krijgen om iets terug goed te maken.
90

o Moeilijke en emotionele zaken worden bespreekbaar gemaakt door deze
methodiek.
o Het verplaatst het gewicht van iets destructief naar iets constructief.
o Voor een aantal herstelbemiddelaars zijn de directe gesprekken het meest
boeiende, omwille van de kracht en het effect op de betrokken partijen.
De rol van bemiddelaar
o Motivator zijn om partijen met ieder een eigen, soms tegenstrijdig verhaal, tot
elkaar te brengen.
o Het breed kijken (cfr. meerzijdige partijdigheid en neutraliteit).
o Het motiveren van partijen naar een directe bemiddeling, zonder dit te veel te
sturen. Volledigheidshalve vermelden we hierbij dat dit een aspect is van
herstelbemiddeling waar tussen de herstelbemiddelaars en de diensten
verschillende meningen over bestaan (zie infra).
o Flexibel zijn om in ieder dossier en ieder bezoek de juiste rol/houding aan te
nemen.
De afwisseling: afwisseling in afhandelvormen, in feiten, in type van mensen, in type
van bemiddelingen.
‘Het meest boeiende vind ik dat je met mensen bezig bent en dat je iets kan
betekenen voor die mensen, ingaan op eventuele verwachtingen of gewoon info
geven. Ik heb de indruk dat dat vrij dankbaar is. Dat mensen daar wel iets aan
hebben.’
Ook het minst boeiende werd bevraagd bij de herstelbemiddelaars. We zien hier minder
verschillen tussen de antwoorden van de herstelbemiddelaars. De meeste
herstelbemiddelaars halen hier de dossiers aan waar verzekeringen bij betrokken zijn. Ten
eerste, omdat deze dossiers vaak lang aanslepen. Ten tweede, omdat de partijen binnen
deze dossiers minder betrokken zijn. Ten derde, omdat herstelbemiddelaars vaak zelf niet
op de hoogte zijn van de juiste informatie en dit frustrerend vinden. Ten vierde, omdat het
vaak de dossiers zijn waar herstelbemiddelaars het gevoel bij hebben dat ze weinig
kunnen in betekenen. Vervolgens halen veel herstelbemiddelaars de administratie aan, die
steeds meer een meer tijd vergt. Verder vermelden een aantal herstelbemiddelaars het feit
dat men meermaals partijen moet achterna lopen/bellen om bepaalde zaken in orde de
krijgen. Tot slot werden volgende zaken eenmalig aangehaald als moeilijk:
radicale/extreme partijen, rechtstreekse gesprekken, periodes met weinig
doorverwijzingen, dossiers met een rechtspersoon als slachtoffer, dossiers waar het
slachtoffer enkel interesse heeft in financieel herstel terwijl er meer had kunnen in zitten en
tot slot de eigenlijke finaliteit van herstelbemiddeling.
‘Het minst boeiende? De administratie die erbij komt kijken. Maar het hoort erbij.’
Terugkijkend naar hun beste gesprek, halen herstelbemiddelaars heel vaak een (specifiek)
rechtstreeks gesprek aan. Tien van de 12 herstelbemiddelaars haalt hier (onder andere)
een direct gesprek aan. De kracht van dergelijke gesprekken ligt volgens
herstelbemiddelaars vaak in het feit dat partijen zelf met elkaar in communicatie treden
(zowel verbaal als non-verbaal) en verantwoordelijk zijn/worden over het herstelproces en
de uitkomst. Verdachten beseffen vaak beter wat ze veroorzaakt hebben door de
rechtstreekse confrontatie met het slachtoffer. Vervolgens halen herstelbemiddelaars ook
91

gesprekken aan waar de partijen tevreden en erkentelijk zijn. Herstelbemiddelingen waar
herstelbemiddelaars het gevoel hebben dat ze iets hebben kunnen betekenen voor de
partijen. Ook aangehaald zijn de gesprekken waar herstelbemiddelaars zelf tevreden zijn
over hun eigen rol. Dit kan te maken hebben met de principes van neutraliteit maar ook
met de rol die bemiddelaars hebben gespeeld in het ingaan op het aanbod van
herstelbemiddeling en de keuze tot een rechtstreeks gesprek. Tot slot halen sommige
herstelbemiddelaars gesprekken aan die te maken hebben met kenmerken eigen aan het
dossier (bv. dossiers die verder gaan dan het financiële, waar het pedagogische een
belangrijke plaats innam).
‘Het beste gesprek: 4 jongeren die een buurthuis hadden beschadigd. Ik ben zover
geraakt dat ik met alle betrokken partijen rond de tafel heb gezeten voor een direct
gesprek. In eerste instantie was er een grote schadevraag die de jongeren zouden
moeten betalen en dat is uiteindelijk gedraaid naar vrijwilligerswerk voor die
jongeren. Zij hebben heel wat uren gewerkt in dat buurthuis om iets terug te doen.’
Waar ventileren herstelbemiddelaars vaak over?
Over kenmerken eigen aan de partijen. Algemeen kunnen we stellen dat dit kenmerken
zijn die een bemiddeling moeilijk maken (bv. radicale partijen) of kenmerken die te
maken hebben met het opvolgen van afspraken (nalatige partijen).
Over verhalen die herstelbemiddelaars emotioneel raken.
Over verzekeringen en administratie.
Over hun rol als bemiddelaar. Heb ik in dit dossier de juiste richting gekozen, de juiste
dingen gezegd, … ?
Tot slot, laatste vraag onder dit thema: “Moest je iets kunnen veranderen aan je job, wat
zou dat dan zijn?” Opnieuw kunnen we de verschillende antwoorden groeperen, in
volgorde van belangrijkheid:
Kenmerken die te maken hebben met de instroom van herstelbemiddeling
(doorverwijzingen).
Lineair aanbod, iedereen krijgt het aanbod tot herstelbemiddeling, combinatie van
maatregelen.
Meer constante doorstroom.
Juiste administratieve afhandeling door de doorverwijzers.
Samenwerking met de doorverwijzers: meer communicatie en meer in dezelfde richting
kijken naar de finaliteit/visie van herstelbemiddeling.
Praktische en organisatorische jobkenmerken: administratie vereenvoudigen, gebruik
eigen wagen voor huisbezoeken en bijhorende vergoeding, de grootte van het
werkgebied, teamsamenstelling, scheiding tussen HCA-dienst en de rest van de
bijzondere jeugdzorg.
Meer begeleiding en feedback wat betreft het eigen functioneren e.g. functionerings-
en evaluatiegesprekken.
Rol/Link met hulpverlening.
‘Ik zou willen dat iedereen het aanbod tot herstelbemiddeling krijgt en dan zelf
kiest.‘
92

5.2 Thema 2: voor bemiddeling
Ter inleiding van dit thema werd een figuur getoond (zie Bijlage 4, Figuur 1), ontwikkeld op
basis van de literatuur. De figuur bevat de verschillende (mogelijke) stappen die
voorafgaan aan herstelbemiddeling. De herstelbemiddelaars werden gevraagd dit
aandachtig te bekijken en langs hun eigen praktijk/werking te leggen. Komen alle stappen
voor in de praktijk en omgekeerd? Dekt de figuur de volledige lading? Waar is verbetering
mogelijk?
De herstelbemiddelaars gaven de volgende bemerkingen/aanvullingen:
Het proces van herstelbemiddeling is moeilijk weer te geven in een figuur. Enerzijds
omdat ieder dossier anders is, anderzijds omdat het een dynamisch proces is (terwijl
een figuur eerder een statische indruk geeft).
Mogelijkheid van seponeren toevoegen.
Toevoegen voldaan aan formele en informele voorwaarden tot herstelbemiddeling.
Enige wettelijke voorwaarde is dat er een verdachte en slachtoffer dient te zijn.
Sommige herstelbemiddelaars halen ook de voorwaarde van bekennende dader aan.
Pijl tussen jeugdrechter en aanbod tot herstelbemiddeling klopt theoretisch wel maar in
de praktijk komen er weinig tot geen dossiers van de jeugdrechter.
Jeugdrechter/parket sturen enkel een brief naar de betrokken partijen en een kopie van
deze brief naar de HCA-dienst en geen folder.
8-dagenregel: hier is soms onduidelijkheid over. Met name in die diensten die een
administratieve kracht hebben, weten herstelbemiddelaars niet altijd wat deze regel
inhoudt en of er aan wordt voldaan. Verder wordt deze regel in de praktijk flexibel
gehanteerd, als er wachtlijsten zijn wordt deze niet altijd strikt opgevolgd. Ten tijde van
de interviews waren er geen wachtlijsten meer, en werd dus wel voldaan aan deze
regel.
Eventueel wachtlijst invoegen.
Eindverslag (in geval van geen bemiddeling) of bondig verslag (in geval van interesse
partijen in bemiddeling).
Beslissing tot al dan niet ingaan op proces van herstelbemiddeling is te vroeg als
laatste stap in deze figuur. Er is wel een beslissing tot het al dan niet ingaan op een
afspraak om bemiddeling toe te lichten.
Wat houdt de verantwoordelijkheid van een dossier in en hoe ervaar je deze werkwijze?
Alle herstelbemiddelaars geven aan dat diegene die de verantwoordelijkheid over een
dossier draagt, dit ook volledig draagt van eerste contactname tot eventueel overeenkomst
Dit wordt verder door iedereen als logisch en positief ervaren, dit zowel bekeken vanuit het
perspectief van de herstelbemiddelaar als de partijen.
Voor de herstelbemiddelaar schept het duidelijkheid en is men in staat om, op basis van
de volledige informatie, op maat te bemiddelen. Veel herstelbemiddelaars halen bij deze
vraag ook hun team aan. De volledige verantwoordelijkheid wordt ervaren als een
aangename manier van werken, omdat het team er tijdens vaste momenten
(teambespreking en intervisies) is om terug te koppelen, te reflecteren en te adviseren. Op
die manier ontstaat het gevoel dat moeilijke dossiers en zware beslissingen gedragen zijn
door het gehele team. Een enkele bemiddelaar haalt aan dat een extra collega tijdens
moeilijke directe gesprekken wel wenselijk kan zijn. Op die manier kan je oog hebben voor
alle partijen, en goed het overzicht bewaken.
Bekeken vanuit het perspectief van de partijen vinden herstelbemiddelaars deze manier
van werken eveneens positief. Het creëert duidelijkheid en toegankelijkheid voor de
93

partijen. Tot slot, het draagt volgens de herstelbemiddelaars actief bij tot het principe van
vertrouwelijkheid.
‘Ik denk dat het voor de mensen veel duidelijker is dat één persoon zich met een
dossier bezighoudt. Zodat ze niet aan verschillende mensen moeten vragen die dan
maar van stukken op de hoogte zouden zijn.’
Wat betreft de communicatie met de verwijzers zijn er uiteenlopende meningen. Sommige
herstelbemiddelaars zijn tevreden, andere herstelbemiddelaars zijn eerder negatief over
deze communicatie. Over het algemeen kunnen we concluderen dat de contacten met het
parket positiever ervaren worden dan de contacten met de jeugdrechtbank. Nog een
algemene conclusie over de herstelbemiddelaars heen: het meeste contact met de
verwijzers is schriftelijk.
Herstelbemiddelaars die positief zijn over de communicatie doelen hier vooral op de
schriftelijke en administratieve samenwerking/opvolging en het respect voor ieders
standpunt. Toch wijst dit kamp ook op een blijvende aandacht voor een goede
samenwerking. Zo kunnen veranderingen in het personeel bij de doorverwijzers een direct
effect hebben om het aantal doorgestuurde dossiers. De kwetsbare instroom is een feit.
Herstelbemiddelaars die negatief zijn over de communicatie zijn dit vooral over het type
communicatie en de frequentie. Sommige herstelbemiddelaars spreken van een drempel
die ze ervaren om contact op te nemen met hun verwijzers.
Ideeën voor de toekomst zijn het verder uitbouwen van de samenwerkingsverbanden die
er nu reeds bestaan, maar ontoereikend zijn. Op die manier kunnen bepaalde algemene
thema’s besproken worden (e.g. het blind rapporteren, het bondig verslag, de finaliteit van
bemiddeling, het combineren van herstelbemiddeling en vordering). Zo leert men elkaars
standpunten beter kennen, ontstaat er wederzijds respect met een drempelverlagend
effect voor beide partijen als gevolg.
Het bondig verslag (stand van zaken na twee maanden, verstuurd vanuit de HCA-diensten
naar de verwijzers) wordt door de meerderheid van de ondervraagden als zinloos ervaren.
Het komt te vlug, vaak is het nog niet duidelijk of partijen wensen in te gaan op
herstelbemiddeling of niet. Ook werd aangegeven dat de verwijzers zelf, in de meeste
dossiers, niet veel hebben aan het bondig verslag.
Wat betreft het blind eindverslag zijn de meningen unaniem. Deze manier van werken blijft
voor de meeste herstelbemiddelaars de enige juiste, rekening houdend met de finaliteit
van herstelbemiddeling en de bijhorende werkingsprincipes. Herstelbemiddelaars worden
regelmatig geconfronteerd met verwijzers die direct dan wel indirect meer informatie
trachten te achterhalen over het verloop van een bepaald dossier (in het geval van nietopgestarte
en afgebroken dossiers). Hier zijn de meeste herstelbemiddelaars, ondanks het
begrip van sommige herstelbemiddelaars voor de nood aan meer informatie, het niet mee
eens. Hiermee verweven is het gebruik van de reactieformulieren. Sommige herstelbemiddelaars
gebruiken dit standaard, onder de vorm van het aanbieden van een sjabloon
aan partijen in het geval van niet-opgestarte en afgebroken dossiers. Andere
herstelbemiddelaars zien dit als een toegeving van de HCA-diensten naar de verwijzers in
hun nood aan meer gedetailleerde informatie. Zij halen de mogelijkheid aan, indien zij de
behoefte bij de partijen voelen maar bieden geen standaard sjabloon aan.
‘Qua communicatie denk ik wel dat alles goed loopt.’
‘Mijn persoonlijke mening is dat de communicatie beter kan: dat het frequenter zou
moeten.’
94

Uit de analyse van de vragenlijsten bleek dat zowel in de groep van de niet-opgestarte
dossiers als in de groep van de afgebroken dossier de meerderheid van de respondenten
eigenlijk wilde dat de bemiddeling toch werd opgestart/verder gezet. Aan de
herstelbemiddelaars vroegen we tijdens de interviews hoe we deze cijfers kunnen
verklaren en welke rol hier eventueel is weggelegd voor hen zelf.
De verklaring die het meest werd aangehaald was dat de andere partij niet wilde
deelnemen en er daardoor altijd een kant in de kou blijft staan. Volgens de
herstelbemiddelaars is het vooral het slachtoffer dat het meeste weigert, omdat ze geen
vraag of verwachting (meer) hebben en/of omdat ze het niet willen. Een andere verklaring
die werd gegeven is de energie en tijd die je in een herstelbemiddelingsproces moet
steken, bovenop de drukte van het gewone leven. Tot slot, wordt de onwetendheid ook
aangehaald als mogelijke reden. Herstelbemiddeling is niet gekend bij mensen en dus
worden er keuzes gemaakt op basis van onvolledige of foute informatie.
Wat betreft de rol die herstelbemiddelaars hier in kunnen spelen zijn de meesten het
erover eens dat informeren het belangrijkste is, proberen om de partijen uit te leggen wat
herstelbemiddeling kan inhouden zodat partijen een gefundeerde keuze (kunnen) maken.
De mate van aanklampen verschilt tussen herstelbemiddelaars. Sommige
herstelbemiddelaars werken zeer laagdrempelig, bij geen reactie op de brief van de
doorverwijzer of de HCA-dienst gaan ze over tot een huisbezoek. Ook proberen ze tijd en
ruimte te creëren door de definitieve beslissing te laten afhangen van de reactie van de
andere partij. Andere herstelbemiddelaars vallen sneller terug op het principe van
vrijwilligheid. Volledigheidshalve, het aanklampend werken heeft niets te maken met het
overtuigen van mensen om in herstelbemiddeling te stappen, wel met het grondig
informatie verschaffen. Tot slot, een aanbod op maat kan ook helpen om partijen te
overtuigen.
‘Ik denk dat het al helpt dat je een brief schrijft en zegt: ik kom volgende week
dinsdagavond om 18.00u langs. En u een beetje aanpassen aan wanneer die
mensen zelf kunnen.’
Tijdens het onderzoek werden we meermaals geconfronteerd met de begrippen (loutere)
contactnames en niet-opgestarte dossiers en de verschillende definiëringen ervan. Tijdens
de interviews gingen we dieper in op deze begrippen. Niet-opgestarte dossiers zijn
dossiers die op een wachtlijst staan, waarvan men de partijen niet kan bereiken of waarbij
één of beide partijen duidelijk hebben te kennen geven dat ze geen herstelbemiddeling
wensen. Het criterium wat maakt dat herstelbemiddelaars een dossier als opgestart zien is
als er informatie (verhaal, vragen, verwachtingen, …) van de ene partij naar de andere
wordt teruggekoppeld en als men aan de slag gaat met het eigen verhaal/dossier van de
partijen. Het geven van informatie over herstelbemiddeling is voor de meeste
herstelbemiddelaars geen criterium om te spreken van een opgestart dossier. In dat geval
spreekt men van een contactname. Sommige herstelbemiddelaars hebben uitdrukkelijk
aandacht voor het punt van het officieel opstarten van de herstelbemiddeling door de
rechtstreekse vraag aan de partijen te stellen, voornamelijk in onduidelijke dossiers.
‘Een niet-opgestart dossier betekent eigenlijk dat er geen terugkoppeling geweest is
tussen de partijen voor mij.’
Op de vraag wat een geslaagde bemiddeling is, wordt door sommigen een onderscheid
gemaakt tussen een geslaagde herstelbemiddeling voor de partijen en/of een geslaagde
herstelbemiddeling voor de herstelbemiddelaar zelf.
95

Een bemiddeling is geslaagd voor de partijen als ze zelf tevreden zijn, als ze het gevoel
hebben dat het proces van herstelbemiddeling voor hen iets heeft betekent, op eender
welk vlak, los van een eventuele overeenkomst. Verschillende herstelbemiddelaars halen
hier het aspect van communicatie aan als onderdeel van een geslaagde bemiddeling,
opnieuw los van het resultaat. Een herstelbemiddeling is geslaagd als er enige vorm van
communicatie is opgezet tussen de partijen en zij hierover zelf tevreden zijn. Alle
herstelbemiddelaars vereenzelvigen een geslaagde bemiddeling niet uitsluitend met een
overeenkomst, al is het natuurlijk wel een mooie extra wanneer een geslaagde
bemiddeling ook zijn vertaling kan vinden op papier. Een aantal herstelbemiddelaars halen
verder als geslaagde bemiddeling aan dat er een aanbod is geweest en dat men
informatie heeft kunnen geven zodat partijen tot een gefundeerde beslissing kunnen
komen. Tot slot, één herstelbemiddelaar stelt het herstel voorop als belangrijk ingrediënt
van een geslaagde herstelbemiddeling. Dezelfde herstelbemiddelaar schuift ook het
slachtoffer naar voren, een herstelbemiddeling is geslaagd als tegemoet is gekomen aan
het slachtoffer.
Sommige herstelbemiddelaars vermelden bij deze vraag, aanvullend op wat het voor de
partijen betekent, ook aan wat een geslaagde herstelbemiddeling voor hen persoonlijk
betekent (zie supra). Twee centrale factoren komen naar voren: (1) als partijen hun
verhaal hebben kunnen brengen en (2) een directe bemiddeling waar partijen samen het
verhaal opbouwen.
‘Er hoeft geen overeenkomst te zijn om een geslaagde bemiddeling te hebben.‘
‘Vanaf het moment dat je – ook al komt het niet tot een akkoord – het gevoel hebt
dat er toch betekenisvolle communicatie is geweest en dat dat voor beide partijen
wel goed was.’
Tot slot, onder dit thema werd aan de teambegeleiders gevraagd hoe de verdeling van de
dossiers intern gebeurt. In de eerste plaats wordt gekeken naar de case load van iedere
herstelbemiddelaar. Hoeveel dossiers zijn er actief en wat is de zwaarte van die dossiers?
Is er ruimte om bijkomende dossiers op te nemen? Ook de stand van zaken wat betreft de
andere maatregelen speelt mee in het bepalen van de case load. Verder wordt op
sommige diensten ook rekening gehouden met de woonplaats van een herstelbemiddelaar.
Herstelbemiddelaars krijgen, in de mate van het mogelijke, vooral dossiers
toegewezen dicht bij hun eigen woonplaats omwille van praktische redenen. Soms wordt
ook gekeken naar voldoende variatie in de dossier (type delict) van de
herstelbemiddelaars en is weigering altijd mogelijk. Herstelbemiddelaars die partijen
bijvoorbeeld kennen vanuit vorige dossiers of vanuit hun privé, kunnen weigeren om in dat
dossier te bemiddelen.
5.3 Thema 3: tijdens bemiddeling
Vooreerst werd, opnieuw onder de vorm van een figuur (zie Bijlage 4, Figuur 2) een good
practice van een herstelbemiddelingsproces getoond aan de herstelbemiddelaars.
Gevraagd werd om de figuur af te toetsen aan de praktijk. Volgende opmerkingen werden
aangebracht:
Het proces van herstelbemiddeling is moeilijk weer te geven in een figuur. Enerzijds
omdat ieder dossier anders is, anderzijds omdat het een dynamisch proces is (terwijl
een figuur eerder een statische indruk geeft).
Tijdens het eerste gesprek stel je in de eerste plaats jezelf en je HCA-dienst duidelijk
voor.
De meeste herstelbemiddelaars overlopen de brief van de doorverwijzer niet.
96

De nadruk ligt op het bespreken van de gevolgen van de feiten (in kader van herstel).
Indien er een doorverwijzing gebeurt naar verzekeringen/advocaat/vereffeningsfonds
valt deze vaak vroeger in het proces.
Veel herstelbemiddelaars maken gebruik van een schema (al dan niet ter plekke
gemaakt).
De inhoud van het eerste gesprek (eerste accolade in de figuur) klopt over het
algemeen volgens alle herstelbemiddelaars, al hangt het sterk af van de partijen en de
feiten of alles in dit eerste gesprek besproken kan worden.
Verder staat de volgorde van de topics uit het eerste gesprek niet vast. Sommige
partijen willen zo graag hun verhaal kwijt dat hier eerst aandacht aan wordt gegeven in
plaats van het geven van informatie. De volgorde is dus op maat van de partijen en
wordt met de nodige flexibiliteit gehanteerd.
Sommige herstelbemiddelaars proberen eerst langs te gaan bij het slachtoffer/de
verdachte zodat in het eerste gesprek met de verdachte/het slachtoffer hierover al een
terugkoppeling kan gemaakt worden.
De beslissing om al dan niet in herstelbemiddeling te stappen wordt niet altijd genomen
na het eerste gesprek, soms ook na de terugkoppeling van de andere partij, indien dit
niet gebeurt tijdens het eerste gesprek. Het is iets wat je als herstelbemiddelaar vanaf
het eerste contact continu (direct dan wel indirect) aftoetst bij de partijen. Vaak spreken
herstelbemiddelaars ook over het expliciet geven/nemen van tijd, indien ze deze nood
bij de partijen ervaren.
Wat betreft type bemiddeling: het is niet altijd een directe of indirecte bemiddeling.
Soms kan het eerst een indirecte bemiddeling zijn die dan overgaat in een directe
bemiddeling.
Het voorstel tot rechtstreeks gesprek wordt vooral mee opgenomen in de opsomming
van de mogelijkheden, maar niet altijd even hard benadrukt (op aanvoelen van de
herstelbemiddelaar of dat voor die partij, in die situatie wel al niet aangewezen is).
Soms wordt dit zelfs veel later in het proces voorgesteld (zie boven).
De overeenkomst wordt niet (altijd) ter goedkeuring opgestuurd.
Het wachten op de goedkeuring van de overeenkomst (vooraleer over te gaan tot de
uitvoering ervan) gebeurt niet (altijd).
De plaats van het bondig verslag kan ook variëren in de figuur, het wordt opgestuurd
na 2 maanden vanaf het ontvangen van de doorverwijsbrief.
Naast informatie geven is het eerste gesprek ook vooral belangrijk om elkaar te leren
kennen en vertrouwen te creëren.
Wat vinden herstelbemiddelaars van het eerste gesprek in een herstelbemiddelingsproces?
We stelden zowel de inhoud van de informatie als de hoeveelheid informatie van
het gesprek centraal bij deze vraag en bekeken dit zowel vanuit het perspectief van de
herstelbemiddelaars als vanuit het perspectief van de partijen. De meeste
herstelbemiddelaars erkennen dat er veel informatie wordt gegeven tijdens een eerste
contact maar ervaren dit niet als problematisch, niet voor zichzelf en niet voor de partijen.
Uit de analyse van de antwoorden blijkt dat herstelbemiddelaars hun verhaal brengen aan
de hand van een aantal methodieken die maken dat partijen de hoeveelheid en de inhoud
toch opnemen en verwerken. De volgende methodieken werden vermeld:
Stap voor stap je verhaal brengen.
Werken aan de hand van een schema. Sommige herstelbemiddelaars maken op
voorhand dit schema en overlopen het met de partijen, anderen maken het schema ter
plekke.
Mensen betrekken in je verhaal, interactief werken, geen saaie monoloog brengen.
97

Ook hier zeggen nagenoeg alle herstelbemiddelaars dat dit gesprek op maat van de
partijen en het specifieke dossier verloopt. Als herstelbemiddelaar is het belangrijk om in
te schatten wat partijen kunnen vatten in één gesprek en op basis daarvan keuzes te
maken naar wat je zal brengen in het eerste gesprek en wat je eventueel zal brengen in
een volgende gesprek. Waar heeft de persoon op dit moment echt nood aan? Welke
informatie moet hij op dit moment echt weten? Verder zien we dat herstelbemiddelaars
tijdens dit eerste gesprek vooral de nadruk leggen op het geven van informatie en het
luisteren naar het verhaal (in willekeurige volgorde). Het bepalen van verwachtingen en
intenties en het bepalen van de mogelijkheden tot herstel zijn topics die, indien partijen
aangeven dat het te snel gaat, verschuiven naar een volgend gesprek. Langs de andere
kant geeft één herstelbemiddelaar ook aan dat tijdens het eerste gesprek ook vaak de
terugkoppeling zit van de andere partij, het gaat dan vooral over de terugkoppeling van het
slachtoffer naar de verdachte.
Herstelbemiddelaars vermelden dat dit ‘op maat werken in het eerste gesprek’ iets is waar
je in groeit. Als beginnende herstelbemiddelaar heb je dikwijls de nood om strikt de figuur
te volgen en af te werken in zijn volledigheid en in de juiste volgorde. Verder stel je de
overeenkomst sneller en vaker centraal. Als ervaren herstelbemiddelaar vertrek je vooral
van het verhaal van de partijen, werk je gemakkelijker op maat en ga je flexibel om met de
procedure. Herstelbemiddelaars geven aan dat deze evolutie zowel comfortabel is voor de
partijen als voor henzelf. Geen enkele herstelbemiddelaar geeft aan de druk te ervaren
tijdens het eerste gesprek om te komen tot een overeenkomst.
‘Het eerste gesprek maak je op maat van de mensen hé. Je geeft altijd standaard
de informatie over bemiddeling en de procedure, maar bij sommige mensen gaat
het veel meer de nadruk komen te liggen over de feiten zelf of over hun gevoel
daarbij. En je hebt mensen die vooral veel informatie willen over het gerechtelijke…
Dat is echt op maat. Soms gaat dat snel, omdat mensen niet veel de behoefte
hebben om bij bepaalde dingen diep en lang stil te staan. Soms kan het zijn dat je
daar meerdere gesprekken voor nodig hebt.’
Wat betreft de principes van herstelbemiddeling bevroegen we bij de herstelbemiddelaars
of deze een belangrijke rol spelen voor hen binnen herstelbemiddeling en hoe ze deze
principes binnenbrengen in hun bemiddelingen.
Voor alle herstelbemiddelaars waren de principes belangrijk. Het zijn de uitgangspunten
van een herstelbemiddeling die gedurende het volledige proces een prominente plaats
innemen, op maat van de situatie en de partijen. Veel herstelbemiddelaars zien ze
bovendien als een rode draad doorheen het volledig proces die fungeren als een kapstok
waar je het gedrag van jezelf en de partijen kan aan aftoetsen/bijsturen.
De vraag hoe ze dan kleur krijgen in een bemiddeling levert het volgende op:
De meeste herstelbemiddelaars benoemen de principes bij aanvang van een
herstelproces.
De principes worden uitgelegd aan de hand van een voorbeeld of toegepast op de
eigen situatie van de partijen indien mogelijk.
De principes zitten volgens de meerderheid van de herstelbemiddelaars vervat in hun
houding. Het wordt in een aantal gevallen zelfs benoemd als datgene wat een
onderscheid maakt tussen een goede dan wel slechte bemiddelaar.
Zoomen we dieper in op de verschillende principes dan zien we dat de meeste herstelbemiddelaars
spreken over drie principes namelijk neutraliteit of meerzijdige partijdigheid,
vrijwilligheid en vertrouwelijkheid. Drie herstelbemiddelaars schuiven ook het vierde
principe van transparantie expliciet naar voren.
98

Het principe met de meeste codes is dat van vertrouwelijkheid. Dit principe kent meerdere
invullingen. Ten eerste gaat het over de vertrouwelijkheid wat betreft de procedure. Een
herstelbemiddeling speelt zich af tussen partijen en wordt achteraf niet op de straat
gegooid. Ten tweede spreekt men in dit kader ook over het zijn van een
vertrouwenspersoon voor de partijen, iemand waar ze alles aan kunnen vertellen. Ten
derde speelt het principe ook een belangrijke rol in het kader van indirecte bemiddelingen
waarbij de herstelbemiddelaar boodschappen overbrengt tussen de partijen. Wat mag ik
als herstelbemiddelaar overbrengen naar de andere partij? Tot slot gaat het over het open
zijn rond communicatie naar de doorverwijzer (inhoud overeenkomst en eindverslag).
Begrippen die naar voren komen bij de bespreking van dit principe zijn onder andere
respect en echtheid.
Het volgende principe is dat van neutraliteit. Het is een principe waar je als bemiddelaar
moet over blijven waken. Voor de ene verloopt dit heel gemakkelijk, zelfs automatisch, een
aantal herstelbemiddelaars stellen dat het niet altijd even evident is en getuigen van een
vage grens tussen neutraal en niet neutraal zijn. Centrale begrippen die naar voren
worden geschoven bij de bespreking van dit principe zijn open staan voor ieders verhaal,
begrip hebben voor alle standpunten, geen oordeel vellen, eerlijk en open zijn, empathisch
zijn, erkenning geven.
Vervolgens hebben we het principe van vrijwilligheid. Dit principe blijft doorheen het
volledige proces een prominente rol spelen. Bij aanvang door de bemiddeling voor te
stellen als een aanbod maar ook gedurende de verdere procedure. Wanneer partijen
bepalen wat ze wensen te doen binnen de herstelbemiddeling bijvoorbeeld. Eén
herstelbemiddelaar geeft aan dit principe na te streven door het proces zoveel mogelijk bij
de partijen te leggen en het geven van voorbeelden of mogelijkheden zoveel mogelijk te
beperken. Verder is het een principe waar herstelbemiddelaars naar terug grijpen wanneer
ze aanvoelen dat partijen zich niet meer comfortabel voelen. Eén bemiddelaar spreekt
over het feit dat verdachten het niet altijd als dusdanig aanvoelen en een druk voelen om
in te stappen in herstelbemiddeling. Dit omdat het aanbod komt vanuit een juridische
context en de verdachten en hun ouders vaak denken dat niet instappen in
herstelbemiddeling een nefaste invloed zal hebben op het verdere verloop van hun
dossier.
Transparantie tenslotte gaat over duidelijkheid, openheid en eerlijkheid over de procedure
en de zaken die je als herstelbemiddelaar doet of gedaan hebt. Verder gaat het niet enkel
over openheid wat betreft feiten maar ook wat betreft gevoelens. Het is ‘zeggen wat je
doet en doen wat je zegt’. Op die manier kan je als herstelbemiddelaar ook verwachten
van de partijen dat ze hetzelfde doen in het contact naar de bemiddelaar en de andere
partij.
Een volgende vraag betrof de (in)directe bemiddelingen. Het aantal directe bemiddelingen
is aanzienlijk lager dan het aantal indirecte bemiddelingen. Gevraagd werd te reageren op
deze vaststelling en mogelijke oorzaken over deze verhouding te formuleren. Vervolgens
vroegen we ook in welke mate herstelbemiddelaars een invloed hebben in/op de keuze
van partijen tussen een directe en indirecte bemiddeling.
Ten eerste geven veel herstelbemiddelaars aan dat deze verhouding voor hen ok is, het
zijn immers de partijen zelf die dit cijfer bepalen. De meerderheid van de
herstelbemiddelaars halen wel de kracht aan van een directe bemiddeling en vinden het
daarom persoonlijk jammer dat er minder directe bemiddelingen zijn. Maar dat het
belangrijk is om je eigen mening los te laten en de keuze bij de partijen te laten en dit te
respecteren.
99

Wat betreft de oorzaken vermelden een aantal herstelbemiddelaars dat het lager aantal
directe herstelbemiddelingen deels te verklaren is door de ernst van de feiten mee in
rekening te brengen. Wat betreft ‘de minder ernstige’ feiten vinden partijen een direct
gesprek te beladen; wat betreft ‘de ernstige feiten’ willen partijen vaak niet met elkaar in
rechtstreeks contact treden. Verder spelen ook mee: de voornamelijk financiële
verwachtingen van het slachtoffer, persoonlijke kenmerken eigen aan de partijen (open
staan tot dialoog), de leeftijd van de verdachte, motieven langs de kant van het slachtoffer
die te maken hebben met privacy, cultuurgebonden factoren, schaamte en schrik bij de
verdachte, de houding van slachtoffer/verdachte tegenover de tegenpartij en tot slot de
energie die je in een directe bemiddeling steekt.
Wat betreft de invloed van de herstelbemiddelaar is er unanimiteit. Iedereen is van mening
dat de herstelbemiddelaar hier van invloed is/kan zijn. Wat betreft de aanpak zijn er wel
verschillen tussen de herstelbemiddelaars onderling. Alle herstelbemiddelaars bevinden
zich als het ware op een continuüm waar aan de ene kant herstelbemiddelaars in iedere
bemiddeling naar een rechtstreeks gesprek proberen toe te werken en aan de andere kant
herstelbemiddelaars dit helemaal niet doen. Wel belangrijk is dat dit altijd gebeurt met
respect voor de uiteindelijke keuze van de partijen. Als we een overzicht geven van de
methodieken die herstelbemiddelaars in dit kader gebruiken zien we over het algemeen
veel gelijkenissen. Alleen verschilt de mate waarin men inzet op deze methodieken.
Volgende methodieken kwamen tijdens de interviews naar boven:
Informeren: in de eerste plaats vermelden nagenoeg alle herstelbemiddelaars de
mogelijkheid tot een directe bemiddeling.
Aanvoelen en sturen/stimuleren. Als herstelbemiddelaar schat je in wat de gevoelens
en verwachtingen zijn van de partijen en of een direct gesprek daartoe aangewezen is.
Sommige herstelbemiddelaars bespreken dit aanvoelen openlijk met hun partijen.
Vervolgens, vooral bij partijen die twijfelen, gaan herstelbemiddelaars samen met de
partijen op zoek naar de voor- en nadelen van een directe bemiddeling voor hen.
Ondersteuning bieden en vertrouwen uitstralen. Vertrouwen uitstralen als moderator in
het rechtstreekse gesprek maar ook aan partijen meegeven dat ze samen in dit proces
stappen en dat ze grondig worden voorbereid op een dergelijk gesprek.
Vragen/aftoetsen. Dit is een techniek met als doel te sturen in de richting van een
directe bemiddeling en die vooral gebruikt wordt door herstelbemiddelaars die de
keuze nog eens extra in de verf willen zetten.
Ook hier geven meerdere herstelbemiddelaars aan dat ervaring een rol speelt in het al dan
niet voorstellen van een directe bemiddeling. Als beginnende herstelbemiddelaar schrikt
een rechtsreeks gesprek af en wordt het dan ook minder expliciet gemaakt in de
gesprekken met de partijen. Naarmate men meer ervaring opdoet met herstelbemiddeling
en rechtstreekse gesprekken en de kracht ervan ondervindt, krijgt men meer vertrouwen in
dit type van bemiddeling en je eigen rol hierin. Dat zorgt ervoor dat er meer nadruk op
wordt gelegd in het contact met de partijen en dat je meer vertrouwen uitstraalt naar de
partijen als moderator, wat van essentieel belang is.
‘Ik denk dat dat wij als bemiddelaar soms wel sturend kunnen overkomen in de
keuze tot een direct gesprek. Sommige willen onmiddellijk een direct gesprek,
anderen willen dit onmiddellijk niet. Ik vraag dan wel waarom, maar respecteer hun
keuze. En dan zijn er mensen die twijfelen, dan ga ik toch wel proberen om een
beetje te sturen omdat ik weet wat dat de waarde daarvan is van zo’n direct
gesprek. Ik geef dat eerlijk toe.’
100

Wat betreft het vereffeningsfonds kunnen we op basis van onze data concluderen dat er
provinciale verschillen zijn tussen de manier waarop het fonds de eigen doelstelling en
werking interpreteert. Sommige provincies hanteren een duidelijk financieel criterium in het
al dan niet goedkeuren van dossiers: als de ouders financiële mogelijkheden hebben om
de schadevraag zelf te vergoeden worden ze, op gronde van hun pedagogische
verantwoordelijkheid, veronderstelt dit te doen. Het vereffeningsfonds is de mogelijkheid
die overblijft wanneer alle andere mogelijke alternatieven zijn afgetoetst en ontoereikend
blijken. Andere provincies baseren zich niet op dit principe en keuren ook dossiers goed
waar ouders wel financiële mogelijkheden hebben maar waar bijvoorbeeld de jongere zelf
zijn verantwoordelijkheid wil nemen. De hamvraag is of gemeenschapsgeld hiertoe mag
dienen? Gezien deze verschillen naar criteria brengen herstelbemiddelaars het ook anders
binnen in hun gesprekken. Herstelbemiddelaars uit de provincie die niet enkel op basis
van het financiële oordelen, stellen het standaard voor in dossiers met een schadevraag,
naast de andere mogelijkheden die voorhanden zijn. De andere herstelbemiddelaars doen
dit niet en zullen afhankelijk van de financiële situatie van het gezin de mogelijkheid van
het vereffeningsfonds aanbrengen. Desalniettemin geven alle herstelbemiddelaars aan dat
er weinig schadevragen via het vereffeningsfonds worden afgehandeld. Volgende
oorzaken worden hiervoor aangehaald:
Enkel die feiten met een financiële herstelvraag komen in aanmerking voor het
vereffeningsfonds.
Ouders en/of verdachte bieden vaak zelf een oplossing voor de schadevraag.
Ouders kunnen en willen vaak zelf de schade betalen (eventueel inclusief terugbetaling
van het kind naar de ouder).
Ouders die verzekerd zijn, beroepen zich vaak hierop.
Dossiers die niet voldoen aan de voorwaarden die het vereffeningsfonds vooropstelt
(zie supra).
Complexe en tijdrovende aanvraagprocedure.
De terugbetaling duurt langer, slachtoffers moeten bereid zijn hierop te wachten.
Uit schaamte, door ergens te gaan werken via het vereffeningsfonds zijn meer mensen
op de hoogte van de situatie.
‘Nu komt het fonds in onze dossiers pas naar boven als mama en papa zeggen dat ze
het niet betaald krijgen.’
Wat betreft de opvolging van de overeenkomst concluderen we dat alle herstelbemiddelaars
gesproken hebben over hun eigen verantwoordelijkheid, en de helft van de
herstelbemiddelaars benoemen ook de verantwoordelijkheid van de partijen. Er kan een
onderscheid gemaakt worden tussen de verantwoordelijkheid over de eigenlijke uitvoering
en de opvolging van de uitvoering van de overeenkomst. Wat betreft het eerste speelt
voornamelijk de verantwoordelijkheid van de partijen. Men voert uit waartoe men zich
engageert. Enkele herstelbemiddelaars geven wel aan dat zij vanuit hun positie als
herstelbemiddelaar ook mee de verantwoordelijkheid dragen over de eigenlijke uitvoering.
Dit om eventueel te anticiperen op problemen tijdens de uitvoering en om deze problemen
vervolgens een plaats te (kunnen) geven binnen het bemiddelingsproces. Wat betreft het
tweede, de opvolging van de uitvoering van de overeenkomst, moet de herstelbemiddelaar
op de hoogte gebracht worden van de eigenlijke uitvoering. Hij moet immers een
uitvoeringsverslag bezorgen aan de doorverwijzer. De helft van de herstelbemiddelaars
haalt aan hierover afspraken te maken met de partijen. Bijkomende opmerking is dat
herstelbemiddelaars aangeven dat de verantwoordelijkheid over de opvolging afhankelijk
is van het type overeenkomst en de partijen die betrokken zijn. Een overeenkomst waarin
101

men bijvoorbeeld belooft elkaar in de toekomst met rust te laten kan niet blijvend worden
opgevolgd door de herstelbemiddelaar.
5.4 Thema 4: nazorg
Op de vraag of nazorg nuttig kan zijn antwoord slechts één herstelbemiddelaar negatief.
Toch wil dat niet zeggen dat alle andere herstelbemiddelaars onverwijld positief staan
tegenover het inbouwen van nazorg in herstelbemiddeling. We onthouden een aantal
belangrijke kanttekeningen.
De nood aan nazorg, als die er al is, is volgens de meeste herstelbemiddelaars
dossiergebonden. In dossiers waar de emoties hoog zijn opgelopen kunnen de partijen
mogelijks nood hebben aan nazorg. In andere dossiers, waar partijen het gevoel hebben
dat het proces en het feit is afgesloten, is er hoogstwaarschijnlijk geen nood aan nazorg
en kan het zelfs vervelend zijn voor partijen als de herstelbemiddelaar na enkele maanden
opnieuw contact opneemt naar aanleiding van gedane zaken.
In bovenvermelde ‘emotionele’ dossiers, waar herstelbemiddelaars aanvoelen dat het
geheel voor een (de) partij(en) nog niet is afgerond, bouwen een aantal herstelbemiddelaars
vandaag al een vorm van nazorg in. Men verlengt de duur van het dossier
zodat men na een aantal maanden nog eens contact kan opnemen met de partijen, om
daarna het eindverslag te bezorgen aan de doorverwijzer.
Bekijken we de nood aan nazorg vanuit het perspectief van de herstelbemiddelaar dan
geven ongeveer de helft van de herstelbemiddelaars aan dat dit wel interessant zou zijn.
Gaan we dieper in op de achterliggende redenen dan kunnen we dit plaatsen onder
nieuwsgierigheid (hoe gaat het met deze mensen?) en de feedback die je krijgt over je rol
als herstelbemiddelaar en het herstelbemiddelingsproces.
De grens tussen dienstverlening en hulpverlening komt op het vlak van nazorg onder druk
te staan. Wanneer men na een aantal maanden contact neemt met de partijen gaat het
niet (altijd) meer over het delict, de gevolgen ervan en het herstel. Het dossier is reeds
afgesloten. Wat is de eigenlijke doelstelling van nazorg en in welke mate is deze te
vereenzelvigen met de doelstelling van herstelbemiddeling?
‘Ik heb nooit ervaren dat mensen er behoefte aan hebben. Bemiddeling is ook zo
afgebakend. Je werkt rond een feit en rond de gevolgen van het feit. Je probeert
verwachtingen in te lossen, maar als het is afgerond, dan is het afgerond. Ik zie
daar ook het nut niet van in. Het gaat hier niet over dossiers die begeleiding nodig
hebben. Je zit in een bemiddeling en niet in een begeleiding van.’
Binnen het huidige juridisch kader bekijken overwegend alle herstelbemiddelaars het
concept van nazorg sceptisch. Herstelbemiddelaars kunnen immers weinig bieden aan
partijen die het bijvoorbeeld blijven moeilijk hebben met hetgene wat gebeurd is.
Bovendien halen meerdere herstelbemiddelaars ook de extra administratieve last aan die
dergelijke activiteiten met zich mee brengt.
‘Ik weet niet of er echt nood aan is. Het is altijd wel leuk om te horen hoe het een
paar maanden later met de mensen zelf gaat. Maar eens als het dossier bij ons is
afgesloten, dan gaat dat terug zijn gerechtelijke gang.’
Op welke manier wordt het herstelproces geëvalueerd. De huidige manier van evalueren
gebeurt niet structureel binnen ieder herstelbemiddelingsproces. Desalniettemin bevragen
sommige herstelbemiddelaars het wel informeel bij hun partijen: hoe is het proces van
herstelbemiddeling geweest en zijn de verwachtingen ingevuld? Dit gebeurt niet door
iedereen en niet standaard in alle dossiers. Sommige herstelbemiddelaars geven aan dat
102

ze dit vooral doen in de directe herstelbemiddelingen en/of in emotioneel zware
herstelbemiddelingen. Meerdere herstelbemiddelaars geven aan hier wel nood aan te
hebben, om de dienstverlening en je rol als herstelbemiddelaar blijvend te optimaliseren.
Eén herstelbemiddelaar gaf de suggestie een face-to-face evaluatiemoment in te bouwen
bij een laatste bezoek aan de partijen, samen met het ondertekenen van het eindverslag.
Nu gebeurt dit vaak per post, waardoor evalueren niet mogelijk is.
‘Formeel wordt er niet geëvalueerd. Ik doe dat soms wel informeel, maar het is niet
standaard. ‘
‘Nee, we doen dat niet, maar ik mis dat soms wel. Je krijgt heel weinig feedback.’
In welke mate is er aandacht voor re-integratie binnen je huidige herstelbemiddelingen?
Binnen herstelbemiddeling draait het volgens de meerderheid van de herstelbemiddelaars
vooral rond herstel en de partijen zelf. Daar ligt ook de nood van de meeste partijen. Dat
wil niet zeggen dat re-integratie helemaal geen plaats krijgt, alleen leggen de meeste
herstelbemiddelaars er standaard niet de focus op. Het is eerder een indirect gevolg van
herstelbemiddeling. Iets wat aan bod kan komen op vraag van de partijen. De meeste
herstelbemiddelaars zijn geen vragende partij om dergelijke activiteiten meer aandacht te
geven binnen herstelbemiddeling. De grens tussen dienstverlening en hulpverlening wordt
opnieuw aangehaald, het zou niet te vereenzelvigen zijn met de neutrale rol van de
herstelbemiddelaar binnen herstelbemiddeling.
‘Bij bemiddeling draait het voornamelijk rond het slachtoffer. Dat er ook schade is
aan de samenleving doordat er feiten worden gepleegd. Nee, dat breng ik helemaal
niet aan. Het gaat vooral over het slachtofferschap.’
Om herstelbemiddeling meer te laten werken rond re-integratie is het nodig om dit op een
hoger niveau te tillen. Vandaag gaat herstelbemiddeling vooral over de specifieke situatie
tussen die concrete partijen. Om het breder op de maatschappij te betrekken, zou die
maatschappij ook meer betrokken moeten zijn. In de eerste plaats gaat het dan over
sensibilisering van de publieke opinie. Herstelbemiddeling moet dan gezien worden als
een logische reactie op delicten, eventueel aanvullend op andere maatregelen. Een
andere mogelijkheid die re-integratie meer voorop kan stellen binnen herstelbemiddeling is
het betrekken van vrijwilligers binnen herstelbemiddeling (zie ook lopende onderzoek aan
de HUB door Erik Claes en Emilie van Daele).
103

HOOFDSTUK 6: INTEGRATIE VAN DE RESULTATEN TOT BEST PRACTICE
In dit hoofdstuk beschrijven we de best practice van herstelbemiddeling. We integreren
daartoe enerzijds de resultaten van de verschillende onderzoeksactiviteiten (de
vragenlijsten, de observaties en de interviews). Anderzijds toetsen we deze resultaten aan
de good practice (zie Hoofdstuk 2). We maken, indien mogelijk, de vergelijking met het
onderzoek van de Vlaamse overheid, uitgevoerd door Bureau Beke (Ferwerda en van
Leiden, 2012).
In Hoofdstuk 2, beschrijving van de good practice, concludeerden we na ieder onderdeel
(zie kadertjes) welke aspecten van herstelbemiddeling we meenamen in ons onderzoek.
Deze aspecten worden terug opgenomen in deze best practice: we bepreken telkens
welke bevindingen we hieromtrent hebben gevonden. We vermelden bij aanvang van
ieder onderdeel welke aspecten besproken zullen komen. Sommige onderdelen komen
meermaals voor.
We bespreken achtereenvolgens:
Voor bemiddeling: de oriëntatie
o Niet-opgestarte dossiers
Het voortraject
o Informatie geven.
o Overlopen van de brief doorverwijzer.
o Informatie over gerechtelijke procedure en bemiddeling.
o Doelstelling bemiddeling toelichten.
o Drie principes van bemiddeling.
o Bespreken van de feiten en de gevolgen.
o Aftoetsen van de verwachtingen en intenties tav bemiddeling en de andere
partij.
o Bepalen mogelijkheden herstel.
De uitvoering
o Voorstel tot rechtstreeks gesprek
o Indirecte herstelbemiddelingen
o Afgebroken dossiers
Afsluiting met afspraken
De nazorg
104

6.1 Voor bemiddeling: de oriëntatie
- Voorwaarden tot herstelbemiddeling.
- Type delicten in herstelbemiddeling.
- Profiel van de betrokkenen.
- Afkomst van de herstelbemiddelingen.
- Doorverwijzers.
- Wijze van doorverwijzen.
- 8-dagenregel.
- (geen) Opstart herstelbemiddeling.
- Rol van de advocaat in herstelbemiddeling.
- Communicatie met de doorverwijzer.
- Niet-opgestarte dossiers.
- Gevolgen van herstelbemiddeling op de verschillende partijen.
Met betrekking tot de gehanteerde voorwaarden tot herstelbemiddeling bij minderjarigen
waren er in de jeugdwet aanvankelijk drie voorwaarden voorzien: er bestaan ernstige
aanwijzingen van schuld ten aanzien van de verdachte, de betrokkene verklaart het als
misdrijf omschreven feit niet te ontkennen en er is een slachtoffer geïdentificeerd. Door het
arrest van het Grondwettelijk Hof (13 maart 2008) bleef enkel de voorwaarde van het
geïdentificeerd slachtoffer overeind, de andere twee voorwaarden werden vernietigd.
Ferwerda en van Leiden (2012) concludeerden dat door het merendeel van de parketten
meestal geen bemiddeling voorgesteld wordt als de minderjarige verdachte zijn
aanwezigheid of enige betrokkenheid ontkent en HCA-diensten sturen in dergelijke
gevallen het dossier vaak terug. In de praktijk is dit niet altijd zo rechtlijnig. Sommige
herstelbemiddelaars gaan ook aan de slag met ontkennende verdachten. Tijdens de
afsluitende studiedag van het onderzoek uitgevoerd door Bureau Beke (‘Mag het een
Beke meer zijn?’, Brussel, 8 maart 2013) werd duidelijk dat hier verschillende
standpunten over zijn. Sommige herstelbemiddelaars getuigden hier van goede resultaten
met ontkennende dader, anderen waren hier eerder negatief over.
Wat betreft de leeftijdsgrens van 12 jaar concludeerden Ferwerda en van Leiden (2012)
dat, vooral in het geval van groepsfeiten, soms ook minderjarigen jonger dan twaalf een
aanbod tot herstelbemiddeling krijgen. HCA-diensten sluiten dergelijke jongeren meestal
niet uit, mits er communicatie mogelijk is. De jongere moet minstens de verstandelijke
capaciteit hebben om begrijpend te communiceren.
Bij zwaardere misdrijven is volgens de gerechtelijke actoren herstelbemiddeling vaak niet
aangewezen omdat er dan andere belangen voorgaan zoals maatschappijbeveiliging of
hulpverlening. Bij ernstige seksuele delicten is het niet altijd opportuun om verdachte en
slachtoffer met mekaar in contact te brengen (Viaene, 2006). Uit onze vragenlijsten blijkt
dat de meeste delicten vermogensdelicten (55%) zijn. Vervolgens, op de tweede plaats
zien we persoonsdelicten (34%). Dit zegt echter niets over de mate waarin
herstelbemiddeling al dan niet een geschikte methodiek is voor zwaardere feiten.
Bovendien kan eenzelfde feit door bepaalde slachtoffers als zeer zwaar aanvoelen terwijl
andere slachtoffers dit als een futiliteit percipiëren. Tijdens onze interviews kwam de ernst
van de feiten wel meermaals aan bod. Ten eerste spreken sommige herstelbemiddelaars
er inderdaad over dat de doorverwijzers de ernst van de feiten als criterium gebruiken.
Niet iedereen is het hiermee eens. Herstelbemiddeling kan voor hen ook in zware feiten,
eventueel naast andere maatregelen, zijn nut bewijzen. Verder zien we dat de aard van de
feiten soms een criterium is in het toewijzen van dossiers aan herstelbemiddelaars.
Sommige herstelbemiddelaars voelen zich minder aangetrokken tot het opnemen van
verantwoordelijkheid in bepaalde dossiers (bijvoorbeeld dossier van verkrachting).
105

Anderen vinden dergelijke dossiers net een uitdaging maar erkennen wel dat ze extra
waakzaam moeten zijn voor het principe van neutraliteit. Zij geven ook aan dat de ernst
van de feiten en hoe de partijen dit aanvoelen het ritme en de inhoud van de
herstelbemiddeling bepaalt (bijvoorbeeld inhoud eerste gesprek, voorstellen directe
bemiddeling). In dit kader halen herstelbemiddelaars ook de nodige flexibiliteit aan ten
aanzien van het begrip herstel. Bij ernstige feiten is herstel soms te hoog gegrepen, maar
kan een herstelbemiddeling wel soelaas bieden onder de vorm van het op gang brengen
van communicatie. Tot slot vullen we deze vaststellingen aan met de conclusies van
Bureau Beke (Ferwerda en van Leiden, 2012): herstelbemiddeling kent vaker een volledig
uitgevoerde overeenkomst bij diefstal met en zonder geweld en bij beschadiging.
Zedenfeiten lijken, kijkend naar het bemiddelingsresultaat, het minst geschikt voor
herstelbemiddeling.
Uit onderzoek in Nederland blijkt dat de verdachten vooral jongens zijn tussen 13 en 18
jaar (Wolthuis, 2008). Meer dan de helft van de jongeren is in Nederland geboren, evenals
hun ouders. De meeste van de bevraagde verdachten uit ons onderzoek zijn ook
mannelijk, tussen de 15 en 18 jaar oud, hebben een Belgische nationaliteit en gaan naar
school. Ze wonen voornamelijk bij moeder en/of vader. Ook Bureau Beke (Ferwerda en
van leiden, 2012) vond gelijkaardige tendensen: 90% van de minderjarige verdachten die
herstelbemiddeling krijgen aangeboden, is van het mannelijke geslacht en de gemiddelde
leeftijd is 15,5 jaar, 78% is Belg.
Bekijken we het principe van het lineair aanbod 41 : Ferwerda en van Leiden (2012)
concluderen dat sommige arrondissementen een lineair aanbod toepassen terwijl andere
inhoudelijke criteria hanteren zoals de ernst van de feiten, de complexiteit van het dossier
en de leeftijd van de verdachte. Verder zijn het aantal doorverwijzingen sterk afhankelijk
van toevallige veranderingen op lokaal niveau (Van Dijk in Vanfraechem et al., 2010;
Ferwerda & van Leiden, 2012). Ook uit onze interviews met de herstelbemiddelaars komt
de kwetsbaarheid van de doorstroom meermaals aan bod. HCA-diensten dienen hier
blijvend aandacht aan te schenken om hun continuïteit te garanderen.
Het voorstel voor bemiddeling van het parket of de jeugdrechtbank verloopt via een brief
(en folder) aan beide partijen en een kopie van de brieven naar de HCA-dienst. Dit werd
bevestigd tijdens onze interviews. Ook Ferwerda en van Leiden (2012) concludeerden dat
de uitnodigingsbrieven aan de deelnemers, op één HCA-dienst na, door de parketten
worden verstuurd.
Doorverwijzingen gebeuren, in de perceptie van onze verdachten en hun ouders, vooral
via het parket (33%) of de jeugdrechter (29%). Via de consulente van de jeugdrechtbank
(12%), slachtofferhulp (4%) en een psychosociale dienst (3%) zijn er veel minder
doorverwijzingen. In onze bevindingen zijn er weinig verschillen tussen het parket en de
jeugdrechtbank. Deze resultaten worden weerlegd tijdens onze interviews: meerdere
herstelbemiddelaars geven hier aan dat er weinig doorverwijzingen komen van de
jeugdrechters. De resultaten van Bureau Beke sluiten hierbij aan: de meeste jeugdrechters
zullen zelden tot nooit een bemiddelingstraject voorstellen. In 2008 werd slechts drie
procent van de bemiddelingen voorgesteld door de jeugdrechter. Mogelijke verklaringen
voor deze tegenstrijdige resultaten zijn dat onze respondenten hun verwijzer niet meer
kenden ten tijde van de bevraging en/of dat onze steekproef vertekend was wat betreft dit
aspect. Mogelijks is er ook vertekening omwille van het feit dat binnen eenzelfde dossier
41 De doorverwijzer is niet verplicht om bemiddeling voor te stellen maar zijn beslissing om een aanbod voor bemiddeling
te doen of niet, dient hij altijd te motiveren. Men dient de mogelijkheid dus altijd in overweging te nemen.
106

meerdere partijen werden bevraagd (zie Hoofdstuk 3). Het laag aantal doorverwijzingen
door slachtofferhulp vinden we ook terug bij Wolthuis (2008).
In de good practice lezen we dat de partijen worden gevraagd om binnen de 8 dagen
contact op te nemen met de HCA-dienst. Indien één van de partijen geen contact heeft
genomen met de HCA-dienst na 8 dagen, neemt de bemiddelaar zelf contact op, per brief
of telefonisch, waarbij er een huisbezoek wordt voorgesteld om herstelbemiddeling uit te
leggen. Uit ons onderzoek (observaties en interviews) komt meermaals naar voor dat de
partijen zelf meestal geen contact nemen met de HCA-dienst. De herstelbemiddelaars
nemen dan zelf contact op met de partijen om een afspraak te maken. Dit gebeurt of
telefonisch (in overleg met de partijen wordt dan een afspraak gemaakt) of aan de hand
van een brief (de dag en het uur van het bezoek wordt dan meegedeeld). Uit onze
vragenlijsten komt de volgende verhouding: respondenten geïnformeerd via telefoon
(51%), een huisbezoek (34%) en/of een brief (30%). Partijen worden in geval van een brief
gevraagd te verwittigen indien ze belet zijn. Tijdens de interviews was er onduidelijkheid
over de 8-dagenregel. Met name in die diensten met een administratieve kracht weten
herstelbemiddelaars niet altijd wat deze regel inhoudt en of er aan wordt voldaan. Verder
wordt deze regel in de praktijk niet steeds strikt opgevolgd, in geval van wachtlijsten
bijvoorbeeld. Ten tijde van de interviews waren er geen wachtlijsten, en werd dus wel
voldaan aan deze regel. Het onderzoek van Bureau Beke trok gelijkaardige conclusies: de
meeste deelnemers reageren niet binnen acht dagen (ongeveer de helft van de
deelnemers). Gezien het feit dat het contacteren veel tijd in beslag neemt, zijn er steeds
meer HCA-diensten die een administratieve kracht aantrekken om contact te leggen met
de partijen en om de tijdlijn in de gaten te houden. Uit hetzelfde onderzoek blijkt verder dat
het voor de bemiddelingsuitkomst niet uitmaakt op welke wijze het eerste contact door de
bemiddelaar met de partijen is gelegd (Ferwerda en van Leiden, 2012).
Slachtoffer, hun ouders en de ouders van de verdachten zeggen dat vooral hun eigen
mening speelt in de beslissing om al dan niet in bemiddeling te stappen. Enkel de
verdachten zelf zien hun ouders als meest overtuigende partij in deze beslissing en
vervolgens zichzelf . De bemiddelaar zien we ook over alle groepen heen terugkomen als
een overtuigende partij, en dan vooral bij de ouders. De rol van de advocaat is over het
algemeen nihil. Wat betreft verschillen tussen herstelbemiddelaars in de mate van
‘vastklampendheid’ in deze fase (Ferwerda en van Leiden, 2012), kunnen we concluderen
dat de bevindingen uit onze observaties en interviews hierbij aansluiten. De mate van
aanklampen verschilt tussen herstelbemiddelaars. Sommige herstelbemiddelaars werken
zeer laagdrempelig, bij geen reactie op de brief van de doorverwijzer of de HCA-dienst
gaan ze standaard over tot een huisbezoek. Ook proberen sommigen steeds opnieuw tijd
en ruimte te creëren voor de definitieve beslissing (bijvoorbeeld door de definitieve
beslissing te laten afhangen van de reactie van de andere partij, ook in geval van eerder
geen interesse). Andere herstelbemiddelaars vallen sneller terug op het principe van
vrijwilligheid. Volledigheidshalve, het aanklampend werken heeft eerder te maken met de
wens tot het verschaffen van grondige informatie dan wel met het willen overtuigen van
mensen om in herstelbemiddeling te stappen.
Door het lezen van de observatieverslagen wensten we tijdens de interviews dieper in te
gaan op de begrippen opgestart dossier en loutere contactname. Het criterium wat maakt
dat herstelbemiddelaars een dossier als opgestart zien is wanneer er informatie (verhaal,
vragen, verwachtingen, …) van de ene partij naar de andere wordt teruggekoppeld en als
men aan de slag gaat met het eigen verhaal/dossier van de partijen. Het geven van
informatie over herstelbemiddeling is voor de meeste herstelbemiddelaars geen criterium
om te spreken van een opgestart dossier. In dat geval spreekt men van een contactname.
Sommige herstelbemiddelaars hebben uitdrukkelijk aandacht voor het punt van het
107

officieel opstarten van de herstelbemiddeling door de rechtstreekse vraag aan de partijen
te stellen, voornamelijk in onduidelijke dossiers.
Wanneer beslist wordt om niet in te gaan op het aanbod tot een huisbezoek van een
herstelbemiddelaar wordt een (blind) eindverslag geschreven en bezorgd aan de
doorverwijzer. In het andere geval wordt twee maanden na de doorverwijzing een bondig
verslag gestuurd met de stand van zaken. Uit de observaties blijkt dat voor deze
verslagen door de HCA-diensten vaste sjablonen worden gebruikt.
Wat betreft het blind eindverslag kunnen we uit de interviews concluderen dan deze
manier van werken voor de meeste herstelbemiddelaars de enige juiste is, rekening
houdend met de finaliteit van herstelbemiddeling en de bijhorende werkingsprincipes.
Herstelbemiddelaars worden desondanks regelmatig geconfronteerd met verwijzers die
direct dan wel indirect meer informatie trachten te achterhalen over het verloop van een
bepaald dossier. Een duurzaam samenwerkingsverband tussen HCA-diensten en
verwijzers kan hier mogelijks een oplossing bieden. Het is belangrijk dat de finaliteit van
herstelbemiddeling zuiver blijft en dat HCA-diensten dit in hun praktijk ook zo kunnen
toepassen.
Hiermee verweven is het gebruik van de reactieformulieren. Sommige
herstelbemiddelaars gebruiken dit standaard. Ze bieden partijen een sjabloon in geval van
niet-opgestarte en afgebroken dossiers. Andere herstelbemiddelaars zien dit als een
toegeving naar de verwijzers in hun nood aan meer gedetailleerde informatie. Zij halen de
mogelijkheid aan, indien zij de behoefte bij de partijen voelen maar bieden geen standaard
sjabloon aan. De conclusies uit het onderzoek van Bureau Beke (Ferwerda en van Leiden,
2012) sluiten hier gedeeltelijk bij aan. Enerzijds bevestigen zij de discussie tussen
doorverwijzers en HCA-diensten wat betreft het blind terugkoppelen. Anderzijds vermelden
zij het ontbreken van een draagvlak bij de HCA-diensten om tegemoet te komen aan de
wensen van de doorverwijzers wat betreft meer gedetailleerde informatie over een
specifiek dossier. Het gebruik van reactieformulieren ontkracht deze vaststelling want op
deze manier komt men deels tegemoet aan deze wens van de doorverwijzers.
Het bondig verslag 42 wordt door de meerderheid van de herstelbemiddelaars als zinloos
ervaren. Ook gaven de herstelbemiddelaar aan dat de verwijzers zelf, in de meeste
dossiers, niet veel hebben aan het bondig verslag. Uit het onderzoek van Bureau Beke
blijkt dat de meeste respondenten dit bondig verslag overbodig vinden en dat er geen
duidelijkheid is over de inhoud van het verslag (Ferwerda en van Leiden, 2012).
Niet-opgestarte dossiers
Ferwerda en van Leiden (2012, p 17) halen het volgende aan: “Het blijkt dat relatief veel
bemiddelingstrajecten uiteindelijk niet worden opgestart. Dit lijkt negatief, maar gezien het
feit dat met name slachtoffers afhaken en HCA-diensten ook in dergelijke trajecten acties
ondernemen en informatie verstrekken, dient dit in onze optiek anders c.q. positiever
beschouwd te worden.” Hieraan koppelen wij onze bevinden uit de interviews, met name
de vraag naar de rol van herstelbemiddelaars in niet-opgestarte dossiers. Uit onze
vragenlijsten bleek immers dat zowel in de groep van de niet-opgestarte dossiers (51/132,
39%) als in de groep van de afgebroken dossier (9/10, 90%) de meerderheid van de
respondenten eigenlijk wilde dat de bemiddeling toch werd opgestart/verder gezet. We
vroegen herstelbemiddelaars naar de rol die ze hier eventueel in kunnen spelen. De
meesten zijn het erover eens dat informeren het belangrijkste is: proberen om de partijen
42 HCA-diensten lichten binnen de twee maanden het parket of de jeugdrechtbank in over de opstart en het verloop van
de bemiddeling.
108

uit te leggen wat herstelbemiddeling is en kan inhouden zodat partijen een gefundeerde
keuze (kunnen) maken. Het aspect ‘informatie geven’ wordt ook aangehaald door
herstelbemiddelaars in het kader van een geslaagde bemiddeling. Een geslaagde
bemiddeling betekent ten eerste dat er een aanbod tot herstelbemiddeling is geweest en
ten tweede dat men informatie heeft kunnen geven aan de partijen.
Slachtoffers zeggen vooral dat zijzelf of hun ouders een rol spelen in de beslissing niet in
een bemiddelingsproces mee te stappen. Verdachten geven vooral aan dat de tegenpartij
hier een belangrijke rol in speelt. We bevestigen hiermee dat het inderdaad vooral
slachtoffers zijn die afhaken (Ferwerda en van Leiden, 2012). Met betrekking tot de
reden(en) waarom men niet in bemiddeling stapt, kan onze vragenlijst geen verheldering
bieden. De redenen die wij hadden vooropgesteld 43 , leken er voor de respondenten niet
toe te doen. Zoals eerder vermeld, 36% van de ondervraagde respondenten zou gewild
hebben dat de herstelbemiddeling toch had plaatsgevonden. Slachtoffers en verdachten
zijn het eens over wat men dan zou willen bereiken: excuses kunnen geven of krijgen, iets
leren, samen tot een oplossing komen en het geheel kunnen afsluiten. Deze bevindingen
bevestigen het belang van het zich excuseren in herstelbemiddeling (Choi et al., 2012).
Mogelijks kan het aanbod van herstelbemiddeling hier uitbreiden: welke mogelijkheden zijn
er in dossiers waar een van de partijen gemotiveerd is om deel te nemen maar de
tegenpartij het aanbod weigert?
De meeste delicten zijn in het geval van de niet-opgestarte dossiers van het type slagen
en verwondingen. Bij de opgestarte dossiers waren dit vooral delicten van het type
diefstal, inbraak, vandalisme en brand. Dit verschil is significant. Verder zien we dat er
significant meer groepsdelicten zijn onder de opgestarte dossiers dan onder de nietopgestarte
dossiers. We zien dat, net zoals bij de opgestarte dossiers, dit dan meestal
gebeurt in kleine groep (93% met één tot en met 5 anderen).Vier op tien respondenten uit
de niet-opgestarte dossiers kenden elkaar (bij de opgestarte was dit 32%). Van die partijen
die met elkaar bevriend waren, is in een aantal gevallen deze vriendschap (een beetje)
hersteld. Er is geen procentueel verschil met het aantal vriendschappen dat (een beetje)
hersteld werd in de opgestarte dossiers. Herstelbemiddeling lijkt met andere woorden
geen extra voordeel op te leveren in het herstellen van vriendschappen.
Ouders van verdachten geven aan dat hun kind het delict pleegde omdat het werd
uitgedaagd. Dit is vergelijkbaar met de resultaten uit de opgestarte dossiers. De
verdachten zelf geven vooral boosheid aan als reden van het delict. Dit is niet in
overeenstemming met de opgestarte dossiers, daar zagen we vooral verveling als
aangehaalde reden. Speelt de (aanhoudende) boosheid mede een rol om niet in
herstelbemiddeling te stappen? Ferwerda en van Leiden (2012) concluderen in hun
onderzoek reeds dat het resultaat van de herstelbemiddeling beïnvloed wordt door de
reden die de verdachte had voor het plegen van het feit. Bij minderjarige verdachten die
het feit hebben gepleegd vanuit woede of boosheid of omdat ze door anderen daartoe zijn
43 Verdachteperspectief= de confrontatie was te pijnlijk, de confrontatie was te eng, ik (mijn kind) was eigenlijk het
slachtoffer, ik (mijn kind) had niets gedaan, ik was te beschaamd, ik dacht dat de bemiddeling niets zou opleveren, de
relatie met het slachtoffer was al hersteld, het slachtoffer wou geen contact, het slachtoffer was niet bereikbaar, het delict
was te lang geleden, herstelbemiddeling was een straf voor mij (mijn kind), Ik vond dit te zwaar voor mijn kind (n= 45)
Slachtofferperspectief= ik wou met de hele zaak niets meer te maken hebben, mijn advocaat (die van mijn kind) ging
alles wel afhandelen, ik wilde dat de verdachte gestraft werd, ik wou hier geen tijd meer aan besteden, ik wou gewoon
vergeten wat er gebeurd was, ik vond de confrontatie te pijnlijk, ik vond de confrontatie te eng, ik had schrik dat ik mijn
emoties niet onder controle zou kunnen houden, ik dacht dat de bemiddeling niets zou opleveren, de relatie met de
verdachte was al hersteld, de verdachte wou geen contact, de verdachte was niet bereikbaar, het delict was te lang
geleden, ik vond dit te zwaar voor mijn kind
109

uitgedaagd, is vaker sprake van een voortijdig afgebroken bemiddelingsproces dan bij
verdachten die het feit om andere redenen hebben gepleegd.
De gevolgen die partijen en hun ouders voelen na een delict zijn gelijkaardig voor de
opgestarte en de niet-opgestarte dossiers. Het percentage van respondenten die hier op
het moment van de bevraging nog last van heeft, is ongeveer gelijk voor de opgestarte en
de niet-opgestarte dossiers. Zoomen we in op de ouders van de verdachte dan duikt het
gevoel van schaamte en onzekerheid op, zowel bij de opgestarte als de niet-opgestarte
dossiers. 57% van de ouders uit de niet-opgestarte dossiers heeft hier nog steeds last
van, tegenover 29% bij de opgestarte dossiers. Ouders van verdachten die in
herstelbemiddeling zijn gestapt geven procentueel meer aan dat ze geen last meer
hebben van de gevolgen die ze ervaren na het delict. Voor de slachtoffers en hun ouders
geldt dit niet.
Procentueel worden er iets meer niet-opgestarte dossier dan opgestarte dossiers
doorverwezen naar de jeugdrechtbank (53% tegenover 45%).
6.2 Opstarten van een herstelbemiddeling: het voortraject
- Inhoud eerste gesprek.
- (Strikte) procedure herstelbemiddeling.
- Training van (beginnende) herstelbemiddelaars.
- Finaliteit van herstelbemiddeling.
- Tevredenheid van de partijen.
- Positie van de ouders binnen herstelbemiddeling.
- Gevolgen van herstelbemiddeling op de verschillende partijen.
- Samenleving als derde partij binnen herstelbemiddeling.
- Werkingsprincipes van herstelbemiddeling.
- Verantwoordelijkheid over dossier herstelbemiddeling.
We bespreken achtereenvolgens de verschillende onderdelen van het voortraject.
Informatie geven.
Overlopen van de brief doorverwijzer.
Informatie over gerechtelijke procedure en bemiddeling.
Doelstelling bemiddeling toelichten.
Drie principes van bemiddeling.
Bespreken van de feiten en de gevolgen.
Aftoetsen van de verwachtingen en intenties tav bemiddeling en de andere partij.
Bepalen mogelijkheden herstel.
6.2.1 Informatie geven
81% van onze ondervraagden vond dat de bemiddelaar informatie gaf over wat hij deed,
13% vond dat de bemiddelaar dit niet deed. Tijdens het eerste gesprek wordt er vooral
gepraat over wat de verdachte heeft gedaan en hoe de herstelbemiddeling kan
plaatsvinden. Dit gesprek gaat vooral door thuis bij de respondenten. Leggen we
daarlangs de observaties dan zien we dat ‘vragen naar feiten’ inderdaad iets is wat een
herstelbemiddelaar vaak doet tijdens een eerste gesprek (5 de gesorteerde actie).
Aanvullend zien we dat het geven van informatie een zeer belangrijke rol inneemt in de
eerste en volgende gesprekken. Tijdens de eerste contacten wordt vooral algemene
informatie gegeven door de herstelbemiddelaar terwijl tijdens de vervolggesprekken in het
110

kader van indirecte bemiddelingen de informatie meer concreet wordt in kader van het
herstel en gaat over wat de herstelbemiddelaar zal ondernemen en de overeenkomst. Bij
de directe bemiddelingen zien we dat er minder codes staan die te maken hebben met het
geven van informatie. Vanuit de good practice onthouden we dat het voorbereiden van de
partijen prioritair is in het geval van een directe bemiddeling. Dit kan verklaren waarom
informatieoverdracht minder aanwezig is tijdens het rechtstreekse gesprek zelf. Ook zien
we een nieuwe soort informatie, namelijk informatie over het herstel. Een direct gesprek
heeft theoretisch ook de bedoeling om partijen samen te brengen om te praten over het
gebeurde en samen te bepalen wat er kan gedaan worden in het kader van het herstel. De
bemiddelaar geeft, om dit in goede banen te leiden, informatie rond het herstel.
Verder stelden we op basis van een aantal observatieverslagen de soepelheid van
sommige situaties in vraag: herstelbemiddelaars hielden soms strikt vast aan het patroon
van eerst geven van informatie en vervolgens het bevragen van het verhaal van de
partijen en hun verwachtingen. Tijdens de interviews met de herstelbemiddelaars werd dit
aspect van informatie geven verder bevraagd, vooral dan tijdens de eerste contacten. Hoe
voelt dit voor hen zelf aan? Hoe komt het volgens hen over bij de partijen? Hoe pakken ze
het proces aan? De meeste herstelbemiddelaars erkennen dat er veel informatie wordt
gegeven tijdens een eerste contact maar ervaren dit niet als problematisch, niet voor
zichzelf en niet voor de partijen. Ze zetten, indien nodig, methodieken in om hun verhaal
meer toegankelijk te maken (zie Hoofdstuk 5). Verder werken ze op maat van de partijen.
Op basis van wat de partijen nodig hebben vullen ze dit eerste gesprek in.
Herstelbemiddelaars vermelden dat dit ‘op maat werken in het eerste gesprek’ iets is waar
je in groeit. Als beginnende herstelbemiddelaar heb je dikwijls de nood om strikt de figuur
te volgen en af te werken in zijn volledigheid én in de juiste volgorde. Verder stel je de
overeenkomst sneller en vaker centraal. Als ervaren herstelbemiddelaar vertrek je vooral
van het verhaal van de partijen, werk je gemakkelijker op maat en ga je flexibel om met de
procedure. Herstelbemiddelaars geven aan dat deze evolutie zowel comfortabel is voor de
partijen als voor henzelf. Dit kan een aandachtspunt worden in trainingen voor beginnende
herstelbemiddelaars: leren werken op maat van partijen en hun verhalen bijvoorbeeld aan
de hand van rollenspelen. Een andere plausibele verklaring voor de drang van sommige
herstelbemiddelaars om eerst informatie te geven en vervolgens aan de slag te gaan met
de verhalen van de partijen werd ons gegeven tijdens de kenniskring. Herstelbemiddelaars
verkiezen deze volgorde omdat op deze manier voor de partijen duidelijk is wat een
herstelbemiddelaar wel kan betekenen en wat hij niet kan betekenen (een
herstelbemiddelaar is geen hulpverlener en gaat dus niet aan de slag met het individuele
verhaal van mensen binnen een typische begeleidingsrelatie).
Naast het geven van informatie blijkt uit de analyse van de observaties dat “contact
maken” en “structureren” ook belangrijk is tijdens de eerste contacten. Om te kunnen
werken met partijen moet er een veilige sfeer zijn tussen de partijen en met de
bemiddelaar. Het is dus logisch dat een bemiddelaar hier in een eerste contact veel
aandacht aan besteedt. 61% van de respondenten uit de directe bemiddelingen en 75%
van de respondenten uit de indirecte bemiddelingen vond dat de herstelbemiddelaar
zorgde voor een veilige sfeer. Het structureren koppelen we aan de veelheid van
informatie die de herstelbemiddelaar tijdens een eerste gesprek dient over te brengen.
Daarom is het belangrijk dat hij dit op een gestructureerde en overzichtelijke manier doet.
Herstelbemiddeling is gebaseerd op dialoog en het proces, niet op de uitkomst. Als
herstelbemiddelaars deze focus verliezen en zich vooral richten op de dader en op
mogelijke uitkomsten, is de weg vrij naar minder herstelgerichte en transparante
ervaringen voor alle partijen (Choi et al., 2011). Na het lezen van de observatieverslagen
concludeerden we dat er over het algemeen geen vast stramien is voor het verloop en de
111

inhoud van een eerste gesprek. In het ene gesprek wordt enkel over de feiten gepraat, in
het andere gesprek komt de overeenkomst al ter sprake. Daarom bevroegen we de
herstelbemiddelaars tijdens de interviews in welke mate ze tijdens het eerste gesprek de
druk voelden tot het bereiken van een overeenkomst. Geen enkele herstelbemiddelaar
geeft aan de druk te ervaren om tijdens het eerste gesprek te komen tot een
overeenkomst. Ook de analyses van de observatieverslagen bevestigen dit:
“IV overeenkomst” komt bij de indirecte bemiddelingen en de directe bemiddelingen
vooraan in de rij, bij de eerste contacten is dat pas in de tweede helft van de
rangschikking. De herstelbemiddelaar stelt met andere woorden het proces in plaats van
het product centraal en laat zich in zijn dagelijks handelen niet ‘opjagen’ door de wijze van
subsidiering.
6.2.2 Overlopen van de brief doorverwijzer
Het overlopen van de brief is iets wat we tijdens de observaties zagen gebeuren op
diensten die telefonisch contact namen met de partijen om een eerste afspraak te maken.
Daar werd als inleiding vaak gevraagd naar de ontvangst van de brief van de
doorverwijzer. Tijdens het eerste gesprek wordt hier niet op terug gekomen, ook niet door
de diensten die geen telefonisch contact hadden gehad met de partijen voor het eerste
gesprek. Ook tijdens de interviews gaven de meeste herstelbemiddelaars aan dat ze dit
niet deden tijdens het eerste gesprek met de partijen.
6.2.3 Informatie over gerechtelijke procedure en bemiddeling.
Herstelbemiddeling ligt als proces buiten het juridische kader en de herstelbemiddelaar
staat los van een juridische organisatie. Toch wordt hier tijdens eerste (en verdere)
gesprekken veel aandacht aan gegeven. Dit is te verklaren doordat de doorverwijzing wel
vooral afkomstig is vanuit dit kader. Verder is de herstelbemiddelaar vaak de eerste
persoon die partijen zien en wordt hij daarom bestookt met allerhande vragen, ook de
juridisch getinte. Mogelijks zijn de juridische gevolgen van het misdrijf vooral belangrijk
voor de partijen. Aansluitend hierbij vermelden we dat uit onze vragenlijsten is gebleken
dat er zelden een advocaat betrokken is binnen het proces van herstelbemiddeling. Dat
kan mede verklaren waarom herstelbemiddelaars veel juridische vragen krijgen en
hierover uitleg geven.
6.2.4 Doelstelling bemiddeling
In het onderzoeksrapport van Bureau Beke kunnen we wat betreft de finaliteit van
herstelbemiddeling het volgende lezen (Ferwerda en van Leiden, 2012, p 110):”alhoewel
de wet er duidelijk over is, lijken niet alle partijen het eens te zijn over de finaliteit van
herstelbemiddeling. In de optiek van de wet en de HCA-diensten kan een bemiddeling ook
als geslaagd worden gezien als er geen overeenkomst is getekend. Het gaat om het
proces, de communicatie en de informatieoverdracht en niet alleen om het bereiken van
een schriftelijke overeenkomst.” We formuleren hierover vanuit ons onderzoek
verschillende aanvullingen.
Ten eerste bevestigen we dat iedere herstelbemiddelaar een gedeeltelijk unieke invulling
geeft aan de finaliteit van herstelbemiddeling. Dit hoeft niet per se een probleem te zijn, de
unieke stijl van iedere herstelbemiddelaar is onoverkomelijk en maakt ook dat mensen met
passie in hun job kunnen staan. Echter, wat betreft een aantal concepten stimuleren we
112

een uniforme visie over de herstelbemiddelaars en diensten heen. We denken onder
andere aan:
- De doelstelling van herstelbemiddeling.
- De directe bemiddelingen.
- Het blind eindverslag en het gebruik van reactieformulieren (zie supra).
Wat betreft de doelstelling van herstelbemiddeling sommen de herstelbemiddelaars tijdens
de interviews het volgende op: iets goed maken, beter maken of herstellen, nagaan of
partijen iets nodig hebben, bespreken wat er is gebeurd en wat de gevolgen zijn, noden en
verwachtingen in kaart brengen met als doel iets op te lossen, proberen om partijen bij
elkaar te krijgen, communicatie op gang brengen, conflicten constructief oplossen,
rechtsreeks of onrechtreeks het hebben over de feiten. We bevestigen hiermee onder
andere Bradt & Bouverne-De Bie, 2009: het doel van een bemiddelingsproces is komen
tot een zo goed mogelijke oplossing voor of herstel van de gevolgen van het delict. De
focus hierbij moet liggen op het communicatieproces tussen de partijen in plaats van op
het resultaat van de bemiddeling. Ook hier sluiten de resultaten van onze interviews bij
aan. Op de vraag een geslaagde herstelbemiddeling te definiëren, halen meerdere
herstelbemiddelaars het aspect van communicatie aan, los van het resultaat. Een
herstelbemiddeling is geslaagd als er enige vorm van communicatie is opgezet tussen de
partijen en zij hierover zelf tevreden zijn. Alle herstelbemiddelaars vereenzelvigen een
geslaagde bemiddeling niet uitsluitend met een overeenkomst, al is het natuurlijk wel een
mooie extra wanneer een geslaagde bemiddeling ook zijn vertaling kan vinden op papier.
Ook van Dijk stelde dit reeds (Van Dijk in Vanfraechem et al., 2010): “geen overeenkomst
bereiken staat voor bemiddelaars niet gelijk aan een negatief resultaat. Andere, meer
verregaande criteria dienen mee in rekening te worden gebracht, zoals de tevredenheid
van de partijen”.
Eerdere onderzoeken vinden een grote tevredenheid bij de betrokken partijen van
herstelbemiddeling (Ferwerda en van Leiden, 2012; Stassart, 1999). Dit wordt bevestigd
door onze resultaten: een grote meerderheid van de verdachten en de slachtoffers geven
aan dat ze zelf tevreden zijn met de afspraken. Dit geldt ook voor de ouders. Geen enkele
respondent beweert dat niemand tevreden is met de afspraken. Verdachten en hun ouders
hebben vooral onthouden dat herhaling moet vermeden worden en dat er andere
oplossingen zijn dan geweld. Dit is gelijkaardig met vorige onderzoeken (Steketee et al.,
2006). 20% van de verdachtekant zegt dat hen niets is bijgebleven tegenover 29% langs
slachtofferkant. 63% van de verdachten geven aan na herstelbemiddeling minder kans te
hebben om opnieuw een delict te plegen. Hoewel herstelbemiddeling in de eerste plaats
schadegericht is (Deklerck & Depuydt, 2005; Walgrave, 2006), draagt het volgens de
ondervraagden toch bij tot een lagere kans op recidive. Uiteraard is dit de enige
aanvaardbare consequentie, een omgekeerd resultaat zou de continuïteit van de
methodiek in gevaar brengen. Dit resultaat pleit dus voor een verdere financiering van de
overheid in dergelijke vormen van aanpakken van jeugdige delinquenten. Ouders van
verdachten zijn verder vooral akkoord met de uitspraak dat ze door herstelbemiddeling
opnieuw vertrouwen hebben in hun kind. Herstelbemiddeling legt niet enkel verbinding
tussen verdachten en slachtoffers maar ook tussen hun respectievelijke ouders.
Slachtoffers zijn het vooral eens met de uitspraak dat ze terug kunnen functioneren na
bemiddeling. Bij de ouders zien we hetzelfde gevolg op de eerste plaats staan. 79% van
de respondenten had het gevoel dat men na de herstelbemiddeling het hele gebeuren kon
afronden. De partijen krijgen tijdens de bemiddeling de kans om alles een plaats te geven.
Op deze manier wordt het niet alleen een leerproces voor de verdachte maar ook voor het
slachtoffer en eigenlijk voor iedereen die betrokken is bij het zoeken naar antwoorden op
het delict (Bradt & Bouverne-De Bie, 2009; Jaarverslag BAAL, 2009). We merken, wat
113

etreft dit afsluiten, grote procentuele verschillen tussen de respondenten uit de afgeronde
dossiers en de respondenten uit de afgebroken dossiers (87% tegenover 41%). De
meeste respondenten die het geheel nog niet kunnen afsluiten hebben nood aan het
kennen van de beslissing in het dossier. Een gesprek met de bemiddelaar is iets wat
vooral aangeduid wordt door de kant van het slachtoffer.
Van Garsse (2008) plaatst herstelbemiddeling in een breder maatschappelijk kader en
stelt dat het de betrokken burger respectvol aanspreekt tot participatie. Het probeert ook
de schade aan de samenleving te herstellen. Op basis van de observatieverslagen
kwamen we tot de conclusie dat herstelbemiddelaars tijdens herstelbemiddeling vooral de
concrete feiten, de gevolgen van die concrete feiten en de mogelijkheden tot herstel
centraal stelden. Het breder maatschappelijk kader kreeg minder aandacht. De
pedagogische invalshoek (jaarverslag BAAL, 2009) vonden we ook nauwelijks terug in de
observatieverslagen. We toetsen dit verder af tijdens de interviews met de
herstelbemiddelaars (herstelbemiddeling binnen een ruimer maatschappelijk kader,
pedagogische functie van herstelbemiddeling, werken aan re-integratie). Zij bevestigen dat
de focus ligt op herstel en de partijen zelf, omdat daar ook de nood van de meeste partijen
ligt. Het bredere maatschappelijke kader en de pedagogische invalshoek kan volgens
sommige herstelbemiddelaars wel een plaats krijgen indien partijen dit zelf aangeven.
Toch blijft dit eerder oppervlakkig en algemeen. Herstelbemiddelaars zijn geen vragende
partij om hier meer rond te werken. Met name de grens met hulpverlening wordt vager en
men geeft aan dat de neutrale rol moeilijker is neer te zetten. Om herstelbemiddeling
hoger te tillen op de maatschappelijke ladder, zo stellen een aantal herstelbemiddelaars,
moet die maatschappij in de eerste plaats ook meer betrokken zijn. Herstelbemiddeling
moet in de eerste plaats gekender worden onder de mensen, als een normale reactie op
delicten, naast andere vormen van afhandeling.
6.2.5 Drie principes van bemiddeling.
Om de bemiddeling goed te doen verlopen, worden er een aantal werkingsprincipes
vooropgesteld (Vanfraechem et al., 2010). Deze spelen voor alle herstelbemiddelaars naar
eigen zeggen een belangrijke rol: het zijn de uitgangspunten van een herstelbemiddeling
die gedurende het volledige proces een prominente plaats innemen, op maat van de
situatie en de partijen. Veel herstelbemiddelaars zien ze bovendien als een rode draad
doorheen het volledig proces die fungeren als een kapstok waar je het gedrag van jezelf
en de partijen kan aan aftoetsen/bijsturen. We bespreken onze bevindingen per principe.
Het principe van neutraliteit houdt in dat beide partijen gelijkwaardig worden ondersteund
op weg naar herstel. Tijdens het proces van bemiddeling dient de bemiddelaar onpartijdig
te zijn en er te zijn voor zowel het slachtoffer als voor de verdachte. 78% van de
respondenten ervaart de bemiddelaar ook als dusdanig tegenover 16% van de
respondenten die de bemiddelaar (eerder) niet neutraal vond. Herstelbemiddelaars
erkennen dat ze hier blijvend over waken. Voor de ene verloopt dit heel gemakkelijk, zelfs
automatisch, een aantal herstelbemiddelaars stellen dat het niet altijd even evident is en
getuigen van een vage grens tussen neutraal en niet neutraal zijn. Ook aan de hand van
de observaties merken we dat dit principe in de praktijk tijdens alle types van gesprekken
veel aandacht krijgt. Al merken we wel verschillen tussen de types van gesprekken: tijdens
de eerste contacten en de indirecte bemiddelingen zien we dit principe opduiken onder de
vorm van de code ‘neutrale boodschapper’ 44 , tijdens de directe bemiddelingen onder de
44 De bemiddelaar geeft informatie door van de ene partij naar de andere (gekoppeld aan een concreet dossier)
114

vorm van ‘neutraliteit’ 45 . Verder kunnen we bevestigen dat herstelbemiddelaars
overwegend neutraal zijn, maar dat ook minder neutrale uitspraken en houdingen,
weliswaar in mindere mate, voorkomen. Centrale begrippen die naar voren worden
geschoven bij de bespreking van dit principe zijn open staan voor ieders verhaal, begrip
hebben voor alle standpunten, geen oordeel vellen, eerlijk en open zijn, empathisch zijn en
erkenning geven. Uit de observaties blijkt dat herstelbemiddelaars dit ook doen door het
stellen van waarom vragen of door te vragen. Niet neutraal zijn komt tot uiting door het
confronteren, het geven van een eigen mening of ongenuanceerd advies.
Het principe van vrijwilligheid wil zeggen dat elke partij vrij is om deel te nemen en men op
elk moment kan beslissen om de bemiddeling stop te zetten (Jaarverslag BAAL, 2009;
Jaarverslag CAFT, 2009). In de good practice konden we reeds lezen dat uit onderzoek
blijkt dat men op niveau van het parket niet echt kan spreken over vrijwilligheid maar
eerder over een belaste vrijwilligheid. Immers, de jongere is zich er van bewust dat
wanneer hij niet ingaat op dit vrijwillig aanbod er consequenties zullen volgen. Dit wordt
volgens Viaene (2006) ook zo geduid naar de jongere toe in de praktijk. Ten eerste was
het voor de meerderheid van onze ondervraagde respondenten duidelijk dat het aanbod
tot herstelbemiddeling vrijwillig is (87%). Het principe van vrijwilligheid werd volgens 78%
van de respondenten door de bemiddelaar aangehaald, 15% vond dat de bemiddelaar dit
niet deed. Verder kunnen we op basis van het nalezen van de observatieverslagen Viaene
eerder niet bijtreden. De meeste herstelbemiddelaars duiden de vrijwilligheid niet als een
belaste vrijwilligheid. Ook tijdens de interviews benoemde slechts één herstelbemiddelaar
deze druk te voelen bij de partijen. Verder kunnen we concluderen dat dit principe vooral
expliciet aandacht krijgt tijdens de eerste gesprekken, tijdens directe bemiddelingen komt
dit zelfs bijna niet meer aan bod. Het afhaken van één van de partijen zou op dat moment
in het proces immers een grote ontgoocheling zijn voor de andere partij. Vandaar dat in
deze situatie de vraag niet meer expliciet wordt gesteld. Het principe blijft volgens de
herstelbemiddelaars zelf wel een aandachtpunt en wordt gedurende het verloop van de
bemiddeling terug onder de aandacht gebracht indien de herstelbemiddelaars bij partijen
merken dat deze zich niet zich niet meer comfortabel voelen bij het aanbod en/of het
proces.
Het principe van vertrouwelijkheid houdt enerzijds in dat er transparantie en toestemming
dient te zijn over de inhoud die overgebracht wordt tijdens het bemiddelingsproces tussen
de betrokken partijen. Anderzijds betekent het dat de opgemaakte documenten en gedane
mededelingen binnen dit communicatieproces blijven, met uitzondering van datgene
waarmee de partijen instemmen om het ter kennis te brengen van de gerechtelijke
instanties (Jaarverslag BAAL, 2009; Jaarverslag CAFT, 2009). 70% van onze
ondervraagde respondenten vond dat de bemiddelaar enkel informatie doorgaf indien daar
toestemming voor werd gegeven, 19% was het hier (eerder of helemaal) niet mee eens.
Tijdens de interviews met de herstelbemiddelaars kwamen verschillende invullingen van
dit principe naar voor. Ten eerste gaat het over de vertrouwelijkheid wat betreft de
procedure. Een herstelbemiddeling speelt zich af tussen partijen en wordt achteraf niet op
de straat gegooid. Ten tweede spreekt men in dit kader ook over het zijn van een
vertrouwenspersoon voor de partijen, iemand waar ze alles aan kunnen vertellen. Ten
derde speelt het principe ook een belangrijke rol in het kader van indirecte bemiddelingen
waarbij de herstelbemiddelaar boodschappen overbrengt tussen de partijen. Wat mag ik
als herstelbemiddelaar overbrengen naar de andere partij? Tot slot gaat het over het open
zijn rond communicatie naar de doorverwijzer (inhoud overeenkomst en eindverslag).
45 De bemiddelaar verwijst naar het principe van neutraliteit en/of de bemiddelaar toont zijn neutraliteit of net niet.
115

Begrippen die naar voren komen bij de bespreking van dit principe zijn onder andere
respect en echtheid. Ook hier kunnen we besluiten op basis van de observaties dat dit
principe vooral expliciet aandacht krijgt tijdens eerste gesprekken. Tijdens indirecte
bemiddelingen speelt het ook een belangrijke rol (dit zien we door de hoog gerangschikte
code van ‘neutrale boodschapper’). Vertrouwelijkheid wordt tenslotte ook gelinkt aan de
volledige verantwoordelijkheid van een herstelbemiddelaar over een dossier (e.g. van
eerste contactname tot eindverslag). Door deze manier van werken kan je een
vertrouwenspersoon worden voor de partijen, dit is een noodzakelijke maar geen
voldoende voorwaarde daartoe.
Tijdens de interviews schuiven drie herstelbemiddelaars een vierde principe naar voren
namelijk dat van transparantie. In de good practice zien we dit vermeld onder het principe
van vertrouwelijkheid (zie supra), in de praktijk benoemen sommigen dit dus als apart
principe. Het gaat volgens hen over duidelijkheid, openheid en eerlijkheid over de
procedure en de zaken die je als herstelbemiddelaar doet of gedaan hebt. Verder gaat het
niet enkel over openheid wat betreft feiten maar ook wat betreft gevoelens. Het is ‘zeggen
wat je doet en doen wat je zegt’. Op die manier kan je als herstelbemiddelaar ook
verwachten van de partijen dat ze hetzelfde doen in het contact naar de bemiddelaar en
de andere partij.
6.2.6 Bespreken van de feiten en de gevolgen.
De bespreking van de feiten houdt volgende aspecten in: de oorzaak van de feiten, het
eigen aandeel van de verdachte in de feiten en eventuele medeverdachten. Bij het
slachtoffer praat men over de feiten en de gevolgen ervan. Ook de beleving wordt zowel
bij slachtoffer en dader besproken.
Zoals eerder vermeld kijkt de herstelbemiddelaar per dossier waar de partijen nood aan
hebben. De mate waarin de feiten een indruk hebben achtergelaten bij de partijen zal
bepalen hoeveel tijd hier aan besteed wordt. In de vragenlijst bevestigt de verdachtenkant
dat het eerste gesprek vooral gaat over wat de verdachte heeft gedaan. Slachtoffers en
hun ouders duiden vooral aan dat het eerste gesprek ging over op welke manier
herstelbemiddeling kan plaatsvinden. Het bespreken van “wat de verdachte gedaan heeft”
komt hier op de tweede plaats.
Zowel onder de verdachten als de slachtoffers geven ongeveer vier op tien van de
respondenten aan dat het eerste gesprek gaat over de gevoelens rond het delict. 41% van
de slachtofferkant duidde aan dat de gevolgen van het delict ter sprake kwamen
(tegenover 55% bij de verdachten en hun ouders). Ook op basis van de observaties
kunnen we concluderen dat het bespreken van de feiten een prominente plaats inneemt
tijdens eerste gesprekken. Dit gaat vooral over de aanleiding van de feiten, de feiten zelf,
de gevolgen van de feiten, de betrokkenen en de relatie tussen de betrokkenen. Terwijl
de herstelbemiddelaar in de geobserveerde gesprekken veelvuldig de feiten bevroeg,
werden de gevoelens minder ter sprake gebracht. Integreren we al deze resultaten dan
concluderen we dat het feitelijke meer aandacht krijgt tijdens herstelbemiddelingsgesprekken
dan het emotionele en gevoelsmatige, zowel bij verdachte als slachtoffer. Wij
interpreteren deze gegevens niet alsof herstelbemiddelaars het emotionele (bewust)
minder aandacht geven. Wel als een bevestiging dat ‘op maat’ gewerkt wordt van partijen.
Veel dossiers zijn voor partijen eerder niet emotioneel geladen en gaan eenzijdig over het
afhandelen van een schadevraag. Mogelijks waren dit type van dossiers zelfs
oververtegenwoordigd tijdens onze observatieperiode.
116

6.2.7 Aftoetsen van de verwachtingen en intenties ten aanzien van bemiddeling en de
andere partij.
Opnieuw hangt het van het concrete dossier en de partijen af of dit tijdens een eerste
gesprek aan bod komt.
Uit het onderzoek van Bureau Beke blijkt dat wanneer slachtoffers deelnemen vanuit de
motivatie om de verdachte een kans te geven het goed te maken er vaker sprake is van
een volledig doorlopen proces met overeenkomst. De aard van de motivatie van de
verdachten bij aanvang van het traject (intrinsiek of extrinsiek) of hun visie op
herstelbemiddeling bij aanvang van het proces (of ze het als een straf zien, het terecht
vinden en het een goede oplossing vinden) beïnvloeden de uitkomst van het
bemiddelingsproces niet (Ferwerda en van Leiden, 2012).
In de good practice wordt meermaals de link gelegd tussen herstelbemiddeling en het
nemen van verantwoordelijkheid van de verdachte over de feiten en naar het slachtoffer
toe. Uit onze bevraging geeft minder dan één op twee aan dat tijdens het eerste gesprek
de mogelijkheid om zijn/haar verantwoordelijkheid te nemen aan bod komt.
Herstelbemiddelaars geven aan dat de verantwoordelijkheid over de inhoud en het verloop
van een herstelbemiddeling bij de partijen ligt. Het hangt dus van hen af of
verantwoordelijkheid opnemen door de verdachte een belangrijk ingrediënt vormt. Tijdens
de interviews geven meerdere herstelbemiddelaars verder aan dat vooral in directe
herstelbemiddelingen partijen meer verantwoordelijkheid dragen over het herstelproces en
de uitkomst.
6.2.8 Bepalen mogelijkheden herstel
We vermeldden reeds dat slachtoffers en hun ouders aangeven dat het eerste gesprek
ging over op welke manier herstelbemiddeling kon plaatsvinden. Het bespreken van “wat
de verdachte gedaan heeft” komt hier op de tweede plaats. De verdachtekant geeft
dezelfde inhoud aan het gesprek maar dan in omgekeerde volgorde: op de eerste plaats
komen de feiten, vervolgens op welke manier herstelbemiddeling kan plaatsvinden. De
belangrijke plaats van het bespreken van het herstel in eerste gesprekken kunnen we niet
verder bevestigen aan de hand van de resultaten uit de interviews en de observaties. Uit
de interviews met de herstelbemiddelaars bleek reeds dat dit afhangt van het specifiek
dossier en de betrokken partijen. Mogelijks zijn hiervoor meerdere gesprekken nodig en
hebben partijen tijd nodig om hierover na de denken. Herstelbemiddelaars geven deze tijd,
indien ze deze nood ervaren. Uit de analyse van de observatieverslagen van de eerste
gesprekken kwam naar voren dat “vragen naar mogelijkheden van herstel” weinig tot niet
aan bod komt.
117

6.3 De uitvoering
- Directe en indirecte bemiddelingen.
- Inhoud en organisatie van het rechtstreeks gesprek.
- Training van (beginnende) herstelbemiddelaars.
- Positie slachtoffer en dader in herstelbemiddeling.
- Tevredenheid van de partijen.
- Gevoel na herstelbemiddeling bij de partijen.
- Afgebroken dossiers.
6.3.1 Voorstel tot een rechtstreeks gesprek en de directe herstelbemiddelingen
Het lage aantal directe bemiddelingen, zo stellen Ferwerda en van Leiden (2012), blijkt in
de praktijk veroorzaakt te worden door kenmerken van de bemiddelaar (wijze van aanpak,
ervaring en aanklampendheid) en de partijen zelf. Heel vaak willen partijen geen onderling
contact en dat heeft onder andere te maken met de aard van de feiten. We bevestigen
deze stelling. De meeste herstelbemiddelaars geven aan dat een direct gesprek niet
standaard wordt voorgesteld, de mogelijkheid wordt eerst door de herstelbemiddelaar zelf
afgewogen. Is een rechtstreeks gesprek in deze situatie en met deze partijen
aangewezen? Enkele herstelbemiddelaars maken deze oefening samen met hun partijen.
Hieraan kunnen we volgende resultaten uit onze vragenlijsten koppelen: 13% van de
respondenten (n= 135) zegt dat de bemiddelaar niet duidelijk heeft uitgelegd wat je kon
verwachten van een rechtstreeks gesprek, eenzelfde percentage zegt dat ze dit niet meer
weten. Uit de analyse van de observaties onthouden de dat de code ‘informatie geven
over soorten bemiddeling’ niet bovenaan voorkomt in de rangorde (zie Hoofdstuk 4).
De interviews maken verder duidelijk dat ervaring een rol speelt in het al dan niet
voorstellen van een directe bemiddeling. Als beginnende herstelbemiddelaar schrikt een
rechtstreeks gesprek af en wordt het vaak minder expliciet gemaakt. Naarmate men meer
ervaring opdoet met herstelbemiddeling en rechtstreekse gesprekken en de kracht ervan
ondervindt, krijgt men meer vertrouwen in dit type van bemiddeling en de eigen rol hierin.
Dat zorgt ervoor dat er meer nadruk op wordt gelegd in het contact met de partijen en dat
je meer vertrouwen uitstraalt naar de partijen als moderator, wat van essentieel belang is.
Ook hier kan binnen training aandacht aan besteed worden. Tenslotte vermelden een
aantal herstelbemiddelaars dat het lager aantal directe herstelbemiddelingen ook deels te
verklaren valt door de ernst van de feiten. Wat betreft ‘de minder ernstige’ feiten is de
impact van de feiten vaak te klein om er een gesprek over te hebben met elkaar; wat
betreft ‘de ernstige feiten’ willen partijen vaak niet met elkaar in rechtstreeks contact
treden. Verder spelen ook mee: de voornamelijk financiële verwachtingen van het
slachtoffer, persoonlijke kenmerken eigen aan de partijen (open staan tot dialoog), de
leeftijd van de verdachte, motieven langs de kant van het slachtoffer die te maken hebben
met privacy, schaamte en schrik bij de verdachte, cultuurgebonden factoren, de houding
van slachtoffer/verdachte tegenover de tegenpartij en tot slot de energie die je in een
directe bemiddeling steekt.
Wat betreft de kijk op directe bemiddelingen kunnen we concluderen dat de meeste
herstelbemiddelaars de kracht hiervan erkennen. De kracht van dergelijke gesprekken ligt
vaak in het feit dat partijen zelf met elkaar in communicatie treden (zowel verbaal als nonverbaal)
en verantwoordelijk zijn/worden over het herstelproces en de uitkomst. Wanneer
we de herstelbemiddelaars vragen naar het beste gesprek in hun carrière geven tien van
de twaalf een direct gesprek aan. Ook is iedereen van mening dat de herstelbemiddelaar
een belangrijke rol speelt in de keuze van de partijen om al dan niet te opteren voor een
rechtstreeks gesprek. Ook de partijen delen deze mening (resultaat uit de vragenlijsten).
118

Wat betreft de aanpak is er minder eensgezindheid. Dit bleek al snel tijdens het lezen van
de observatieverslagen en daarom werd ook beslist dit verder te bevragen tijdens de
interviews. Op basis hiervan besluiten we dat herstelbemiddelaars zich als het ware op
een continuüm bevinden waar aan de ene kant herstelbemiddelaars in iedere bemiddeling
naar een rechtstreeks gesprek proberen toe te werken en aan de andere kant
herstelbemiddelaars die dit helemaal niet doen, dit steeds met respect voor de uiteindelijke
keuze van de partijen. Ook combineren sommige herstelbemiddelaars beide types van
herstelbemiddelingen en laten de optie tot een rechtstreeks gesprek open tot het afsluiten
van het dossier.
In de good practice staan de verschillende fasen van een directe herstelbemiddeling
beschreven. Uit de observaties blijkt dat herstelbemiddelaars een vast stramien belangrijk
vinden: ze besteden veel aandacht aan het structureren van een rechtstreeks gesprek en
aan informatie geven over de procedure en de overeenkomst. 67% van onze
ondervraagden bevestigen dat de herstelbemiddelaar de bedoeling van het gesprek
duidelijk maakte, 18% ontkende dit.
Een eerste stap die in de good practice wordt beschreven wat betreft directe
herstelbemiddelingen is de grondige voorbereiding. Dit wordt door de herstelbemiddelaars
ook zo benoemt. Herstelbemiddelaars vinden het belangrijk ondersteuning te bieden en
vertrouwen uit te stralen wanneer het gaat over de optie tot een rechtstreeks gesprek te
komen. Ze willen verder aan de partijen meegeven dat ze samen in dit proces stappen en
dat ze grondig worden voorbereid.
Graag hadden we aan de hand van onze vragenlijsten een beter zicht gekregen op de
redenen waarom iemand kiest voor een rechtstreeks gesprek. Onze respons was echter te
beperkt om hierover uitspraken te doen. We kunnen wel iets zeggen over wat er gebeurde
tijdens het directe gesprek: er worden excuses aangeboden, er wordt spijt betuigd, er
wordt gepraat over wat er is gebeurd en er wordt samen naar een oplossing gezocht. Dit is
een goede zaak: uit eerdere onderzoeken blijkt dat het tonen van oprechte spijt een
kritische succesfactor is tot een succesvolle herstelbemiddeling (Choi et al., 2012). Op
basis van de good practice kwamen we tot de hypothese dat dergelijke gesprekken vooral
doorgaan op de HCA-dienst zelf. Op basis van onze observaties kunnen we zeggen dat dit
klopt in geval van een natuurlijke persoon als slachtoffer. In geval van een rechtspersoon
als slachtoffer wijkt men hier meestal van af en gaat het direct gesprek door op de
werkplaats van de vertegenwoordiger van het slachtoffer.
Verder lezen we in de theorie dat het slachtoffer standaard het eerste woord krijgt. Dit
kunnen we over het algemeen niet bevestigen aan de hand van de vragenlijsten. Daar
zien we dat vooral de verdachten het eerste woord krijgen. Belangrijke kanttekening is
natuurlijk dat er mogelijks een verschil is tussen de beleving van de partijen en de realiteit.
Het zou kunnen dat in de praktijk vaak de keuze gelaten wordt aan het slachtoffer. Hij
beslist met andere woorden wie het eerste woord krijgt in een direct gesprek. Aan de hand
van de observatieverslagen kunnen we dit bevestigen.
Meer verdachten (en hun ouders) dan slachtoffer (en hun ouders) vinden dat de
bemiddelaar en de tegenpartij rekening hield met zijn/haar verhalen en opvattingen.
Mogelijks heeft het te maken met het feit dat de verdachten en niet het slachtoffer ‘in de
hoek’ staat. Het feit dat de bemiddelaar en de ander hem niet veroordeelt, valt voor hem
mogelijks meer op en blijft hem meer bij dan voor het slachtoffer. Verder vraagt het voor
de bemiddelaar misschien (onbewust) extra moeite om rekening te houden met de
verdachte dan met het slachtoffer (dit is eerder natuurlijk, hij is slachtoffer). Door hier
meer waakzaam voor te zijn (het principe van neutraliteit is immers belangrijk), resulteert
het mogelijks in effectief meer rekening houden met de verhalen en opvattingen van de
verdachte. In Choi et al. (2012) lezen we dat verschillende studies aantonen dat
herstelgerichte maatregelen, bewust dan wel onbewust, geëvolueerd zijn naar het
119

verdachteperspectief. Verschillende voorbeelden illustreren dat de nadruk ligt op het
voorkomen van herval, en dit vaak ten koste van de slachtoffers. Praktijkwerkers verliezen
zo immers de noden van het slachtoffer uit het oog en creëren op die manier
omstandigheden die leiden tot negatieve gevolgen voor dit slachtoffer.
Uit de analyse van de observatieverslagen van de directe gesprekken zien we dat
herstelbemiddelaars veel aandacht besteden aan de mensgerichte en interpersoonlijke
processen (contact maken, empathie, verbinding leggen, non verbaal gedrag, neutraliteit).
Onze ondervraagden sluiten zich hier grotendeels bij aan: 61% vond dat de
herstelbemiddelaar zorgde voor een veilige sfeer, 22% vond dit niet. De meerderheid van
de ondervraagden was het ermee eens dat de herstelbemiddelaar respect vroeg voor
elkaar en om naar elkaar te luisteren. Drie op vier verdachten vinden dat het slachtoffer
begrip heeft getoond tegenover slechts drie op tien van de slachtoffers die aangeven
begrip te hebben getoond. Een discrepantie tussen begrip tonen en begrip aanvoelen.
Mogelijks spelen fouten in de communicatie (storingen tussen zender en ontvanger) en/of
de verschillende percepties van mensen mee. Ook Ferwerda en van Leiden (2012)
vonden gelijkaardige cijfers: de meeste minderjarige verdachten geven na het proces aan
begrip voor het slachtoffer te hebben gekregen. Een minderheid van de slachtoffers heeft
begrip gekregen voor de tegenpartij. Beide partijen blijken meer tevreden over het proces
wanneer ze begrip voor de ander hebben gekregen.
De meeste respondenten van beide partijen vonden het goed te horen wat de ander te
vertellen had, vooral verdachten vonden het confronterend. Slechts één op vier
slachtoffers vonden de tegenpartij geloofwaardig. Driekwart van de respondenten die een
directe bemiddeling hebben doorlopen, zouden opnieuw kiezen voor een rechtstreeks
gesprek. Bijna de helft van de respondenten die een indirecte bemiddeling achter de rug
hebben zouden in geval van een nieuw dossier kiezen voor een rechtstreeks gesprek.
Vooral wat betreft de ervaringen en de perceptie van de verdachten sluiten onze
bevindingen aan bij eerdere onderzoeken. Wat betreft de slachtoffers zijn onze
bevindingen niet onverdeeld positief maar gezien het beperkte aantal respondenten
kunnen we deze uitspraken niet veralgemenen (Ferwerda en van Leiden, 2012; Steketee
et al., 2006; Wolthuis, 2008; Wolthuis, & Vandenbroucke, 2009).
Na het bepalen van het herstel, eindigt het rechtsreeks gesprek met een evaluatie. De
bemiddelaar rond het gesprek af, vraagt naar de mening en gevoelens van iedereen
omtrent het gesprek en bedankt iedereen. Er wordt ook een afspraak gemaakt voor het
opmaken van de overeenkomst (Jaarverslag BAAL, 2009; Steketee et al., 2006). Zowel op
basis van de observaties als de interviews kunnen we besluiten dat het evalueren van
gesprekken (zowel direct als indirect) niet standaard plaats vindt. Het gebeurt eerder
sporadisch en steeds informeel (e.g. niet aan de hand van een vast evaluatieschema,
vooral peilend naar ervaringen en de invulling van de verwachtingen). Sommige
herstelbemiddelaars geven aan dat ze meer aandacht hebben voor evaluatie in directe
herstelbemiddelingen en/of in emotioneel zware herstelbemiddelingen.
6.3.2 Indirecte herstelbemiddelingen
Bij indirecte bemiddeling wordt informatie uitgewisseld tussen het slachtoffer en de
verdachte via de bemiddelaar. Dit is de meest gebruikelijke vorm van bemiddeling in
Vlaanderen, 81% van de gevallen (Bradt, & Bouverne-De Bie, 2009; Ferwerda en van
Leiden, 2012; Vanfraechem et al., 2010). Het kan hierbij gaan om pendelbemiddeling,
waarbij de bemiddelaar mondeling boodschappen over en weer brengt, briefwisseling
tussen verdachte en slachtoffer of het maken van een excuuskaart door de verdachte
(Wolthuis, & Vandenbroucke, 2009). Uit onze vragenlijsten kunnen we het volgende
concluderen als resultaat van de indirecte bemiddeling: 8% heeft informatie doorgegeven
120

via de bemiddelaar en 10% bood excuses aan via een brief/kaart. Wat betreft de redenen
waarom men kiest voor een indirecte bemiddeling, kan dit onderzoek geen duidelijkheid
scheppen (omwille van de beperkte respons en veel missings op deze vraag). Wel weten
we op basis van de vragenlijsten wat de bemiddelaar deed tijdens de gesprekken: 82% is
akkoord dat de bemiddelaar het verdere verloop van de herstelbemiddeling bespreekt,
81% zegt dat de bemiddelaar de bedoeling van het gesprek duidelijk maakt, 75% zegt dat
de bemiddelaar hen ondersteunt, en 77% zegt dat hij zorgt voor een veilige sfeer.
Koppelen we hieraan de analyses van de observatieverslagen van de indirecte
herstembemiddelingen dan zien we dat structureren, het behouden van een veilige sfeer,
het overbrengen van neutrale boodschappen en het overbrengen van informatie centraal
staat.
6.3.3 Afgebroken dossiers
De meeste dossiers worden afgebroken voor het proces opstart of door het niet naleven
van de afspraken. De meeste respondenten wilden eigenlijk dat de bemiddeling toch werd
verdergezet. Stopzetten tijdens het proces komt in mindere mate voor. In Ferwerda en van
Leiden (2012) lezen we gelijkaardige conclusies: de ervaring van de HCA-diensten is dat
de partijen die het proces aangaan het vaak ook afmaken. Een klein deel haakt volgens
hen voortijdig af. De verdachte of het slachtoffer reageert dan niet meer of is niet meer
bereikbaar. Twee op de tien bemiddelingsprocessen (20%) zijn voortijdig afgebroken. De
bemiddelingsprocessen die voortijdig geëindigd zijn, zijn voornamelijk door het slachtoffer
afgebroken, in de overige situaties door de minderjarige verdachte of door beide partijen.
Bij rechtspersonen is (significant) vaker sprake van een bemiddeling met overeenkomst en
minder vaak van een voortijdig afgebroken proces dan bij natuurlijke personen. In dossiers
met geweldsfeiten worden de trajecten even vaak afgebroken of doorlopen (met of zonder
overeenkomst) als in dossiers waar het om vermogensfeiten of vernielingsfeiten gaat.
6.4 Afsluiting met afspraken
- Rol bemiddelaar in herstelbemiddeling en ten aanzien van de afspraken.
- Type van gemaakte afspraken en de tevredenheid van de partijen hierover.
- Inhoud, procedure en opvolging van de overeenkomst.
- Het vereffeningsfonds.
- Evaluatie.
- Na herstelbemiddeling: beslissing van de doorverwijzer.
De bemiddelaar heeft of neemt geen verantwoordelijkheid voor de uitkomst van een
bemiddeling. Toch zien we respondenten die de uitspraak ‘de bemiddelaar stelde vragen
en stuurde ons daardoor in een bepaalde richting’ bevestigen: 48% van de respondenten
uit de indirecte bemiddelingen en 37% uit de directe bemiddelingen.
Bij zowel de directe (49%) als de indirecte bemiddelingen (61%) is de meeste aangeduide
afspraak een schadevergoeding betalen. Deze schadevergoeding hield voornamelijk geld
in. Dit werd betaald via betaald werk (23%), door de ouders (15%) of door het te lenen van
de ouders (23%). In gelijkaardig onderzoek is het resultaat van een schadevergoeding
minder uitgesproken: in ruim een op de drie gevallen is er sprake van financieel herstel en
wordt het slachtoffer financieel gecompenseerd voor de geleden schade. Verdachten
staan meestal zelf in voor de vergoeding aan het slachtoffer die gemiddeld bijna 200 euro
bedraagt (Ferwerda en van Leiden, 2012). Positief omgaan met het slachtoffer is een
afspraak die dubbel zoveel wordt gemaakt in de directe bemiddelingen ten opzichte van
de indirecte bemiddelingen. Zijn respondenten die in een directe bemiddeling stappen
121

meer geïnteresseerd in het herstellen van emoties en relaties, terwijl mensen die in een
indirecte bemiddeling stappen vooral de materiële schade willen vergoed zien (en daarom
ook eerder geneigd zijn te opteren voor het minder tijdsintensief traject van een in directe
bemiddeling)? De resultaten specifiek voor de indirecte bemiddelingen komen eerder
weinig voor: in acht dossiers werden er excuses aangeboden via een brief/excuuskaart
(10%) en in slechts zeven dossiers werd informatie doorgegeven via de bemiddelaar (8%).
Het vereffeningsfonds is een fonds dat kan tussenkomen wanneer een minderjarige, die
een strafbaar feit heeft gepleegd, samen met een bemiddelaar en het slachtoffer tot een
overeenkomst is gekomen voor de vergoeding van de schade. De jongere schrijft een
handgeschreven brief waarin hij uitlegt waarom hij de schade zelf wil vergoeden en
waarom hij dat via het fonds wil doen. Aan de ouders wordt gevraagd via een brief te
melden waarom zij achter deze keuze staan en waarom ze voor deze optie hebben
gekozen. Deze brieven worden toegevoegd aan een aanvraagformulier dat de
bemiddelaar anoniem opstelt. Hierin wordt een korte omschrijving van de feiten gegeven,
het verloop van de bemiddeling en het overeengekomen schadebedrag. Ook het
standpunt van het slachtoffer en van de familiale verzekering worden hierin opgenomen.
De bemiddelaar dient persoonlijk aanwezig te zijn op het comité V, de raad van beheer
van het vereffeningsfonds. Alle afspraken worden vastgelegd in een overeenkomst en het
geld wordt na de prestaties van de minderjarige verdachte overgemaakt aan de HCAdienst
die de schadevergoeding overmaakt aan het slachtoffer. Van de respondenten uit
de vragenlijsten had niemand ervaring met het vereffeningsfonds. In Ferwerda en van
Leiden (2012) lezen we dat in Vlaanderen 12,5% van het financieel herstel loopt via het
vereffeningsfonds. Uit de observaties leren we dat herstelbemiddelaars het inderdaad ter
sprake brengen. De code ‘informatie geven over het vereffeningsfonds’ duikt bij de
vervolggesprekken van de indirecte bemiddelingen zelfs op in de top 10. Ook tijdens de
interviews kwam het vereffeningsfonds ter sprake. Wel stellen we vast dat er provinciale
verschillen zijn tussen de manier waarop het fonds de eigen doelstelling en werking
interpreteert. Sommige provincies hanteren een duidelijk financieel criterium in het al dan
niet goedkeuren van dossiers: als de ouders financiële mogelijkheden hebben om de
schadevraag zelf te vergoeden worden ze, op gronde van hun pedagogische
verantwoordelijkheid, veronderstelt dit te doen. Het vereffeningsfonds is de mogelijkheid
die overblijft wanneer alle andere mogelijke alternatieven zijn afgetoetst en ontoereikend
blijken. Andere provincies baseren zich niet op dit principe en keuren ook dossiers goed
waar ouders wel financiële mogelijkheden hebben maar waar bijvoorbeeld de jongere zelf
zijn verantwoordelijkheid wil nemen. De hamvraag is of gemeenschapsgeld hiertoe mag
dienen? Gezien deze verschillen brengen herstelbemiddelaars het ook anders binnen in
hun gesprekken. Herstelbemiddelaars uit provincies die niet enkel op basis van het
financiële oordelen, stellen het standaard voor in dossiers met een schadevraag, naast de
andere mogelijkheden die voorhanden zijn. De andere herstelbemiddelaars doen dit niet
en zullen afhankelijk van de financiële situatie van het gezin de mogelijkheid van het
vereffeningsfonds aanbrengen.
In geval van een overeenkomst tussen de partijen dient deze ter goedkeuring te worden
voorgelegd aan de doorverwijzer. In de praktijk zien we dat dit niet door alle diensten
gebeurt (in afspraak met de doorverwijzer) en dat de diensten die het wel doen niet
wachten op groen licht om over te gaan tot de uitvoering. Ferwerda en van Leiden (2012)
geven aan dat het volgens de respondenten nog nooit is gebeurd dat een overeenkomst
wordt afgekeurd. Er worden geen onredelijke afspraken in de overeenkomsten vastgelegd.
De verwijzende instantie wacht in de meeste gevallen de daadwerkelijke uitvoering van de
overeenkomst af en gaat daarna bekijken of er nog verdere stappen dienen te
ondernomen worden. Is er sprake van een geslaagde overeenkomst, dan volgt er volgens
122

de respondenten in bijna alle gevallen een seponering. Uit onze analyse van de
vragenlijsten blijkt dat het percentage van dossiers dat na afloop werd geseponeerd
nagenoeg gelijk is voor de opgestarte en de niet-opgestarte dossiers.
Wat betreft de opvolging van de overeenkomst laat de vragenlijst zien dat er verschillen
zijn in de wijze waarop verdachte en slachtoffer hiernaar kijken. De meeste verdachten
(n= 31) duiden hier de bemiddelaar (52%) en hun ouders (52%) aan. Het slachtoffer
(n= 32) duidt vooral aan dat hij hier zelf op toekeek (63%) en vervolgens de bemiddelaar
(53%). Ook de ouders van verdachte (n= 44) en slachtoffer (n= 25) laten verschillen zien:
70% van de ouders van de verdachten keken toe op het naleven van de afspraken,
tegenover slechts 32% van de ouders van de slachtoffers. De ouders van de slachtoffers
duiden bovendien veel meer (72%) aan dat de bemiddelaar deze taak op zich nam
(ouders verdachte= 23%). In de good practice konden we lezen dat de bemiddelaar
toekijkt op de uitvoering van de afspraken en het parket en de jeugdrechtbank op de
hoogte houdt. In het onderzoek van Bureau Beke (Ferwerda en van Leiden, 2012) werd
geconcludeerd dat de overeenkomsten doorgaans goed opgevolgd worden onder toeziend
oog van de bemiddelaar. We beslisten dit item op te nemen met de herstelbemiddelaars
tijdens de interviews. Alle herstelbemiddelaars benoemen in dit kader hun eigen
verantwoordelijkheid, de helft van de herstelbemiddelaars benoemt ook de
verantwoordelijkheid van de partijen. Er kan verder een onderscheid gemaakt worden
tussen de verantwoordelijkheid over de eigenlijke uitvoering en de opvolging van de
uitvoering van de overeenkomst. Wat betreft het eerste speelt voornamelijk de
verantwoordelijkheid van de partijen. Men voert uit waartoe men zich engageert. Enkele
herstelbemiddelaars geven wel aan dat zij vanuit hun positie als herstelbemiddelaar ook
mee de verantwoordelijkheid dragen over de eigenlijke uitvoering. Dit om eventueel te
anticiperen op problemen tijdens de uitvoering en om deze problemen vervolgens een
plaats te (kunnen) geven binnen het bemiddelingsproces. Wat betreft het tweede, de
opvolging van de uitvoering van de overeenkomst, moet de herstelbemiddelaar op de
hoogte gebracht worden van de eigenlijke uitvoering. Hij moet immers een
uitvoeringsverslag bezorgen aan de doorverwijzer. De helft van de herstelbemiddelaars
haalt aan hierover concrete afspraken te maken met de partijen. Bijkomende opmerking is
dat herstelbemiddelaars aangeven dat de verantwoordelijkheid over de opvolging
afhankelijk is van het type overeenkomst en de partijen die betrokken zijn. Een
overeenkomst waarin men bijvoorbeeld belooft elkaar in de toekomst met rust te laten kan
niet blijvend worden opgevolgd door de herstelbemiddelaar. We stellen voor om dit
standaard, na het bereiken van een overeenkomst, ter sprake te brengen aan de hand van
een uitvoeringsplan. Door wie, wanneer en hoe zal de uitvoering van de overeenkomst
worden opgevolgd? Tot slot, aan het einde van de bemiddeling, rapporteren de
bemiddelingsdiensten aan de doorverwijzer.
6.5 De nazorg
- Gevolgen van herstelbemiddeling op de verschillende partijen.
- Nazorgtraject.
Wat zijn de gevolgen van herstelbemiddeling? Deze vraag werd voorgelegd aan alle
opgestarte dossiers, inclusief de afgebroken dossiers (n= 146).
Meer dan 60% van de verdachten (n= 35) geven aan dat ze na de herstelbemiddeling
minder kans hebben om opnieuw een delict te plegen. Ongeveer een zelfde percentage
ontkent herstelbemiddeling te beschouwen als een straf. Ook de meerderheid van de
minderjarige verdachten uit het onderzoek van Bureau Beke vinden het terecht dat ze zijn
doorverwezen voor herstelbemiddeling en zien het niet als een straf, ook niet achteraf. Zij
123

vinden het een juiste reactie op wat ze hebben gedaan (Ferwerda en van Leiden 2012).
Het meest aangeduide gevolg bij de ouders van de verdachten (n= 47) is dat men terug
vertrouwen heeft in zijn/haar kind (68%). Andere frequent aangeduide gevolgen zijn dat
het kind de materiële schade heeft kunnen herstellen (62%), dat het kind minder kans
heeft om opnieuw een delict te plegen (62%) en dat men heeft kunnen afsluiten wat er
gebeurd was (62%). Eén op vijf ouders koppelen strafvermindering aan
herstelbemiddeling. Deze resultaten bevestigen eerdere bevindingen en pleiten voor het
blijven betrekken van ouders in herstelbemiddeling bij minderjarigen.
Bijna drie vierde van de slachtoffers (n= 37) geven aan dat men als gevolg van
herstelbemiddeling opnieuw kan functioneren. Meer dan 60% van de slachtoffers hebben
door herstelbemiddeling kunnen afsluiten wat er gebeurd was, voelen zich terug veilig,
voelen zich geen slachtoffer meer en kregen erkenning voor wat hen was aangedaan. De
meeste ouders van de slachtoffers zien het opnieuw functioneren van het kind als een
gevolg van bemiddeling (67%, 18 van de 27 respondenten). Eenzelfde percentage geeft
aan door bemiddeling het geheel te kunnen afsluiten. Ook zijn iets meer dan de helft van
de ouders het eens met de uitspraken dat het kind zich terug veilig voelt en dat het kind
zich geen slachtoffer meer voelt. In vergelijking met de verdachtenkant, zien we dat hier
slechts 33% het eens is met de uitspraak dat de verdachte minder kans heeft op recidive.
In Nederland schrijft men een nazorgtraject voor. Na een aantal maanden neemt de
herstelbemiddelaar contact op met de verdachte en het slachtoffer om te informeren hoe
het sinds het gesprek met hen gaat. Dit om na te gaan of herstelbemiddeling effect heeft
gehad en zijn doel heeft bereikt (Steketee et al., 2006). In Vlaanderen is er geen nazorg
voorzien binnen de procedure van herstelbemiddeling. Tijdens de interviews met de
herstelbemiddelaars peilden we naar eventuele noden op dit vlak. Hoewel de meeste
herstelbemiddelaars niet weigerachtig staan ten opzichte van nazorg kunnen we ook niet
spreken van een (eenzijdige) positieve houding hiertegenover. De nood aan nazorg, als
die er al is, is volgens de meeste herstelbemiddelaars dossiergebonden. In dossiers waar
de emoties hoog zijn opgelopen kunnen de partijen mogelijks nood hebben aan nazorg. In
andere dossiers, waar partijen het gevoel hebben dat het proces en het feit is afgesloten,
is er hoogstwaarschijnlijk geen nood aan nazorg en kan het zelfs vervelend zijn voor
partijen als de herstelbemiddelaar na enkele maanden opnieuw contact opneemt naar
aanleiding van gedane zaken. Leggen we hierlangs de resultaten van de vragenlijsten dan
zien we dat 4 op 5 respondenten van alle opgestarte dossiers het gevoel hadden dat ze na
de herstelbemiddeling het hele gebeuren konden afronden. Nemen we enkel de afgeronde
dossiers dan zien we dat dit percentage zelfs oploopt tot 88% van de respondenten
(tegenover 41% van de respondenten in de afgebroken dossiers). Er zijn weinig
verschillen tussen verdachten en slachtoffers. Deze cijfers ondersteunen het idee van de
herstelbemiddelaars dat nazorg gereserveerd is voor partijen uit zwaardere ‘emotionele’
dossiers. In dergelijke dossiers, waar herstelbemiddelaars aanvoelen dat het geheel voor
een (de) partij(en) nog niet is afgerond, bouwen een aantal herstelbemiddelaars vandaag
al een vorm van nazorg in. Men verlengt de duur van het dossier (administratief) zodat
men na een aantal maanden nog eens contact kan opnemen met de partijen, om daarna
het eindverslag te bezorgen aan de doorverwijzer.
Bekijken we de nood aan nazorg vanuit het perspectief van de herstelbemiddelaar dan
geeft ongeveer de helft van de herstelbemiddelaars aan dat dit wel interessant zou zijn.
Gaan we dieper in op de achterliggende redenen dan kunnen we dit plaatsen onder
nieuwsgierigheid (hoe gaat het met deze mensen?) en de feedback die je krijgt over je rol
als herstelbemiddelaar en het herstelbemiddelingsproces. Het is ons inzien dan ook
eerder te benoemen als een nood aan evaluatie dan als een nood aan nazorg.
Tijdens het interview kwam ook de grens tussen dienstverlening en hulpverlening op het
vlak van nazorg ter sprake. Deze grens kan door nazorg in te bouwen onder druk komen
124

te staan. Wanneer men na een aantal maanden contact neemt met de partijen gaat het
niet (altijd) meer over het delict, de gevolgen ervan en/of het herstel. Het dossier is reeds
afgesloten. Wat is de eigenlijke doelstelling van nazorg en in welke mate is deze te
vereenzelvigen met de doelstelling van herstelbemiddeling? Binnen het huidige juridisch
kader zijn nagenoeg alle herstelbemiddelaars sceptisch over het concept van nazorg.
Herstelbemiddelaars kunnen immers weinig bieden aan partijen die het bijvoorbeeld
blijven moeilijk hebben met hetgene wat gebeurd is. Bovendien halen meerdere herstelbemiddelaars
ook de extra administratieve last aan die dergelijke activiteiten met zich mee
brengen.
Tot slot vermelden we dat er in de deelnemende diensten geen standaard evaluatie is
voorzien binnen de herstelbemiddelingsprocessen (zowel de directe als de indirecte). Net
zoals besproken bij de directe bemiddelingen gebeurt het eerder sporadisch en steeds
informeel (e.g. niet aan de hand van een vast evaluatieschema, vooral peilend naar hun
ervaringen en de invulling van de verwachtingen). Herstelbemiddelaars geven wel aan hier
meer aandacht aan te besteden in voor partijen zware dossiers en directe bemiddelingen.
Door een vorm van evaluatie standaard in te bouwen na ieder herstelbemiddelingsproces,
kan tegemoet gekomen worden aan de nood van de bemiddelaars om terugkoppeling te
krijgen over het proces en hun rol. Het zorgt ook voor een spiegel, zodat herstelbemiddelaars
steeds waakzaam blijven in het uitoefenen van hun job.
125

HOOFDSTUK 7: HET PROFIEL VAN DE HERSTELBEMIDDELAAR
In Hoofdstuk 7 geven we het profiel weer van de herstelbemiddelaar. Dit is voornamelijk
opgesteld op basis van de observaties (zie ook Hoofdstuk 4). Ook vergelijken we dit profiel
met bestaande (praktijk)theorie wat betreft vaardigheden van (herstel)bemiddelaars.
7.1 Profiel van de herstelbemiddelaar
De volgende vaardigheden zet de herstelbemiddelaars dagdagelijks inzet.
1. Informatie geven /Inhoudelijk expert
De herstelbemiddelaar geeft duidelijke en juiste informatie over het proces van
herstelbemiddeling, over de rol van de verschillende partijen en over het netwerk rond
herstelbemiddeling. Hij verwijst indien nodig door naar de juiste instantie (sociale kaart).
2. Interpersoonlijke vaardigheden
De herstelbemiddelaar creëert een veilige sfeer die samenwerking mogelijk maakt tussen
de verschillende betrokken partijen. Hij doet dit zowel door middel van verbaal als nonverbaal
gedrag. Hij past deze vaardigheden ook intern toe binnen het team van
herstelbemiddelaars (e.g. intervisiegesprekken en teamvergaderingen).
3. Gesprekstechnieken
De herstelbemiddelaar is in staat om een gesprek te voeren, in overeenstemming met de
verwachtingen van de betrokken partij(en). Hij zet daartoe, afhankelijk van de situatie,
verschillende technieken in en is zich bewust van de impact van zijn acties.
4. Het stellen van vragen
De herstelbemiddelaar stelt de juiste vragen, op het juiste tijdstip en in de juiste
formulering en vraagt door indien nodig.
5. Specifieke bemiddelingsvaardigheden en –technieken
De herstelbemiddelaar handelt conform de doelstelling en de unieke principes (neutraliteit,
vrijwilligheid, vertrouwelijkheid) van herstelbemiddeling.
6. Administratieve vaardigheden
De herstelbemiddelaar beschikt over zowel mondelinge als schriftelijke administratieve
vaardigheden ter continuering van het eigen werk en de dienst.
7. Beroepsfierheid
De herstelbemiddelaar kent de finaliteit van herstelbemiddeling en kan deze duidelijk en
ten alle tijden uitdragen.
7.2 Vergelijking met bestaande praktijktheorie
We toetsten dit profiel af aan bestaande documenten die een profiel van (herstel)bemiddelaars
bevatten. We gebruikten daartoe vacatureberichten van herstelbemiddelaars die
gepubliceerd werden in het verleden door onze drie deelnemende diensten, bestaande
competentieprofielen van twee deelnemende diensten en een profiel van een
bemiddelaar, zoals verschenen in het boek van Apol, G., Kalff, S., Reijerkerk, L., & Uitslag,
M. (2010), Conflicthantering en mediation. We merken de volgende zaken op.
126

Uit onze bevindingen blijkt dat herstelbemiddelaars veel informatie geven over
herstelbemiddeling maar daarnaast ook over onder andere justitie, verzekeringen,
vereffeningsfonds. De herstelbemiddelaar moet dus in de eerste plaats een inhoudelijke
expert zijn.
Eerste vaststelling is dat de vaardigheden beschreven in ons profiel vooral overeenkomen
met de beroepsspecifieke competenties die we vinden in de geraadpleegde competentieprofielen.
Dit is logisch, aangezien ons profiel is opgesteld aan de hand van het
observeren van de herstelbemiddelaar in zijn dagdagelijkse praktijk.
Volgende vaststelling is dat ons profiel heel concreet de vaardigheden vertaalt waarover
een herstelbemiddelaar op basis van de praktijk dient te beschikken. Veel vaardigheden
spitsen toe op het methodische aspect van/binnen herstelbemiddeling, namelijk op de
verschillende methodieken die de herstelbemiddelaars inzetten in hun praktijk.
We merken ook op dat een aantal eerder algemene vaardigheden niet in ons profiel
voorkomen. Het gaat bijvoorbeeld om zelfstandigheid, besluitvaardigheid, stressbestendigheid.
Ten eerste heeft dit te maken met de techniek van het observeren en de
wijze van verwerking van onze verslagen. Observeren vertrekt van wat je ziet, zonder te
interpreteren. Een aantal van de bovenstaande voorbeelden zijn niet direct te zien in
gedrag en komen daarom niet in ons profiel naar voor. Vervolgens merken we op dat de
bestaande competentieprofielen die we hebben bekeken vooral vertrekken vanuit de
finaliteit van bemiddeling en deze hebben vertaald naar het profiel. De profielen zijn
daarom ook eerder abstract. In dit onderzoek ontwikkelden we het profiel niet op basis van
een finaliteit, maar wel op basis van de concrete gedragingen die een herstelbemiddelaar
doet. Het profiel op basis van de observaties kan dus gezien worden als een verdere
concretisering van de bestaande competentieprofielen. Het is op deze manier een krachtig
middel om in te zetten tijdens selectieprocedures en het begeleiden en ontwikkelen van
medewerkers in het kader van deskundigheidsbevordering.
Wanneer we de vaardigheden bekijken van mediator/bemiddelaar uit de literatuur zien we
dat die vooral betrekking hebben op de vaardigheden die in ons profiel zijn gegroepeerd
onder ‘gesprekstechnieken’ en ‘vragen stellen’.
Toetsen we tenslotte ons profiel aan de theorie uit de good practice dan merken we heel
wat gelijkenissen op. De meeste van de daar vermelde vaardigheden, komen ook voor in
ons profiel. Het gaat dan onder andere over de volgende vaardigheden: empathie,
innoverend verbinden, zelfreflectie, open houding, het aankijken van de personen tijdens
een gesprek, een hand geven bij binnenkomst, respect van de bemiddelaar naar beide
partijen, non-verbale communicatie, beloftes nakomen en het vertrouwen van de
slachtoffers en minderjarigen hebben, luisteren en de tijd nemen. In de good practice
lezen we ook dat het op maat werken van partijen en het begeleiden van het proces
belangrijke taken zijn een bemiddelaar. Ook uit ons onderzoek komt dit naar voor. We
beslissen daarom deze beide taken te vermelden als verdere concretisering van de
specifieke bemiddelingstechnieken en -vaardigheden.
127

HOOFDSTUK 8: DISCUSSIE
In dit laatste hoofdstuk willen we afsluiten met enkele kritische kanttekeningen bij het
onderzoek en daaraan gekoppeld ook suggesties voor toekomstig onderzoek. Verder
formuleren we ook een aantal suggesties voor de HCA-diensten in Vlaanderen.
8.1 Kritische kanttekeningen PWO Herstelbemiddeling bij minderjarigen
In dit onderzoek zijn verschillende, zowel kwantitatieve als kwalitatieve onderzoeksmethoden
en -technieken gebruikt. Deze combinatie werkt erg aanvullend en maakte het
mogelijk om een diepgaand beeld te schetsen van de methodiek van herstelbemiddeling.
Door de complementariteit van de gebruikte methoden en technieken konden de
verschillende resultaten worden geïntegreerd en gekoppeld aan de good practice.
Het is voor de onderzoeker altijd, en in het bijzonder voor de kwalitatieve onderzoeker,
een uitdaging om transparant weer te geven wat hij doet en waarom. We hebben hieraan
voldaan door de gedetailleerde uiteenzetting van de gevolgde procedures in Hoofdstuk 1
weer te geven. We hopen dat dit een voorbeeld mag zijn voor toekomstig onderzoek.
Kanttekening hierbij is dat er gedurende het project veel tijd is besteed aan
dataverzameling. Dat maakt dat we op het einde van het PWO nog kansen zien tot
verdere en diepere verwerking van onze data, voornamelijk wat betreft de
observatieverslagen. De mogelijkheden worden geëxploreerd om hier verder mee aan de
slag te gaan (zie supra).
We bespreken nu de verschillende onderzoeksmethodes afzonderlijk en formuleren hierbij
bemerkingen.
Met betrekking tot de vragenlijsten kunnen we besluiten dat we heel wat informatie hebben
verzameld bij verschillende respondenten (slachtoffers, dader en hun ouders) en bij
verschillende types van herstelbemiddelingen (opgestarte directe bemiddelingen,
opgestarte indirecte bemiddelingen, afgebroken directe bemiddelingen, afgebroken
indirecte bemiddelingen, niet-opgestarte dossiers). Met deze gedetailleerde opsplitsing
hoopten we voor iedere respondent en ieder type dossier een duidelijk beeld te krijgen van
een aantal aspecten van herstelbemiddeling. Echter, omwille van de beperkte respons
werden de deelgroepen te klein zodat we geen vergelijking konden maken tussen
bijvoorbeeld de directe en indirecte bemiddelingen en tussen de afgebroken en afgeronde
dossiers. We vermoeden verder dat voor een aantal groepen (bijvoorbeeld de afgebroken
dossiers) een kwalitatieve aanpak (interview, focusgroep) meer informatie oplevert dan
een vragenlijst. Verder raden we aan om, in het geval van een gelijkaardige opsplitsing,
toch zoveel mogelijk te kiezen voor gemeenschappelijke vragen. Op die manier kunnen
groepen gemakkelijker vergeleken worden. Tenslotte de mening-vragen met een 5 puntige
Likert schaal bleken ook niet allemaal analyseerbaar. Bij een reeds beperkte respons is de
verdeling te versnipperd om zinvolle conclusies te kunnen trekken. Hier kan een open
vraag mogelijks meer inzicht scheppen.
Wat betreft de observaties kunnen we ook aan aantal kritische bemerkingen formuleren.
Gezien de beperkte tijd die er beschikbaar was om deze gegevens te analyseren, hebben
we gekozen voor bewerkingen die binnen dit tijdsbestek ook haalbaar waren. Met name
het profiel is opgesteld aan de hand van de functie automatisch codering (zie ook
hoofdstuk onderzoeksmethodologie). Het ontwikkelen van de best practice is verlopen
door de bevindingen uit onze verschillende onderzoeksactiviteiten te integreren en deze te
toetsen aan de good practice. Echter, de observatiegegevens kunnen hier nog meer
informatie opleveren. Door axiaal te coderen, waarbij de verschillende stappen uit de
good practice de toe te wijzen codes vormen. De conclusies uit dit rapport zouden op die
128

manier kunnen verder bekrachtigd dan wel ontkracht worden en winnen aan
betrouwbaarheid en validiteit.
8.2 Suggesties voor verder onderzoek
Verder onderzoek is nodig in verband met de aandacht van de herstelbemiddelaar rond
het feitelijke versus het gevoelsmatige. Uit onze analyses blijkt dat tijdens eerste contacten
vooral over de feiten wordt gepraat. Hieruit kunnen we echter niet concluderen dat
herstelbemiddelaars geen aandacht schenken aan de gevoelens van partijen. Want, ze
werken naar eigen zeggen vooral op maat van de partijen. Wanneer partijen geen nood
hebben om over gevoelens te praten dan gebeurt dit ook niet. Aangezien we geen zicht
hebben op hoe de dossiers voor de partijen aanvoelden, kunnen we hier geen verdere
conclusies uit trekken. Verder onderzoek zou zich hier kunnen focussen en ook de
achterliggende redenen ervan verder exploreren. Mogelijks leggen herstelbemiddelaars de
nadruk op het feitelijke om zo de finaliteit van herstelbemiddeling en de neutrale rol van de
herstelbemiddelaar zuiver te houden.
Uit onze vragenlijsten bleek het volgende: onder onze opgestarte dossiers vinden we
significant meer vermogensdelicten dan persoonsdelicten. Bij de niet-opgestarte dossier
vinden we significant meer persoonsdelicten. Zijn mensen eerder geneigd in
herstelbemiddeling te stappen als het gaat over materiële schade dan wel over de
schending van hun fysieke integriteit? Dit zou een interessante hypothese kunnen zijn
voor toekomstig onderzoek. Toekomstig onderzoek zou meer inzicht kunnen geven in de
redenen om al dan niet in bemiddeling te stappen. Antwoorden hierop zou de
herstelbemiddelaar informatie geven om beter op maat in te spelen op de noden en
verwachtingen van de betrokken partijen. Ook de redenen om te kiezen voor een directe
dan wel indirecte bemiddeling kunnen verder geëxploreerd worden. In onze observaties
zagen we bijvoorbeeld dat de code ‘informatie geven over het vereffeningsfonds’ enkel
voorkwam bij de eerste contacten en de indirecte bemiddelingen, en niet bij de directe
bemiddelingen. Kiezen partijen in een directe bemiddeling eerder voor het met elkaar in
contact treden en samen een vorm van herstel uit te denken? Gaat hun interesse vooral
uit naar (inter)persoonlijke herstel en minder naar het materiële? Ook dit zou een
mogelijke hypothese kunnen zijn. We schrijven hier ook voor om een onderscheid te
maken tussen delicten waar wel dan niet een natuurlijk slachtoffer is. Delicten zonder
natuurlijk slachtoffer zijn bijvoorbeeld vandalisme van publieke plaatsen, scholen… . Het
slachtoffer is dan eerder een instituut (een school, gemeente, vervoersmaatschappij, …)
dan een natuurlijk persoon, wat een totaal andere situatie en dynamiek is dan bij een delict
met een natuurlijk slachtoffer.
Een andere suggestie is onderzoek naar het verband tussen groepsdelicten en het ingaan
op het aanbod tot herstelbemiddeling. Uit ons onderzoek blijkt dat er significant meer
delicten zijn onder de opgestarte dossiers die in groep werden gepleegd. Op basis van
onze resultaten lijkt dat het groepsgevoel eerder stimulerend werkt om in te stappen in het
proces van herstelbemiddeling.
Vanuit de literatuur onthouden we dat de voorbereiding van de partijen op rechtstreekse
gesprekken heel belangrijk is voor het verdere verloop van het herstelbemiddelingsproces.
Ook de herstelbemiddelaars bevestigen dit tijdens de interviews. Dit is iets wat we niet
verder hebben onderzocht in onze (observatie)data. Mogelijks liggen hier nog antwoorden:
wat houdt een dergelijke goede voorbereiding concreet in?
Tot slot bevelen we verder onderzoek aan naar het profiel van de verdachte. Bestaand
Vlaams onderzoek beperkt zich tot een aantal demografische variabele van de verdachte.
129

Uit onze resultaten blijkt bijvoorbeeld dat onder de opgestarte dossiers procentueel meer
verdachten reeds een delict hadden gepleegd. Ook op de vraag of men nog een delict
heeft gepleegd na de herstelbemiddeling zijn er procentueel meer verdachten onder de
opgestarte dossiers die dit bevestigen. Zolang de wijze van subsidiering dezelfde blijft
willen HCA-diensten het aantal niet-opgestarte dossiers beperken. Dergelijk onderzoek
zou hierop kunnen inspelen. Door meer zicht te krijgen op het profiel van de verdachten en
zijn motivatie om al dan niet in te stappen kunnen herstelbemiddelaars nog meer op maat
toenadering zoeken tot partijen.
8.3 Aanbevelingen voor de HCA-diensten
Uit dit onderzoek hopen we aan de HCA-diensten twee zinvolle instrumenten terug te
geven. Enerzijds formuleren we een best practice die de diensten kunnen vertalen naar
hun eigen werking in de verder optimalisatie ervan. We geloven ook dat het verder
verwerken van deze best practice een trainingseffect heeft. Herstelbemiddelaars worden
op zo’n manier terug geconfronteerd met de uitgangspunten van herstelbemiddeling en
het stappenplan. Desondanks slapende honden niet bijten, houden we ze toch liever
wakker en alert. Anderzijds stelden we een profiel op. Deze tool kunnen HCA-diensten
gebruiken in het kader van rekrutering en selectie, coaching (intervisie, supervisie) en de
ontwikkeling van medewerkers in het kader van deskundigheidsbevordering.
Daarnaast verwoorden we graag een aantal suggesties die HCA-diensten afzonderlijk dan
wel samen eventueel verder kunnen opnemen.
Belangrijke eerste opmerking is, zoals reeds vermeld, dat subsidiëring vanuit de overheid
vooral opgestarte dossiers honoreert. We gaan er dus vanuit dat, ter continuering van hun
werking, HCA-diensten het aantal niet-opgestarte dossiers zo laag mogelijk willen houden,
weliswaar rekening houdend met het principe van vrijwilligheid. Ook gaan we er vanuit dat
iedereen die gelooft in de kracht van herstelbemiddeling, zo veel mogelijk partijen wil
helpen in de verwerking van het delict. De hiernavolgende suggesties moeten tegen dit
licht ook bekeken worden.
Als eerste suggestie raden we aan het aanbod onder de loep te nemen met als doel dit,
waar zinvol, uit te breiden. We denken zelf aan de volgende mogelijkheden:
Het exploreren van de piste om aan de slag te gaan met ontkennende daders.
Sommige HCA-diensten hebben hier ervaring mee en zijn hier positief over (afsluitende
studiedag onderzoek Vlaamse overheid door Bureau Beke, 7 maart 2013). Mogelijks
kan het uitwisselen van goede praktijken hier kansen creëren.
Het exploreren van de mogelijkheid tot herstelbemiddeling in geval van zware feiten.
Opnieuw getuigen herstelbemiddelaars over goede praktijken hierover, en dit zowel bij
minderjarigen als meerderjarigen.
We weten dat in geval van niet-opgestarte dossiers het vooral de slachtoffers zijn die
weigeren. Gemotiveerde verdachten blijven dan in de kou staan. Zijn er mogelijkheden
om aan de slag te gaan met de verdachten alleen, binnen het discours van
herstelrecht.
De meeste doorverwijzingen zijn afkomstig van de parketten. Heel wat instanties
komen in contact met slachtoffers (slachtofferhulp, psychosociale diensten, diensten
geestelijke gezondheidszorg, zelfstandige therapeuten, …) die nog vast zitten met het
delict wat hen is overkomen. Sensibilisering naar en samenwerking met dergelijke
instanties kan zich vertalen in meer dossiers en meer partijen die geholpen worden
door het proces van herstelbemiddeling. Ook sensibilisering naar de jeugdrechters kan
hiertoe bijdragen. Wat is herstelbemiddeling? Wat kan het betekenen voor partijen?
130

Het sensibiliseren van het ruimere publiek wat betreft het begrip bemiddelingen en de
toepassingen die het kent in Vlaanderen. Wat gekender is schrikt minder af.
Gedurende het onderzoek hebben we gemerkt dat er verschillen zijn tussen de diensten
en tussen de herstelbemiddelaars wat betreft diverse aspecten van herstelbemiddeling,
zowel in theorie als in de praktijk. We willen hier graag twee zaken bij opmerken: ten
eerste is het nooit onze bedoeling geweest om diensten en herstelbemiddelaars te
vergelijken, ten tweede is het ons inzien logisch dat iedere dienst en iedere
herstelbemiddelaar zijn eigenheid inbrengt in het concept van herstelbemiddeling en het
dynamische proces, telkens op maat van de partijen. Desondanks stimuleren we meer
uniformiteit wat betreft volgende vragen. Dit zijn zowel interne als externe zaken:
Wat is de doelstelling van herstelbemiddeling? Is de methodiek gebed in het breder
maatschappelijk kader en op welke manier?
Hoe wordt het type van directe bemiddelingen binnengebracht? Wat is de verhouding
met het concept herstelbemiddeling?
Hoe staan we tegenover het blind eindverslag en het gebruik van reactieformulieren?
Wat is de doelstelling van het vereffeningsfonds en wanneer kunnen partijen er beroep
op doen?
Wat betreft het gebruik van trainingen lijsten we een aantal bemerkingen op. We starten
met een conclusie uit de metastudie van Choi et al. (2012): trainen van bemiddelaars was
volgens hen een van de manieren om te komen tot een goede praktijk van herstelrecht.
Wij hopen vooreerst dat de best practice een goede basis is voor opleidingen voor
herstelbemiddelaars. We pleiten voor het gebruik van trainingen voor beginnende
herstelbemiddelaars, maar ook trainingen voor ervaren herstelbemiddelaars kunnen ons
inzien hun nut bewijzen. Op die manier blijven herstelbemiddelaars waakzaam en vermijdt
men te vallen in een routineus afhandelen van de dossiers. We menen ook uit de
interviews te onthouden dat hier onder de herstelbemiddelaars een draagvlak is voor te
vinden. Naast het eigen maken van het idee van herstelrecht en herstelbemiddeling en het
overlopen van de stappen in een herstelbemiddelingsproces, schuiven we een aantal
punten naar voor die extra aandacht dienen te krijgen:
Het oefenen van eerste gesprekken met cliënten, met name het hanteren van de
nodige flexibiliteit inzake de ‘vaste ingrediënten en volgorde’ van dit type gesprek.
Het op maat werken van partijen, het proces in hun handen leggen.
Het focussen op het proces en de dialoog, eerder dan het resultaat.
Het praktiseren van de drie werkingsprincipes van herstelbemiddeling.
Het opnemen van de rol als moderator in rechtstreekse gesprekken en het
voorbereiden van partijen op dit type gesprek.
Het gevoelig zijn/blijven voor de noden en behoeften van slachtoffers en tegelijkertijd
een juiste sfeer creëren voor de verdachte waar hij verantwoordelijkheid opneemt en
eventueel spijt betuigt.
Het verbinden van partijen.
Een duurzaam samenwerkingsverband tussen HCA-diensten en verwijzers rond de
finaliteit van herstelbemiddeling is aangewezen. We treden hier Domenicus (2010) bij die
in zijn artikel de een samenwerking met justitie als een van de voorwaarden benoemt om
tot een blijvende succesvolle implementatie van bemiddeling te komen. Wat kan
herstelbemiddeling wel betekenen en wat niet? Wanneer alle partijen elkaar en elkaars
werking beter kennen, kan dit de onderlinge samenwerking ten goede komen. Bovendien
kan door zo’n structurele samenwerking de werking steeds verder geoptimaliseerd
worden. Op die manier kunnen onder andere overbodige acties snel gedetecteerd en
eventueel aangepast worden. Ook kan nagedacht worden over het aanbod op zich. We
131

denken onder andere op dit moment aan volgende punten om samen onder de loep te
nemen:
Het bondig verslag.
Het neerleggen van de overeenkomst ter goedkeuring.
Het blind terugkoppelen en het gebruik van reactieformulieren.
Het aanbieden van herstelbemiddeling in alle dossiers, eventueel naast andere
maatregelen.
Wat betreft het herstelbemiddelingsproces gaven we reeds een aantal suggesties ter
vereenvoudiging van de procedure. Ook hebben we een aantal suggesties ter verbetering
van de procedure onder de vorm van een uitbreiding. We stellen een standaard evaluatie
voor aan het einde van iedere opgestarte en/of afgebroken herstelbemiddelingsdossier.
Op die manier krijgen bemiddelaars telkens onmiddellijk feedback over het gevoerde
herstelbemiddelingsproces, de tevredenheid van de partijen, hun motieven en
verwachtingen. Verder krijgen ze ook een terugkoppeling over hun eigen activiteiten en rol
binnen ieder dossier. Ons inzien heeft dergelijke evaluatie het effect van training:
herstelbemiddelaars blijven alert voor de uitgangspunten van herstelbemiddeling en
voorkomt men dat bepaalde zaken verdwijnen die soms een automatisme worden. Verder
kunnen ze door de feedback over hun eigen handelen dit continu bijsturen. Uit de
interviews onthouden we immers dat een meerderheid van de herstelbemiddelaars hier
nood aan heeft. Het artikel van Stinckens, Verdru en Leijssen (2010) kan voor de concrete
uitwerking inspirerend werken. Zij zetten een exploratieve studie op om te achterhalen
welke processen binnen therapie door een uitgebreide vorm van monitoring worden
geactiveerd. Bleek dat het systematisch opvolgen van het therapietraject zowel relationele
als meer taakgerichte processen initieert die het therapiegebeuren bevorderen. Door nood
te hebben voor de noden en verwachtingen van de diverse betrokkenen kan er een
synergie gecreëerd worden waarvan iedereen beter wordt. Ook stellen ze een uitbreiding
voor van dergelijke uitgebreide monitoring 46 naar andere sectoren, op maat van die
sectoren.
Door het inbouwen van een standaard evaluatie krijgen herstelbemiddelaars ook meer
zicht op de motieven van partijen om bijvoorbeeld te kiezen voor een direct gesprek, of
hier uitgesproken niet voor te kiezen, om te kiezen om niet in te stappen in
herstelbemiddeling of net wel. Uit onze vragenlijsten bleek dat onder de niet-opgestarte
dossiers de verdachten zelf vooral boosheid aanhaalden aan als reden van het delict. Dit
is niet in overeenstemming met de opgestarte dossiers, daar zagen we vooral verveling
als aangehaalde reden. Speelt de (aanhoudende) boosheid mede een rol om niet in
herstelbemiddeling te stappen? Ferwerda en van Leiden (2012) concluderen in hun
onderzoek reeds dat het resultaat van de herstelbemiddeling beïnvloed wordt door de
reden die de verdachte had voor het plegen van het feit. Bij minderjarige verdachten die
het feit hebben gepleegd vanuit woede of boosheid of omdat ze door anderen daartoe zijn
uitgedaagd, is vaker sprake van een voortijdig afgebroken bemiddelingsproces dan bij
verdachten die het feit om andere redenen hebben gepleegd. Dergelijke inzichten kunnen
vertaald worden in aangepaste methodieken voor de herstelbemiddelaar om partijen nog
meer op maat te benaderen.
Wat betreft andere activiteiten op het vlak van nazorg kunnen we kort zijn: we besluiten
dat de meeste partijen hier geen nood aan hebben. Voor partijen die eventueel wel nood
hebben aan contact met de herstelbemiddelaar na een aantal maanden kan de
46 In hun studie werd het LSCP (Leuvens Systematisch Case-study Protocol) gebruikt welke diverse proces- en
outcomeaspecten in kaart brengt.
132

herstelbemiddelaar binnen zijn werkterrein weinig betekenen. Doorverwijzen naar andere
diensten die hierin gespecialiseerd zijn is dan een mogelijke oplossing.
Ook ligt hier een mogelijkheid voor de overheid: Systematische benaderingen zijn nodig
op het vlak van evalueren van de kwaliteit, trainen en (her)trainen van bemiddelaars,
afnemen van structurele druk (tot een overeenkomst, van buitenaf) die ervoor zorgen dat
herstelrecht zou ombuigen van slachtoffergevoelig en proces georiënteerd naar
resultaatgericht en dadergericht.
In dit kader kan eventueel ook worden nagedacht over de vrijwilligheid van herstelbemiddeling.
We bedoelen hiermee dat de keuze om in te gaan op herstelbemiddeling
weliswaar aan de partijen blijft maar dat er als het ware wel in ieder dossier een
informatieplicht is. Met de partijen wordt dan standaard in ieder dossier een afspraak
gemaakt met de herstelbemiddelaar waar herstelbemiddeling wordt uitgelegd en wat het
kan betekenen. Na dit eerste gesprek volgt dan de keuze om al dan niet verder in te gaan
op het aanbod. Gezien de extra inspanningen per dossier is een wijziging in het toekennen
van subsidies mogelijks aangewezen.
We hopen dat deze aanbevelingen een plaats krijgen in het vervolgtraject naar aanleiding
van het onderzoek van Bureau Beke. In dit vervolgtraject werken verschillende personen
uit de sector van herstelrecht samen ter verdere optimalisering van het aanbod. Met dit
onderzoek, de best practice, het profiel en de aanbevelingen hopen we nieuwe input te
geven aan dit samenwerkingsverband.
133

L I T E R A T U U R L I J S T
American Psychological Association (2009). Publication manual of the American
Psychological Association (6de ed.). Washington, DC: APA.
Apol, G., Kalff, S., Reijerkerk, L., & Uitslag M. (2010). Conflicthantering en Mediation.
Bussum: Uitgeverij Coutinho.
Aerts, F. (2009). Alles kan beter. Slachtoffer-daderbemiddeling in de praktijk. Scriptie
Bachelor Toegepaste Psychologie, Departement Toegepaste psychologie, Lessius
Hogeschool, Antwerpen.
Aertsen, L. (2004). Slachtoffer-daderbemiddeling: een onderzoek naar de ontwikkeling van
een herstelgerichte strafrechtsbedeling. Leuven: Universitaire Pers.
Aertsen, L., van Garsse, L., & Peters, T. (1993). Herstelbemiddeling. Onderzoeksrapport
periode 1/1/1993-31/10/1994. Leuven: KU Leuven, Onderzoeksgroep Penologie en
Victimologie, 93.
Aertsen, L., van Garsse, L.(1996). Tussen dader en slachtoffer: bemiddeling in de praktijk.
Onderzoeksrapport herstelbemiddeling periode 1/11/1994-31/12/1995 (niet uitgegeven).
Leuven: KULeuven.
Andrews, D. & Bonta, J. (2003). The Psychology of Criminal Conduct. Cincinnati:
Anderson.
Baarda, D.B., & de Goede, M.P.M. (2001). Basisboek methoden en technieken:
Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek. Groningen: Stenfert Kroese.
bMediation Smart resolution (2012). Raadgevers Opleidingen bemiddeling. In bMediation
Smart Resolution (Raadgevers). Geraadpleegd 29 november 2012,
http://www.bmediation.eu/
Bradshaw, W., Roseborough, D. & Umbreit, M.S. (2006). The effect of victim offender
mediation on juvenile offender recidivism: A meta-analysis. Conflict Resolution Quarterly,
24, 87-98.
Bouverne-De Bie, & Roose, R. (2005). Over ouderstages, of: de maatschappelijke logica
van een jeugdbeschermingssysteem. Panopticon, 26, 35-44.
Bradt, L., & Bouverne-De Bie, M. (2009). Victim-offender mediation as a social work
practice. International Social Work, 52, 181-193.
Bradt, L., Vettenburg, N., & Roose, R. (2007). Relevante derden binnen
herstelbemiddeling en herstelgericht groepsoverleg: Ondersteuning of instrumentalisering.
Panopticon, 1, 11-29.
Bradt, L., Vettenburg, N., & Roose, R. (2007). Relevant others in restorative practices for
minors: For what purposes? The Australian and New Zealand Journal of Criminology, 40,
291-312.
Cajot, G., & Schuyten, V. (2011). Stijlgids. Hasselt: KHLim.
Choi, J.J., Green, D.L., & Gilbert, M.J. (2011). Putting a Human Face on Crimes: A
Qualitative Study on Restorative Justice Processes for Youths. Child Adolescent Social
Work Journal, 2011(28), 335-355.
Choi, J.J., Bazemore, G., & Gilbert, M.J. (2012). Review of research on
victims’experiences in restorative justice: Implications for youth justice. Children and Youth
Services Review, 2012(34), 35-42.
134

Claes, E., & Mullens, K. (2009). In het teken van actief burgerschap: Herstelbemiddeling
en vrijwilligerswerking. Nieuwsbrief Suggnomé, 10, 14-19.
Daly, K. (2008). Girls, Peer Violence, and Restorative Justice. The Australian and New
Zealand Journal of Criminology, 41(1), 109-137.
Deklerck, J., & Depuydt, A. (2005). ‘Re-ligare’ als antwoord op ‘delinquentie’. Aanzet tot
een ethische, contextuele en ecologische criminologie. Ongepubliceerd doctoraat,
Katholieke Universiteit Leuven.
Denissen, W. & Theuwen, S. (2009). Onderzoek naar succesfactoren bij
herstelbemiddeling [niet gepubliceerd rapport]. Hasselt: Katholieke Hogeschool Limburg –
departement Sociaal-Agogisch Werk.
Deprez, S. (2012). Vormingsaanbod herstellend handelen. In Ligand (Vormingsaanbod).
Geraadpleegd 29 november 2012, http://www.ligand.be/.
Dominicus, H. (2010). De implementatie van dader-slachtofferbemiddeling in België:
zoektocht naar functionele en structurele randvoorwaarden. Tijdschrift voor Herstelrecht,
4, 90-104.
Dumortier, E. (2007). Herstelrecht voor jongeren: Beloftevol maar niet zonder gevaren.
UVV-Info, 5, 9-11.
Federaal Wetenschapsbeleid (2013) Belspo. Geraadpleegd 30 april 2013,
http://www.belspo.be/belspo/organisation/publ/pub_ostc/Eth_code/ethcode_nl.pdf.
Ferwerda, H.,& van Leiden, I. (2012). De schade hersteld? Een onderzoek naar
herstelbemiddeling bij jeugdige delinquenten in Vlaanderen. Ede: GVO Drukkers &
Vormgevers B.V.
Gilbert, E., Mahieu V., Ravier, I.,& Goedseels, E. (2012). Onderzoek naar de beslissingen
van jeugdrechters/jeugdrechtbanken in MOF-zaken. Brussel: NICC.
Goossens, F (2008). Gedrag onder de loep: methodisch observeren in theorie en praktijk.
Bussum: uitgeverij Coutinho.
Goedseels, E. (2008). Jeugddelinquentie: Wallonië helpt, Vlaanderen straft? Alert, 34, 29-
38.
Harris, N. (2001). Evaluating the Practice of Restorative Justice: the Case of Family Group
Conferencing. In L. Walgrave (ed.), Repositioning Restorative Justice. Cullompton (UK):
Willan Publishing: 121-135.
Henckens, F. (2002). BAS! en de praktijk inzake herstelbemiddeling. In: C. Eliaerts (ed.),
Constructief sanctioneren van jeugddelinquenten. Brussel: VUBPRESS.
Interactie-academie. (2012). Cursusaanbod Basisopleiding bemiddeling en Mediation. In
Interactie-academie (cursusaanbod). Geraadpleegd 29 november 2012,
http://www.interactie-academie.be/
Jaarverslag Bureau Alternatieve Afhandeling Limburg(BAAL), (2009).
Jaarverslag Bemiddeling en Begeleiding Ivo Cornelis (BIC), (2009).
Lindfield, S., & Cusick, J. (2001). Working with parents in the youth justice context. In J.
Coleman & D. Roker (Eds.), Supporting parents of teenagers. A handbook for
professionals (pp. 77-106). London: Jessica Kingsley Publishers.
Mediv. (2012). Aanbod voor Professionals. In Mediv (aanbod). Geraadpleegd op 29
november 2012, http://www.mediv.be/
135

Marshall, T. (1996). The evolution of restorative justice in Britain. European Journal on
Criminal Policy and Research, 4, 21-43.
Mooren, J. H. (2007). Herstelbemiddeling op zoek naar zichzelf. Tijdschrift voor
Herstelrecht, 7, 46-49.
Morris, A. (2002). Critiquing the critics. A brief response to critics of restorative justice.
British Journal of Criminology, 42, 596-615.
Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco.
Nelen, J. M. (2008). Evidence maze; het doolhof van het evaluatieonderzoek. Rede in
verkorte vorm uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar Criminilogie
aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Maastricht op vrijdag 8 januari
2008.
Nouwen, E. (2012). De instroom in de bijzondere jeugdzorg: een mixed-methods analyse
van besluitvormingspraktijken in de comités voor bijzondere jeugdzorg. Leuven …
Nuytiens, A., Van Grunderbeeck, S., Spiesschaert, F., & Vanthuyne, T. (2002).
Herstelgerichte afhandeling van delicten gepleegd door minderjarigen: Leerprojecten-
Gemeenschapsdiensten-Herstelbemiddeling. Eindrapport (niet uitgegeven
onderzoeksrapport). KULeuven, VUB, UGent.
Pawson, R. (2006). Evidence-based policy: a realist perspective. London: Sage
Publications.
Pleysier, S. (2010). Tussen evaluatiedrift en cijferfobie. Over pseudo-wetenschap en
deugdelijke veiligheidsdiagnostiek. Panopticon, 3, 58-71.
Renders, M. (1999). Scheidingsbemiddeling, een theoretisch en praktisch model. Gent:
Scoop.
Roche, D. (2003). Accountability in restorative justice. Oxford: Oxford University Press.
Rovers, B. (2007). What works. Kanttekeningen bij een populair programma. Tijdschrift
voor Veiligheid, 6, 7-22.
Sherman, S.J. (1980). On the self-erasing nature of errors of prediction. Journal of
Personality and social Psychology, 39(2), 211-221.
Stassart, E. (1999). Wetenschappelijke ondersteuning bij de implementatie en
ontwikkeling van het provinciaal Vereffeningsfonds- Onderzoek naar de optimale werking
ervan en grondige evaluatie (niet uitgegeven onderzoeksrapport). Leuven:
Onderzoeksgroep Penologie en Victimologie, KULeuven.
Steketee, M., ter Woerds, S., Moll, M., & Boutellier, H. (2006). Herstelbemiddeling voor
jeugdigen in Nederland. Een evalutatieonderzoek naar zes pilootprojecten. Assen:
Verwey-Jonker Instituut en Van Gorcum.
Steunpunt Jeugdhulp vzw. (2012). Steunpunt Jeugdhulp. Geraadpleegd 12 september
2012, http://www.steunpuntjeugdhulp.be/.
Stinckens, N., Verdru, H., Leijssen, M. (2010). Monitoring als therapeutisch instrument:
bruggen slaan tussen klinische praktijk en onderzoek. Tijdschrift Klinische Psychologie, 40
(1), 11-24.
Strang, H., Sherman, L., Angel C.M., Woods, D.J., Bennett, S., Newbury-Birch, D., Inkpen,
N.(2006). Victim Evaluations of Face-to-Face Restorative Justice Conferences: A Quasi-
Experimental Analysis. Journal of Social Issues, 62(2), 281-306.
136

Toor S. (2009). Asian Girls, Crime and Youth Justice. Youth Justice, 9 (3), 239-253.
Vandebroek, M. & Vanfraechem, I. (2007). Bemiddeling en hergo. In: J. Put & M. Rom
(eds.), Het Nieuwe Jeugdrecht. Gent: Larcier.
Vandam, L. (2008). De strafrechtsbedeling: een historisch samenspel tussen dader,
slachtoffer en maatschappij? Antenne, 26, 8-13.
Vandeurzen, J. (2011). Jeugdcriminaliteit in een grootstad: noden en uitdagingen voor het
volgende decennium. Toespraak naar aanleiding van tien jaar ADAM. ACW
vergaderruimte, Antwerpen.
Vanfraechem, I. (2007). Herstel en de Belgische jeugdwet. Tijdschrift voor Herstelrecht, 7,
7-18.
Vanfraechem, I. (2011). Herstelrecht in België: een stand van zaken. Tijdschrift voor
Herstelrecht, 11, 54-62.
Vanfraechem, I., Aertsen, I., & Willemsens, J. (2010). Restorative Justice Realities:
Empirical Research in a European Context. The Hague: Eleven International publishing.
Van Garsse, L. (2008). De implementatie van de herstelbemiddeling:
veranderingsmanagement in samenspraak. Panopticon, 5, p. 14-31.
Verhellen, E. (1998).Jeugdbeschermingsrecht. Gent: Mys & Breesch.
Viaene, S. (2006). Effectiviteit van herstelrecht in Vlaanderen. Tijdschrift voor Herstelrecht,
2006, 6, 22-31.
Vynckier, G. (2010). Toegang tot minderjarige onderzoekssubjecten en het effect van
ouderlijke toestemming: Een explorerende analyse. Panopticon, 5, 95-99.
Walgrave, L. (2006). Herstelrecht: Internationaal evaluatieonderzoek: Methodologie en
tendensen. Tijdschrift voor Herstelrecht, 6, 9-21.
Weijers, I. (2002). Restoration and the family: a pedagogical point of view. In L. Walgrave
(Ed.), Restorative justice and the law (pp. 68-81). Cullompton: Willian Publishing.
Werkingsverslag Constructieve Afhandeling Feiten Turnhout (CAFT), (2009).
Wolthuis, A. (2008). Studiedag Herstelbemiddeling: Hoe nu verder? Tijdschrift voor
Herstelrecht, 8, 66-69.
Wolthuis, A. (2010). Naar een rights based jeugdherstelrecht. Tijdschrift voor herstelrecht,
2010(2), 24-37.
Wolthuis, A., & Vandenbroucke, M. (2009). Schade herstellen tijdens jeugddetentie. Een
evaluatieonderzoek naar herstelgericht werken in Forensisch Centrum Teylingereind.
Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Wright, M. (2000). Restorative justice: for whose benefit? In The European Forum for
Victim-Offender Mediation and Restorative Justice (Ed.), Victim-offender Mediationin
Europe. Making Restorative Justice Work (pp. 19-38). Leuven: University Press.
Yperen, T. van & Veerman, J. W. (2008). Zicht op effectiviteit: Handboek voor
praktijkgestuurd effectonderzoek in de jeugdzorg. Delft: Eburon.
Zehr, H. (1990). Changing lenses: A new focus for crime and justice. Scottsdale, PA:
Herald Press.
137

O V E R Z I C H T V A N D E B I J L A G E N
Bijlage 1: Contactformulier herstelbemiddelaar (vragenlijsten)
Bijlage 2: Dagboek herstelbemiddelaar
Bijlage 3: Sjabloon observatieverslag eerste contact
Bijlage 4: Vragenprotocol interviews
Bijlage 5: Definitie codes observaties
138

BIJLAGE 1: CONTACTFORMULIER HERSTELBEMIDDELAAR (VRAGENLIJSTEN)
Naam:……………………………………………………………………………………………
Nummer:……………………………………………………………………………………………
Code:
- Nummer bemiddelaar:…………………………………
- Eigen dossier: ja/nee
- Afgerond met overeenkomst / Opgestart en afgebroken / Doorverwezen en niet opgestart
- Direct/Indirect
- Verdachte / Slachtoffer / Ouder verdachte / Ouder slachtoffer
Overzicht contactnames (maximum 5 keer contact nemen)
1. Datum:…………………….Uur:…………………………..
Resultaat:………………………………………………………………………………
Afspraak…………………………………………………………………………………
2. Datum:…………………….Uur:…………………………..
Resultaat:…………………………………………………………………………………
Afspraak…………………………………………………………………………………
3. Datum:…………………….Uur:…………………………..
Resultaat:…………………………………………………………………………………
Afspraak…………………………………………………………………………………
4. Datum:…………………….Uur:…………………………..
Resultaat:…………………………………………………………………………………
Afspraak…………………………………………………………………………………
5. Datum:…………………….Uur:…………………………..
Resultaat:…………………………………………………………………………………
Afspraak…………………………………………………………………………………
Reden nonrespons:……………………………………………………………………………………………
Afname vragenlijst
Online->
mailadres:……………………………………………………………………………………………
Telefonisch
telefoonnummer:……………………………………………………………………………………
voorkeur dag/uur……………………………………………………………………………………
Post-> adres…………………………………………………………………………………………
Voor minderjarige:
Adres
ouders/opvoeders:……………………………………………………………………………
139

BIJLAGE 2: DAGBOEK HERSTELBEMIDDELAAR
VOORMIDDAG
NAMIDDAG
Toevoeging herstelbemiddelaar:
MAANDAG 24-1 DINSDAG 25-1 WOENSDAG 26-1 DONDERDAG 27-1 VRIJDAG 28-1
9u15 begin
mails gecheckt, kort
overleg, dossiers
bemiddeling. nagekeken
+ opmaak to do lijst, tel
ontvangen nieuw dossier
bemiddeling, overleg
dossier bemiddeling,
administratie (aanpassen,registratiebestand
updaten), tel
ontvangen vr bemidd,
tabel cijfers VF in orde
gemaakt, gemaild nr
provincie
Telefoons in dossiers
bemiddeling, 2 dossiers
afgesloten(eindverslagen
opmaken + registratie
OSBJ + administratie:
aanpassen, reg. bestand
updaten), mails gecheckt
kort overleg SIB-M,
archivering,
administratie:
Einde 16u45-
Begin 08u45
Mails gecheckt
Nieuwe dossiers:
administratie
(registratiebestand)
Overleg groepsdynamica
SIB-M
Telefoon in nieuw
dossier
Registratie nieuw
dossier
Team van 13u – 15u
Verdeling nieuwe
dossiers + administratie
hiervan
Einde 16u30
Begin 8u30
Mails gecheckt
Dossiers bemiddeling
nagekeken + updaten to
do lijst + dossier vr hb
nagekeken ifv
huisbezoek
SIB-M
Huisbezoeken
bemiddeling. 13u30 en
om 16u.
Einde 17u
Begin: 08u30
Team HB van 9u30 –
12u30
Cijfers VF in orde +
gemaild naar provincie
Verslag gemaakt team
HB
Mails gecheckt
Einde: 16u30
Hele dag vergadering
team SIB-M Vlaanderen
Deze week is misschien niet zo representatief aangezien we meestal met gecombineerde mandaten zitten (combinatie bemiddeling en leerproject of bemiddeling en
hergo). In de periode dat ik bezig ben met het draaien van een leerproject is er weinig ruimte om bezig te zijn met bemiddeling. De week waarin ik het dagboek heb
bijgehouden is een week waar ik geen leerproject aan het draaien was.
In januari hebben we veel dossiers voor bemiddeling doorgekregen.
140

BIJLAGE 3: SJABLOON OBSERVATIEVERSLAG EERSTE CONTACT
Observatieverslag: eerste contact
Naam
observator
Datum
observatie
HCA-dienst
Bemiddelaar
Soort gesprek
Situatieschets
Geslacht
verdachte
Leeftijd
verdachte
Etnische
achtergrond
verdachte
Informatie
ouders
Informatie
andere
betrokkenen
Informatie
dossier
M / V Geslacht
slachtoffer
Leeftijd
slachtoffer
Etnische
achtergrond
slachtoffer
M / V
141

Eerste contact
Omgeving en actoren
1. Beschrijving omgeving
2. Hoe zitten bemiddelaar, verdachte/slachtoffer, ouders en anderen ten opzichte
van elkaar?
Inhoud: waarover wordt gesproken
Verloop: hoe verloopt het eerste contact
Telefonisch of brief
1. Vraagt de bemiddelaar of de brief van parket/jeugdrechtbank duidelijk was?
2. Overloopt de bemiddelaar de belangrijkste elementen in de brief? Welke
elementen komen aan bod?
3. Stelt de bemiddelaar voor terug contact om te nemen bij nieuws van de
tegenpartij?
4. Maakt de bemiddelaar afspraken met slachtoffer en verdachte? Welke?
142

Huisbezoek
1. Ontvangst en voorstelling bemiddelaar
Hoe is de ontvangst?
Hoe verloopt de voorstelling?
Wat zegt de bemiddelaar over zichzelf en over wat hij gaat doen?
2. Geeft de bemiddelaar de volgende informatie? Welke informatie komt aan bod?
Toelichting bij gerechtsprocedure (enkel voor verdachte)?
Toelichting bij procedure herstelbemiddeling (wat, verloop etc.)?
Toelichting bij verschillende soorten bemiddeling (direct/indirect)?
3. Geeft de bemiddelaar uitleg waarom voor bemiddeling te kiezen?
Voordelen van bemiddeling voor beide partijen?
Wordt het duidelijk dat dit een vrijwillige keuze is?
Keuze voor soort bemiddeling?
4. Geeft de bemiddelaar aan dat bemiddeling een vrije keuze is?
Is er bereidheid tot bemiddeling?
Overtuigt de bemiddelaar om bemiddeling minstens te overwegen?
Overtuigt de bemiddelaar om tot bemiddeling over te gaan? Op welke manier doet
hij dit?
5. Staat de bemiddelaar stil bij de feiten en de gevolgen?
Welke zijn de feiten?
Oorzaak feiten?
Gevolg feiten?
143

6. Kunnen de verdachte, het slachtoffer, de ouders en andere betrokken:
vragen stellen?
praten over de feiten, de reden achter de feiten?
hun verhaal doen?
praten over de verwachtingen over de bemiddeling?
praten over hun gevoel bij de feiten?
praten over gebeurtenissen na de feiten (vb. bij politie,…)?
7. Worden opvolgafspraken gemaakt?
8. Verloopt het gesprek gemakkelijk? Moeizaam? Veel interventies bemiddelaar
nodig?
Gevoelens/verwachting/houding
1. Bemiddelaar:
Heeft hij een neutrale houding tegenover verdachte of slachtoffer?
Behandelt hij verdachte of slachtoffer respectvol?
Welke gevoelens heeft hij ten opzichte van verdachte of slachtoffer?
Welke communicatietechnieken gebruikt hij?
2. Verdachte
Welke gevoelens bij feiten? Tegenover het slachtoffer?
Welke verwachting van bemiddeling? Van slachtoffer?
Geeft de verdachte aandacht aan wat de bemiddelaar zegt?
Heeft de verdachte een respectvolle houding?
144

3. Slachtoffer
Welke gevoelens bij feiten? Tegenover de verdachte?
Welke verwachting van bemiddeling? Van verdachte?
Geeft het slachtoffer aandacht aan wat de bemiddelaar zegt?
Heeft het slachtoffer een respectvolle houding?
4. Ouders
Gevoelens bij feiten, tegenpartij, bemiddeling, bemiddelaar?
Verwachtingen van bemiddeling, van tegenpartij?
Houding tegenover tegenpartij, bemiddelaar?
Krijgt hun kind ruimte tijdens gesprek?
5. Andere betrokkenen
Gevoelens bij feiten, tegenpartij, bemiddeling, bemiddelaar?
Verwachtingen van bemiddeling, van tegenpartij?
Houding tegenover tegenpartij, bemiddelaar?
Persoonlijke bedenkingen observator 47
47 ZOWEL eigen intenties, mogelijke reacties, gevoelens, indrukken, oordelen, eigen vragen, onderdrukte reacties,…
ALS items die niet in de checklist aan bod kwamen maar wel geobserveerd werden.
145

BIJLAGE 4: VRAGENPROTOCOL INTERVIEWS
Algemeen (30 minuten)
We zitten samen op de trein en raken aan de praat. Ik vraag aan jou wat je doet voor de kost. Wat vertel je?
Wat vind jij het meest boeiende aan je job? Wat loop voor jou heel goed? Wat vind je het minst boeiende?
Wat was het beste gesprek uit jouw carriere? Waarom was dit voor jou zo?
Waarover heb je laatst geventileerd bij je partner, moeder, vrienden en/of collega’s? Vind je dit dan ook het moeilijkste aan je job?
Moest je iets kunnen veranderen aan je job, wat zou dat dan zijn?
146

Figuur 1 Voor bemiddeling (15 minuten)
Voorwaarden tot
bemiddeling
Geen contact: Brief/Telefoon van HCA
dienst met datum huisbezoek
MOF
Politie
Parket
Aanbod tot
herstelbemiddeling
8 dagen regel
Beslissing tot wel dan niet ingaan op
proces van herstelbemiddeling
Jeugdrechter
Wel contact: eventueel afspraak maken
met partij
Brief en folder naar alle
betrokken partijen en
HCA- dienst
Dossier aanmaken
Toewijzing à bemiddelaar
Verantwoordelijkheid
dossier
Eindverslag /Bondig verslag
binnen 2 maanden
147

Bekijk Figuur 1 aandachtig. Het is een good practice aangaande herstelbemiddeling. Zijn er zaken die je opvallen? Zijn er stappen
die in de praktijk niet/anders voorkomen? Zijn er stappen die stroef verlopen en waar verbetering is aangewezen? Heb jij hiervoor
suggesties?
Wat houdt de verantwoordelijkheid van een dossier in (de bemiddeling, de opvolging, de registratie en de rapportering)? Hoe
ervaar je deze werkwijze?
Wat is je mening over de communicatie met de doorverwijzers (brief, blind eindverslag, bondig verslag en reactieformulier)?
Zowel in de groep van de niet opgestarte dossiers als in de groep van de afgebroken dossier zien we dat er heel wat
respondenten zijn die eigenlijk wilden dat de bemiddeling toch werd verder gezet? Welke rol kan de bemiddelaar hierin eventueel
spelen.
o Wanneer spreken we volgens jou van een niet opgestart dossier?
Wanneer is voor jou een bemiddeling geslaagd?
Hoe verloopt de verdeling van de dossiers in huis? (enkel igv coördinator/ teambegeleider)
148

Figuur 2 Tijdens bemiddeling (30 minuten)
Overlopen van de brief
Bepalen mogelijkheden tot herstel
Niet ingaan op aanbod
van bemiddeling
Afsluitbrief doorverwijzer
vereffenningsfonds
verzekeringen
Principes van
bemiddeling
Informatie geven (gerechtelijke
procedure en bemiddeling)
Verwachtingen en intenties tav
herstelbemiddeling en de ander
Ingaan op aanbod tot bemiddeling
Directe bemiddeling Indirecte bemiddeling
Doelstelling herstelbemiddeling
toelichten
Bespreking van de feiten en de
gevolgen
Voorstellen rechtstreeks gesprek
Bondig verslag
Overeenkomst Goedkeuring
Uitvoering en opvolging
Uitvoeringsverslag/Eindverslag
Verantwoordelijkheid laten nemen
Feit
Gevoel
149

Bekijk de figuur aandachtig. Het is een good practice aangaande herstelbemiddeling. Zijn er zaken die je opvallen? Zijn er stappen
die in de praktijk niet/anders voorkomen? Zijn er stappen die stroef verlopen en waar verbetering is aangewezen? Heb jij hiervoor
suggesties?
Wat vind je van de hoeveelheid en het tempo van een eerste gesprek? Hoe vallen deze ingrediënten bij de partijen zelf, volgens
jou? In welke mate voel jij de druk tot het afsluiten van een overeenkomst? Welk effect heeft dit op jouw handelen als
herstelbemiddelaar?
Welke rol speelt de bemiddelaar volgens jou in de keuze directe/indirecte bemiddeling?
Wat betekenen voor jou de principes van bemiddeling? Welke plaats nemen ze in jouw bemiddelingen? Hoe geef je ze in de
praktijk kleur?
Het aantal directe bemiddelingen is over het algemeen in de minderheid? Wat is je mening hierover? Was is volgens jou hiervan
de reden?
In het algemeen zien we een lage betrokkenheid van het VF in de dossiers verklaren? Wat is je mening hierover? Was is volgens
jou hiervan de reden?
Wie speelt een rol in de opvolging van een overeenkomst? Wordt hiervoor expliciet de verantwoordelijkheid genomen tijdens een
bemiddeling?
150

Na bemiddeling (15 minuten)
In Nederland neemt de herstelbemiddelaar (waar nodig) contact op met de verdachte en het slachtoffer om te informeren hoe het
sinds het gesprek met hen gaat. Dit om na te gaan of de herstelbemiddeling effect heeft gehad en zijn doel heeft bereikt. Uit
Nederlands onderzoek blijkt dat de bemiddelaars hier eerder negatief tegenover staan, terwijl de partijen dit net wel wenselijk
vinden? Is de nood aan een vorm van nazorg er ook in Vlaanderen? Waarom wel/niet?
Wordt het proces van bemiddeling geëvalueerd bij de betrokken partijen? Zo ja, op welke manier?
Zijn er activiteiten in het kader van re-integratie wenselijk en/of haalbaar binnen het kader van bemiddeling?
151

BIJLAGE 5: DEFINITIE CODES OBSERVATIES
Code Definitie
advies De bemiddelaar geeft advies
afronden, besluiten
begrip toetsen
confronteren
contact maken
De bemiddelaar rondt (een onderdeel van) het gesprek
af
Bemiddelaar controleert of de ontvanger zijn 48
boodschap heeft begrepen
De bemiddelaar houdt de ontvanger zijn daden of de
gevolgen van zijn daden voor
De bemiddelaar probeert een veilige sfeer neer te zetten
(begroeten, lachen, informele babbel, …)
doorvragen De bemiddelaar vraagt door
empathie De bemiddelaar leeft mee met de situatie van de ander
IV ? De bemiddelaar geeft informatie
IV dossier
IV herstel
IV interventie gedaan
IV interventie te doen
IV juridische
IV mogelijkheden
herstel
IV onderscheid
meerderjarigen en
minderjarigen
De bemiddelaar geeft informatie met betrekking tot het
dossier
De bemiddelaar geeft informatie over de concrete
uitwerking van het herstel
De bemiddelaar geeft informatie over activiteiten die hij
heeft gedaan
De bemiddelaar geeft informatie over activiteiten die hij
wil/zal ondernemen
De bemiddelaar geeft informatie over de juridische
aspecten en/of verloop
De bemiddelaar geeft informatie over de verschillende
mogelijkheden van herstel die er zijn
De bemiddelaar geeft informatie over het verschil in
herstelbemiddeling tussen minderjarigen en
meerderjarigen
IV overeenkomst De bemiddelaar geeft informatie over de overeenkomst
IV procedure HB
IV reden bemiddeling
IV rol bemiddelaar
48 M/V
De bemiddelaar geeft informatie over de procedure van
herstelbemiddeling
De bemiddelaar geeft informatie over de reden die
aanleiding gaf tot het starten van een herstelbemiddeling
De bemiddelaar geeft informatie over de rol van de
herstelbemiddelaar binnen herstelbemiddeling
152

IV soorten HB
IV VF
IV via materiaal
De bemiddelaar geeft informatie over de verschillende
soorten herstelbemiddelingen
De bemiddelaar geeft informatie over het
vereffeningsfonds
luisteren De bemiddelaar luistert
neutrale
boodschapper
neutraliteit
De bemiddelaar geeft informatie aan de hand van
concreet materiaal (folder, schema, …)
De bemiddelaar geeft informatie door van de ene partij
naar de andere (gekoppeld aan een concreet dossier)
De bemiddelaar verwijst naar het principe van neutraliteit
en/of de bemiddelaar toont zijn neutraliteit of net niet.
non verbaal gedrag De bemiddelaar vertoont non verbaal gedrag
samenvatten De bemiddelaar vat samen
structureren
toegankelijkheid
toetsen informatie
verbinding leggen
vertrouwelijkheid
De bemiddelaar structureert het gesprek (licht het doel
toe, vat samen, somt op, …)
De bemiddelaar verwijst naar gegevens waarop men
hem kan bereiken
De bemiddelaar gaat de info van de ander samenvatten
en zo toetsen of hijzelf het goed heeft begrepen
De bemiddelaar tracht verbinding te maken tussen de
partijen
De bemiddelaar verwijst naar het principe van
vertrouwelijkheid
vragen naar ? De bemiddelaar stelt een vraag
vragen naar feiten De bemiddelaar stelt een vraag naar feiten
vragen naar
gevoelens
vragen naar
medewerking
De bemiddelaar stelt een vraag naar gevoelens
De bemiddelaar stelt een vraag tot medewerking
vragen naar mening De bemiddelaar stelt een meningsvraag
vragen naar
mogelijkheden herstel
vragen naar
verwachtingen
vrijwilligheid
De bemiddelaar stelt een vraag naar de mogelijkheden
tot herstel
De bemiddelaar stelt een vraag naar verwachtingen
De bemiddelaar verwijst naar het principe van
vrijwilligheid
153